De umbris idearum  

From The Art and Popular Culture Encyclopedia

Jump to: navigation, search

Related e

Wikipedia
Wiktionary
Shop


Featured:

De Umbris Idearum (1582, Latin for On the Shadows of Ideas) is a book by Giordano Bruno.

In it, the author proposes a system integrating mnemonics, Ficinian psychology, and hermetic magic. It is the first book he wrote covering the subject of memory, a topic on which he would focus the rest of his works.

Full text

JORDANUS BRUNUS NOLANUS DE UMBRIS IDEARUM EDITIO NOVA CURAVIT SALVATOR TUGINI BEROLINI 1868 APUD E. S MITTLERUM & FILIUM BIBLIOPOLAS CURIAE REGALIS. ROTT 10 CREANDERER BE 0 JORDANUS BRUNUS NOLANUS DE UMBRIS IDEARUM EDITIO NOVA CURAVIT SALVATOR TUGINI BEROLINI 1868 , APUD E. S. MITTLERUM & FILIUM, BIBLIOPOLAS CURIAE REGALIS.. Phil 4065.32 HARVARD COLLEGE LIBRARY JACKSON FUND Jebe11,1929 J ALL' INSIGNE MUNICIPIO DI NOLA CHI CURÒ LA RISTAMPA DELLE ,,OMBRE DELLE IDEE“. +J PREFAZIONE. ,,Italia, Napoli, Nola ; quella re gione gradita dal Cielo, e posta in sieme talvolta a capo e destra di questo globo , governatrice e domi trice de l'altre generazioni, e sempre da noi et altri stimata maestra e madre di tutte le virtudi , discipline et umanitadi." Giordano Bruno.* Il risorgimento di un popolo può addiman darsi verace , quando non si arresta soltanto a rinnovare la forma politica ; ma, comprendendo eziandio le diverse facoltà dell' attività nazionale, caldeggia in guisa la coltura armonica di esse che riprendono queste il loro naturale sviluppo, interrotto dal passato servaggio , ed , avviandosi ad un novello indirizzo, creano nuove epoche d'in civilimento . Principalissima tra le forze dell ' attività di un popolo è senza dubbio quella del sapere, con siderato nel significato più comprensivo della pa VI rola. Allorchè una nazione liberatasi dallo stra niero , rientra in sè medesima e comincia il suo calmo e graduato organizzamento , ei non pare di poca utilità , che in uno agli studî di assetto politico ed amministrativo e allo sviluppo della industria e del commercio, abbiano ad intrapren dersi anche quelli delle scienze. Il popolo , che intende solo all' incremento della prosperità ma teriale, è un popolo senza avvenire. Oggidì è tale e tanta la parentela della coltura intellet tuale colla materiale, che entrambe sono così in separabili da non esser possibile un progresso nell'industria, se esso prima non appaia nel campo della scienza. Ei sarebbe stato stoltezza il voler vedere moltiplicati meravigliosamente i mezzi di comunicazione tra le più disparate regioni , se non si fossero dapprima studiate le scienze mec caniche e le fisiche. Se non che nessuno ignora che presentemente in Italia gli studî sono in piena decadenza. E per fermo oggidì non solo non si studia, ma ci siamo talmente sviati dal diritto sentiero che a gran pena possiamo intenderci a vicenda tanto in fatto di scienza , quanto di arte ; la qual cosa rende sventuratamente più completo il decadimento del nostro sapere, VII Noi portiamo avviso che sopratutto nello scri vere bisogna essere imparziali e spassionati per poter rimanere amici della verità . Non è nè col nascondere le nostre pecche , nè col richiamare alla mente le nostre glorie passate che si fa opera utile al nostro paese. Finora noi abbiamo avuto pur troppo il cattivo vezzo sebbene le condi zioni politiche vi avessero molto contribuito di perderci in vane parole sulle grandezze dei nostri maggiori senza mai pensare seriamente ad imitarli ed in ciò gli stranieri ci sono stati larghi pur troppo di non ingiusti improveri. Laonde teniamo per uffizio eminentemente patriottico quello di confessare le nostre miserie presenti e di chia- · mare le cose per il loro proprio nome anche a costo di dispiacere a taluni vanitosi , che sono tanto più tenaci nel loro orgoglio , quanto più ci troviamo dilungati dalla primiera altezza. Per nostra mala ventura noi siamo oggidì poco disposti a sacrificare codesto malinteso amor pro prio. Tuttavolta non disperiamo che l'ardire di coloro , che per carità patria si fanno a parlare apertamente dei nostri difetti , non sarà per ap portare buonissimi frutti in avvenire. È ben ri saputo che gl'insegnamenti non sogliono mai frut tare appieno presso un' età decaduta, e che solo VIII alla ventura generazione è dato avvertirli e trarne verace profitto. Federico Schiller alla riapertura del Teatro di Weimar ed in occasione della prima rappresenta zione del suo Wallenstein diceva degli attori drammatici che essi non vivono che nel tempo, in cui rappresentano ; quindi il loro còmpito come la loro gloria si restringono nello spazio brevis simo del presente. Ora a noi sembra che il còm pito di chi scrive sia tutto il contrario : non che al presente devesi parlare all' avvenire ed ai con temporanei come ai posteri. Per dirla su i generali , in Italia gli scrittori, cangiandosi in attori drammatici, fanno quello cui accennava Schiller : essi si limitano al solo pre sente , e , perchè vengono applauditi , credono scioccamente avere in tal modo assicurata la loro immortalità. Di quà procede che, mentre in Ger mania, in Francia ed in Inghilterra la coltura del sapere fiorisce con un carattere spiccato è origi nale , fra noi invece si dispregiano con legge rezza i progressi, che fuori d'Italia va facendo la scienza. In questa lamentevole nullità del nostro sa pere non ci sembra fuor di proposito ricondurre gl' italiani allo studio serio e ponderato dei loro IX più grandi scrittori , che colle opere prevennero i tempi e dischiusero la via a splendidi pro gressi. Fra tanti, che popolano la storia d'Italia, ne è sommamente grato richiamare dalla dimen ticanza la maestosa figura di Giordano Bruno da Nola , conosciuto pur troppo per la sua tragica fine, ma poco studiato e molto meno giustamente apprezzato. Il giorno 17 febbraio 1600 , in cui si con sumò l'orrenda strage del Bruno, segna un' epoca memoranda nella storia della patria nostra ed in quella della filosofia. Dove se ne eccettui il Vico, per ben due secoli e mezzo l'Italia non à van tato alcun filosofo di vaglia ; e fu da quell ' in fausto di che essa scomparve dalla storia della filosofia , quasi che d'allora in poi il rogo del Bruno avesse impaurito colle sue fiamme di san gue il libero slancio dell' ingegno italiano. Le ardite e profonde teorie dello sventurato frate domenicano potrebbero rinvigorire il pensiero italiano moderno, se fossero studiate con animo in dipendente e scevro d'ogni insulta preoccupazione. Da esse potrebbesi molto agevolmente muovere alla ricomposizione della filosofia, quale sulle orme della greca la concepirono i nostri maggiori e venne seguitata e sviluppata dappoi dalla scuola

X germanica con quella profondità di sistema , che è nota ad ognuno. Nella generale corruzione del sedicesimo se colo, cagionata dalla preponderanza spagnuola in Europa, e sotto il giogo più duro ed il più stu pido abbrutimento del Governo vicereale di Spagna, Giordano Bruno salvava dall' irreparabile naufra gio le tradizioni della scienza in Italia, preceduto in ciò dal Telesio, dal Ficino e da altri non méno illustri sapienti di quella tristissima età. Stando per iscientifico valore a capo di questa augusta falange il filosofo di Nola rappresenta il risorgi mento del pensiero ; risorgimento , che Lutero aveva già inaugurato in Germania colla Riforma. Il Bruno non veste i suoi concetti colle forme religiose , come fece il monaco di Wittemberga, non intendendo creare una religione positiva : egli muove verso una regione più pura e più eterea, come è quella dell' Ideale obbiettivo , che Schelling seppe si eminentemente comprendere e recare a sistema. Fra le opere italiane e latine del nostro Bruno abbiam voluto riprodurre quella che è conosciuta meno , ma che , a parer nostro , è da tenersi in grandissimo pregio e per meravigliosa originalità di concetti e per insolita arditezza di argomenta XI zioni. Ei bisogna innanzi tutto avvertire che così in questo , come negli altri suoi scritti latini , è degna di nota non solo la lingua , ma lo stile altresì adoperato da lui. Lo stile degli Scolastici, benchè segnasse il più grande decadimento della latinità , è di gran lunga superiore a quello del Bruno. I Padri della Chiesa , come S. Tomaso, S. Agostino e S. Bonaventura , si studiarono di dare al latino semi-barbaro dei loro tempi una forma , che avesse ritratto alquanto dell' antica purità classica. Ma il Bruno volle restare affatto barbaro quanto alla forma , anche a scapito di essere distintamente compreso. Eppure non molto innanzi di lui la latinità era rinata nel nostro paese per opera del sommo Poliziano. Il libro ,, Delle Ombre delle idee" fu uno dei primi lavori prettamente metafisici , che il nostro filosofo desse alla luce. In esso trovasi esposto in parte con mirabile sintesi , quanto poi¹) do veva si sottilmente svolgere nell' opera De la causa, principio ed uno nell' altra „De l'infinito 1) Nel corso di questo lavoro il Bruno suole sempre rife rirsi ad un altro suo scritto intitolato - Clavis Magna che la scienza deplora come perduto. Per quanto egli ne accenna, la Clavis Magna non sarebbe che un' opera sulla Arte dell' Invenzione. XII universo e mondi " ed in quelle De triplici mi nimo et mensura" e "De Monade, numero et figura." E per fermo le teoriche bruniane svolte nelle citate opere si possono benissimo formulare nel seguente pronunziato , cioè : il comune principio dell' esterno mondo e dell' umano spirito non ri conoscersi in altro che in Dio , il quale è nello stesso tempo anima del mondo e dello spirito umano, appunto perchè compenetra l'uno e l'altro insieme, cioè l'intero universo. L'attività del di vino sapere è ad un tempo sostanza dell' essere di tutte le cose : Dio quindi essere lo spirito, che nutre ed ordina tutto in sè medesimo, come lo spirito, che sviluppa sè stesso in tutto. Siffatta teoria, adombrata in vario modo appo la scuola greca , fu trapiantata in mezzo a noi per opera del nostro Bruno , che , improntandola di uno stampo affatto originale e caratteristico , non solo la rese cittadina dell ' èra moderna, ma la concordò molto maestrevolmente colla tem pera positiva e concreta del pensiero occiden tale. E a voler fare solo un raffronto ci basterà affermare che quello che il Tasso e l'Ariosto operarono in poesia, e il Buonarroti e l' Urbinate nell' arte scultoria e nella pittorica ; il Bruno XIII operò nella scienza. Mentre che l'arte del cin quecento e parte del seicento non è che il ri torno al classicismo ; la filosofia di Bruno non rappresenta che la medesima tendenza. L'essersi tenuto fedele al culto rinnovato del classicismo greco rendeva immortale il Leopardi in poesia, come il Canòva nella scultura e lo Spinoza , lo Hegel e lo Schelling nella metafisica. La scuola classica tanto nelle arti , quanto nelle scienze, non rappresenta che l'obbiettivo concreto , la sintesi reale dell' essere e del conoscere , dello spirito e della materia , della causa e dell' uno, di Dio e dell' Universo ; dottrina, che il gran filo sofo di Nola propugnò sempre nei suoi scritti, quando oramai le tradizioni di siffatta scuola erano pressochè spente dal predominio esagerato e violento della filosofia aristotelica, e quando lo scolasticismo dominava dalle cattedre più rino mate di Europa. Cosi facendosi a ragionare della Causa unica egli addita e spiana la via allo Spi noza , come parlando dell' Uno principio e della Monade prenunzia la famosa teoria del Leibnitz. A voler essere esatti ei non bisogna trasan dare di dire che l'oro racchiuso nelle opere del Nolano trovasi pur troppo tramescolato a molta scoria , di cui non potè far senza per colpa dei XIV ――――――- tempi, in cui visse. Vogliam parlare delle forme lulliane , che egli adoprò nei suoi scritti. Per cagion di esse a molti è venuto in uggia il nome del Bruno ; e , credendolo discepolo dell' autore della „ Lampada", lo bandirono affatto dal campo filosofico. Ma, se invece di essere spaventati dell' innocuo lullismo, che il nostro Giordano volle introdurre nelle sue elucubrazioni , si avesse la pazienza di metter da banda tutto quel noioso ingombro il quale dando più di astrologia che di filosofia farebbe del Bruno il più pratico stre gone del suo secolo le teorie bruniane risplen derebbero di quella limpidissima luce metafisica, che loro è tanto intrinseca. A chi non è ignaro della storia della filosofia di quel tempo non sarà malagevole rendersi ragione dell' uso del lullismo fatto dal Bruno ed insieme scusarlo. È una ne cessità fatale del nostro spirito di soggiacere con varia misura all' influenza , che il presente suole esercitare sovra di noi ; e la differenza del genio e dell'uomo volgare trovasi appunto in questo che il primo vi soggiace soltanto per ciò che si attiene alla parte estrinseca , mentre il secondo vi soggiace quanto alla parte estrinseca ed intrin seca. E però Bruno, come tanti altri illustri sa pienti del genere umano , non potè esimersi dal ――――――― XV pagare siffatto tributo al suo secolo : e, se da un canto le sue idee precorrono i tempi, dall' altro le forme , in che quelle vengono incarnate , sono schiettamente lulliane. "" Se non che taluni vanno più oltre e dicono che il Bruno, se usò del lullismo , fu perchè alla sua età non v'era altro mezzo per fare intendere ed accettare dottrine di stampo affatto nuovó, come erano le sue. Questa sentenza non ci garba punto e noi siamo lieti che lo stesso Mamiani, arrecando nel suo dotto lavoro intorno il Rin novamento della filosofia antica italiana" cotale giudizio , lasci intravedere che nemmeno egli se ne sente gran fatto contento. A noi basterà fare la seguente osservazione ; ed è che mal si accon cerebbe con la franca e libera natura del Nolano un' ostentazione tanto calcolata. Un ingegno sì battagliero come il Bruno, che sfida all' aperto i suoi più valenti avversarî di Germania e di Fran cia , senz' altro aiuto che quello della propria forza , non verrebbe egli negato , se ,,per farsi amica la moltitudine , avere facile accesso alle cattedre e cogliere opportunità didi propagare i suoi arditi concepimenti " ) lo si volesse credere ¹) Mamiani italiana G. Silvestri 1836. - Del Rinnovamento della filosofia antica pag. 25 paragrafo V. Edizione milanese Cmendung - - XVI per un solo istante capace di un' ostentazione , a dir vero, poco utile , nè punto atta a guadagnar l'animo dei frequentatori delle università d' allora, i quali per quanto tenaci alle loro viete forme logicali , altrettanto erano troppo sospettosi della benchè minima novità metafisica, quantunque ri vestita del più sincero lullismo ? Essendoci fatti a ricercare i volumi di tutti coloro , che anno discorso di questo lavoro bru niano , ci duole non trovar altro che fuggitivi e rapidi cenni : perocchè non si credettero tenuti a comportarsi altrimenti nè il Gioberti, nè il Barthol mëss , nè il Carriere , nè il Fiorentino, nè il Cle mens, nè l' Erdmann e nè quanti altri mai scris sero della storia della filosofia. A dir il vero, quello che contribui non poco a fare che questa opera giacesse per sì lungo tempo presso che di menticata e sconosciuta, fu la sua rarità. Difatti in Italia , per quanto noi ne sappiamo , appena quattro copie se ne trovano, di cui due sono con servate nella Biblioteca Magliabechiana e nella Marucelliana di Firenze, le altre due in quella di S. Marco in Venezia¹) . E la rarità di tal libro ¹ ) Noi ci siamo serviti della copia , che si trova presso la Biblioteca Magliabechiana. - „De Umbris idearum etc. etc. Parisiis. Anno 1582. Apud Aegidium Gorbinum, sub dxdxxxcom -――――― XVII è dovuta precipuamente agl' incessanti sforzi della Curia romana , alla quale noi siamo troppo lieti di lasciare l'onore di così paterno operare. Senza di cotali geste la Storia del Papato non ci pre senterebbe certamente quello svariato spettacolo di roghi e di torture , di carceri e di esilî, di cui tante grandi personalità del pensiero furono glo riose vittime. Sono tremende e minacciose le parole , che Giordano scagliava contro i suoi giudici all'udire la crudele sentenza : „Majori forsan tum timore sententiam in me fertis quam ego accipiam!" In quegli estremi accenti rivela tutta la fiera e no bile dignità del suo animo e la peritosa viltà dei suoi carnefici. Ora che ci è stata ridonata colla indipendenza politica la libertà del sapere , sarebbe tempo di ripigliare il corso degli studî , riassumere il pas sato ed elevarci all' altezza dei progressi , che le scienze àn fatto all' estero e che sono da noi finora ignorati. insigne spei, e regione Gymnasii Cameracensis." Come pure ne abbiamo consultato il testo contenuto nella ristampa delle opere latine bruniane fatta da A. Fr. Gfrörer : ,,Jor dani Eruni Nolani Scripta elc. etc.“ rimasta incompleta e divenuta anch'essa rara, di cui una copia è nella Regia Bi blioteca di Berlino. ――――

- --- XVIII Il nuovo indirizzo scientifico , che la scuola tedesca ci porge , se venisse assimilato sincera mente , non tarderebbe gran fatto ad apportare presso di noi buonissimi frutti ; appunto perchè quanto i contemporanei tedeschi ànno sviluppato fu dai nostri maggiori di lunga mano intrave duto. Ciò che sovratutto manca a noi italiani è la costanza nel meditare; e questo nostro capita lissimo difetto è nato principalmente dal predo minio delle indigeste quanto grette dottrine teo logiche , congiunte a quelle non meno infeconde di un' ibrida filosofia addimandata morale. I1 domma e la credenza se in Oriente àn segnato epoche di quando in quando notevoli , a seconda che essi àn raggiunto variamente la loro attua zione nella vita pratica ; in Occidente àn segnato il cammino contrario , cioè, àn contribuito ad af fermare alquante epoche di sosta o di regresso nel corso della civiltà . È tanto potente in Occi dente l' operosità psicologica del pensiero che quando manca di obbietto non s ' arresta, ma lavora a distruggere sè stessa e fa degenerare spesse volte il sapere in superficiali frivolezze. Codesto fatto si riscontra a capello presso i popoli latini e in principal modo presso noi italiani : e basterà XIX consultare la storia per convincersi della verità di quanto affermiamo. Benchè ci addolori il contemplare la legge rezza e la superficialità del sapere italiano , pure non vogliamo disperare della potenza intellettiva del nostro paese. Se alla filosofia empirica ed acefala del Descartes , a quella leggera , caustica e passionata del Voltaire e del Rousseau successe in Francia la filosofia dell' idealismo per opera del Cousin ; perchè non sarà lo stesso per l'Italia nostra, che raramente la storia potette rampo gnare di leggerezza? Non è nostro divisamento descrivere qui la travagliata vita del gran filosofo da Nola , poichè ciò entrerebbe nel campo biografico , intorno a cui l'egregio professor Berti à lavorato con una accuratezza piuttosto unica che rara e con una carità patria superiore ad ogni encomio ¹ ). Nean che intendiamo noi sobbarcarci alla grave quanto difficile fatica di analizzare il libro , che oggi ri produciamo per le stampe ; e ciò per due ragioni. Primamente perchè trattandosi d' una riprodu zione sarebbe ridevole , se al succoso e fecondo ¹) Leggasi „ La vita di Giordano Bruno" pubblicata dal Professor Berti nella Nuova Antologia di Firenze. — Anno 1867. -- XX lavoro del Nolano facessimo precedere una trat tazione delle idee del medesimo , forse più volu minosa dell' originale ; e poi perchè non po tremmo reggere all' arduo proposito per man canza di quei necessari e profondi studi , che l'importanza dell' argomento richiede. Noi las ciamo a migliore intelletto l'attuazione di un la voro, che potrebbe benissimo formare un volume a parte. Ci basti l'aver voluto , diremmo quasi, rendere popolare quest' opera presso i dotti , di venuta per buona pezza di tempo rarissima, porla fra le mani di quanti coltivano le scienze , darle insomma quella pubblicità e diffusione , che la Chiesa di Roma si affaticò tanto ad impedirle. Ci è piaciuto da ultimo indirizzare la dedica della riproduzione della presente opera alla città natìa del nostro Giordano ; ed in ciò fare cre diamo di esserci inspirati al caldissimo affetto, che quel Grande nudrì per la sua amata Nola, la quale non dimenticò nemmeno sul rogo. Noi vogliamo sperare che la ristampa delle „Ombre delle Idee" fatta per nostro privato impulso e tutta nel puro vantaggio della scienza , sarà per essere non piccolo eccitamento appo i concitta dini di Bruno, perchè in quella nobile città, culla un tempo di non pochi eletti ingegni , si trovi XXI modo d' innalzargli un monumento, che additi così agl' italiani , come agli stranieri , quanto l ' Italia onori la memoria dei suoi più illustri figli. In nalzando un monumento a Giordano Bruno, mercè le offerte d'ogni classe di persone, sieno di Nola, sieno d'altre città italiane , noi non solo compi remmo un debito essenzialissimo , che abbiamo verso di lui come suoi compatrioti , ma vote remmo altresì, come pensatori, per l'unità e per la rigenerazione del pensiero italiano. Firenze , 24 dicembre 1867. S. Tugini.

31 XXIII BIBLIOGRAFIA DELLE OPERE BRUNIANE CRONOLOGICAMENTE ORDINATA. Il Candelaio. Commedia del Bruno Nolano, academico di nulla academia, detto il Fastidito. Parigi, appresso Guglielmo Giuliano - 1582 Ristampata nel 1583 - Tradotta in francese col titolo di „ Boniface et le pédant“ nell' anno 1633. - —— De compendiosa architectura et complemento artis Lullii. Parisiis apud Aegidium Gorbinum , sub insigni spei, prope collegium cameracense 1582. "Cantus Circaeus ad memoriae praxim ordinatus. Ad Henricum d' Angoulesme, magnum Galliarum Priorem. Parisiis 1582 apud Aegidium Gillium , Via S. Joannis Lateranensis, sub trium coronarum signo. De Umbris idearum etc. etc. Parisiis Gorbinum etc. -- 1582. ――――― - apud AE. Explicatio triginta sigillorum ad omnium scientiarum et artium inventionem, dispositionem et memoriam. Qui bus adjectus est sigillus sigillorum ad omnes animi ope rationes comparandas et earundem rationes habendas ma xime conducens. Et non temere ars artium nuncupatur. Hic enim facile invenies quidquid per logicam , metaphy sicam, cabalam , naturalem magiam, artes magnas atque breves theoretice inquiritur. Senza data e luogo. Si crede sia stata stampata in Londra nel 1583. Scritta dall' Autore in casa del suo amico e protettore Michele XXIV di Castelnuovo, Signor di Mauvissier Concressalto e di Joinvilla, Ambasciatore di Francia in Inghilterra. Recens et completa ars reminiscendi et in phantastico campo exarandi : ad plurima in triginta sigillis inqui rendi, disponendi atque retinendi implicitas novas rationes et artes introductoria. Stampata come introduzione in sieme all' opera precedente. La cena delle ceneri , descritta in cinque dialoghi per quattro interlocutori; con tre considerazioni circa due sog getti. Dedicata all' ambasciatore francese in Inghilterra, Michele di Castelnuovo etc. etc. Stampata a Parigi, o, come alcuni vogliono, a Londra. Anno 1584. De la causa, principio et uno. -Dedicata al Signor di Mauvissier, Michele di Castelnuovo. Stampata a Venezia, o, come alcuni pretendono, a Parigi o a Londra Anno 1584. De l'infinito, universo e mondi. desimo. Stampato a Venezia o a Londra. 1584. - - Spaccio de la bestia trionfante, proposto da Giove, effettuato dal Consiglio, revelato da Mercurio, recitato da Sofia, udito da Saulino , registrato dal Nolano. Stam pato a Parigi , o, secondo alcuni, a Londra 1584 - Tradotto in inglese sotto il titolo : The expulsion of the triumphant beast. London 1713 Tradotto in francese sotto il titolo : Le ciel réformé. Anno 1750. Anno Cabala del cavallo Pegaseo ; con l'agginuta della Asino Cillenico. Stampata a Parigi Anno 1585. Degli eroici furori. Dedicati al Cavalier Filippo Sidneo. Stampati a Parigi. Anno 1585. Figuratio Aristotelici auditus phys. , ad ejusdem in telligentiam atque retentionem per XV imagines expli canda. Stampata a Parigi, Anno 1586. De lampade combinatoria Lulliana. Stampata a Wittemberga. - Anno 1587. - - - - Dedicato al me Anno - - ― ―――― - ✔― De progressu et lampade venatoria Logicorum. Stam pato a Wittemberga. Anno 1587. De specierum scrutinio et lampade combinatoria Raym. Lullii. Stampato a Praga. Anno 1588. Oratio valedictoria Vitebergae habita 1588. Acrotismus, seu rationes articulorum physicorum adver XXV - sus Peripateticos. Stampato a Wittemberga. Anno 1588. Articuli centum sexaginta adversus Mathematicos hu jus temporis, cum centum octoginta praxibus_ad_totidem problemata solvenda. Dedicati a Rodolfo II. Impera tore tedesco. Stampati a Praga 1588. Questa opera, non registrata nel catalogo delle opere di Bruno fatto da Adolfo Wagner, venne riportata in quello fatto dal Carriere. Veggasi- Carriere Die philosophische Weltanschauung der Reformationszeit etc. etc. Stuttgart und Tübingen. -J. G. Cotta'scher Verlag. 1847. Oratio consolatoria habita in illustrissima celeberri maque academia Julia in fine solennissimarum exequia rum in obitum principis Julii Brunsvicensium ducis. Stampata a Helmstadt. Anno 1589. De imaginum, signorum et idearum compositione. Stampata a Francoforte. Anno 1591 . - - - - - Parisiis anno 1586 propositorum. -- - - ― De triplici minimo et mensura ad trium speculativa rum scientiarum et multarum activarum artium principia libri V. Stampato a Francoforte. Anno 1591 . De monade, numero et figura. Item de innumerabili bus, immenso et infigurabili, seu de universo et mundis libri VIII. Stampato a Francoforte. Anno 1591. Oltre le precitate opere, che contengono i più im portanti lavori bruniani, evvi ancora : Summa terminorum metaphysicorum. Stampata a Zurigo. Anno 1595 e poi a Marburgo. Anno 1609. pure Questo lavoro, cui è aggiunto una dissertazione circa la Praxis descensus, seu applicatio entis , venne estratto da un manoscritto del Bruno per cura di un suo disce polo tedesco Raffaele Eglino. Evvi di lui uno scritto intitolato Artificium perorandi —, stampato a Francoforte. Anno 1612. Esso venne per le stampe dopo la morte dell' Autore per opera di certo Giovanni Enrico Alstedio, e non contiene se non quanto il Bruno insegnò in Wittemberga nel 1587 intorno la rettorica aristotelica. - ― ―― - - ― --- ――――― Nelle varie opere summentovate il Bruno cita alcuni altri suoi scritti, che, o non furono mai stampati, o forse andarono sperduti. Essi sono : Liber Clavis magnae. Liber triginti statuarum. Templum Mnemosynes. ✰✰✰✰ XXVI De anima. -- De multiplici mundi vita. De naturae gestibus. - De principiis veri. - De astrologia. De magia physica. De sphaera. Il Purgatorio dell' in ferno. L'arca di Noè dedicata a Papa Pio V. Una raccolta completa delle opere italiane di Gior dano Bruno fu fatta da Adolfo Wagner nel 1830 in Lipsia pei tipi di Weidmann. Questa generosa, quanto dotta intrapresa, fu imitata dal Prefetto della Biblioteca di Stoccarda A. Fr. Gfrörer per ciò che riguarda i la vori latini bruniani, nell' anno 1836 ex Bibliopolio Bro dhagiano. Ambo le preziose raccolte son divenute oggidi rarissime. ― ―――― ― - SKALDELENAUTOPAR JORDANUS BRUNUS NOLANUS DE UMBRIS IDEARUM IMPLICANTIBUS ARTEM QUAERENDI, INVENIENDI, IUDICANDI, ORDINANDI ET APPLICANDI : AD INTERNAM SCRIPTURAM, ET NON VULGARES PER MEMORIAM OPERATIONES EXPLICATIS. PROTESTATIO. UMBRA PROFUNDA SUMUS , NE NOS VEXETIS , INEPTI, NON VOS, SED DOCTOS TAM GRAVE QUAERIT OPUS.

AD HENRICUM III SERENISSIMUM GALLORUM POLONORUMQUE REGEM &c. &c .

Henrico III Serenissimo Gallorum Polonorumque Regi, etc. Philotheus Jordanus Brunus Nolanus S. P. Quis ignorat, sacratissima Majestas, principalia dona principalibus , principaliora majoribus, et maximis prin cipalissima deberi? Nullus ergo ambigat, cur opus istud , tum nobilitate subjecti, circa quod versatur, tum singularitate inventionis , cui innititur, tum gravitate demonstrationis , qua communicatur , inter maxima nu merandum, in Te egregium populorum spectaculum, virtute praestantis animi spectatissimum, celsitudine su blimis ingenii celeberrimum, ideoque clarissimum, magna nimum, doctorumque omnium obsequio jure colendissi mum respexerit. Tuum est ipsum gratioso animo acceptare , magno favore tueri , maturoque judicio exa minare, cum eminenter generosus, potens, atque sapiens videaris. VALE. " 7 Philotheus Jordanus Brunus Nolanus Amico et Studioso Lectori. Est in sublimi posita Dianae in Chio facies, Quae tristis templum videtur intrantibus, Hilaris exeuntibus. Et litera Pythagorae, Bicorni acta discrimine, Queis trucem ostendit vultum dextri tramitis, Finem largitur optimum. Umbrarum, quae profundis Emersere de tenebris, In fine grata fiet, nunc asperior Et facies, et litera. Merlinus Artifex. Est qui depinxit gallos gallinaceos, Qui, quoniam non est omnino imprudens, Quo non sic gravius deprehendi possint Tractus inepti, de inepto artista : Servulos ordinavit, et amiculos ; Per quos vult naturales procul abigi. Hoc cum non ignoraveris, timeto Dum verus gallus in pictos approperas, Qui faciunt mirari auriculatos : Ne importuno ministro abactus, doleas. 1 9 Merlino Judici Sobrio. Est fluvius in Phrygia dictus Gallus, De quo si bibas modicum, Medetur malis corporis. Si absorpseris insobrie, t'absorbebit. Adusque ut agas animum, Non bibiturus iterum. Sic etiam literae sophiae parum tactae Civilem ad vitam conferunt, Et condelectant plurimum. Si nimium t'ingurgitas, te turbabunt, Inqu'insaniam t'adigent, Praecipitemve gloriam. Cum fueris igitur hactenus factus prudens, Ne tantum damnum incurreres, Magistrorum suffragio Tantummodo sophiam placuit pitissare, Tantum labris attingere , Et naribus olfacere. Propterea non bene facere te declaro, Huc dum judex acceleras, Quo quasses Midae auriculas. 10 Merlino Apto Judici. wwwwwww Est quod canis accessit ad arandum ; Quod scandere astra vult camelus, est quod Tractante rana sorex tranat fluvium, Quod lenti properant ad venandum asini, Quod tentat cuculus lupos aucupari, Est quod concupiunt volare porci, Est aliquid natura male appositum. Non autem est Organete hoc artis vitium, Vel invitantis ad effodiendum, Seu faciendas expiscationes, Sive tranandum pennis aptis aërem, Vel docentis venari, et aucupari. Si vos sentitis aptos effossores, Et minime non aptos ad volandum, Expiscandum, venandum, et aucupandum, Atque idcirco non ind'esse lamenta : Concdam vobis, concedentibus quod Intrastis labyrinthum sine filo. 1I 11 Philothei Jordani Bruni Nolani Dialogus praeliminaris apologeticus pro umbris idearum ad suam memoriae inventionem. 1) Hic? Interloquutores. - Hermes. Philothimus. Logifer. HERME S. Perge liber, neque enim ignoras eundem solem can demque artem. Idem sol hujus gesta propalat in ho norem, illius in contumeliam facta producit. Tristantur illo presente nocturnae striges , bufo , basiliscus , bubo solitaria , nocturna , et Plutoni sacra , gestiunt autem gallus , phoenix , cygnus , olor , aquila , lynx, aries atque leo. Ipso oriente operatores tenebrarum congregantur in cubilia, homo vero et animalia lucis exeunt ad opus suum. Haec¹ ) invitat ad laborem; trudit illa in otium. In ipsum lupinus et heliotropia convertuntur, ab ipso vero herbae atque flores noctis avertuntur. In nebulae Tugini. ~~ - 12 speciem rarefactos humores attolit , deturbat autem in terram condensatos in aquam. Aliis perennem atque continuam ; aliis vicissitudinalem lucem impertitur. Hunc intellectus non errans stare docet : sensus autem fallax suadet moveri. Hic terrae gyrantis parti huic expositae oritur, occidit simul aliter dispositae. Idem horizontes quos dicunt arcticos per differentias dextri atque sinistri apparenter circuit, aliis vero multis supernum atque in fernum perlustrare videtur arcum. Hic terrae sui cir cuitus altum habenti major apparet , imum vero tenenti (utpote ab eodem magis elongatae) minor. In aliis hemicircuituum portionibus tarde, in aliis vero velociter absentatur. Hic terrae incumbenti in austrum borealior, in boream vero properanti australior efficitur . Rectum habentibus horizonta in lances aequales hinc inde lati tudinem recipit , obliquum vero tenentibus in iniquas. Idem intra duos molis istius medios parallelos spatium incolentibus perpetuo commensuratas luci tenebras tri buit, caeteris autem tempore definito. Ipsi si diva tellus, suo nos dorso enutriens, nostrum frontem objiciat, obli quos ejus radios nobis impetrabit , iis autem rectos quorum capitis verticem supposuerit. Ad ipsum quoque quaedam admota mundi corpora (quae multi intelligunt esse animalia Deosque sub uno principe secundos) ipsius ab auge vel apogio (quod appellant) lumen conceptant, caeteris habentibus ipsum in opposito , vel mediis (ut vocant) latitudinibus et intervallis. Ejusdem totius luna (quam aliam intelligunt philosophorum plurimi esse ter ram) in suo ad illum converso hemisphaerio liberum concipiente lumen, haec illius globi interpositione tristis 13 umbratam ad eundem conversam averso hemisphaerio lunae commonstrat faciem . Unus ergo idemque perpetuo sol perseverans atque manens , aliis atque aliis aliter atque aliter dispositis, alius efficitur atque alius. Haud secus solarem artem istam aliis aliisque aliam atque aliam futuram credi derimus. Philothimus. Quid est Hermes quod tecum ipse loqueris? quinam libellus est quem prae manibus habes ? Hermes. De Umbris Idearum ad internam scriptu ram contractis liber est, de quo sum anceps, an prodire debeat, an perpetuo sub eisdem in quibus olim latuit tenebris perseverare. Philothimus. Cur hoc ? Hermes. In signum siquidem (ut ajunt) sese effert ipsius auctor, in quod non unius generis armati colli mant sagittarii. Philothimus. Id quidem si omnibus esset formidan dum atque praecavendum, nemo unquam digna perten tasset opera, nihil unquam bonum atque egregium pro diisset in conspectum. Non cessat providentia Deorum, (dixerunt Aegyptii sacerdotes) statutis quibusquam tem poribus mittere hominibus Mercurios quosdam , etiamsi eosdem minime vel male receptum iri praecognoscant. Nec cessat intellectus , atque sol iste sensibilis semper illuminare ob eam causam, quia nec semper, nec omnes animadvertimus. Logifer. Facile ipsis consenserim qui res ejusmodi minime vulgandas esse censerent : Philotimum audio hac de re dubium, qui si ea auribus percepisset quae 14 nos percepimus , certo potius haec cremanda in ignem projiceret, quam publicanda curaret ; haec enim doctori suo hactenus haud jucundam attulere messem , nunc ignoro quidnam sit quod in posterum sperare possit, praeter enim perpaucos qui haec per se ipsos intelli gere possunt, rectum de ipsis judicium inferre minime poterunt. Philothimus. Audis quae dicit iste ? Hermes. Audio, sed ut plus audiam, inter vos ipsos discutite. Philothimus. Disceptabo igitur tecum Logifer et illud primum dixerim, dictum tuum nullius esse persua sionis , quin potius tuae rationis nervus oppositam valeat firmare sententiam. Ii enim pauci qui hujus inventionis intelligentiam fuerint assequuti, de quorum numero ego Hermesque sumus , non modicis efferrent laudibus : qui vero ipsum minime intellexerint, nec laudare poterunt, nec vituperare. Logifer. Dicis quod esse debet : non quod erit , est, atque fuit. Multi cum non intelligant , ob id ipsum quod non intelligunt, insuper et ex iniquo quo aguntur animo , multas adversus auctorem ipsum et artem ad glomerant calumnias. Nonne auribus tuis doctorem Bobum audisti, qui nullam dixit esse memoriae artem, sed eam consuetudine tantum et crebra excursuum re petitione, quae fit visa multoties revidendo, auribusque percepta multoties recipiendo, comparari ? Philothimus. Huic si cauda foret, cercopithecus erat. Logifer. Quid respondebis magistro Anthoc, qui eos qui praeter vulgares edunt memoriae operationes, putat 15 magos vel energumenos vel ejusce generis alicujus spe ciei viros ? vides quantum in literis insenuerit ille ! Philothimus. Hunc non dubitaverim esse nepotem illius asini , qui ad conservandam speciem fuit in arca Noë reservatus. Logifer. Et magister Roccus artium et medicinae archimagister , qui empyricam mavult quam doctrinalem memorativam, nugas putaret ista potius, quam artificio sas praeceptiones. Philothimus. Non ultra matulam. Logifer. Dixit unus ex antiquis doctoribus hanc artem omnibus esse non posse perviam, praeterquam iis qui memoria pollent naturali. Philothimus. Depontana sententia ! Logifer. Pharfacon juris utriusque doctor et philo sophus grammeus , sentit hanc artem gravare potius, quam relevare , nam ubi sine arte recolendae sunt res, jam cum arte obligamur recolere res , locos et imagines plurimas, quibus nulli dubium est magis memoriam natu ralem confundi et implicari. Philothimus. Chrysippi acumen et sententia ferreo ingentique pectine carminanda. Logifer. Dixit doctor Berling , ex istius oratione etiam doctissimos demetere nihil posse , credo quia nil ipse demetit. Philothimus. Sub illis echinis ullane castanea ? Logifer. Magister Maines, etsi omnibus placeat, in quit, mihi nunquam placebit. Philothimus. Nec vinum quod nunquam gustabit. 16 Logifer. Ille quem nosti amicum tuum , quid putas hac de re sentiet? Philothimus. Sepiae atramentum additum lucernae facit homines Aethiopas videri , vitiata quoque livore mens turpia judicat etiam aperte pulchra. Logifer. Excelsum quoque magistrum Scoppet inter hujus nostrae tempestatis medicos facile principem fe runt dixisse auctori , ut suam illi memoriam ostenderet priusquam artem , quod dubium est an dedignans, an impotens ille praestare noluerit. Philothimus. Si dixisset illi , ostende mihi urinam tuam , priusquam solidiora contempler excrementa, for tasse morem illi gessisset auctor noster, hospitalius enim et urbanius, et pro sua dignitate , suo officio et arte convenientius illum excepisset. Logifer. Quid dicemus de magistro Clyster doctore medico , quem non fas est proxime dicto cedere , nihil enim differt ab eodem, qui ex Aknaldo et Tiberide vult magis super obliviosum linguam upupae impositam te nacissimam ferenti memoriam conferre. Philothimus. Dixit Aristoteles citharizando fit citha raedus. Si quis huic miserrimo (ipso quod habet ex tracto) aliud superimposuerit cerebrum , forsitan medi cando fiet medicus. Logifer. Dixit quoque doctor Carpophorus ex Pro culo et Sabino ithacense mentis et memoriae sedem tri pliciter distinctam. Inter puppim enim atque proram pinea media est, quae cum memoria quippiam repetere instamus pate facta, a prora ad puppim spiritui animali aditum prae 17 stat. Porro nunquam animalis spiritus nisi serenus, lu cidus et clarus pertransit , hinc immodica frigiditate obtusus memoriam nostram hebetem reddit atque lan guidam. Quae quidem frigiditas si fuerit cum siccitate conjuncta, immodicas vigilias afferet et insomnia , si cum humiditate, lethargum. Ad quae propulsanda sunt per artem haec excogitata : exercitium sensus revocans et excitans , et spiritus turpi vecordia et otio conso pitos quasi expergefaciens moderatus coitus, propulsata tristitia et voluptate laetitia revocata , meatuum corpo ris omnium purgatio , eburneo pectine asperoque panno capitis confricatio , leviorum, vel lymphatorum vinorum usus, ne venae hiantes vini vehementia sanguinem exu rant, stomachi rebus naturaliter vel artificialiter stipticis occlusio , ne fumositas e stomacho cibi ebullitione eva porans, mentem ingeniumque obscurans somnum excitet, a frigidis humidisque cibariis ut a piscibus in genere, cerebro , atque medullis abstinentia , non minus quam ab acutis atque fumosis porris , raphanis , alliis , caepis, quae igne non fuerint digesta, rerum aromaticarum usus, capitis atque pedum cum aquae decoctione , in qua melissa, laurifolia, foeniculi, camomillae, cannae similia que ferbuerint , abstersio , pythagorica exercitatio quae nocturno fiat crepusculo , utpote memoriae, menti in genioque maxime conferens. Haec sunt quae memoriam possunt relevare , eaque quae Democritus , Archigenes, Alexander et Andronicus peripateticus literarum mo numentis tradidere , non artes istae nugatoriae , quae nescio quibus imaginibus et figuris solidam se jactant conflare memoriam . 2 18 Philothimus. Alienum sermonem ruditu proprio con clusit ; psittacum egit venerabilis doctor, et asinum. Logifer. Dixit magister Arnophagus juris legumque peritus et apprime probatus , plurimos esse doctos qui eam non habent peritiam, haberentque si qua esset. Philothimus. Puella ratio non adhuc dentiens , pro pterea denti frangibulum non adducimus. Logifer. Artem Tullii , Thomae, Alberti, Alulidis aliorumque obscurorum auctorum se vidisse , et ex eis dem nullum se elicere potuisse succum protestatur doc tissimus theologus et subtilissimus literarum patriarcha magister Psicoteus . Philothimus. Judicium primae tonsurae. Logifer. Et ut uno verbo tandem omnia complectar, varii varie sentiunt , diversi diversa dicunt , quot capita tot sententiae. Philothimus. Et tot voces. Hinc corvi crocitant, cuculi cuculant , lupi ululant , sues grunniunt , oves ba lant, mugiunt boves, hinniunt equi, rudunt asini. Turpe est, dixit Aristoteles, solicitum esse ad quemlibet inter rogantem respondere ; boves bubus admugiant; equi equis adhinniant, asinis adrudant asini ; nostrum est colloquio aliquid circa istius hominis inventionem pertentare. Logifer. Recte quidem. Placeat igitur Hermeti librum aperire , ut ipsius auctoris sententias considere mus. Hermes. Libentissime faciam. En operis prooemium lego. ,,Neminem (inquit) latere existimo, multas memora tivas artes ab aliis editas, quarum omnes atque singulae 19 iisdem prorsus canonibus utentes, in eadem ferme diffi cultate versantur: qua de re consultum fuit nobiscum, ut potius inventionis istius fruges proponeremus, quibus gravius, facilius atque expeditius negotium adeo illustre, pro arte tam desiderabili consequenda tractaretur. " Diuturnam exercitationem antiquiores institutiones perquirendo ab earum prosecutione atque studio ingenia feliciora importunius abigebant : minus enim durantia et (ut rem apertius insinuem) magis impatientia , quo magis subtilia promptioraque sunt ingenia, quorum qui busdam magis omnia tangere, quam unum apprehendere consulitur." " Philothimus. Illud quod mihi arridet de auctore isto est , quod non se facit de eorum grege , qui aliorum sententias hinc inde in unum colligentes, se pro immor talitate consequenda aliorum impensa in numerum au ctorum pro posteritate laborantium referunt, et ut plu rimum eorum se constituunt doctores , quorum nullam prorsus habent intelligentiam atque rationem, iique mul- ` toties facere non possunt, quominus (postquam pellem leonis ex aliorum inventis utcumque sibi adaptaverint) in propriam crebrius et tandem irrumpant vocem, quando aliquid ex eorum delumbi Marte (quia facile est inven tis addere) ejaculantur , vel de penuria stupidi sensus egurgitant. Illa sunt arietes infantiarum, tormenta er rorum, bombardae ineptiarum , et tonitrua , coruscatio nes, fulgura et tempestates magnae ruditatum. Logifer. Non sentis idem de carminilegis et versi ficatoribus nostris , qui alienis inventionibus , hemiversi bus et versibus, pro suis se nobis venditant poëtis ? 2* 20 Philothimus. Mitte poëtas, sicut enim pro locis sci mus longas regibus esse manus , ita et altae longaeque pro locis atque temporibus poëtis solent esse voces. Logifer. De versificatoribus dixi , non poëtis. Philothimus. Bene , pauci igitur , aut nullus pro se dictum putabit. Sed haec quid ad rem nostram? suf ficit quod in proposito auctorum artis istius fuerit in tellectum, Logifer. Non de poëtis. Philothimus. Sed coepta prosequamur. Legas. HERME S. "Hinc (ait) cum animum meum ad obsequendum qui busdam amicis meis appulerim, post diversi generis alias memoriae artes , quas privatim ad diversos direximus, et juxta vias varias aliis pro eorum dignitate atque captu communicavimus , hanc ex principiorum virtute, quae continentur in ea , aliis omnibus praeferendam, et ex deductis nulli posthabendam compilavinus. In qua nimirum artificium facile et scientiam pro praxi minime laboriosam polliceor , librum vero cum suis sententiis minime omnibus pervium, contra eorum consuetudinem, qui libros de hac arte faciles atque breves , ipsam vero difficilem atque prolixam tradidere : istam eruditorum pauci intelligant , intelligentibus autem omnibus usu veniat, sitque talis quam omnes sive rudes, sive eruditi, facile scire et exercere possint , quamque sine doctore, tantum in metaphysicis et doctrinis platonicorum bene versati possint intelligere : habet enim illud ars ista, 21 quia cum hoc quod complectitur terminis arduis et speculativarum facultatum praesuppositivis, poterit tamen quibuscumque (dummodo prorsus hebetis non sint in genii) declarari, continet enim propriissimos terminos et rebus significandis maxime accommodatos. " „Ars ista non ad simplicem memoriae artem confert, sed et ad multarum facultatum inventionem viam aperit et introducit. Propterea meminerint quibus dabitur ejus interiora percipere , ut eam pro majestate non cuicum que sine delectu communem faciant, ejusdemque canones singulis eorum, quibus est communicanda, pro merito rum capacitatisque facultate , intensius atque remissius elargiantur explicitos. " "Super haec noverint, in quorum manus ars ista in ciderit, nos ejus non esse ingenii, ut determinato alienae philosophiae generi simus adstricti , neque ut per uni versum quamcumque philosophandi viam contemnamus. Neminem quippe eorum , qui ad rerum contemplatio nem proprio innixi ingenio aliquid artificiose methodice que sunt moliti , non magnifacimus. Non abolemus pythagoricorum mysteria, non parvifacimus platonicorum fidem , et quatenus reale sunt nacta fundamentum peri pateticorum ratiocinia non despicimus. Ipsum ea de causa dicimus, ut eorum curam attenuemus, qui proprio ingenio aliena volunt ingenia metiri ; cujusmodi est in fortunatum genus illud , quod cum diutius in optimis philosophis elaboraverit , non eo usque proprium pro movit animum, ut non usque in finem, cum proprio ca reat ingenio, semper utatur alieno , cui tamen magis quam iis , qui propriam ignorantes paupertatem audent 22 non audenda , compatiendum est et quadam ex parte (nisi ex incuria remaneat) est laudandum. Isti similes que cum fuerint Aristotelico repleti spiritu (ut jam vo cales et progressivos libros liceat videre) ubi audierint vel legerint : „ De Umbris Idearum" jam verbo haere bunt dicentes , idaeas esse somnia , vel monstra. Quod esto , concesserimus , quaeritur an quod rerum naturae conformatur , convenienter dicatur currere sub umbris idaearum? Rursum ubi incurrerint locum ratiocinantis animae , Jordane ! (inquient) jam animam texere dicis vel filare. Similiter et in aliis quibusdam buccas in flantes , per internum quemdam hostem a fructus istius disciplinae partecipatione divertuntur. Quibus hoc ma nifestari volumus , nos quoque in iisdem , cum minus saperemus, versasse animum, - tunc enim (ut par erat) fide ad scientias captandas utebamur , nunc vero, ubi superûm beneficio acquisitis et inventis ad ulteriores proprios actus uti possumus citra contradictionis justam notam, si commodus est platonicus terminus et intentio commoda, acceptatur , si quoque peripateticae intentio nes ad majorem rei in hac arte faciunt expressionem, fideliter admittuntur. De aliis similiter judicetur. Non enim reperimus unum artificem, qui omnia uni necessaria proferat. Non idem , inquam , galeam, scutum , ensem, hastilia , vexilla , tympanum, tubam , caeteraque omnia militis armamenta conflabit atque perficiet. Ita majora aliarum inventionum tentantibus opera non solius Aristo telis Platonisque solius officina sufficiet. Quandoque etian (ipsumque raro) si non consuetis uti videbimur terminis, illud ideo est, quia non consuetas per eos ex 23 plicare cupimus intentiones. Per universum autem di versis variorum philosophorum studiis utimur, quatenus melius propositum inventionis nostrae insinuemus. Unde nihil est quod faciat , quominus periti in istis philoso phandi generibus per se ipsos facile (dummodo animum advertant) hanc et alias artes nostras intelligere valeant. “ „Artem istam sub duplici forma tractamus atque via : quarum altera est altior et generalis tum ad omnes animi operationes ordinandas, tum etiam est caput mul tarum methodorum , quibus tanquam diversis organis artificiosa potest pertentari et inveniri memoria ; et con sistit ipsa primo in triginta intentionibus umbrarum, secundo in triginta conceptibus idearum, tertio in pluri bus complexionibus, quae fieri possunt ex intentionibus et conceptibus per industriosam adaptationem elemento rum primae rotae ad elementa secundae. Altera quae sequitur, est contractior ad certum memoriae per arti ficium comparandae genus. “ 24 TRIGINTA INTENTIONES UMBRARUM. INTENTIO PRIMA. A. Unico igitur annuente Deo , propitiisque Diis sub ipso altissimo Principe magnis, ita incipimus. Hominis perfectionem et melioris , quod in hoc mundo haberi possit, adeptionem insinuans Hebraeorum sapientissimus amicam suam ita loquentem introducit: „Sub umbra illius, quem desideraveram, sedi". " Non enim est tanta haec nostra natura , ut pro sua capacitate ipsum veritatis campum incolat ; dictum est enim : Vanitas homo vivens , universa vanitas ! " et id quod verum est atque bonum , unicum est atque pri mum. Qui autem fieri potest, ut ipsum cujus esse non est proprie verum et cujus essentia non est proprie veritas, efficaciam et actum habeat veritatis ? Sufficiens ergo est illi atque multum, ut sub umbra boni verique sedeat. Non inquam sub umbra veri bonique natura lis atque rationalis (hoc enim false diceretur atque 25 male) sed metaphysici , idealis , et supersubstantialis, unde boni et veri pro sua facultate particeps efficitur animus, qui etsi tantum non habeat , ut ejus imago sit, ad ejus tamen est imaginem, dum ipsius animae dia phanum, corporis ipsius opacitate terminatum, experitur in hominis mente imaginis aliquid , quatenus ad eam appulsum habet , in sensibus autem internis et ratione, in quibus animaliter vivendo versamur , umbram ipsam. INTENTIO SECUNDA. B. Hoc ipsum cum consideraveris , illud quoque tibi occurrat velim , ut a tenebrarum ratione sejungas um bram. Non est umbra tenebrae, sed vel tenebrarum vesti gium in lumine , vel luminis vestigium in tenebris , vel particeps lucis et tenebrarum, vel compositum ex luce et tenebris, vel mixtum ex luce et tenebris, vel neutrum a luce et tenebris et ab utrisque sejunctum. Et hoc vel inde, quia non sit plena lucis veritas, vel quia sit falsa lux, vel quia nec vera nec falsa , sed ejus , quod vere est aut false , vestigium , etc. Habeatur autem in pro posito ut lucis vestigium, lucis particeps, lux non plena. INTENTIO TERTIA. C. Porro cum bifariam accidat intelligi lucem , et in regione substantiae, et in regione eorum quae circa sub stantiam , vel in substantia consistunt (unde secundum duplicem sumitur umbra oppositionem) illud te memi nisse oportet , lucem, quae circa substantiam est , tam quam ultimum ejus vestigium, a luce, quae primus actus 26 dicitur, proficisci, umbram quoque , quae est circa sub stantiam, ab umbra quae ex substantia dicitur, emanare. Ipsa est primum subjectum , quod et materiam primam appellant physici nostri : ejus omnia participia, cum pu ram non recipiant lucem, sub umbra lucis esse et ope rari dicuntur. INTENTIO QUARTA. D. Consequenter te non praetereat , quod cum umbra habeat quid de luce et quid de tenebris, duplici aliquem accidit esse sub umbra: umbra videlicet tenebrarum et (ut ajunt) mortis , quod est cum potentiae superiores emarcescunt et otiantur , aut subserviunt inferioribus, quatenus animus circa vitam tantum corporalem versa tur atque sensum : et umbra lucis , quod est cum po tentiae inferiores superioribus adspirantibus in aeterna eminentioraque objecta subjiciuntur, ut accidit in coelis versanti, qui spiritu irritamenta carnis proculcat. Illud est umbram incumbere in tenebras , hoc est umbram incumbere in lucem. In horizonte quidem lucis et te nebrarum nil aliud intelligere possumus, quam umbram . Haec in horizonte boni et mali , veri et falsi , haec est ipsum, quod potest bonificari et maleficari , falsari et veritate formari , quodque istorsum tendens , sub istius, illorsum vero, sub illius umbra esse dicitur. INTENTIO QUINTA. E. Umbras eas in proposito maxime consideramus, quae sunt appetituum et cognoscitivae facultatis objecta, sub 27 specie veri bonique concepta , quae sensim ab unitate illa supersubstantiali decedentia , per crescentem multi tudinem in infinitam multitudinem (ut Pythagoreorum more loquar) progrediuntur , quae quantum ab unitate recedunt, tantum ab ipsa quoque veritate elongantur. Fit enim ab ipso superessentiali ad essentias, ab essen tiis ad ipsa quae sunt, ab iis ad eorum vestigia, imagi nes , simulacra et umbras excursus , tum versus mate riam , ut in ejus sinu producantur, tum versus sensum atque rationem , ut per eorum facultatem dignoscantur. INTENTIO SEXTA. F. Umbra in materia seu natura , in naturalibus ipsis, in sensu interno atque externo , ut in motu et altera tione consistit. In intellectu vero , intellectumque con sequente memoria est ut in statu. Ideo sapiens ille viraginem, supranaturalem et suprasensualem quasi no titiam consequutam , sub illius primi veri bonique desi derabilis umbra sedentem inducit. Quae sessio seu status, quia in naturaliter degentibus non multum perseverat (mox enim atque statim sensus isti nos insiliunt atque deturbant, ipsique nostri duces , phantasmata, nos cir cumveniendo seducunt) sessio illa potius praeterito ab soluto vel inchoato, quam praesenti tempore designatur. Dicit enim sub umbra sedi, vel sedebam. INTENTIO SEPTIMA. G. Cum vero in rebus omnibus ordo sit atque connexio, ut inferiora mediis et media superioribus succedant cor 28 poribus , composita simplicibus , simplicia simplicioribus uniantur, materialia spiritualibus, spiritualia prorsus im materialibus adhaereant, ut unum sit universi Entis cor pus, unus ordo, una gubernatio, unum principium, unus finis, unum primum, unum extremum; cumque (ut non ignoraverunt Platonicorum principes) demigratio detur continua a luce ad tenebras (cum mentium quaedam per conversionem ad materiam et aversionem ab actu subeant naturam atque fatum) : nihil impedit, quominus ad sonum cytharae universalis Apollinis ad superna gradatim revocentur inferna, et inferiora per media su periorum subeant naturam, quemadmodum et sensu con stat, terram in aquam, aquam in aërem, aërem in ignem rarefieri , sicut ignis in aërem, aër in aquam, aqua in terram densabatur. Ita generaliter videmus in iis quae mutantur , motum statu et statum motu semper termi nari. Quod et in ipso coelo semper esse atque fieri optime Peripateticorum quidam consideravere ; cum quippe ipsum habere actum admixtum cum potentia dicunt (quamvis et aliae sint mixtionis istius rationes) intelli gunt ejus motum esse in fine ad praeteritum, et in principio ad futurum. Quidquid ergo sit de alia de scensus specie, de qua theologorum prudentia decernat : illud obnixe nobis est intentandum, ut pro egregiis animi operationibus naturae scholam ante oculos ha bentes , semper a motu et multitudine ad statum et unitatem per intrinsecas operationes pergere contenda mus, quod cum pro facultate praestiterimus , pro facul tate quoque divinis multitudini mirabilibus operibus conformabimur. Ad ipsum rerum praesignata connexio 29 et connexorum consequentia nos confortet et adhorte tur. Novit quidem et docuit antiquitas, quomodo pro ficiat discursus hominis a multis individuis ad speciem, a multis speciebus ad unum genus ascendens , insuper quomodo infima intelligentiarum per omnes formas in telligat species distincte , inferiores distincte per plures atque multas formas ipsas omnes species concipiant, superiores per pauciores , suprema per unam, et ipsum quod est supra omne non per formam aliquam. Porro si antiquitas novit, quomodo proficiat memoria, a multis speciebus memorabilibus ad unam multorum memorabi lium speciem se promovendo : ipsum certe non docuit. INTENTIO OCTAVA. H. Ad proximius quidem superius proximum inferius per aliquos gradus contracta similitudine promovetur; quos certe gradus cum nactum fuerit omnes , jam non simile , sed idem cum illo dicendum erit. Quod sane quomodo fiat per ipsum edocemur ignem, qui aquam non attrahit nisi in calore et raritate adsimilatam. Per communem igitur similitudinem ab umbris datur acces sus ad vestigia , a vestigiis ad speculares imagines , ab istis ad alia. INTENTIO NONA. I. Quoniam vero quod est simile simili , est etiam si mile eidem similibus , sive per ascensum, sive per de scensum , sive per latitudinem : hinc accidit , ut (infra suos limites) natura facere possit omnia ex omnibus, et 30 intellectus seu ratio cognoscere omnia ex omnibus. Si cut, inquam , materia formis omnibus informatur ex omnibus , et passivus (quem vocant) intellectus formis omnibus informari potest ex omnibus, et memoria me morabilibus omnibus ex omnibus , quia omne simile si mili fit, omne simile simili cognoscitur , omne simile simili continetur. Porro simile remotum ad suum di stans per simile medium sibique proximum tendit. Hinc herbae forma spoliata materia, non immediate formam induitur animalis istius , sed formis chyli , san guinis , et seminis mediantibus. Hinc qui noverit apta extremorum media, et naturaliter et rationaliter omnia poterit ex omnibus elicere. INTENTIO DECIMA. K. Ceterum similitudinem illam , quae cum aequalitate currit, et uniformitati (quam aequiparantiam appellant) consonat, in proposito sensu aliarum operationum , sive ad internos, sive ad externos referantur sensus, inutilem et male officiosam habeto. Fit enim, ut simili caliditate effectum nec similem, nec infra illius similitudinis gra dus consistentem sentiat , sed eam , quae existentem in sensitivo subjecto excellit. Hinc qualem redigere in praxim debeas similitudinem praevideto, ne quaesita ab adeptis , quominus ingredi possint, repellantur. INTENTIO DECIMA PRIMA. L. Considera, mundum istum corporeum , partibus ejus omnino similibus existentibus, formosum esse non po 31 tuisse. In variorum ergo connexione partium pulchri tudo manifestatur , et in ipsa varietate totius pulchri tudo consistit. Hinc rei umbratilis visio est visionum imperfectissima, quia dum imago cum varietate. res de monstrat, umbra quod est infra extrinsecae figurae ter minos ut plurimum etiam ementitos , quasi sine varie tate profert. De umbra dixerim , quatenus umbra est, non autem qua talis, quam in proposito recipimus. INTENTIO DECIMA SECUNDA. M. Verum anaxagoricum Chaos est sine ordine varietas. Sicut igitur in ipsa rerum varietate admirabilem con cernimus ordinem , qui supremorum cum infimis et in fimorum cum supremis connexionem faciens , in pul cherrimam unius magni animalis (quale est mundus) faciem universas facit conspirare partes , cum tantum ordinem tanta diversitas , et tantam diversitatem tantus ordo requirat. Nullus enim ordo , ubi nulla diversitas extat , reperitur. Unde primum principium nec ordina tum, nec in ordine licet intelligere . INTENTIO DECIMA TERTIA. N. Certe si quemadmodum indissolubilis concordia fines primorum connectit principiis secundorum , et calcem eorum quae antecedunt capitibus eorum quae proxime sequuntur, catenam illam auream, quae e coelo fingitur ad terram usque tensa, contrectare valebis : sicut e coelo per te potest factus esse descensus , facile ad coelum 32 per ordinatum ascensum remeare valebis. Per hanc artificiosam connexionem magnum experiri possumus memoriae relevamen , quae valet etiam nullam ad invi cem per se retinentia consequentiam memoriae ordinata praesentare. Ipsum manifestatur in subsequenti carmine, ubi cum intelligatur Aries agere in Taurum, huncque motum diverso actionis genere agere in Geminos , et inde moti varia consequentique actione deferantur in Cancrum , similiterque deinceps in aliis : eveniet ut ex intuitu unius alterius mox immediateque consequentis occursum collucremur. Dux gregis, armenti regem, sublatus in iram In geminosque pedes, impete fronte ferit. Vindex mente vacans hinc Taurus comitus, ictu Irruit in Geminos impatiente fratres. Germanos juvenes affines protinus undae Excipiunt. Cancer rosida prata petit. Repens obliquo lympharum Cancer alumnus, Villosi vultum forte Leonis adit. Percitus inde Leo crinitos surgit in armos, Unde vagans rapidae visa Puella ferae est. Hanc petit : illa fugit, quae gressu insana fugaci Librantem incurrit perside lance virum. Aestuat hic, cupidis quem dum complexibus haeret, Attriti Vermis cuspis adunca ferit. Formidans letum, medicas dum currit ad artes, Pone Sagittiferum sentit adesse virum. Qui modo stuprata, quam credit, virgine laesus, Quo petit hunc jaculo, vulnera ecce Caprum. 33 Ut primum intrusum ferrum persensit inique, Effugit in rapidas praecipitosus Aquas : Sic caper infelix, a gurgite tractus aquarum, Insueta inclusis Piscibus essa datur. INTENTIO DECIMA QUARTA. O. Ascensus quidem, qui fit per connexa atque concate nata , in proposito umbrarum idealium non est per ca tenam similibus constantem annulis , ratione quae con cipitur ex proxime dictis , atque deinceps enunciandis. Nec hujus catenae annulus esse debet umbra, sub qua intelligitur Leviathan dormire : non inquam umbra ab ducens a luce , sed conducens ad lucem , quae etiamsi non sit veritas , est tamen a veritate et ad veritatem, ideoque in ipsa non credas esse errorem, sed veri la tentiam . INTENTIO DECIMA QUINTA. P. Ne igitur confundens umbrarum significatum per occultam homonymiam omnino hoc stultitiae genus in curras , ut sine delectu de umbris sentias, intelligas et decernas ; opponitur enim ea quam protegunt aliae um brae (pro qua dicitur : „protegunt umbrae umbram ejus“) ei quae elevatur super corporum altitudinem in confinio intelligentiarum, pro qua dicitur : „ operuit montes umbra ejus“, a qua ea, quae producunt in nobis intelligentiam et memoriam, deducuntur et emanant, et in quam tan dem scandentia versus lucem terminantur. Hanc, vel huic similem figuratam habent, qui Cabalistae dicuntur, 3 34 quia velamen quod erat typice seu figurative in facie Mosis, figurate vero in facie legis, non erat ad deceptio nem, sed ad ordinate promovendos hominum oculos , in quibus accidit laesio , si repente de tenebris in lucem promoveantur. Neque enim natura patitur immediatum progressum ab uno extremorum ad alterum, sed um bris mediantibus , adumbratoque lumine sensim. Na turalem videndi potentiam perdidere nonnulli de tene bris in repentinam lucem prodeuntes ; tantum abest ut perquisito potirentur objecto. Umbra igitur visum prae parat ad lucem , per umbram divinitas oculo esurientis sitientisque animae caliganti nuncias rerum species tem perat atque propinat. Eas igitur umbras, quae non ex tinguunt, sed servant atque custodiunt lucem in nobis, et per quas ad intellectum atque memoriam promove mur atque perducimur, recognosce. INTENTIO DECIMA SEXTA. Q. In suo genere dixit theologus : „nisi credideritis, non intelligetis": et in suo genere confirmant philosophi ex concessis positisque iis, quorum fides esse dicitur, (quae fides apud Pythagoricos erat de non demonstratis, apud Peripateticos de non demonstrabilibus, apud Platonicos de utrisque) , aucupandas esse scientias ; et ex iis, quae in virtute et radice et implicatione quadam continent, ad formarum explicationem et per naturalem et ratio nalem cursum nobis est progrediendum. Natura dat involutas species , antequam tradat easdem explicatas ; similiter Deus , similiter et artes quae divinum et natu 35 ralem ordinem pro dignitate persequuntur. Si quibus vero arduum videtur in umbris exerceri , et vanitatis suspectum, si per eas ad lucem non pateat accessus : norint talem defectum non esse ab umbris, norint etiam sat expedire vel involutum tenere , quod nudum non capias. INTENTIO DECIMA SEPTIMA. R. De umbris physicis , sunt ex arboribus et herbis, quae fugant serpentes et mitiora fovent animantia , sunt et contrariae iis . De umbris autem idealibus , si vere sint ideales, cum omnes referantur ad intellectum et ad purgatum sensum interiorem , non sunt quae maxime non conducant, si per eas fiat ascensus, et non dormia tur sub eisdem. INTENTIO DECIMA OCTAVA. S. Non dormies , si ab umbris physicis inspectis ad proportionalem umbrarum idealium considerationem pro moveris. Si ab oculis nostris elongatum corpus ad di stantem lucem accedat , minoratur illius ad oculos no stros umbra , sed ipso corpore magis a luce recedente, major ab illo transfunditur umbra , visuique majus af fertur impedimentum. INTENTIO DECIMA NONA. T. Majore intensione lucis et densitate corporis umbra perspicacior efficitur ; expressior, inquam, redditur atque 3* 36 formatior, quod inde est , quia in densitate et raritate, continuitate et discontinuitate corpus imitatur. talis imitatio per corpus detegitur. INTENTIO VICESIMA. V. Umbra motum corporis simul persequitur atque lu cis. Movetur corpus? Umbra movetur. Movetur lux ? Umbra movetur. Movetur utrumque? Umbra movetur. Contra physicas observantias idem subjectum (subjectum, inquam, motus) simul diversis contrariisque subest mo tionibus. Quid enim, nonne necassario motum corporis ad lucem sequitur umbra, et motum lucis ad corpus se quitur umbra? Numquid solvitur haec necessitas am borum concursu , cum oppositis movebuntur lationibus ? Porro adverte, quemadmodum ad lucis motum movetur umbra quasi fugiens , ad corporis autem motum quasi sequens ; unde non videtur implicari contrarietas , sed concordantia in fuga unius et in prosequutione alterius oppositi atque contrarii. Ceterum quomodo sit in istis et proportionaliter in aliis, tu ipse perquire et considera : per nos enim res , plus quam sat est , aperitur iis , qui in haec et alia animum advertent. INTENTIO VICESIMA PRIMA. X. Non te praetereat tandem umbrarum cum ideis si militudo, tum enim umbrae, tum et ideae non sunt con trariae contrariorum. Per unam speciem cognoscitur in hoc genere pulchrum et turpe , conveniens et inconve niens, perfectum et imperfectum, bonum et malum. Ma 37 lum enim, imperfectum et turpe proprias , quibus cognoscantur, non habent ideas; quia tamen cognosci dicuntur et non ignorari , et quidquid cognoscitur in telligibiliter, per ideas cognoscitur , in aliena specie cognoscuntur , non in propria , quae nulla est. Illud enim quod est iis proprium , est non ens in ente , vel (ut apertius dicam) defectus in effecto. INTENTIO VICESIMA SECUNDA. Y. Umbram si appellaveris accidens corporis a quo projicitur, habes accidens unius subjecti a quo recedat et ad quod redeat , vel secundum eandem speciem , vel secundum eumdem numerum. Si volueris eam esse ac cidens ejus in quod projicitur , jam facies accidens ita ab uno subjecto separabile , ut idem numero diversa pererret subjecta, ut cum per motum lucis aut equi umbra equina, quae projiciebatur in lapidem, nunc pro jicitur in lignum. Hoc est contra physicam accidentis rationem , nisi in Scyllam te transportes negando , um bram esse accidens. Porro quid dicimus de idealibus umbris ? Ipsas nec substantias esse intelligas , nec acci dentia ; sed quasdam substantiarum, et accidentium no tiones. Si cui placeat eas animi rationisque accidentia dicere, imperite dicet : non enim sunt habitus , nec dis positiones , nec facultates innatae vel accedentes , sed quibus et per quas dispositiones quaedam, habitus fa cultatesque producuntur atque consistunt. Recte enim speculantibus substantia et accidens non dividunt quid quid esse per universum dicitur , ut modo supponimus. 38 Consideratio ista non modicum valet ad umbrarum ra tionem habendam. INTENTIO VICESIMA TERTIA. Z. Umbra non subest tempori , sed istius tempori , non loco sed istius loco , non motui , sed istius motui. Si militer de oppositis est intelligendum. Abstrahitur ergo ab omni veritate , sed non est sine illa , et non reddit ineptos ad illam (si idealis sit umbra) , concipere enim facit contraria et diversa, cum sit unum. Umbrae enim nihil est contrarium , praeciseque nec tenebrae nec lux. Ad umbram ergo arboris scientiae confugit homo pro cognitione tenebrarum et lucis , veri et falsi , boni et mali, cum quaereret ab illo Deus : „ Adam, ubi es ?“ INTENTIO VICESIMA QUARTA. Illud etiam non est praetermittendum quo minus consideretur , quod unum corpus opacum, duobus vel pluribus oppositum luminaribus, duas vel plures projicit umbras. Intellige igitur , quo modo et penes quid umbra sequatur corpus, et quomodo penesque quid lu cem consequatur, et considera, quemadmodum umbram producit a corpore uno multiplicem lux multiplex , in numerae luces innumeras umbras , licet sensibiliter non appareant. Consequitur ergo alio modo lucem umbra, licet eam alia ratione confugere videatur. 39 INTENTIO VICESIMA QUINTA. Nec te praetereat, quod ut umbra lucem fugiat, cor poris quantitatem mentitur, et non nisi in certa unica que distantia, situ et dispositione , secundum longitudi nem et latitudinem corpori aequalem , ab opposita luce producitur umbra , adeo ut ipsam lucem nihil magis fugere videatur, quam corporis quantitatem per umbram insinuare. Sol quippe quibusdam in locis nunquam umbram corpori reddit aequalem, in aliis vero rarius et ad modicum temporis. INTENTIO VICESIMA SEXTA. Si magnitudo corporis opaci lucidi corporis magni tudinem excedat, producit umbrae conum in corpore, basim vero projicit in infinitam seu interminatam di stantiam . Si vero magnitudo lucis corporis opaci magnitudinem excedat , producit umbrae basim in cor pore, conum vero determinabit in sua extra corpus ipsum projectione ad talem tantamque distantiam, quan tam magnitudo corporis lucidi supra opaci corporis ma gnitudinem proportionalem obtinuit rationem. Hinc umbra, quam lunae corpus lucidum produceret de terra in partem oppositam (posito quod sol absit ab hemi sphaerio inferiori) haberet pro cono certam terrae mar ginem, basis vero ejus extra terram quasi in infinitum crescens non esset determinabilis. Umbra vero , quam solis corpus producit de terra , habet certos terrae ter minos pro basi , conus autem ipsius Mercurii sphaeram non attingit. Jam simile de ideis umbrisque ipsarum judicium facito. 40 INTENTIO VICESIMA SEPTIMA. Unde nota, quemadmodum de luce et tenebra (tene bram enim densitatem corporis appello) nascitur umbra, cujus lux pater est , tenebra mater, et non adest nisi hac et illo presente, atque ita sequitur lucem, ut eam dem fugiat , quasi pudeat ipsam matris speciem prae sentare patri , ut pudore saltem regiam progeniem pro testetur, veluti genere nobiles , qui nobilitatem ipso ha bitu monstrare non valentes , ipso satis proprii habitus pudore demonstrant. Hinc crescente luce attenuatur, quae illa se contrahente dilatatur, eademque totum cir cumplectente corpus fugit. INTENTIO VICESIMA OCTAVA. Sicut ex interposito perpendiculariter super planum inter Arcton et oculum gnomone, ex umbra imaginabili lineam lucramur meridianam , et infallibiliter alias mul tas temporum differentias , quae in nocturno polarium stellarum circuitu ad differentias partium circelli , quas linea in illius tensa circumferentiam per numeros mani festat ; non minus et ideales umbrae per physica cor pora ad ideas innumeras poterunt tibi rerum significare proprietates et differentias . INTENTIO VICESIMA NONA. Et veluti sol sex umbrarum cardinales immittit dif ferentias aliam oriens , cum projicit umbram corporis in occasum, aliam occidens, cum extendit illam in orien tem , aliam meridianus , et in australi latitudine versus boream , aliam in latitudine septentrionalis versus au 41 strum , aliam si nullam admittit latitudinem , cum ex cingulo (quod ajunt) coeli perpendiculares intendens ra dios , versus nadir suum terrae producit umbram , ab ipso autem hemisphaerii alterius opposito versus augem effundet ipso progressu attenuandam umbram : ita nobis in horizonte naturae et in aequilibrata rectaque ejusdem sphaera constitutis sub aequinoctiali sensus , vel intel lectus aequidiali , sex sub aeternis ideis formantur um brarum differentiae , ex quibus omnimodam ad lucem conversionem possimus accipere. INTENTIO TRICESIMA. Ut vero intelligas , omnes umbrarum differentias ad sex cardinales tandem referri , non minus scire debes, quod omnes tandem ad unam foecundissimam , aliarum que fontem generalissimum reduci debeant. In propo sito (inquam) nostro una potest esse omnium idearum umbra, additione , substractione et alteratione generali ter dictis, omnes alias conflans, judicans atque praesen tans, sicut in arte materialiter per substantivum sub jectum, formaliter autem per adjectivum, quae recipiunt in se ipsis alterantia , transponentia et universaliter diversificantia. Analogiam enim quandam admittunt metaphysica , physica et logica , seu antenaturalia, na turalia et rationalia , sicut verum imago et umbra. Ceterum idea in mente divina est actu toto simul taneo, unico, in intelligentiis sunt ideae discretis actibus, in coelo in potentia activa multiciplici et successive , in natura per vestigii modum, quasi per impressionem , in intentione et ratione per umbrae modum. 42 Adest paradigma unius ideae , actu infinitas rerum differentias habentis , et unius umbrae in facultate in finitarum differentiarum. Linea AB jacens lineam CD perpendiculariter cadentem et duos rectos angulos con stituentem excipit. Jam si linea cadens inclinetur ver sus B, reddit angulum acutum ex una parte , ex altera vero obtusum ; magis atque magis inclinata in E, F, G, H, I, K et ita deinceps obtusos acutosque magis hinc inde dabit angulos. E F G ɓ I B K A D Ita patet, quomodo in facultate duarum illarum re ctarum linearum sint infinitae acutorum obtusorumque angulorum differentiae. In prima causa haec facultas non differt ab actu, quae et in qua, quidquid esse potest, est, quandoquidem esse et posse identificantur in ea. Ideo que in ipso D infinitae simul et unica sunt angulorum differentiae. In motore coelesti est in potentia activa, sicut in manu, quae potest movere in punctum E, F, G, et alia innumera , non tamen movet ; in coelo , ut in mixto ex activo et passivo, sicut in linea CD, quae po test moveri ad efficiendum angulum hunc et illum ; se cundum quippe multas rationes coelum intelligitur a Peripateticis habere actum potentie admixtum. In mo 43 bilibus consequentibus atque materia est in potentia passiva significata per D, quod innumerabiles differen-. tias recipit acuti et obtusi per modum essendi in ma teria et efficiente et modum participantem de actu de que potentia, ut patet. Hoc quod diximus de differentiis angulorum , referas ad specierum differentias , quae di cuntur esse sicut numeri. Unde in omnibus et per omnia quaelibet posse figurari manifestum est. Typus Umbrarum. AXAM H ・thony Ser DOJYU ABU DE F • 400001: majorganadoT 999 44 DE TRIGINTA IDEARUM CONCEPTIBUS. Jam ad triginta idearum conceptus , primo simplici ter, secundo cum intentionibus umbrarum complexe con cipiendis consequenter progrediamur. CONCEPTUS PRIMUS. A. Luciferos (inquit Plotinus) in facie Deus oculos fa bricavit, caeterisque sensibus adhibuit instrumenta , ut inde tum naturaliter servarentur , tum etiam cognata luce aliquid contraherent. Quibus sane verbis mani festat aliquid esse praecipuum , quod de mundo intel ligibili ad ipsos pertineat. CONCEPTUS SECUNDUS. B. Non fas est cogitare mundum istum plures habere principes et per consequens plures habere ordines prae ter unum. Et consequenter si unum est ordinatum, membra ipsius alia membris aliis sunt adnexa et sub ordinata, ita ut superiora, secundum verius esse, subsi stant in extensam molem et multiplicem numerum ver sus materiam se exporrigentia , unde ab eo , quod est 45 per se maxime ens, ad id quod minimum habet entita tis et prope nihil aud temere nucupatur, fiat accessus . Quem ordinem cum suis gradibus, qui mente concepe rit, similitudinem magni mundi contrahet aliam ab ea quam secundum naturam habet in se ipso. Unde quasi per naturam agens, sine difficultate peraget universa. CONCEPTUS TERTIUS. C. Quia in iis quae semper fiunt non est consultatio et argumentatio , si aliquid demonstratum fuerit semper idem facere, actus argumentationis tollitur ab eo , tolli tur et consilium, sed ut quadam forma , se ipsam foras quasi naturaliter exprimente vel aliquid a sua natura explicante et effundente , opera sua perficit. Ad cujus operantis similitudinem propius accidit quod idem ut plurimum et frequentissime operatur. Fiet enim , ut minus minimeque cogitans et decernens , in perfectum exquisitumque actum prodeat. Qui ergo in loco con sistens atque tempore a loco rationes idearum absolvet atque tempore, divinis entibus in suis operibus confor mabitur, sive ad intellectum pertineant , sive ad volun tates. Id fortasse faciebat is qui dixit : „In carne con sistentes non secundum carnem vivimus. “ CONCEPTUS QUARTUS. D. Quod si possibile est atque verum , intellectualem animam non vere insitam atque infixam inexistentem que corpori licet apprehendere, sed vere ut adsistentem et gubernantem , ita ut perfectam a corpore seorsim 46 prae se ferre possit speciem. Cui sententiae (sine con troversia) theologus ille adstipulatur maxime , qui per fectiori eam intitulans nomine , interiorem hominem ap pellavit. Quod si pro hujus confirmatione , operationes sine corpore eidem possibiles exquiras : ecce certo loco temporique non adstrictis copulatur ideis , quotiescum que mente animove solutus homo materiam destituit at que tempus. CONCEPTUS QUINTUS. E. Habet anima substantiam ita ad supernos intellectus se habentem , sicut diaphanum corpus ad lumina , (ut et principes Platonicorum intellexere) quod pro dia phanitate transparentiaque sua , non nihil velut innatae luminositatis admittit , quae semper est in actu , cum exuta est a corpore, tanquam regionem lucis inhabitans. In corpore vero degens, tanquam cristallus , cujus dia phanitas opacitate terminatur , habet species sensibiles vagas, quae per conversionem et aversionem juxta tem porum locorumque differentias accedunt atque recedunt. CONCEPTUS SEXTUS. F. Rerum formae sunt in ideis , sunt quodammodo in se ipsis , sunt in coelo , sunt in periodo coeli , sunt in causis proximis seminalibus , sunt in causis proximis efficientibus , sunt individualiter in effectu , sunt in lu mine, sunt in extrinseco sensu, sunt in intrinseco , modo suo. 47 CONCEPTUS SEPTIMUS. G. Receptione formarum ideo materia non impletur (ut per aeternam novarum affectationem protestatur) quia nec veras accipit, nec vere recipit, quod recipere vide tur. Non enim quae vere sunt, sensibilia ipsa sunt at que individua, ut autumat, qui haec primo, principaliter et maxime substantias appellat. Quae enim vere sunt, semper manent : quae autem generationi subjacent atque corruptioni , non vere dicuntur esse. Quod non solum rectius philosophantibus placet, sed et theologorum alios audimus exteriorem hominem, sub hac conditione natu rali, vanitatem appellantes, alii vero cuncta , quae fiunt sub sole , id est quae regionem incolunt materiae , uni versalem vanitatis notam subire volunt. Ab ideis igitur, ab ideis, conceptionum fixionem perquirat anima, si in telligit. 1 CONCEPTUS OCTAVUS. H. Ideam primum hominem, animam secundum, tertium vero quasi jam non hominem dixit Plotinus, ubi de ra tione multitudinis idearum edisserit. Dependet secun dus a primo, tertius a secundo, dum per ordinationem, contractionem et compositionem ordinetur ad physicam subsistentiam. Pro metaphysico igitur conceptu tertius ascendat in secundum, secundus in primum. CONCEPTUS NONUS. I. Idem, manens, et aeternum coincidunt. Idem enim, quia idem , manet et est aeternum. Aeternum , quia 48 aeternum , manet et est idem. Manens, quia manens, est idem et aeternum. Nitaris igitur in ipsum idem oportet , vel in id, quod identitatis habet rationem , ut permanenter et perseveranter habeas. Id si capies, ca put habebis , quo specierum fixionem facias in anima. CONCEPTUS DECIMUS. K. Sententia haec satis digna est, ut in ea mentis acies figatur. Intellectus primus, lucis Amphitrite, ita lucem suam effundit ab intimis ad externa et ab extremis at trahit , ut quidlibet ab ipso pro capacitate possit omnia contrahere , et quaelibet ad ipsum pro facultate per ipsius luminis viam tendere, Hoc forte est, quod qui dam intellexit, dicens : ,, Attingit a fine usque ad finem“ et alius dicens : Non est qui se abscindat a luce ejus“. Lucem hic intelligo intelligibilitatem rerum , quae sunt ab illo et ad illum tendunt, et id quod concomitatur intelligibilitatem. Hae res cum profluunt aliae ab aliis, diversae a diversis, in innumerum multiplicantur, ut eas nisi qui numerat multitudinem stellarum, non determi net ; cum vero refluunt, uniuntur usque ad ipsam uni tatem, quae unitatum omnium fons est. CONCEPTUS DECIMUS PRIMUS. L. Primus intellectus foecunditate sua, modo suo pro pagat ideas non novas , nec noviter. Natura novas res producit in numero, non noviter tamen in modo suo, si semper eodem modo operatur. Ratio novas atque no viter in infinitum species format : componens, dividens, ab 49 strahens , contrahens , addens, subtrahens , ordinans, de ordinans. CONCEPTUS DECIMUS SECUNDUS. M. Deformium animalium formae formosae sunt in coelo, metallorum in se non lucentium formae lucent in planetis suis. Non enim homo , nec animalia , nec metalla , ut hic sunt , illic existunt. Quod enim hic discurrit , illic actu viget discursione superiori. Vir tutes enim , quae versus materiam explicantur , versus actum primum uniuntur et complicantur. Unde patet quod dicunt Platonici : ideam quamlibet rerum etiam non viventium vitam esse et intelligentiam quandam, itemque in prima mente unam esse rerum omnium ideam. Illuminando igitur, vivificando et uniendo est quod te superioribus agentibus conformans in conceptio nem et retentionem specierum efferaris. CONCEPTUS DECIMUS TERTIUS. N. Continet lumen , vita , intelligentia , unitasque prima omnes, species, perfectiones , veritates , numeros , rerum que gradus, dum quae in natura sunt differentia , con traria atque diversa, in illa sunt eadem, convenientia et unum. Tenta igitur, an possis viribus tuis identificare, concordare et unire receptas species , et non fatigabis ingenium, mentem non turbabis et memoriam non con fundes. 4 50 CONCEPTUS DECIMUS QUARTUS. O. Cum deveneris ad rationem, qua conformabere coelo corporali, quod animalium inferiorum etiam vilium , ra tione non vili, formas continet, pedem ne figito, sed ni taris ad intellectualis coeli conformitatem, quod totius mundi formas praestantiori modo possidet, quam coelesti. CONCEPTUS DECIMUS QUINTUS. P. Talem quidem progressum tunc te vere facere com peries et experieris , cum a confusa pluralitate ad di stinctam unitatem per te fiat accessio ; id enim non est universalia logica conflare , quae ex distinctis infimis speciebus confusas medias , exque iis confusiores su premas captant , sed quasi ex informibus partibus et pluribus formatum totum et unum aptare sibi. Sicut manus brachio juncta , pesque cruri et oculus fronti, cum sunt composita , majorem subeunt cognoscibilita tem, quam posita seorsim : ita cum de partibus universi et speciebus nil sit seorsim positum et exemptum ab ordine (qui simplicissimus , perfectissimus et citra nu merum est in prima mente) si alias aliis connectendo et pro ratione uniendo concipimus , quid est quod non possimus intelligere, memorari et agere? CONCEPTUS DECIMUS SEXTUS. Q. Unum est, quod omnia definit, unus est pulchritudinis splendor in omnibus, unus multitudine specierum fulgor emicat. Quod si conjicias , tale inter oculos tuos et 51 universaliter visibilia interpones oculare, ut nil sit quod te fugere possit omnino. CONCEPTUS DECIMUS SEPTIMUS. R. Error nobis et oblivio accidit , quia apud nos ex forma et informi viget compositio. Formatio quippe corporei mundi forma inferior est, ex ipsius enim vesti gio et deformitate componitur Illuc igitur ascende, ubi species sunt purae , nihil informe , et omne formatum ipsa forma est. CONCEPTUS DECIMUS OCTAVUS. S. Notavit Platonicorum princeps Plotinus : „quamdiu circa figuram oculis duntaxat manifestam quis intuendo versatur, nondum amore corripitur ; sed ubi primum animus se ab illa revocans , figuram in se ipso concipit non dividuam ultraque visibilem, protinus amor oritur“ . Simile judicium de objectis intelligibilibus , ei , quod est de appetibilibus. Hinc igitur investiga et contem plare , quomodo species citius , vivacius atque tenacius concipiantur. CONCEPTUS DECIMUS NONUS. T. Septem gradibus (quibus duos addimus) constare in tellexit Plotinus scalam , qua ascenditur ad principium. Quorum primus est animi purgatio , secundus attentio , tertius intentio , quartus ordinis contemplatio , quintus proportionalis ex ordine collatio , sextus negatio , seu separatio, septimus votum, octavus transformatio sui in 4* 52 rem, nonus transformatio rei in seipsum. Ita ab um bris ad ideas patebit aditus et accessus et introitus. CONCEPTUS VICESIMUS. V. Omne, quod est post unum, necessario multiplex est. et numerosum. Praeter unum igitur atque primum om nia sunt numerus. Unde sub infimo gradu scalae na turae est infinitus numerus , seu materia , in supremo vero infinita unitas actusque purus. Descensus ergo, dispersio et evagatio sit versus materiam, ascensus, ag gregatio et determinatio sit versus actum. CONCEPTUS VICESIMUS PRIMUS. X. Per numeros (inquiunt nonnulli) entia se habere ad id quod vere est, seu verum ens , sicut materia per in choationem formarum se habet ad formas. CONCEPTUS VICESIMUS SECUNDUS. Y. Quadruplicem considera formam. Quarum prima est, a qua rem ipsam formari contingit, utpote quae produ cit actum, et istam non proprie ideam, vel rerum produ cendarum formam appellamus : secunda , qua res ipsa formatur tanquam parte, et huic non convenit similitu dinem dici ejus, cujus est pars : tertia, quae aliquid ter minat et figurat tanquam inhaerens qualitas, et ejusmodi non potest recipere ideae rationem, cum ab eo , cujus est forma, non separetur : quarta , ad quam aliquid for matur et quam aliquid imitatur, et haec usu loquentium consuevit nomen ideae retinere , et haec quadrifariam dicitur : in artificialibus ipsis, ante artificiata : in inten 53 tionibus primis , ante secundas : in principiis naturae, ante naturalia : in divina mente , ante naturam et uni versa. In primis dicitur technica , in secundis logica, in tertiis physica, in quartis metaphysica. CONCEPTUS VICESIMUS TERTIUS. Z. Quaedam formae imitantur ut ex natura, veluti imago in speculo objectae rei formam ; quaedam ex institutione, veluti figura impressa sigillum ; rursum quaedam imi tantur ut per se , quemadmodum pictura , quae ex in tentione pictoris aliquem praesentat ; quaedam medio modo inter per accidens et per se, ut si fiat pictura ad praesentandum , quem potest praesentare ; quaedam vero ut forte obtigit , quemadmodum cum effigiem depictam accidit praeter intentionem quempiam imitari ; quaedam nec per se neque per accidens, quae ad nullum prorsus referuntur nec referri possunt imitandum, si possibile est tales esse formas. In primis est ratio major idealis, in secundis minor, in tertiis minima, in quartis nulla. CONCEPTUS VICESIMUS QUARTUS. Agens ex natura vel a casu, non ex praescripto vo luntatis, non supponit ideas. Tale si esset primus effi ciens , nullae essent ideae , et agens nullum ex arbitrio operaretur. Ceterum valeat Democritus, Empedocles et Epicurus. Si habes impossibile , ut agentis ratio a quocunque separetur , et importunius id ipsum omnibus rimabere , ni omnia tibi reddantur possibilia , reddentur plurima. 54 CONCEPTUS VICESIMUS QUINTUS. Dixit unus de nostratibus : exemplaris forma habet rationem finis et ab ea accipit agens formam, qua agit quod fit extra ipsum. Non est autem conveniens pu tare, Deum agere propter finem alium a se, et accipere aliunde , quod sit sufficiens ad agendum : idcirco ideas non habet extra se. Nos autem oportet eas extra et supra nos inquirere , cum umbras earum tantum in no bis habeamus. CONCEPTUS VICESIMUS SEXTUS. Per speciem , quae est in intellectu , melius aliquid apprehenditur , quam per speciem , quae est in physico subjecto, quia est immaterialior. Similiter melius cogno scitur aliquid per speciem rei , quae est in mente di vina , quam per ipsam ejus essentiam cognosci possit. Duo requiruntur ad speciem quae est medium cogno scendi : representatio rei cognitae, quae convenit secun dum propinquitatem ad cognoscibile et esse spirituale, et immateriale secundum , quod habet esse in cognoscente. CONCEPTUS VICESIMUS SEPTIMUS. Sicut ideae sunt formae rerum principales, secundum quas formatur omne quod oritur et interit , et non so lum habeat respectum ad id quod generatur et corrum pitur, sed etiam ad id quod generari et interire potest : ita tunc verum est nos in nobis idearum umbras effor masse, quando talem admittunt facultatem et contrecta bilitatem , ut sint ad omnes formationes possibiles ad aptabiles. Nos similitudine quadam formavimus eas , 55 quae consistunt in revolutione rotarum. Tu si aliam potes tentare viam, tenta. CONCEPTUS VICESIMUS OCTAVUS. Accidentium ideas non posuit Plato , cum quippe intelligeret eas esse proximas rerum causas; unde si quid praeter ideam esset proxima causa rei , illud non volebat habere ideam, ideoque in iis quae dicuntur per prius et posterius , non esse voluit communem ideam, sed primum esse ideam secundi. Unde Clemens philo sophus in entibus superiora volebat esse inferiorum ideas. Accidentium ideas esse volunt theologi , qui intelli gunt Deum esse immediatam causam uniuscujusque rei , licet secundos Deos causasque non excludant. Et nos in proposito ideo omnium volumus esse ideas, quia ab omni conceptabili ad easdem conscendimus. De omnibus enim formamus umbras ideales . Nec propterea destruimus platonicam doctrinam, ut intelligenti patet. CONCEPTUS VICESIMUS NONUS. Singularium ideas non posuit Plato , sed specierum tantum, tum quia ideae pertinent ad formarum pro ductionem tantum , non materiae , tum etiam quia for mae principaliter sunt intentae per naturam, non autem genera et individua. Singularium ideas ponunt theologi , quia , et quan tum ad materiam et quantum ad formam attinet , tota lem causam asserunt esse Deum. Et nos in proposito singularium ideas volumus, quia sumimus ideati ratio nem secundum universalem figurati et apprehensi simi litudinem , sive illa sit ante rem , sive in re , sive res , 56 sive post rem, atque ita sive in sensu , sive in intel lectu , et hoc sive practico , sive speculativo. CONCEPTUS TRICESIMUS. Ideas minus communes in ideis communioribus ge neratas quidam collocant, ac tandem omnium idearum genera in ipso ente primo , quod summum intelligibile vocant , uniunt. Tu umbras idearum minus communes in communioribus , et subjecta earum extrinseca minus communia in communioribus collocare memento. Typus idealium intentionum. OOJYUABUDET CASU आहे at BUIE GDHELMING AUTOMEDRAN 57 DE COMPLEXIONE, QUAE FIT CONCURSU PRIMAE ROTAE CUM SECUNDA. Oportebit ergo volentem per se ipsum artem gene ralem ad habitum intellectus , voluntatis et memoriae captare , (licet eam in praesentiarum ad memoriae per ceptiones contrahamus) primo callere elementarium pri mum, cum suis significationibus , secundo secundum, tertio secundum deducere per primum. Prima duo nos praestitimus , quae optime pervia sunt versatis in peripateticis doctrinis et platonicis. Tertium ipsius in dustriae committimus. - Jam applicationem et intentionis universalis con tractionem ad artem memoriae aggrediamur. 58 ARS MEMORIAE JORDANI BRUNI. PRIMA PARS. I. Tunc artem sub umbra idearum degere arbitramur, cum aut torpentem naturam antecedendo sollicitat, aut deviam et exorbitantem dirigit et perducit, aut deficien tem lassamque roborat atque fulcit, aut errantem corri git, aut perfectam sequitur et industriam aemulatur. II. Est quidem hujuscemodi ars rerum prosequendarum in genere discursiva architectura, et habitus quidam ra tiocinantis animae, ab eo, quod est mundi vitae princi pium, ad omnium atque singulorum se exporrigens vitae principium , nulli de potentiis ipsius tanquam ramo in nixus , neque de peculiari quadam emergens facultate, sed ipsum totius stipitem utpote ipsam animae totius incolens essentiam. Quod non ab re dictum existima 59 rim ; si quippe in memorativa potentia consisteret, quo modo effunderet ab intellectu? si in intellectiva , quo modo e memoria, sensu et appetitu transmitteret ? Porro per ipsam regulamur et dirigimur ad intelligendum, dis currendum , memorandum, phantasiandum, appetendum et quandoque ut volumus sentiendum . III. At vero hoc, quo generaliter ad omnes atque singu las functiones anima fertur, quale sit et quomodo , non satis est apertum. Quaeritur enim, quid est, quo artem induit anima? qua arte anima artem induit ? nunquid non artem convenit appellare , quo technica mater na tura ex frequentatis actibus expertem se reddere nititur? IV. Nonne licebit dicere , ante plurimas artes extare ar tem , quam organicam dixerim , cum plurimi artificum utantur organo, quorum tamen ars non est organum, sed per organum prosequuta ? Nonne artem dicere licet, quae artium fabricet instrumentum ? quid enim erit , si non est ars? Ad haec si organum non praecessit , quo oportuit aliud fabrefieri : expone mihi artis rationem, quae artem debuit praecessisse ? In quonam, ut in sub jecto , agentis ars organica praeextitit? Omni procul dubio in physico illo , quod praeerat. Illud positione quadam formatum est in primi organi intimae suscepti vum denominationis. Quod si vulgariter philosophanti placeat ab extrinseca forma rei essentiam primo deno 60 minare, dimittimus, quia consuetum est artificialium ra tionem in forma extrinseca ponere , cum ars non pro fundet in intima materiae ; sed hic distat a nostra in tentione, ita ut non intelligat. V. Quod si ita est, ut melius philosophantibus apparet, id quod primo est ars , nil aliud est dicendum , quam naturae facultas connata rationi , cum seminibus primo rum principiorum, quibus inest potentia, qua ab extrin secis objectis tamquam diversis illectentur illecebris , et ab agente intellectu tanquam irradiante sole illustren tur , et ab aeternis ideis quasi siderum mediante con cursu influxum recipiant, dum ab Optimo Maximo foe cundante cuncta in actum atque finem proprium pro viribus consequendum ordinetur. Ex quibus manifesta tur non temere nos daedalam naturam artium omnium fontem atque substantiam velle nuncupari. VI. Considerato igitur , qua intentione possimus expres sisse , artem in quibusdam excellere naturam , eandem que in aliis ab illa superari. Id enim esse minime potest, quam ubi naturam in actibus remotioribus quas dam rationes majores, quam in mage propinquis, osten dere conspexerimus. Ipsa perpetuare fertur in eadem specie formam substantialem, quam non valet secundum numerum eundem perpetuasse , in quibus artis facultas non extenditur. Forma vero extrinseca atque figura in 61 ventoris Clavis Magnae per artem duro committitur la pidi , vel adamanti. Item conditiones , actus et nomen memoriae et cogitativae objectis perpetuanda commit tuntur ; quae tamen natura retinere non potuisset, quan doquidem fluctuantis materiae stomachus mature omnia digerit. VII. Sed unde, inquam, haec arti facultas? inde nimirum, ubi viget ingenium. Ingenium cujus est proxime ? ho minis! Homo vero cum suis facultatibus omnibus unde emanavit primo? a natura sane parturiente. Ergo si rem ab exordio intueberis et ab ipsa radice hanc arborem transplantandam velis evellere : ad naturae cultum atque recognitionem inclinato. Id sane prae stabis cum vociferanti clamantique principio intimius que nos illustranti animum intenderis. Natura est quae animis corpora confingit. Natura animis instrumenta congrua suppeditat, (unde Pythagorei et ingenia Mago rum vitam atque animae speciem a corporis forma de prehendisse perhibentur). Natura ipsa tibi (nisi aver taris) aderit in omnibus : universalis enim natura non contrahitur , quo minus nobis extet officiosa ; super omnia enim pluit Juppiter germina, et super omnes plantas oritur benignus Apollo. Sed non omnia parem a superis imbibunt vitam , cum non pariter omnia ad illos convertantur, ut manifeste patet in nobis , qui per nos ipsos ab illorum communicatione divellimur. 62 VIII. Cum igitur omne possibile natura praestet¹) , sive ante naturalia , sive in naturalibus , sive per naturalia : ita intelligas a naturalibus omnibus actionem proficisci, ut naturam per eadem agere non ignores. Distinguat quantumlibet agens positivum a naturali vulgaris philo sophia : non enim inficiam . Illud mihi jure admitti volo, ut ita distinguatur , sicut organum operantis ab ipso distinguitur operante, sicut medium ab ordinante , bra chium ab exagitante. IX. Propterea intelligas nos minime alligatos esse com muni philosophiae , cum naturae nomen materiae for maeque adstrinxerit , sed et cum efficiens intrinsecum principium recognoverit, sive sit omnibus commune, sive ad hoc suppositum vel ad illud fuerit contractum. Unde libentius idiotas loquentes audimus, dum naturam istius hominis cum illius hominis natura comparant ; non enim ut universale logicum , vel ad ejus similitudinem licet apprehendere naturam, sed ut physicum , quod est tum in omnibus, tum ad singula contractum. X. Haec est , quae mediate sensibilia, praeterita et ab sentia praesentia reddit atque conspicua; hinc quidem 1 ) Per naturam intelligitur quidquid ab arte distinguitur. Auctor. --- 63 visu sensibilia per sculpturam atque picturam, inde vero fluentia verba et quasi in nihilum prodeuntia, sta bilia fixaque reddit per scripturam. Insuper et con ceptus et silentes intentiones , cominus communicabiles, eminus ad omnia loca transmittit atque tempora. XI. Quod libere sive fatum , sive necessitatem , sive bo num, sive demiurgum, sive mundi animam, sive naturam appellare consuevere, ab imperfectis ad perfecta inferio ribus istis communicanda motu atque tempore procedit, quod in omnibus et singulis est idem principium. Hinc et eadem serie progressum facere dicitur ars , quam manu ducit. Ideo (ut ad propositum intentionis nostrae spectat) cultris in arborum corticibus prior scripsisse perhibetur vetustas ; cui successit aetas in lapidibus coelo excavatis inscribens , quam sequuta est papyrus sepia rum succis exarata ; inde pergamenae membranae atra mento artificioso magis intinctae , proinde charta et in haustum praeloque premendae in usum longe omnium aptissimum literae . A cultris inquam ad stilos, a stilis ad spongias, a spongiis ad calamos , a calamis ad pen nas , a pennis ad fusilia tandem elementa perventum. Haud secus in iis, quae ad scripturam pertinere viden tur internam , contigisse arbitramur : dum ab antiquo humanum studium sive a melico Simonide, sive ab aliis sumpserit exordium , qui imaginibus chartae atque scri pturae proportionalibus actibusque phantasiae et cogi tativae locum scriptoris et calami subeuntibus , species rerum memorandarum in interno libro inscribere stu 64 duerunt. Quorum industriae quid et quantum addideri mus, ipsorum qui haec nostra cum illorum monumentis conferre potuerunt, esto judicium. Jam quae ad no stram faciunt praxim aggrediamur. XII. Habes in libro Clavis Magnae duodecim indumento rum subjecta : species, formas, simulacra, imagines , spe ctra , exemplaria , indicia , signa , notas , characteres et sigillos. Quorum quaedam referuntur ad sensibile ob oculum , (sive natura sive arte figurante dicta) cujus modi sunt extrinseca forma, imago, exemplar, quae per picturam et alias figurativas artes , aemulatrices matris magnae, describunt atque describuntur. Quedam ad internum sensum referuntur in quo magnificantur , pro telantur et moltiplicantur, in mensura, duratione et nu mero, ut sunt quae contrectanda phantasticae se offe runt facultati. Quaedam sunt, quae in eodem versantur similitudinis puncto : utpote quae a forma ejusdem ge neris et a substantia ejusdem speciei extrahunt exem plar. Quaedam a propria propositi substantia deficiunt, ut patet in omnibus , in quibus sophista mendicat a reali et universaliter ars aemulatrix a natura. Quaedam vero adeo arti videntur appropriata, ut in eisdem videa tur naturalibus omnino suffragari ; haec sunt signa, ro tae , caracteres et sigilli , in quibus tantum potest, ut videatur agere praeter naturam, supra naturam et si negotium requirat, contra naturam. 65 XIII. Hisce succurrit, ubi figuras et imagines reddere non potest, cum in imaginabilium , vel figurabilium genere non versentur; carent enimilla accidentibus illis , qui bus sensuum pulsari consuevere januae , carent partium differentia et dispositione , sine quibus antecedentibus effigiantis actus non succedit. Horum genus ex una parte ingrediuntur quaedam medio se habentia modo : nempe quae quodammodo referunt et referuntur, cujus modi sunt indicia. Indicamus enim non solum effigia bilia , imaginabilia et exemplificabilia , item exempla, imagines et effigies, verum quoque , quae sigillis , notis et characteribus exprimunt et exprimuntur. Unde non temere in illa enumeratione indicia mediam sortita sunt sedem. XIV. Mercurium ergo praesentat species , forma, simula chrum, exemplar et spectrum ; Mercurii vero substan tiam, essentiam, bonitatem, justitiam et sapientiam prae sentant notae , characteres et sigilli. Quae vero pro miscue tum Mercurium, tum et omnia quae de Mercurio dicuntur, praesentia reddunt, indicia sunt proprie appel lata. Iis, tanquam communi imaginis notaeque stipite, indicamus et praesentamus utrumque , sicut in demon strativis pronominibus est manifestum, cum Mercurii et virtutis dicimus hoc simulachrum, hoc signum , hanc notam, hanc similitudinem, 5 66 XV. Istis consideratis, memento huic arti media alia usu venire non posse ad suum finem consequendum , quam sensibilia , formata , figurata, tempori locoque contracta: quemadmodum et in omnibus aliis technicis animae operibus accidere in primo volumine Clavis Magnae fuit expressum. Nihilo tamen minus non uti intelligitur omnibus tanquam imaginibus, si quidem multa quorum debet esse memoria , imaginabilia non sunt neque effi giabilia , neque simili quodam insinuabilia , cujusmodi sunt termini, usia, hypostasis, mens, caeteraque id genus, sed ut signis significabilium , imaginibus imaginabilium. Et cum hoc illud non est mente praetereundum , quod non minus sunt alligatae signis imagines , quam signa imaginibus sunt adnexa. XVI. Ex adnexionis defectu accidit infirmitas illa , qua utentibus arte multoties collocata species non occurrit ; non tamen ex hoc capite rem ipsam perpendisse viden tur praedecessores nostri. Hic est , qui interim visus sensum refringit magis, quam lumen excellentius , den sior obscuritas , magna celebritas , distantia dispergens et id genus alia , quae locis quibus uti consueverunt solent accidere . Hinc veluti percussi canes lapidem mordentes vel baculum, verum discriminis hujus aucto rem minime percipientes, alium incusant. Nobis autem cum datum est illam invenisse et perfecisse , nec locis materialibus (verificatis scilicet per sensus exteriores) 67 ultra indiguimus , nec ordini locorum memorandorum ordinem adstrinximus , sed puro phantasiae architecto innixi , ordini rerum memorandarum locorum ordinem adligavimus. Unde nobis ita successisse praesumimus, ut quidquid ab antiquioribus hac de re fuit considera tum , praeceptum et ordinatum (quatenus per eorum scripta quae ad nostras devenere manus extat explica tum) non sit conveniens pars inventionis nostrae , quae est inventio supra modum praegnans , cui appropriatus est liber Clavis Magnae. Sed interim ad dignitatem con siderationis istius convertamur. XVII. Fama est , naturalis considerationem proportionari considerationi de simo, quae non formam seorsum , nec materiam seorsum respicit (quae naturae nomine in signiuntur) sed materiam formatam, formamque materia lem materiae adplicitam, quibus efficitur quod naturale proprie nuncupatur. Hic est nexus ille , quo abacto nullum prorsus opus est, quod natura valeat effingere : multo minus valet ars , quae ejusdem pedissequa , si infra nihilum minus aliquid esse licet somniare. Ars enim non solum ut primum subjectum naturam ipsam supponit, sed et ut subjectum proximum ipsum naturale. Sicut igitur omnis ars pro suae considerationis elemen tis requirit rationem materiae convenientis suorum ope rabilium atque formae concinni oris (cum generalis omnium finis sit in aliquo subjecto aliquam novare for mam) : ita et ars ista, cujus eadem ratio est cum ratione 5* 68 graphicae facultatis in genere et excellenti proportionis modo , duabus manifestis ejusdem speciebus proportio natur. Est enim pictura intrinseca, cum rerum et ope rum memorandorum producit imagines ; est etiam scri ptura intrinseca , cum rationum et verborum ordinat atque tribuit signa , notas et characteres : quae quia etiam in imaginabilibus subjectivantur , non inficior, quod communiter loquentes, tum ad memoriam rerum, tum ad verborum retentionem ordinatas formas appel lant imagines. XVIII. Habet pictura (ut decentibus utar in hac arte ter minis) subjectum primum in quo, parietem , lapidem et similia. Habet subjectum proximum ex quo, ipsum co lorem ; et habet pro forma ipsos colorum tractus. Scri ptura etiam habet subjectum primum chartam tanquam locum, habet subjectum proximum minium, et habet pro forma ipsos characterum tractus. Ita et haec ars ob jective duplex admittit subjectum: primum videlicet quod est locus, et proximum, quod est appositum, sive adjectum. Potentialiter etiam duplex admittit subjectum, memoriam videlicet atque phantasiam in genere , loco unius , et speciem phantasiabilem seu cogitabilem in genere, loco alterius, et admittit pro forma intentionem et collationem specierum existentium in uno subjecto ad species existentes in alio subjecto. Sicut etiam pictura atque scriptura , quibus suam forment materiam , ad 69 aptant organa : ita et huic non desunt arti suarum figu rationum instrumenta. SECUNDA PAR S. Triplex igitur consideratio artis istius praxim anteire oportet : prima quae speculatur, quae et qualia debeant esse subjecta , secunda quae docet quae et cujusmodi sint apparandae formae , tertia quae adaptare docet or ganum mediumque illud , quo solertius operatur anima. De quibus omnibus perfectissime in primo Clavis Ma gnae peractum est, pro ratione tamen hujus libri, ne sit truncus et imperfectus in se ipso (non enim semper est commodum, inquirentem artis principia ad subalternan tem transmittere disciplinam , quatenus enim principia differentiis quibusdam ad speciem aliquam contrahuntur, migrant in primam partem scientiae subalternatae) tres pro tribus istis canonum ordines adducemus: primus de materia sive de subjecto , secundus de forma sive de adjecto, tertius de instrumento quod virtutem prae se fert efficientis, unde in idem vergunt causae, genus ef ficiens et instrumentum. 70 DE SUBJECTIS. I. Primum ergo subjectum est technica extensio , sive sinus in phantastica facultate ordinatus , ex speciebus receptaculorum compositus, quae ex animae fenestris influxere, diversis distinctus partibus , visa omnia atque audita suo recipiens ordine et ad animae libitum reti nens. Quae definitio respicit subjectum commune for marum communium, ex arte communi, quae ex antiqui tate ad nos usque deducta est. Primum autem sub jectum ex principiis Clavis Magnae est phantasticum chaos, ita tractabile , ut cogitativa potentia ad trutinam redigente visa atque audita, in talem prodire potest or dinem et effigiem , ut suis membris primis ultimisque partibus felicissime valeat ipsa per aures vel oculos percepta constanter praesentare, tanquam novae arboris, vel animalis , vel mundi prospectum incurrens. Haud enim secus tale chaos se habere videtur , quam nubes ab externis impulsa ventis, quae pro impulsum differen tiis atque rationibus infinitas omnesque subire valet specierum figuras. Hoc sane subjectum quam felix extet atque nobile, melius ipsa experientia quam ulla vi potest judicari. Verum tamen qui ex Clavi Magna po terit elicere , eliciat ; non enim omnibus dabitur hanc adire Corinthum. Jam ergo ad subjectum primo defi nitum modo redeamus. · 71 II. Constat quidem subjectum primum partibus materia libus , atque ita materialibus , ut visivam non subterfu giant facultatem, quatenus eadem suo ordine phantastica facultas valeat contemplari, vel ipsis utens tanquam par tibus atque principiis , in monstra novasque innumeras metamorphoses digerere et digestas velut orbi adfixas intueri. Ideoque in horum consortium non admittuntur immaterialiora subjecta , de quibus in arte vera artium et facultate facultatum. III. In horum constitutione servanda est ratio inter magni tudinem et parvitatem relata ad hominis molem atque prospectum; inter intentionem et remissionem, relata ad sensus limites ; inter praeteritum et futurum, relata ad praesentem actum ; inter excessum partium et defectum, relata ad rei totius praesentandae integritatem ; inter distantiam et propinquitatem , relata ad motus compe tentiam ; inter terminum a quo , et terminum ad quem, relata ad ejus, quod movetur, appulsum naturalem. IV. Horum aliud est communissimum , quia in tantum valet extendi, quantum phantasiae potest comprehendere sinus , qui positae orbis quantitati quantumlibet addere potest, licet non quantumlibet subtrahere. Aliud est com mune, quod cosmicarum perspectarum partium cumulo constat ; aliud est minus commune, utpote , si libet, po 72 liticum ; aliud est proprium, nempe , si placeat, oecono micum ; aliud est magis proprium, tetratomum videlicet vel pentetomum ; aliud est propriissimum, quod est ato mum, atomum, inquam, non simpliciter, sed in isto ge nere. Quorum omnium modorum primus excluditur per se ipsum ab usu praesentis artis ; novimus enim, quomodo infinita in unum atrium reducantur et multi plicentur in eodem. V. Haec quoque dupliciter contingit usu venire , ani mata scilicet et inanimata. Animata quidem, cum sub jecta substantiva adjectivis apparebunt illustria et in signita , quae quidem adventantium formarum decursu moveantur; inanimata vero , cum vacua proferuntur et inania . Caveto igitur , ne vulgatum illud experiaris : „vacua vacuis ; " frustra enim sperabis in artis hujus praxi, quod ajunt : „parietes clamabunt, lapides dabunt vocem suam. " VI. Committe communia communibus , minus communia minus communibus, propria propriis, proprioribus atque propriissimis propriora atque propriissima. Hic habes considerandi locum, quod non modo ab omni oblivionis formidine exemptus fias , verum quoque ad perfectiores effigiandi et inscribendi usus, item in ordinando et me thodum methodorum inveniendo, promptior atque secu rior efficiaris . Et habes istud modo suo in radicibus primi Clavis Magnae, 73 VII. Sint naturalia omnia et vel physicam vel technicam admittant formam. Sint formis effigiandis quantitate proportionata, ubi illud memineris, quod natura clamat, se praescriptum in speciebus, ad maximum et ad mini mum , habere terminum , eique tanquam subditae prae stanti legi non licere quantaecumque materiei quam cumque committere formam. Quod ad mensuram su perius consideratam est referendum cum antiquis , quae quidem respicit formas seu adjecta illa , quae frequen tissime subjectis committi assolent. Sint non ultra me tam praecipue visibilium , unde intensione sua laedere possint, nec infra suos etiam remissa fines, quatenus ad internum oculum commovendum minus vel minime red dantur habilia. Caveto in engraphia, ut cavetur in ex trinseca scriptura , ne inquam ita subjecta subjectis sint apposita, ut nec proprios distinguas terminos et inter valla , neve hi propriam figurationem admiscentes alie nae, tum sui denegent conjecturam, tum et alienam impediant. Sicut enim literae super literas apposi tae et sigilli super sigillos , se invicem aut delent , aut certe confundunt: non minus subjectis, nedum inquam adnexis et connexis, sed et continuis, vel contiguis nul laque intercapedinis convenienti latitudine distinctis, im portunam te noveris incurrere confusionem. VIII. Ita quoque capienda sunt subjecta , ut determinatis mediis , longitudinibus , altitudinibus et latitudinibus et extremitatum differentiis , habitudinem aliquam habeant 74 ad invicem. Omnis enim virtus naturaliter praesentan tium , et oculum tum primo externum, tum deinde in ternum commoventium, non tantum in coloribus et eorum fonte lumine sita est, quantum in extremitatum differen tiis , ex quo principio perspectivo optici et catoptici ad ea, quae caeteris mirabilia videntur , peragenda sunt promoti. Quod si ratio subjecti faciat , ut ipsum non ferat a semetipso, tentet succurrens (ut innuimus) cogi tatio vel per additionem externi , vel per additionem proprii, cum per congruentes formationes utrumque pos sit accidere materiae. Subtractione ex lapide fit Mer curius, additione ex ligno consuitur navis, compressione et distractione de cera fit effigies , tractu ex lineis fit figura, alteratione ex vino fit acetum ; item alia commix tione , segregatione alia , nexu alia , solutione alia , alia consequentia et continuitate tendunt ad commutandam formam et universaliter mutabilis rei naturam. IX. Illud quoque non est praetereundum , subjecta pro portionaliter ad oculorum intuitum in obtutu cogitatio nis internae spectanda esse. Sicut enim sensibile in haerens sensui non sentitur , et sensibile eminentius remotum a sensu caret actu sensibilitatis si quidem nec oculis nimis proximus nec admodum ab oculis se positus liber legitur - ita in proposito obtutus internae cogitationis , quam ita regulare convenit, ut in genere suae facultatis mediocri situm elongatione ab intendente potentia, sibi figuret objectum atque fingat. Illud quo que non minus omnibus est cavendum, ne quasi cre - 75 dentes et memorantes subjectum naturali potius memo riae , quam speculari afferamus visui ; accidit enim ex hujus considerationis penuria , aliquem opinari se sub jectum figurare , vel tanquam figuratum contueri , cum tamen illud non sit . Aliud enim est subjectivare, aliud quasi in tenebris scribere , vel sub pallio. X. Ad amovenda vero, quae subjectorum continuitatem faciunt eorumque distributionem distinctionemque im pediunt, consultum erit, ut inter positum subjectum et subjectum interposita tanquam abolita deletaque censean tur. E contrario ubi continuum et uniforme spatium nimis produci contigerit, ut, ultra quam satis est, natura sua valida sejunxerit subjecta , tua positione alia post alia subordinare valebis , nec non adjectivis insignita concipere subjecta. Quid enim obstat, quo minus phan tasia antiqua hine recedere iisque nova accedere secum ipsa fingere valeat? Porro haec phantastica , quae veris addi placuerit, non leviter habeantur, sicuti leviter effor mantur; eousque enim in illis cogitando est incumben dum , quoad ita tibi consuescant , ut a verioribus nihil differre videantur. Id quidem modica praestabis solli citudine, si voles . XI. Subjectorum sane repetita excursio tantum adfert emolumenti , quantum praesens artificium valere potest An ignoras illum qui diutius legere consuevit , citius quam possit opinari , singulas considerasse literas , ex 76 literis composita scripta referre ? ipsum sane consuetudo ad perfectius sine cogitatione agendum impulit , quam non assuetum valeat unquam pura et intentior super sin gulas partes et elementa regere atque ducere cogitatio. Peritus consuetudine cytharoedus perfectissime, sola actus consuetudine, non cogitando cytharizat ; alius au tem etiam tactuum rationem eandem habens , quam et ille , cum consuetudine careat , tanto se habebit rudius, quanto magis super agendis cogitando incumbet. Satis vulgatum est, quanta sit vis consuetudinis ; satis per spicuum est , quam levis aqua durum excavare valeat marmor atque ferrum. Sed quid plura de re nimium manifestat? Dicta non praetermisimus , haud quidem quia satis non sunt manifesta, sed quia maxime operae pretium est , ut ad istud propositum referantur. Nove runt juxta artis antiquae canones laborantes simul longe seposita ab invicem subjecta , eademque plurima, uno cogitationis actu contueri ad expressionem, non minus quam si in charta legerent, expeditam et exquisitam. Id cum imperitis omnibus, tum et iis qui primo se ac cingunt operi, minus credibile solet apparere, ipsa tamen res convincit oppositum. Quod si per antiquas artes est praestitum praestarique videmus quotidie : quid fiet hic ? Istic, inquam, brevissimam admodum moram exigit consuetudo ; plus , melius , tersiusque tibi praestabunt hinc tres quatuorve lunae revolutiones , quam sex illic solis proprii potuerint afferre recursus. Invenimus nam que viam committendi singulis quibuscumque subjectis integros quosque terminos retinendos , et majora longe que plura, ut ex arcanis Clavis Magnae est manifesta 77 bile. Quod quantum et quomodo attrectaverit, alii ipsi viderint , qui de ambabus recte poterunt judicare. XII. Aspicis proinde, quam sit ab eminente natura prae lata varietas. Varia sunt mundi membra, variae sunt in membris mundi species, variae sunt in speciebus in dividuorum figurae : non enim altera olea alteri oleae prorsus est configurata, non alter homo prorsus alteri similis. Itaque differentiis omnia sunt pro capacitate distincta, singula a singulis, omniaque ab omnibus pro priis secernuntur, tanquam finibus , differentiis. Tenta igitur naturae te conformaturus in omnibus diversitatem, in modo subsistendi, in magnitudine, in forma, in figura, in habitu, in habitudine, in termino, in situ, et quot po teris discriminibus, indue in agendo, patiendo, elargiendo, capiendo, subtrahendo, addendo, aliisque modis, ut dixi mus, alterando. Vicissim quidem dicuntur ens et unum, quidquid unum non est, ens non est ; unumquodque autem hoc ipso unum esse sentimus , quia modo suo propria terminatur differentia. Sensibus omnibus uni formitas nauseam parit, omnes enim non modo una qualitatis spécie frequentiori atque continua non de lectantur, sed neque ad modicum temporis unam eam demque prorsus , utpote uno eodemque modo prorsus affectam , patiuntur. Quod minime praeterivit eos , qui velocissimum in naturalibus omnibus fluxum consideran tes , impossibile rati sunt eundem fluvium bis (imo vel semel) posse pedibus attingi. 78 XIII. Hinc affectivitas dependet subjectorum. Affectivita tem appello afficiendi activam facultatem, cum aliqua alliciente vel urgente varietate, vel ab intrinseca natura dotantur, vel ab ipsa insigniuntur positione. Inde qui busdam consultum est , principalibus subjectis appositi tia quaedam addere subjecta, ut affectivitatem , quam a se ipsis non habent , possint propter aliorum quasi sibi insitorum additamentum admittere. Quid enim? quanto magis in affectivitate intenduntur atque remittuntur, tanto virtuosius aut lentius affectibilem ipsam commo vere possunt phantasiam , memoriaeque subire aulam atque repetere. Hinc calcaria , hinc sales , hinc aculei, hinc condimenta ; hinc obliti , dum tentant reminisse, repetunt, recapitulant, resumunt, quasi per ipsam diver sitatem , per ipsas vices , vel ut melius exprimam , per ipsam in vicibus diversitatem sperent accire spiritum memoriae. Quod bene facillimeque cedit iis , qui mi nime animo turbati id faciunt ; alioqui tanto in majorem tenduntur confusionem , quanto turbatio illa magis at que magis incalescit. Quanta vero sit affectuum in genere virtus, et quomodo sint provocandi , servandi et variandi , non parum aperte in libro Clavis Magnae in sinuatur . 79 DE ADJECTIS. I. Adjectum vero , seu forma in genere isto definitur subjecto sive physico , sive technico , sive phantastico appositum, ad aliquid per solertem cogitationis appara tum praesentando , effigiendo , notando, vel indicando, ad picturae scripturaeque similitudinem exprimendum vel significandum. Quae ratio respicit formas commu nes, ab antiquitate ad nostra usque tempora dilapsas. Forma vero, ut ex radicibus Clavis Magnae elicitur, est depromptus et explicatus ordo cogitabilium specierum, in statuas , vel microcosmon , vel in aliam generaliter architecturam dispositus , ad quodlibet dicibile interius notandum vel figurandum , ex ductu phantastici chaos, metamorphoses omnes admittentis. Cujus typum non tanquam hic declarandum , sed ut et hic inspiciendum apponimus ¹ ) . 1) Deest haec figura. II. Est ibi chaos in sua primordiali natura elemento rum et numerorum ordinem atque seriem non excludens, -- Tugini, 80 cum non solum ipsum informe formabile oportet intelli gere, verum quoque ut ordinate formabile concipere necesse est. Est, ut vides , diversis distinctum inter vallis in se suisque portionibus omni formabilibus figura, dum formator , designatus per elementum A, per in formes numerorum elementorumque discurrit circuitus et semidiametros. Aliam ipse figuram per Arietem im primit , aliam per Taurum, alias quoque per reliqua omnia , aliam per Arietem denuo cum Saturno rever tentem, aliam cum Marte remigrantem, aliam cum hoc et illo , aliam sine hoc et illo . Unde in infinitum pos sunt formari et reformari, sive numeri ipsi, ipsaque ele menta, sive ipsi diversimode ducti motores atque effi cientes. Hoc est informe chaos formare ; sive forman tes eosdem ad formata diversa , sive formantes varios atque diversos ad eadem formata referas , nihil interest in proposito. Verumtamen illud quod immobile manet atque subest , hac ratione, qua subest atque formatur, habeatur ut foemina ad marem, et prorsus informe , ut undecumque formabile esse possit. Esset communi ju dicio magis perfecte chaos , si ex inordinatis constaret heterogeneis , sed tale nulli posset esse usui. Neces sum quidem est, ad obsequium memoriae numeros et elementa ordine quodam esse disposita , quo, adventan tibus motoribus atque formatoribus, caeteras etiam me morabiles valeant suscipere formas. Sunt autem (ut vides) ita ordinate disposita, ut idem nec in eodem se midiametro , neque in eodem circuitu aliquando possit occurrere, sive sit elementum, sive numerus. Excellen tissima pleraque alia per hanc figuram pertractari pos 81 sunt, sed minime hic locus est. An tamen cum hoc consulto sit apposita, non decerno , sed affirmo tantum. Hoc unum dixerim, quod , si attentius eam contempla bere cum rationibus hic explicitis , artem figurativam talem poteris adipisci, qualis non solum memoriae , sed et caeteris omnibus animae potentiis mirum in modum subveniendo conferet. III. Primum igitur et in adjectis notandum est, eorum rationem esse inter excessum et diminutionem, intensio nem et remissionem, praeteritum et futurum, distantiam et propinquitatem, relata ad hominis molem vel semis sem , ad intuitum et praesens tempus , in quo debet esse memoria. IV. Horum alia sunt animata, et ista possunt concurrere ut organa et efficientia, adjacentia et opera ; alia sunt inanimata , et hujuscemodi concurrunt ut organa adja centia et opera duntaxat. Animatorum vero alia sunt rationis participia, et ista apta sunt ad omnem actionem et passionem et neutrum se habendi modum. Alia ra tione carent, et istis (ut satis est manifestum) dicta per universum non satis conveniunt. V. Ipsorum quoque quaedam sunt naturalia , quaedam artificialia, quaedam sunt a sensibus externis illapsa ad sensus internos, quaedam in sensibus ipsis internis effor 6 82 mata, quorum omnium species sunt forma,. similitudo, imago, figura, exemplar, character atque signum secun dum formalia significata distincte , ut stat indictum in Clavis Magnae considerationibus. VI. Quod ad eorum magnitudinem attinet , adjecta eo pacto convenit subjectis esse commensurata , ut revera ipsa sunt in rerum natura ; alioqui facile deperderentur et visum phantasiae aut obtunderent aut disgregarent. Diuturniorem certe perquisitionem in ampla pagina mi crogramma requirit, et aegre requisitum reperitur. Mole quoque sua arbor spatium replens aut exsuperans non reddit perspicuam suam figuram. Pro iis valde nobis probatur artificum quorundum industria, qui ubi modica quaedam et phantasiae visum subterfugientia subjectis sese offerunt adjicienda , alteri adjectivo formam illam adjiciunt, cui adhaerere assolet atque concomitari. Ad feret illis sagittarius sagittam , scriptor calamum , sutor acum. Tanta virtus est in connexione, adnexione, ante cedentia , concomitantia et consequentia, ut invisibilia faciant visibilia , intelligibilia per universum sensibilia, difficilis quoque sensus facile persentita. VII. Quod ad qualitatem attinet, sint illustria, sint quae ima ginationem cogitationemque pulsare valeant, utpote quae aliquid ad imitandum, timendum, jucundum, triste, amicum, inimicum, abominabile, probabile, admirandum, prodigio sum, de quo sit spes vel suspicio , et omnino quod in 83 intimos affectus potenter irrumpat, secum afferant. Hinc caveto, ne aberres minus sobrie intelligens modum prae ceptionis nostrae , cum inter species adjectorum signa, insignia, characteres et sigillos enumeravimus ; est enim quod ea omnia modifices per ea , quae proxime dicta sunt ad quantitatem attinentia , et figendus est oculus considerationis in eo quod in Clavis Magnae considera tionibus habetur : utpote a sensibus et phantasia , nihilo nisi per cogitativam facultatem, ad memorativam patere posse ingressum. VIII. Quod ad relationem attinet, opus est non ita adjecta subjectis applicari , quasi ea casu , et ut accidit , proji ciantur ; atqui referenda sunt tanquam comprehensa ad comprehendentia, indumenta propria ad indutum, tutelata ad tutantia , ita adeoque invicem connexa , ut nullo ab invicem discuti possint turbine. Sint relata secundum omnes partes , ad omnes partes ut pertinentia vel im pertinentia , ut ordinata vel deordinata , resistentia vel convenientia, et universaliter ita fiat, ut conceptus unius connectatur alterius conceptui. Quis enim adjectum: ,,dignitas regia", abscisum ab omni subjecto conceperit ? Simul igitur intelligantur adjecta cum subjectis, et quasi elementa lapidibus insculpta prodibunt, nec tanquam a vento exagitata volitabunt, vel confundentur, sicut acci dit figuris arenarum tractibus effinctis. 6* 84 IX. Agere quoque intelligantur adjecta in subjecta et in subjectis , vel pati a subjectis vel in subjectis. Aliqua inquam actione vel passione vivificata habeantur, quate nus aliquo motu internum visum, quasi sopitum, exagi tatione quadam expergefaciant : errando , transeundo, subeundo, adeundo, abeundo, coëundo, ascendendo, de scendendo , obviando , deviando , vitando , destituendo, quo aliquid admoveant, pellant, trudant, excludant, aba lienent, circumagant, aversentur, refrenent, vexent, ab jiciant, retorqueant, dejiciant, demoliantur, diruant, eri gant, elevent, extirpent, distendant, eradant, abstergant, eximant, evacuent, hauriant. Quibus omnibus non effi citur , quo minus subjectis adjecta sint adnexa atque fixa , sed potius ut magis figantur; ipso enim in motu est fixionis et perseverantiae sita facultas. Ne igitur haec inde stabiliri desperes, neque enim continuus mo tus sua stabilitate caret, qua fit continuus, sicut et for tunam poëta sua in inconstantia constantem appellitat. Caeterum in varietate , multitudine , velocitate et tardi tate servetur modus, nec careant conditionibus ad qua litatem adjectorum pertinentibus. X. Quemadmodum in subjectis , ita et in adjectis evi tanda est uniformitas. Quantum quippe valeat , natu raeque consona sit varietas , ex supradictis desumi po test. Unde et illud : 85 99 Per tanto variar natura è bella,“ licet quidem eadem adjecta diversis apponere subjectis : sed id in sepositis atque post plurium interpositionem distantibus , actibus implicita differentibus et secundum diversas habitudinum species se habentia. XI. Illud etiam adjecta retinent cum subjectis commune, cum conveniat, necessariumque sit , ea subjectorum di stinctionem consequi , ut ipsa quae ad unum pertinent subjectum , non complectantur illa , quae pertinent ad alterum , sed omnem continuitatem, connexionem , con stipationem et admixtionem fugiant. Dum quippe di versorum subjectorum adjecta ultro citroque actiones admitterent atque motus , quasi inter se manus conse rentia, aliisque occupata negotiis , frustra ad tuum ad Vocabis obsequium. 86 DE ORGANO. I. Reliquum est ut de organo , quo in proposito utitur anima, nonnihil determinemus. Non enim agenti sufficit ad completam cognitionem formae inducendae et sub jecti formandi rationem habere , verum quoque, ubi ne gotii urget opportunitas, id quod est ab agente in sub jectum formae vehiculum operae pretium est non omit tere , quid sit in sua essentia , item quale esse debeat, et quomodo sit contrectandum. II. Novem concurrunt ad rememorationem faciendam et memoriam : intentio antecedens , qua primum aliquis sensus extrinsecus vel intrinsecus fit in actu ex hoc quod movetur ab objecto : provocatio imaginationis, ubi sensus commotus jam mediate vel immediate experge facit imaginationem: imaginationis motus passivus , quo pellitur ad investigandum: imaginationis activus motus, quo jam investigat : scrutinium, quo intendens imagina tio investigat : imago , utpote species memorabilis: in tentio imaginis, nempe ratio , qua memorabilis efficitur, in praesentiarum aliis exclusis : praesentatio illius in tentionis, qua scilicet intentio illa praesens efficiatur : et 87 judicatio, qua apprehenditur eam esse intentionem illius imaginis. III. Inter haec omnia quod scrutinium appellamus , sive discerniculum, (utpote quo cogitatio inquirit atque dis cernit) instrumenti rationem sortiri facile constat , quod ita communi nomine insignimus ; quippe cum ad nostra usque tempora ejus nulla facta fuerit consideratio, pro prio celebrique nomine caret. Cujus nominis rationis considerationisque carentia isti occlusit iter inventioni, quandoquidem radix formandae reminiscentiae atque memoriae in caeco densarum tenebrarum latuit pro fundo. Est ergo instrumentum istud in facultate cogi tationis proportionatum baculo in nostra manu (unde nominis instituti vel melius instituendi rationem habere possis) quo stantes jacentem acervum dimovemus , di ruimus, atque dispergimus , ut nobis castanea e medio glandium , vel e communitate aliarum castanearum de terminata prodeat. IV. Et cognoscitur instrumentum istud ab actu. Cum enim sit duplex virtus , conservationis videlicet et re memorationis , quae cum (ut ajunt) sint re unum, se cundum rationem distinguntur , sicut et utrumque ab imaginatione ; magis tamen meo judicio. Virtus enim conservationis est in confinio virtutis memorativae et imaginariae, et quasi conterminat eas. Distinguitur igi tur rememorativa ab imaginaria , cum quandoque sine 88 forma imaginabili imaginabilis formae intentio compre hendatur , quandoque vero ejus intentione forma non exuitur. Hinc fit, ut cum multa simul retineamus, multa simul imaginari non possimus. In iis ergo hoc est , quod agit , instrumentum ; discernit , disterminat et ordinat, vel ( si libeat magis justificate loqui) est quo fit discretio , disterminatio , ordinatio. Unde a cogita tiva seponitur sibi in prospectum praesens de multis unum; unum, inquam , imaginatum , vel unius imagi nem de multis retentis educit in propositum. Et sicut imaginativa comprehendere dicitur quid ejus , quod a pictore est in pariete descriptum , rememorativaque illius picturae retinet intentionem : ita organum istud habet vicem deferentis et applicantis , vel magis ejus, quo fit delatio et applicatio istius ad illud , ac si invicem sint colligata , ut accidit in amplexu , qui est in annulis catenarum et similium. Ideoque quasi natura ipsa duce ad nostra usque tempora hanc con nexionem locorum ordine aemulabatur ars , ut ubi rem rei non valebat connectere , illud quod erat unius post id quod erat alterius ordinabat, unius , inquam , et alte rius non proprium et pro ratione, sed appropriatum a praesenti positione ; et hoc pacto quasi ex estraneis ap plicationem imaginis ad rememorativam aucupabatur. Ecce igitur scrutinii munus est , ut unitates (ita enim dixerim multa una, ut verborum censoribus aliquid con cedam) sigillatim capiendae per ipsum in ordinem dis ponantur. Quod ita accidit, ut, cum centum ovium singulas singulis atque diversis numerorum notis , ut 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. et aliis deinceps inusserimus 89 ipsis mox catervatim, et confuse occurrentibus, adeo ut alia aliam impediat ut gregarius baculo has oves divertit, illas convertit , has attrectat , illas allicit, quo suo singulas deducat ordine : ita cogitatio, promptissime aliis abactis , determinatum seligit aliud post aliud ipsa scrutinii virtute. Hic est locus considerandi a similitu dine, quatenus veluti gregarius ex memoria ordinis nu merorum , ordinem recipit ovium, quem per ipsas ha bere non potuisset : sic nos facile genus artis invenimus, quo audita vel visa numeris suo generi congruentibus formantes, ipso numerorum ordine, ordinem sentitae rei deinde concipiamus in tantum , ut scientes numerare, per quam facile doceamus memorari. De formatione numerorum per omnia extat nostri aliquid apud paucos, et ejus theoria est in libris Clavis Magnae, ubi de nu meris semimathematicis. Ingeniosis credo sufficere mon strasse nos in ista parte locum ; ubi si non quod satis est insinuamus, forte pro congruentia loci , ultra quam satis est, expressimus. Nobis enim ad paucos (ut gra tias habeant) non autem ad omnes respicere consulitur. -- V. Est igitur scrutinium numerus quidam, quo cogitatio tangit modo suo species conservatas, eas pro sua facul tate disterminando, disgregando, colligendo, applicando, immutando, formando, ordinando, inque seligendam uni tatem referendo. Dicitur quidem numerus, quia in nullo genere convenientius potest collocari. Porro talis nu merus est, ut nil sit , quod per aliud , quam per ipsum, memorabilitatem possit induere vel habere. Non ob 90 stante, quod aliis non notum viderim, nec per eosdem quoquo pacto definitum , ipsum in memoratione est ne cessario concurrens principium ( loca enim habent vim, non quia loca , neque quia imaginata, sed quia talem numerum in eorum ordine latentem habent) cujus ratio nem duarum differentiarum (quarum altera contrahit ipsum genus proximius, altera contrahit alteram) ut me lius possumus, hoc pacto explicamus. Numerus videli cet a quotuitate denominatus , dictus ad differentiam numeri denominati per quotuitatem quo respondere mus quaerenti quot sunt oves et numeri denominati per quotuitatem , quo responderemus quaerenti quoties venerunt oves in occursum. Per ipsum enim satis fa ceremus quaerenti , quota est ista ovis , quota est illa ovis ? et ideo differenter per quotuitatem dicitur. Quae cum duobus adhuc sumatur modis, tum videlicet ut re spondet per primum, secundum et tertium, tum ut primo, vel secundo vel tertio suo occurrit vel occurrere facit ordine : jam in proposito juxta secundam specificatur proximam differentiam, non autem primam. Est enim quotuitas practica, non theorica, quae scilicet non in ra tione, sed magis proprieque in usu consistit. Qui qui dem usus dupliciter accidit ; et videlicet primo cum quodam respectu et cum habitudine determinata qua dam, ut contingit iis , qui per ingenium, rationem et in telligentiam recordantur, cum sciant de hoc esse dicen dum, hoc esse proferendum , et post hoc sequi illud et post illud rationabiliter aliud ; in quibus proprie fieri dicitur reminiscentia , ut patet per famosam distinctio nem ipsius a memoria. Et secundo sine apparente re } --- -- 91 spectu, sed potius cum quadam magis absoluta (licet non vere absoluta) ratione, ut nobis accidit cum vocum minime intellectarum meminisse possumus , cujusmodi extant illa Charontis apud Merlinum : Est percor partes agrios labefacta ruinam; et alia ejusmodi , in quibus nullus potest esse cogitati vae actus, nec distinctivae virtutis , ideoque eorum me moria esse potest, reminiscentia autem minime, ut satis manifestum est iis , quibus manifesta est alterius ab al tera differentia. Cum igitur haec applicatio non refera tur ad memoriam , cujus est recipere et retinere (ut diximus et probavimus demonstrative in Clavis Magnae doctrina) nec sit phantasiae generaliter dictae (ut pote quae includit etiam in sua significatione sen sum communem communiter appellatum) — ipsa enim non est , nisi eorum quae vel secundum integrum , vel secundum partes in sensibus particularibus et externis praeextitere modo suo - nec certe cogitativae , cum ipsa sit de apprehensivis cognitivisque facultatibus, ejus modi vero , quorum allatum est exemplum , non sint in apprehensibilium cognoscibiliumque genere. Quaenam igitur est illa potentia interior , quae ab aure perceptas illas voces ad sensum communem delatas, ut voces tan tum nudas potuit intrudere in memoriam? certe si est cogitativa (cum non libeat aliam internam fingere po tentiam ex aequo cum cogitativa memoriae proximam pro intrudendis his) haud est nuda cogitativa, sed scru tinio armata , quo non solum quae quasi manu tangere potest , sed et ea ad quae quasi manum extendere non valet , immittit in memoriae promptuarium. Ex quibus 92 patet hoc instrumentum esse necessario ponendum, cujus latentia multarum occlusit iter inventionum. VI. Genus actuum scrutinio prosequutorum in quinque distribuitur species : applicationem, formationem, immu tationem, adunationem et ordinationem, quae sane per paucis notae sunt. Sicut enim non omnes qui vident et audiunt , quomodo vident et quomodo audiunt, et quid est quo vident et quid est quo audiunt , bene norunt : ita et non omnes , qui applicant , formant, immutant, adunant et ordinant , sciunt quomodo haec praestent et quid sit quo praestent. Notum satis est, in universali tate et confusione quadam haec a ratiocinante anima produci, sed non admodum quibus proxime potentiis, facultatibusve et organis ; nec ut desideramus ante nos apparuit, qui haec fuerit rimatus intimius, quam quidam ex Arabibus, qui versati sunt circa peripateticam disci plinam , a quibus nonnulla praetacta sunt. Sed si nos haec omnia per singula velimus in notitiam deducere, maximum aggrederemur negocium et difficile ad com municandum , praesertim cum videam temporibus istis perpaucos vere philosophos, ut in praeludii significatum est sententiis. Mitto quod aliquorum nominum novitas, quam novae exigunt inventiones atque considerationes, plurimos laederet ; hac de causa silui a bonis , atque etiam quia ad negotium istud , quod ad praxim praeci pue dirigitur , non spectant necessario ; illud ergo ma xime animadvertendum est , quod de scrutinio cum quandoque enumeratis nunc ordinate subinferemus. 93 VII. Pro applicatione notandum, quod dicitur facultates istas analogiam et ordinem inter se retinere , ut sensus exterior sit circa corpora, phantasia circa corporum si mulacra, imaginatio circa singulas simulacrorum inten tiones , intellectus vero circa singularum intentionum naturas communes et rationes penitus incorporeas . Ex qua analogia sequitur (ut alibi monstravimus) quod, sicut extat ars, quae sensum externum allicit, trahit at que ligat, ita est quae allectat atque tenacissime vincit. Cur ad uvas per Zeuxin depictas accursabant volucres ? cur Venus a Praxitele sculpta vix ab amatoribus pu dica servabatur ? quia artificum forma quaedam ita suum subjectum rebus applicabat, ut eas intensius exquisitius que discerneret , nec non sedes , unde praecipue et (ut ita dicam) capitaliter species irrepunt in sensus, inveni ret. Licet autem (ut supra dictum est) principium istud omnibus sit commune, non tamen uniforme esse in om nibus satis est planum ; quibus enim aptius atque tem peratius est instrumentum , (puta corpus) clariores sunt animae. VIII. Anima clarior, divinis ideis magis exposita, intentius objectorum formas suscipit , quemadmodum qui acutio ris visus est, facilius aptiusque discernit. Formae enim in corporibus nil aliud , quam divinarum idearum ima gines esse censentur, quae eaedem in sensibus hominum 94 internis quo melius nomine intitulari possunt, quam di vinarum idearum umbrae? cum ita a realitate distent naturalium , sicut naturales a veritate distant metaphi sicalium. Harum quidem specierum aditum in intellec tum potius crediderim immediate fieri per conversionem ad lumen illud , quod agit in nobis intelligentiam, quam mediantibus rerum physicarum formis intus per sensus exteriores ingestis. Ex una tamen parte uno experimur modo , ex alia vero alio . Propterea expedit utramque opinandi viam sine contradictione complecti : quod quo modo fiat, alibi demonstravimus, et tu ex temet ipso, si in communissima versatus es philosophia, per haec po teris determinare. Hujusce sane oculi nisi in te vigeat emissio per applicationem, qui fieri potest, ut per ipsum in caeteras interiores animae potentias scibilium speres consequi immissiones ? quid enim aliud est non appel lere, quam clausos habere oculos ? quid aliud est clau dere oculos , quam in umbra (ut ajunt) mortis versari ? nonne a rerum veritate usque ad ora vulgi transmissum est, ut aequivaleat quempiam clausisse oculos et esse mortuum ? IX. Pro formatione vero , quae sequitur applicationem, illud primo animadvertendum , ejus totam vim in modo et specie applicationis esse sitam . Potentia enim gene raliter apprehensiva habet illud cum materia commune, ut in se ipsa et ex se ipsa nil sit praeter sinum et conceptaculum ; nullum elementorum in se odorem habet aliquem, vel saporem, vel calorem, concurrenti 95 bus tamen illis fama est, in diversos ordines atque gra dus omnem prodire calorem, saporem et odorem. Ignis alteri corpori admotus lucet, insuper et juxta corporum varietatem diversimode in melius atque deterius splen descit. Id sane non habet ignis in se , nec corpus al terum in se , sed ambo habent virtute applicationis. Jam habes per similitudinem , formationem tum intel lectus, tum memoriae consequi applicationem tanto me liorem , quanto et antecedens melior extitit applicatio ; et hujus efficacia maxima ex parte in scrutinii manu ductione consistit. X. Sunt qui velint formas facilis reductionis esse illas, quae sunt apud virtutem imaginativam atque commu nem sensum multae corporalitatis et modicae (inquiunt ipsi) spiritualitatis , formas vero difficilis reductionis. esse multae spiritualitatis et modicae corporalitatis. Id quidem ita sibi suadent , quia formae multae corporali tatis morantur, dum sensus communis spiritualitatem ab earum corporalitate distinguit, unde formam illam fixari in ea contingit, idque praesertim cum eam pauci corti cis recipit. Hinc reciproce inferunt hominem tardi mo tus, in cujus anima figuntur sensibilia quae transierunt, melioris esse rememorationis. Quae omnia habent quan dam levem persuasionem , tamen cum verbis explicanti bus ipsa similia sunt opinationibus et sermonibus som niantium . Constituunt enim memorativas species alias veloces, alias tardas, alias tempestive, alias mature, alias figurari per equum Martini, alias per equum Georgi, quod 96 dicere et sentire non convenit gravitati illarum. Quid quid enim sentiat, nunquam corporalitas qua corporalitas, seu magis proprie dicas, corpus qua corpus est, quippiam agere intelligi debet; immo universaliter asserendum, a corporalitate non esse actionem, a majori minus esse , a maxima minime, quia corpus, quatenus corpus, non agit ; omnis enim actio est a qualitate , et ab eo quod spiri tualius est ipsa qualitate , magis , et ab incorporeo ma xime. Utlibet ergo intelligantur verba illorum famoso rum virorum, evitare nequeunt semper inconveniens , et si velis eos excusare, quod corporalia non agant magis, quia corporalia , sed quia multum morentur et sunt ve hicula accidentium , a quibus informationes efficiantur, quae morantibus corporibus morantur et morantia figun tur magis: haec excusatio non potest capi nec retineri, quominus obiter evomatur a verbis illorum levissimique stomachi sententia. Mitto quod magis rudes sunt magis morosi et magis morosi magis rudes , nec obstat quod experimur, nos morantes in consideratione unius rei magis memores reddi, quam levi consideratione praeter labentes ; experimur enim etiam , atque non minus , nos quaedam sine mora audita atque visa vel etiam consi derata in sempiternum recordari , alia vero diutius at tentiusque visa et considerata minime retinere. Haud igitur in mora et corporalitate est virtus , imo in ipso contrario, maxime quod ad corpus attinet. Quod vero ad alterum , non est mora, quae facit fictionem , sed formae activitas ; videtur autem mora conferre aliquando, quia forma aliqua non apta vel nata est cito agere, vel subjectum cito recipere, ideoque morando perficitur actio. 97 Ubi vero forma est spiritualior , est et activior. Hinc ignis activissimus est omnium elementorum, quia spiri tualissimum est inter ea et potentissimum ad converten dum in se , et quia data materia solus per se in infini tum crescit. Qui etiam si multum agit, non quia multus est et magnus, agit, utpote propter multam corporalita tem, sed propter intensiorem qualitatem, quae consuevit servari in illa magnitudine ; quae quidem qualitas (ut notant quidam Platonicorum) si posset reduci in medie tatem illius magnitudinis , intenderetur adeo magis , ut duplo potentius ageret, si in minimam quantitatem, ma xime potentior, si in individuum, infinite potentior. Ex his ergo considerari potest , quam inconsiderate dicti philosophi loquuti sint. XI. Hinc etiam patet , quam imperite ( etenim hoc no tare non est sine emolumento eorum, quae ad praesens institutum spectant) equini quidam medici proferant illud vulgatum : „non qualitas, sed quantitas “ ; cum ad eorum propositum oppositum totum proferri debeat. Esto enim quod qualitas tantae virtutis non sit infra tantam quantitatem et in multa quantitate multa quali tas conservetur : nunquam tamen activitas referri debet ad molem totumque illud quod est pertinens ad ratio nem materiae, extensio enim ipsa ordinata est (ipsis etiam judicibus) ad continentiam qualitatis atque for mae. Ferri id tamen potest, si ab Apothecariis eorum 7 98 dictum fuerit, quia recipiunt pretium juxta quantitatem, quae est in ponderibus , numeris et mensuris , quidquid sit de qualitate simplicium, pharmacorum et aliorum confectorum ; et idcirco , ut existimo , quidam ex eis in suo insigni notatum habebat in nostra patria : „ non qualitas, sed quantitas " . Quamvis enim constaret eum haec retulisse ad porcum depictum, de quo non quae ritur, sicut de equo, an concinnos habeat oculos, par vas auriculas , contractam cervicem , latum pectus , mi nacem frontem , os arrectum , crura soluta et id genus alia, sed duntaxat an sit latus, longus atque pinguis, id tamen non minus convenienter subinde poterat a porco, ad id quod erat intus in apotheca, referri : „non quali tas, sed quantitas" , utpote pia mater, quae dotavit filias et doctoravit filium . XII. Adunatio vero et immutatio , licet sint duo actus, simul tamen fiunt. Immutando enim fit adunatio , adu nando fit immutatio. Horum rationem ita aperimus : dixit Heraclitus , si omnia entia fumus fierent , na res omnia discernerent. Dicamus crassius : si omnia praeter vulpem in gallinaceos converterentur frustra, non esuriret vulpes , omnia per vulpem essent vorabi lia. De potentibus omnia suo modo convertere, unum est, hominis phantasia , de potentibus omnia suo modo vocare et degustare unum est , hominis cogitativa. Tale conversionis genus poterit attingere (non sine co gitationis actu) phantasia, ut omnia memorabilia poten ter reddat non absque phantasiae actu cogitativa. At, 99 inquies , oportebit phantasiam convertere omnia aut in unam speciem , aut in plures ; si convertat et reformet in unam, jam non erit multorum memoria, sed unius - si quippe omnia convertantur in ovem, jam lupus non multiplicabit comestibilium speciem, ut dici possit prae ter unum quippiam illi esse comestibile. Si conver tat reformetque in plures species , aut finitas , aut infi nitas. Si finitas : aut determinatas et istas cognoscere et determinare oportet, aut indeterminatas, et ita erimus in eodem, in quo sumus. Infinita vero tantare stultum est. Scire igitur oportet, conversionem non ita fiendam, ut substantialis diversitas destruatur, nec ut accidentia uniuscujusque rei propria tollantur , sed ut diversa at que omnia ita una illis applicita, adveniente forma, affi ciantur modo suo , ut unam ab uno et per unum me morabilis subeant rationem. Sic omnia lupus iste ingurgitabit ut unum, si omnes substantiae , et quae immediate consequuntur eas , unius generis accidentium indumenta subibunt. - - 7* 100 DODY UABⱭ DEF Z 1 $ @ Q A FAKSRIOTIONS NGDI XAM KLMING Aschbarns Sicut ad eandem vocalem in centro circuli innumera si esse et imaginari possint elementa relata, (non ablato quod eorum singula suam diversitatem retineant) omnia unius sonantiae modum subeunt , sed tantum abest , ut per vocalis applicationem subcludant suam essentiae ab aliis diversitatem , ut per illam magis eandem insinuare valeant. Sic et uni spiritui pluribus appositis organis, diversae pro eorum propria ratione producuntur voces. Quid ergo est, quod desperans non disponaris et quasi accingaris ad aliquam de innumeris possibilibus tibi speciem comparandam, in phantasiae et cogitativae con 101 terminio situandam, qua universa, sicut in libro specta bilitatem, ita et anima memorabilitatem induant? Hoc est quod tuae relinquimus industriae , o quicunque es, ingeniose ! Intueare quid praestiterit modus inventionis Panos , Archadiae Dei , cum primus calamos conjunxit agrestes ; haec quae diversis jam acta ingeniis non facile olim consonare solebant, jam unico ejusdem spiritu in unum quasi imparibus compactum cicutis inmisso , ab latam dispersionem adunionemque factam, quam com mode praestat unus ! XIII. Pro hoc quod ad ordinationem attinet , vulgatae sunt (licet ad rem minus et modice relatae) propo sitiones ab ista pendentes , quae consideratis iis , quae per nos extant enucleata , melius usuvenire possunt. Principaliter ergo contingere dicitur reminiscentia, cum motus iste huic motui de necessitate succedit , vel mo tum istum hic motus concomitatur , sive id sit locali, sive temporali , sive rationali , sive naturali , sive artifi ciali, sive quomodocumque aliter positiva concomitantia atque unius post alterum successione. Ad quem sane modum progredimur a memoria nivis ad memoriam hie mis; hinc ad eam , quae frigoris , hinc ad eam , quae anteperistasis, hinc ad eam, quae intendentiae caloris in stomacho, inde ad eam, quae potentis digestionis , ab hac in appetitum et vivacius nutrimentum , robur et exercitium , et ita deinceps in hoc. In aliis omnibus similiter. Si quid vero habet naturam carentem or 102 dine , ¹ ) ad aliud ordinatum referatur atque innitatur, quod quidem semper esse debet aliquod sensibile ; quamobrem non temere a ratiocinativo philosopho di citur ordinem propria natura sensibilium esse , nec co gnoscitur ab ipso extra margines naturae. Unde si quae ras ab illo , quid est ordo ? est , inquiet , progressus rei secundum viam naturae. Quid est ordinis carentia ? exitus , inquiet , a via naturae. Haec sunt quae de organo et ad organí scrutinium pertinentia volumus esse dicta : quae si attentius contemplaberis , nihil est quod, ne ad ulteriora progrediaris , impediat : ex iis enim removeris ab eo, quod ad consequentes actus occlusum faciebat iter. Et certe facere non potuimus , quin sub titulo theorices sufficienter apponeremus ea, quae per se ipsa praxim complere valeant. 1 ) Primum extat apud Aristotelem tertio de coelo et mundo. Auctor. 103 TERTIA PARS. I. Age jam ad operandi formam transeamus insinuan dam ; tanquam praeludiis agentes, ab elementorum sim pliciorumque notitia ad compositi integri atque per fecti considerationem deveniamus. Primum igitur ad eorum similitudinem , qui prius manum paginae docent admovere, quam oculi ad in scriptos characteres conjiciantur , proponimus ante ap paranda subjecta quorum praecesserit memoria, ut ipso rum virtus et efficacia discooperiatur hunc in modum. Sumatur subjectum commune, idque primo in partes ejus majores distribuatur, quae ex instituto saltem ope rantis sibi succedere debeant, quae partes majores sub jecta magis propria superius sunt appellata. Hinc ad subdivisionem procedatur , ut partes istae , ad invicem finiri, et ordinatae sibi invicem succedere perceptae, in loco contiguitatis verae vel positivae describant sibi alias partes , quae subjecta propriissima individuaque sunt, quae multiplicari debent juxta rationem latitudinis subjectorum magis propriorum et commodum occurren tium sedium adjiciendarum. 104 II. Quibus ita dispositis et prompte memoriter habitis adsit catalogus diversarum rerum sensibilium , quae primo numero sint viginti et quinque , deinde quinqua ginta, mox centum , ut gradatim exercitationis beneficio exoptata comparetur disciplina , cum hoc quod optime videbitur , quemadmodum ea , quorum ordo naturalem memoriam suggeret , merito subjectorum quibus distri buta sunt et applicata , ordinate tibi non minus , quam si in pagina essent exarata , occurrent , ut ab ultimo ad primum eadem facilitate possis incedere , qua a primo ad ultimum accedebas , item et quomodo libet ordinem referendorum invertere, ad hoc ipsa locorum sensibilitate conferente. ― III. Proinde visa subjectorum efficacia , ad adjectorum rationem transeamus , quibus non tanquam levi fragili que fundamento, naturalis innititur memoria. Adest ergo duplicis generis memoria , terminorum videlicet atque rerum : quarum haec simpliciter admittit necessitatem, illa vero in aliquo quodam genere , vel in eo, quod per ipsam acui creditur memorativa facultas ad propriae functionis expeditionem graviora enim passi minorem difficultatem et arduitatem non sentire consuevimus vel quia alicujus facultatis fert consue tudo, cum occurrentia propositi atque sententiae initia lium verborum expressionem requirere , vel quia rebus ―――――― 105 accidit unicum propriumque nancisci nomen, idque non satis in promptu ut sunt herbarum, arborum , mine ralium , seminum et id genus aliorum, quorum conce ptum habere minime sufficit vel tandem quia saepe sese offert occasio proferendi verba, quorum minime rationem habemus. ――― ― IV. De generibus, quibus res ipsae adjiciuntur, explican tur seque invicem insinuant , alibi declarabimus. Pro genere autem istius facultatis satis tibi apertum iter ex antedictis ; nec non habes optimam magistram atque ducem tum intrinsecam, tum extrinsecam naturam, quae te per rationem insitam et objecta praesentia semper illuminat. V. Modorum quoque , quibus termini adjiciuntur , plu rimi et innumeri occurrere tibi poterunt, dummodo fue ris in agitatione Clavis Magnae peritus (illa quippe fons est omnium inventionum) , eos qui nobis commodiores visi sunt, in diversis locis diversos explicamus. Modum unicum, quo ad nostra usque tempora usi sunt antiqui, prorsus contemnimus , quia laboriosus est multamque requirit exercitationem, nec certae est ab omnibus asse quutionis. VI. Perstrinximus igitur intrinsecae lectionis latitudinem illam , et longitudinem compressimus : his enim oculum 106 phantasiae disgregantibus atque distrahentibus , majus causabatur negotium , quod artis difficultate exercitatio nisque prolixitate dignioribus intenta negotiis ingenia repellebat. Quid enim? individuo subjecto, per unicum adjectum , unicum tantum (ut in pluribus) commit tere licebat elementum , quippe cum innumerabiles ha beantur combinationum et compositionum differentiae. Qua de re qui primus apparet hanc artem transtulisse a Graecis ad Latinos , deridet Graecorum quorundam studium , verborum imagines conscribere volentium , at que ita eas sibi parare , ut cum opportunae fuerint , in inquirendo tempus non consumetur. Videbat enim ver borum infinitam esse multitudinem ideoque ridiculum esse, illam persequi velle . Atqui nobis non solum pos sibile sed et facile compertum est, posse apparatas ha beri imagines , quibus singulis quibusque locis cujus cumque generis terminos integros apponamus , idque pluribus modis , ut in pluribus tractatibus , ad diversas ordinatis intentiones , manifestamus ; in praesentiarum vero per hunc, qui sequitur, proponatur modum. 107 PRIMA PRAXIS QUAE VOCUM EST. DE FIXIONE ROTARUM. I. Ad ordinatam parandam exercitationem, primo ele mentorum prompta habeatur conceptio : elementorum, inquam, illis adjectibilibus explicabilium, quae ad omnes producendas actiones nec non ad passiones omnes re cipiendas sunt aptissima. II. Ex iis ergo triginta , tuae notitiae melius inhaeren tes, ad triginta elementorum expressionem faciendam eligantur, quae completum reddunt numerum eorum, quae diversis inserviunt, in tribus idiomatibus , pronun ciationum differentiis ; neque enim necessarium est tri plex instituere elementarium, cum A ipsum aequivaleat ipsi a et , B ipsi ẞ et 2 , similiter et alia multa aliis . Ubi vero super nostri generis elementa sunt graeca ut 4, w, 9, et ultra haec et illa sunt hebraea , propriis sunt notata characteribus. Et ita unum simplex elemen tarium deservit tribus linguis et iis , quae illis sunt sub alternatae, 108 Z DOYYUABU DE F GDI TIMN PALSUOLONW III. Triginta igitur adjecta , promptitudine citra omnem dilationem possibili , tuae se offerant phantasiae , dum alius vel tu te intentes ad prompte respondendum, quid pro singulis elementis ordinate , regressive et progres sive, item et inordinate propositis habeatur. IV. Quo quidem peracto, ad tribuendum singulis singu las appropriatas operationes procedatur , quae omnes sint ad oculum sensibiles , quaeque non sine corporis 109 motu prosequantur. Tu prout tibi commodius videbitur, ordinabis atque statues ; nos interim ejusmodi sub typis proponemus agentes et actiones : Lycas in convivium Deucalion in lapides Apollo in Pythonem Argus in bovem Arcas in Caliston Cadmus in satos dentes Semele in partum Echo in Narcissum Tyrrhenus nauta in Bacchum puerum Pyramus in Ensethe Mineis in lanificium Perseus in caput Medusae Atlas in coelum Pluto in Proserpinam Cyane in stagnum Arachnes in telam Neptunus in equum Pallas in olivam Jason in tauros Medaea in cacabum AEsonis Theseus in Scyronem Filia Nisi in paternum crinem Daedalus in alarum structuram Hercules in Antaeum Orpheus in lyram Cicones in Orpheum AEsacus in praecipitium AA BB CC DD EE FF GG HH II KK LL MM NN 00 PP QQ ᎡᎡ SS TT ᏤᏤ XX YY ᏃᏃ Py ΦΦ ΩΩ 00 110 Memnonis in sepulturam Arion in delphines Glaucus in herbam 227129 In quibus non requiritur necessario, primum nominis agentis vel actionis elementum idem esse cum illo , cu jus est expressivum ; sufficit enim ambo haec determi nato huic significando esse adscripta. Rotam igitur primo immobilem intra alte ram immobilem ita situabis , ut exterior homines , interior autem appropriatas de notet actiones. 00 1010 Y CU A B C DE ΓΥΦΟΘ OM PAZ ODLUABUDER עע צע AXALSY GD FFGDI ius odor S THE ༈ 111 V. Quibus feliciter succedentibus , ad ulteriorem fiat progressus operationem. Placeat , inquam, homini et hominis actioni addicere instrumentum vel insigne , non quidem quod ad illius tantum referri debeat actionem, sed quod sit omnibus , ut fieri potest , adaptabile vel saltem omnibus in operibus obeundis compatibile. Non enim ideo fixa figurantur hae rotae, ut maneant perpetuo, sed ut unius adjecti appropriata nostrae figantur me moriae, ut cum huc illucque prodeunt, semper atque statim referri possint ad illum (ut in ulterioribus pate bit) ad quem praesentia sunt ordinata. Habet ergo Lycas catenam, Deucalion vittam , Apollo balteum , Ar gus caputium , Arcas peram, Cadmus antesignale , Se mele suppositam sedem , et ita deinceps alii alia ; quae licet singulis sint propria , sunt tamen pro viribus om nibus appropriabilia, quod quidem magis est curandum Ratio enim praxis ultimae atque perfectio rationi praxis initialis est praeferenda. 112 Rotam igitur secundo immobilem intra duas alias immobiles , pro appropriatis duobus, quae ad hominem referuntur , constanter nanciscendis , collocato, quatenus perpetuo naturam elementorum, ubicumque ponantur et quomodocumque disponantur , praesen tare queant. Rotae fixae mentis oculo conspiciendae sunt hujusmodi. WOJYUA B BADE C D E F ΖΥΦΩΘ ZY VARY xy AXAM POOR ABODEFG ФООЈС AL Δ EF GDIRUM DIFINNOD 6 ON aI KI M 113 Ibi exterior significat homines, media proprias actio nes, interior vero insignia, hunc in modum . A Lycas B Deucalion C Apollo D Argus E Arcas. A in convivium A catenatus B in lapides B vittatus C' in Pythonem C balteatus D in bovis custodiam D caputiatus E in Calistum. E peratus. Similis de aliis esto institutio, ordinatio et judicium. Ubi vero ad tertii elementi significationem instrumen tum addere contigerit , ( quamvis hoc minus commodum sese offerat, accidit enim actionem appropriatam vel contingentem non pati in manu tale appositum) ipsum pro commoditate imaginetur aliquo adjectum vel alliga tum vel interjectum pacto , ut operationem turbet , ad juvet , et vel abjiciatur , evertatur , eximatur , extricetur, evacuetur, ruat, incidat , vel quomodolibet aliter pro operis congruentia se habere possit. Caeterum incom parabiliter convenientius est insignire , quippe cum sine ulla difficultate insignia possint ad omnes referri et applicari. VI. Consulto plane industriae tuae committere placuit inveniendas congruentes actiones et organa, sive in signia; sicut enim singulis peculiares determinatorum hominum sunt magis notac et celebres effigies, ita etiam 8 114 (cum trahat sua quemque voluptas) habent singuli, qui bus operibus , instrumentis et insignibus , sollicitentur magis magisque in affectus concitentur. In superioribus enim januae memoriae dicebantur affectus , horumque potentiores , patentiores ; ii vero nec iidem sunt , neque ab iisdem emanant principiis in omnibus. 115 I. DE MOTU ROTARUM. Apprime igitur praesignatis rotis mente fixis, quoad quid cuique conveniat, immobiliter habeatur in promptu ; tempus est, ut ad majorem praxim hunc in modum ex pediaris , ut primo primam compositionem, quae duobus constat elementis quibuscumque, comperias. Vides pri mam figuram duabus constantem rotis fixis. Jam ex teriori in sua fixione perseverante , solvatur interior ; cujus olim fixio ad habitum ejus qui debet esse fixus spectabat ; nunc pro actu, qui ratione multorum opera bilium atque innumerorum debet esse innumerabiliter multiplex , undique revolvenda occurrit. II. DE MOTU ROTAE INTERIORIS PRIMAE FI GURAE PRO COMPOSITIONE QUALIBET EX DUOBUS ELEMENTIS PRAESENTANDA. Operatio, inquam, quae erat unius propria, jam red datur omnibus in circulum communicabilis , proindeque cuicumque pro exigentia constituendae compositionis adaptetur. Lycaon in convivium geminatum tibi redde bat elementum AA, dum A rotae interioris erat sub A 8* 116 rotae exterioris ; item Deucalion in lapides BB. Jam discurrente rota non geminum , sed duplex habebis ele mentum: nempe cum B rotae inferioris movetur sub A rotae superioris , jam non est tibi A▲ Lycaon in con vivium, sed Lycaon in lapides convertendus , Deucalion in Pythonem examinandum, Apollo in bovem custodien dum; et ita deinceps singuli proximorum capiunt ope rationem, novis aliis succedentibus elementis . Vis ergo combinationem PA referre ? pone A rotae internae sub P rotae externae, et praesentabunt tibi per Plutonem in convivium. Vis combinationem RE? pone E rotae in terioris sub R rotae exterioris , et praesentabitur tibi per Neptunum in Caliston confodiendam. Similiter combi natio SI per Palladem in Bacchum puerum ; VO per Medeam in Proserpinam rapiendam. Habes igitur, quomodo ad compositionem duorum elementorum ad sensum praesentandam procedatur. III. DE MOTU INTERNARUM ROTARUM SECUN DAE FIGURAE, ET COMPOSITIONE QUALIBET EX TRIBUS ELEMENTIS PRAESENTANDA. Item in secunda figura , duabus internis rotis ad vertiginem solutis et expeditis, compositum quodcumque ex tribus elementis praesentare valebis ; ita ut , ubi in tribus rotis fixis Lycas in convivion catenatus praesen tabatur tibi per AAA, jam Lycas agens quod Medusa, cum insigni Plutonis praesentetur AMO, Arcas cum actione Semelis et insigni Plutonis per EGO, Medea 117 agens quod Tyrrhenus , cum insigni Persei per VIM; et ita multis modis variando elementa mediae et inti mae rotae sub elementis singulis rotae exterioris quas cunque imaginabiles ex tribus elementis combinationes poteris ad libitum producere. IV. DE COMPOSITIONE QUALIBET EX QUATUOR ELEMENTIS PRAESENTANDA PER UNUM MODUM. Si vero acciderit adjiciendum compositum ex qua tuor elementis, non est necessarium quartam supponere rotam , non enim elementis omnibus sed paucis quibus dam accidit , quartam in combinatione sedem obtinere, ut S quod combinatio MENS habet quartum, et T quod combinatio DANTquartum habet. Ad hanc igitur quarti elementi praesentiam designandam quid opus est orbita? sufficit aliquod determinatum accidens vel adsistens cum aliqua habitudine ad subjectum vel adjectum imagi nari , quorum alterum istius , alterum vero alius sit in dicativum. ས . DE ALTERA SIMILITER, EX TRIBUS ELE MENTIS ALIO ORDINATIS MODO, PRAESEN TANDA COMPOSITIONE. Est et alter modus , quo quartum elementum tertio superadditur , nempe L R et N mediantibus inter ele mentum adsistens et subsistens , ut in prima combina tione hujus compositi TRUNCUS, in secunda hujus com 118 positi INCRASSATUS, in tertia hujus compositi PER MAGNUS. Ad quorum elementorum praesentiam atque locum denotandum , aliquos se habendi modos, vel acciden tia sensibilia in subjecto, vel cum subjecto, vel ad subjec tum poteris destinare. Ad ipsum mihi conferre solebat rationale adjectum, quod vel sedens tertium, vel in nixum secundum, vel stans primum adsignificabat. Quod si alia elementa praeter haec se obtulerint , quod vix apud Latinos , Graecos , Hebraeos , Chaldaeos , Persas, Italos , Arabes et Hispanos accidere potest , hac luce , qua vides nos subvenisse praesignatis tribus , caeteris aliis provideto. Quod vero ad Gallos attinet (de Ger manis enim , Gothis , Scythis et id genus aliis ipsi vi derint) qui non ex idiomatis rusticitate, sed nescio quo usu quave consuetudine, ad discrimen aliquod insinuan dum , quiescentia quaedam admittunt elementa , non est quod tibi negotium facessat; manet enim sine su peradditis illis integra ad rei proferendae necessitatem scriptura. Hinc non desunt inter illos minime non gra vis ingenii homines, qui eam vindicare nituntur a qua dam apparentis inculturae injuria. VI. DE COMPOSITIONE QUALIBET EX QUINQUE ELEMENTIS PRAESENTANDA. Pro composito quinque elementorum , non est quod novum aliquid adducamus , sed quod propositis utamur vel (ut planius dicam) contamur. Aliter enim non acci dere potest, quam duobus proxime dictis modis concur 119 rentibus , utpote superadditis S et T in quartum ele mentum et intermediantibus LR et N in quintum , ut in combinatione PLEBS, in prima combinationis TRANS ACTUM; in ultima combinationis STUPRANS. VII. DE COMPOSITIONE QUALIBET EX PLURIBUS ELEMENTIS. Pro uno autem vel duobus particularibus iisdemque minime celebribus , quid opus est nobis curas excitare, si sint ex pluribus compacta elementis? Haec ipsa, mi nima conditione addita , quatuor vel quinque praesen tanti composito poterunt commode insinuari. Talia vero nescio an sint plura praeter istud unum SCROPS, cujus tamen rememorationem facere potest compositum ex quinque SCROP propter suam vocis affinitatem . VIII. DE U POST Q. Neque illud silentio praeterire volo notandum in interiori scriptura (licet non inter ad propositum neces saria , sed inter utilia tantum reponendum) , U post Q non ponere in numerum, tantum enim Q sine U, quan tum cum illo valet. Nunquam enim seorsum ab illo usu venire consuevit , ita ut plane QU unius duntaxat vim obtineat elementi. Unde ubi occurrerent elementa vendenda , prodesset scribere. Quinque, Quare, Qua drum, Quintum, Quatis ; ubi vero necessarium esset emere , non obesset scribere : Qing, Qare , Qadrum, 120 Qintum, Qatis. Ita et qui vanis uti consuevere lite ris, sine integritatis et majoris praejudicio culturae, ex teris eorum linguae frustra in propria patria studiosis melius praestarent officium. IX. AD INTERNUM SUBJECTORUM CAMPUM AM PLIFICANDUM ET ADJECTORUM NUMERUM FELICISSIME MULTIPLICANDUM. Postquam expeditius paucis adjectis et arctiori sub jectorum numero fueris operatus , de subjectorum mul tiplicatione nil addam, praeterquam quod ad multi plicandorum qualitatem attinet. Considerato , inquam, quae horum tenacius quaeque lentius adjecta retinere consueverunt, et rimatis effectibus et defectibus , unde proveniant , quod per doctrinam a nobis expressam in tentabis, alia ad eorum tibi compares similitudinem. Pro multiplicatione vero adjectorum non modicam tibi tribuo facultatem ; hoc etenim animadvertens prin cipium unde manet, in aliis negotiis celebrem tibi po teris usum suppeditare ; a proportionalibus enim con verti possumus ad alia proportionabilia comperienda. Habebas ad numerum elementorum triginta vivacis sima adjecta, quae in brevi tibi poterant deservire scri ptura ; nunc juvat in immensum (si fuerit opus) dila tata pagina, multiplicare in innumerum dictionum ad jectionem : etenim incommode succedit, si ejusdem formae eadem numero adjecta saepe saepius reponantur, cum ad internam scripturam ea requiratur varietas , quae minime requiritur ad externam , ut satis est in hac se 121 Į 1 praxi exercentibus manifestum. Quid ergo ? Sicut ha bebas unum numero Lycaonem , Deucalionem etc. , jam duo tibi finge numero Lycaones et Deucaliones et alios, ita ut ubi triginta tibi aderant , nunc usu tibi veniant sexaginta. Si triplicabis, habebis nonaginta, si quadru plicabis, centum et viginti. Omnes quorum optime nosti imaginem melius tuam pulsare phantasiam, coge in nu merum triginta radicalium nominum Quod enim aliud eis sit proprium nomen , nihil impedit. Manebit enim perpetuo Philotheus Deucalionis nominis charactere in tinctus , si semel inter jactantes lapides adnumeretur et adscribatur. Quam celebre sit hoc inventum, melius per usum et applicationem ad alia, quam per ipsam po teris comprehendere superficiem . 122 SECUNDA PRAXIS, QUAE TERMINORUM SIM PLICIUM EST AD QUAMCUMQUE COMPOSI TIONEM DE PLURIBUS ELEMENTORUM COM BINATIONIBUS PRAESENTANDAM. I. Praxis vero magna , in quam properat prima praxis adulta, quae quidem loco, quo illa initialis tibi elemen torum tribuebat combinationem, ad completorum termi norum explicationem, jam combinationum tradit compo sitionem , ita ut ad subjectorum numerum valeas per fectorum adjectorum (quae termini in complexi atque simplices appellantur) apponere moxque accipere nu merum. II. Id quidem hoc efficitur pacto. Sicut ad triginta elementorum numerum triginta tibi statueras agentes, actiones et insignia, circumstantias et adstantia : ita nunc ordinate disponas centum quinquaginta, quod fit singula adsistentium elementorum per quinarium subsistentium deducendo. Paribus ergo conditionibus , quibus elemen tarium constituendum docuimus, intelligamur combinato rium docuisse . 123 III. Per ea quae diximus ad graphicae dilatationem produ cta sunt famosissima nomina; his quatenus ad eam, quae in arte ista necessaria est, varietatem maxime conducit, quaedam principalia celebrioraque nomina quae tibi ad jicienda sunt , quae tanquam centurias sub umbra et ala triginta vexillorum reportes. Nunc ad amplissi mam operationem, singulis propositorum vexillorum per quinarium quinque subsistentium elementorum deducen dis, alia quinque subalternemus vexilla. IV. Sic ergo melius tibi nota ad hunc vexillorum nu merum referantur, ita ut singula eam obtineant sedem, quae pro eorum qualitate eisdem melius videbitur con venire. Vexillorum vero, quae frequentius militare con suescunt, majores sibi copias adsumant; ex iis enim sunt quae uno vel duobus tantum contenta sunt militi bus. Per aequalitatem igitur proportionis, non per nu meri aequalitatem juste cum omnibus est agendum . V. Tu ergo ipse ordinabis tibi centum et quinquaginta nomina, quae vel a propria appellatione, vel a consueta actione, vel affectu proprio, secundum ordinem, quo ad sistentia sunt ordinata, ordinateque quinque subsistenti bus informentur. Quo facto , ad ordinationem harum vel aliarum (si decentiores habueris) subsistentium par tium et artium (ut ipsis adhaereant per actiones et artes 124 denominabiles) reduces , vel notorum tibi nomina huic, qui sequitur , ordini e regione apponendo, vel aliter ut tibi commodius fuerit aliter a nobis appositis disponendo, et aliis quorundam loco succedentibus utens in certam seriem reducendo : ita ut cum relatione ad easdem vel alias circumstantias eadem vel alia insignia et adsistentia recipiant. - VI. Conficies igitur, ad similitudinem trium praedictarum rotarum quinque rotas fixas , quarum singulae centum et quinquaginta constent combinationibus elementorum duorum. Quorum exterior atque prima significet agen tes sub inventorum nomine, secunda actiones, tertia in signia, quarta adstantia , quinta circumstantias. Addu cantur autem haec ipsum in modum, ut quibus juxta unam propriamque non inserviunt , opem adferant juxta aliam universalem rationem. F 125 Quoniam difficile est quinque rotas in mo dicam contrahere latitudinem , unam tan tum apponimus, ad cujus similitudinem sunt aliae , eandemque non extensam sed con tractam ; quandoquidem triginta praecipua vexilla ordinantur in circumferentiam , et subalternata singulorum quinque ordinan tur in scalas a singulis ad medium. 390 Ap Y Y 98 NNYZ 09 33 О У 8. ( 1 a 10 L 3 10 ए उ ए 0 aeEl n 40 no 0 no 2 N. • 400 10 2p .8 πααι io ez 2 .1 h 0 མ T Ti O ann a 8a8 US 10 UAB W 1 . je I su odΟΝΜΠ A Fee novanoa ale uae ou iou 0100 Ber120 BB น Toua a a 1 e dezout i e i no ! 0 0 นน . io น noianoono α 0 ae e αο น u apn a 0 a a D i e G oua น i Bo a | n | 8 Ό Ο Ο ΝW I 2019 126 AA Rhegima AE Osiris AI Ceres AO Triptolemus AU Pitumnus BA Erichtonius BE Glaucus BI Thraces BO Misa BU Pyrodes CA Hasamon CE Phega CI Belhaiot CO Pilumnus CU Oresteus DA Noah DE Liber DI DO Isis DU Minerva Staphylus EA Aristeus EE Nembrot EI Phalla EO Gebur EU Ramessus panem castanearum in agriculturam in juga bovum serit stercorat in currum ferrum extendit in falcem sale condit silice ignem excutit transplantat inserit in asinum vectorem frumentum terit curat vites 1 in mellis industriam venator in rete in laqueos in hamum 23456 2 4678 9 10 11 12 13 14 15 vineam ordinat 16 vinum promit ex hordeo 17 in vinum lymphatum 18 in ordines hortorum 19 in oleam 2022 *** 21 23 24 25 127 FA Regomer FE Sargum FI Danaus FO Doxius FU Jobal GA Husbal GE Cyclops GI GO Perdix GU Talus Theodorus HA Theodotus HE Parug HI Semeol HO Seusippus HU Luscinius GA Choraebus GE Barcham GI Closter GO Arachnes GU Boëtius HA Phrygio HE Caathar HI Procon HO Lycarnassus HU Chares in scalam in fiscellam puteum fodiens luto aedificans ligno aedificans in fornacem calcis in turrim in torum in cuminum in serram in terebram in malleum in praelum in dolia in dolabram figulus lanam intorquet fila orditur texit sutor carminator in calceos in vitrum ex herbis in forcipes in chirothecas 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 128 IA Abas IE Stram II Crates 10 Arphalus IU Dubitrides KA Hermahel KE Ramesses KI Minos KO Daedalus KU Glycera LALA Emor LE Anacharsis LI Delos LO Lydus LU Apis MA Chiron ME Circe MI Pharphacon MO Aignam MU Hostanes NA Zoroaster NE Suah NI NO Attalus NU Prometheus Chaldaeus capitis tonsor in novaculam aurum terit inaurat in lagenas in pectines in tapeta nauta in antennam coronat saltat folles ducit aes conflat in nummos medicus chirurgicus fascinatrix necromantus in circulos daemonum lacissitor in magiam chyromantus pyromantus in hydromantiam boves immolat 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 6523828 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 129 OA Abel OE Enos ΟΙ 00 Cureta OU Abraam Zedechor PA Joannes PE Emael PI Imus PO Amphiaraus PU Orpheus QA Alphares QE Criton QI Belus Q0 Diagoras QU Chemis RA Mirchanes RE Gyges RI Marsyas RO Tubal RU Amphion SA Amurius SE Baros SI Venus SO Tubalchain SU Pysaeus mactat pecora aram struit in aqua molit puerum immolat circumcidit baptizat caput hominis aperit ante aras caput mulieris velat ante Deos augur in orgia marsus ceretanus in idolum in cereos in picturam tibicen 76 77 78 79 80 cytharoedus in musicales notas 86 87 88 evertit aras 89 in pyramidem sepulchri 90 in nervorum fides in aeneas fides in prostibulum in praelium in tubam aeneam 81 82 83 84 85 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 9 130 TA Birrias TE Bellerophon TI Neptunus TO Aetolus TU Perseus UA Artemon UE Phoenix UI Maletes UO Gaegar UU Ermus XA Marmitus XE Theut XI Conradus XO Thales XU Pythagoras YA Nauphides YE Endymion YI Hipparchus YO Atlas YU Archimedes ZA Cleostratus ZE Archytas ZI Xenophanes ZO Plato ZU Raymundus in tympanum equitat equum domitat in lanceas in sagittam in testudinem in balistam in vexillum in scutum in molam 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 in thoracem et galeam 111 in literas scriptas 112 in literas prelo pre mendas in eclypsim et ursam in Luciferum et Hes perum in cursum solis in lunae rationem in motum stelliferi si nistrum in sphaeram in aeneum coelum 113 114 115 116 117 118 119 120 in signa duodecim 121 in cubum geometricum 122 in mundos innumeros 123 in ideas et ab ideis 124 in novem elementa 125 131 A Jordanus E Protagoras ΨΙ Alcmaeon PO Euclides PU¹) AA Epicurus AE Timon AI Crates AO Cleanthes AU Menedemus BA Polymnestus BE Philolaus BI Speusippus BO Anaxagoras BU Archelaus CA Pyrrho CE Diodorus CI Simon CO Aeschylus CU Diogenes in clavim et umbras in duas contrarias ra tiones in naturae rationem malum tanquam nihi lum in animi libertatem in misanthropiam in panis fontem haurit philosophiam prodigiose superstitio sus in pythagoricum faba rum cultum 1) N. 130. deest in editione originali. 126 --- 127 128 Tugini. 129 131 132 133 134 in harmoniam paren tem rerum 137 in suavem philosophiam 138 in chaos 139 in sine lance naturam 140 quaerens, ut non inve niat 135 136 in involutam et cornu tam dissertationem 142 omnianutibus affirmans 143 in personas 144 in grammaticos malo rum propriorumigno rantes 141 145 9* 132 DA Homerus DE Sophocles DI Farmacon DO Tapes DU Melicus AA nodosum AE mentitum AI involutum AO informe AU famosum BA iners BE indignum BI indutum BO ineptum BU cubans CA calcans CE inauditum CI inconstans CO inconditum CU incantatum DA accessum DE illaqueatum DI jacens DO horrendum DU impos 1 EA ictum 2 EE inhonoratum 3 EI festivum 4 EO ferens EU expectatum 45 6 7 9 10 in epicum Sophoclem 146 in tragicum Homerum 147 in opticam 148 in perspectivam 149 in memoriam 150 11 12 13 14 15 FA fastidiosum FE radicatum FI fatale FO exemptum FU examinatum GA brutale GE indispositum GI pendens GO indigestum GU indiscretum 16 HA peregrinum 17 HE egenum 18 HI repulsum 19 HO scrupulosum 20 HU turpe 21 22227 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 133 IA supposititium IE sepultum II 10 vagum IU fluens exsuscitatum KA inclinatum KE injuriosum KI ingurgitans KO instauratum KU invisum LA inventum LE obligatum LI LO orbatum LU intercisum intercalatum MA fractum ME textum MI insolitum MO inspersum MU mentitum NA innixum NE ignoratum NI lacessitum NO laesum NU laevum 41 OA esuriens 42 OE 43 OI iteratum 44 45 murmuratum 00 impeditum OU irremunerabile 46 PA immundum 47 PE debile 48 PI mendicans 49 PO 50 PU obstans multiforme 51 QA strictum 52 QE mysteriosum 53 QI portentosum 56 57 58 59 60 54 Q0 ignoratum 55 QU otiosum RA deploratum RE impacabile RI orbatum RO neglectum RU oppressum 61 SA negotiosum 62 SE nefastum 63 SI novum 64 SO obscurum 65 SU obscoenum 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 8384 85 86 87 88 89 90 134 TA impenetrabile TE arescens TI durum TO infidum TU praecipitosum UA venale UE stimulatum UI pusillanime UO effrenum UU comminutum XA flagrans XE hians XI incisum XO tortum XU fumans YA naufragum YE inficiendum YI catenatum YO macilentum YU errans ZA gelidum ZE confossum ZI funereum ZO cruentum ZU lividum 91 AA putre 92 AE pestiferum 93 AI mordax 94 AO bibulum 95 AU anxium AA obliquum AE tartareum AI tremulum AO impetitum 100 AU amarum 96 97 98 99 AO 101 AA informe 102 AE dissonans 103 AI desertum 104 AO sylvestre 105 AU desidiosum AA stygium AE lacustre 106 107 108 AI 109 AO jejunum 110 AU larvale somnolentum 111 AA tumidum 112 AE armatum 113 AI insipidum 114 A0 lapidosum 115 AU torvum 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 135 AA ambiguum AE lascivum AI rabidum AO fremens AU rapax aa oliva ae laurus ai myrthus ao rosmarinum au cypressus aa palma ae hedera ai papaver ao quercus au urtica aa flores ae spinae ai tiara triplex ao cornu au cornua aa corona regum ae morio ai arundo ao salix au cornua cervi 141 AA insanum 142 AE discors 143 AI mordens 144 AO calcitrans 145 AU stupefaciens 1 23 45 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 aa jubar ae cometa ai iris ao turris junonia au nubes ingruens aa fumus ascendens ae lampades ai juba Tisiphones ao gemmae au lilia aa dichotomus lunae ae fulmen ai gladius ao securis au sagitta 16 aa serra 17 ae imber 18 ai hamus 19 20 ao frenum au lingua vibrans 146 147 148 149 150 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 136 aa conus 41 ae manus apprehendens 42 ai rostrum aquilae 43 44 45 ao caput apri au caput leonis aa undantes pluviae ae epitaphium ai bubo feralis ao gallus au columba aa hydra ae flamma ai ventus ao nidus avium au pomi calathus aa catena ae annulus ai femur COLLO APTABILIA. aa torques ae serpens ai agnina pellis ao vulpina pellis au jugulum ao ala qu fascis 46 aa jugum 47 ae crumena 48 ai flabellum 49 ao sceptrum 50 au flagrum 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 aa laqueus ae pharetra ai balteus ao cribrum au mola 62 63 64 65 aa lagena ae tuba ai gladius ao trophaeum au lances aa cucullus ae linteum ai aurea zona ao herbae au horologium 28828 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 AD PEDES APTABILIA. aa scorpius ae canis ai antrum άo anser au ara 86 87 88 89 90 137 aa arbor ae aurea mala ai serpens ao compedes au concha aa columna ae delphin ai draco ao equus au rota fortunae aa foenum ae fossa ai fornax ao horreum au cuna aa infernus ae lacus ai leo ao lepus au limes aa lucus ae fluvius ai marmor ao porca lactans au scopulus adesus 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 106 107 108 109 110 aa sedile ae sedes ai sepulchrum ao speculum repercu 111 112 113 114 115 tiens au exta haruspicina aa bos tardus ae alveus mellis ai formido horti ao muscipula au juncorum fascis aa asinus lentus ae crater ai vas Pandorae ao cornucopia au taurus retrectans 101 aa equus mortuus 126 102 ae septem candelabra 127 128 104 ao sulphur scintillans 129 103 ai thus redolens 105 au trabs obstans 130 aa homo truncus ae foemina suspensa ai lupus in cadaver ao gallina ovis incum bans au sepulchrum 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 138 aa fornax 141 ae stuppa succensa 142 ai gurgustium piscium 143 ao canis catellos lactans 144 au curriculum 145 aa galli insilientes ae aries impetens ai porcus vastator ao puer ludens au tympanum 146 147 148 149 150 139 IMAGINES FACIERUM signorum ex Teucro babylonico , quae ad usum praesentis artis quam commode trahi possunt. ARIES. ¹ ) Aa. Ascendit in prima facie Arietis homo niger, immodicae staturae , ardentibus oculis , severo vultu, stans candida praecinctus palla. Ae. In secunda mulier non invenusta , alba induta tunica, pallio vero tyrio colore intincto superinduta, so luta coma, et lauro coronata. Ai. In tertia homo pallidus , rufi capilli , rubris in dutus vestibus , in sinistra auream gestans armillam , et ex robore baculum in dextra, inquieti et irascentis prae se ferens vultum, cum cupita bona nequeat adipisci nec praestare. TAURUS. Ao. In prima Tauri facie nudus arans , palea pi leum intextum gestans, fusco colore, quem sequitur ru sticus alter semina jaciens. 1) Zodiaci signa quae adsunt in editione originali omissae sunt a nobis. Tugini, - 140 Au. In secunda claviger nudus et coronatus , au reum balteum in humeris gestans et in sinistra sceptrum. Ba. In tertia vir sinistra serpentem gestans et dex tera hastam sive sagittam , ante quem testa ignis et aquae lagena. GEMINI. Be. In prima Geminorum facie vir paratus ad ser viendum , virgam habens in dextera , vultu hilari atque jucundo. Bi. In secunda homo terram fodiens et laborans, juxta quem tibicen nudis saltans pedibus et capite. Bo. In tertia morio tibiam dextera gestans , in si nistra passerem , et juxta illum vir iratus apprehendens baculum. CANCER. Bu. In prima Cancri virgo coronata, optime induta, olivam gestans in dextera et phialam in sinistra. Ca. In secunda vir cum muliere sedentes ad men sam et ludentes, ante virum sunt indumentorum genera, ante mulierem aurea argenteaque vasa. Ce. In tertia vir venator , quem antecedunt et con sequuntur canes, cornu gerens et balistam , incessu vo lucri et girovago. LEO. Ci. In prima Leonis facie vir colore rufus , cro ceis indutus vestibus, coronatus auro , gallum in dextra gestans, leonem equitans. 141 Co. In secunda foemina ambulans, in coelum mani bus tensis , et juxta illam vir quasi paratus ad vin dictam, gladium habens districtum, atque scutum. Cu. In tertia peram gestans seu scuticam, vultu tristi , demisso et invenusto , quem sequitur adolescens albis indutus. VIRGO. Da. In prima Virginis facie puella floribus coro nata, et vir flores et frondes spargens contra illam , in dutus veste viridi et discinctus . De. In secunda homo niger, corio vestitus , crume nam gerens in manu, pallium habens a capite de missum. Di. In tertia senex duobus innixus baculis, incultis capillis ante frontem, dispersa barba , fusco indutus co lore. LIBRA. Do. Primam Librae faciem habet homo librum in spiciens , pugionem habens in dextra , vel stilum , truci incedens vultu. Du. Secundam duo altercantes et turbati coram sedente pro tribunali , qui virgam in eos extensam in dextra, et sinistram elevatam habet. Ea. Tertiam sagittarius ferox , quem sequitur vir manu panem gestans et scyphum vini : et homo nudus totus antecedit. 142 SCORPIUS. Ee. Ascendit in prima Scorpii facie mulier formosa et optime induta, pro qua duo juvenes invicem irati se verberibus caedentes fatigantur. Ei. In secunda mulier nuda penitus , et duo viri penitus nudi, quorum alter stat ad latus mulieris , alter in terra cubat cum cane colludens . Eo. In tertia vir exponens dorsum percutienti mu lieri, ambabus manibus ambos tenens pedes. SAGITTARIUS. Eu. Sagittarii primam faciem habet vir armatus totus , parmam gestans in sinistra et in dextra latissi mum ensem, sub cujus incessu terra tremere videtur. Fa. Secundam foemina tristis, lugubri induta vesti mento , puerum alterum intra brachia gestans , alterum manuducens. Fe. Tertiam vir in terra cubans, baculum temere exagitans , vultu pallidus et habitu sordido ; porcus ad stat illi, fodiens terrae maniplos. CAPRICORNUS. Fi. Primam Capricorni faciem vir in habitu mer catoris , turpis faciei et tristis , quem sequitur juvenis saltans et plaudens manibus. Fo. Secundam vir in columbam volantem intor quens jacula, et duae mulieres ad unum se complexan tes virum . 143 Fu. Tertiam virgo albis induta, pedibus conculcans vulpeculam et librum lectitans . AQUARIUS. Ga. Primam Aquarii faciem habet paterfamilias et matrona in gestu cogitantium, quorum ille calculos ha bet in manu, et ista colum. Ge. Secundam vir in habitu consiliarii atque se dens , schedulas memoriales in manu habens , e cujus mento prolixa pendet barba, homoque videtur vultu se veriore. Gi. Tertiam juvenis iratus, cujus facies ira videtur inflammata, manibus quasi impetentibus , et digitis con tortis. PISCES. Go. In prima Piscium facie, figura hominis sua bona transportantis et novam perquirentis habitatio nem, quem sequitur mulier tripodem gestans et per ticam . Gu. In secunda vir accinctus quasi ad operandum, contractis vestibus et denudatis brachiis, agilitatem prae se ferens corporis, et vultus hilaritatem. Ha. In tertia adolescens adamans et complectens puellam , et juxta illos aves junoniae duae colluctantes. 144 HABITUS ET ACTUS IMAGINUM PRAEDICTA RUM, LICET PER SE AD ARTEM MEMORATI VAM NON CONFERANT, COMPLERE TAMEN POSSUNT IMAGINUM RATIONES. I. Est imago Arietis prima audax, inverecunda et fortis imaginativae. Secunda superbior , ambitiosa et nobilis animi. Tertia inquietior et quasi desperans , acutioris in genii, gaudium praestolantis. II. Est Tauri imago prima principiorum , operum, et actuum geometricorum fautrix. Secunda potens et nobilis in multitudine gentium. Tertia indigna, miserabilis atque serva. III. Geminorum prima sapiens in mathematicis aliis que, quarum nulla est utilitas , facultatibus. Secunda impudens , deceptrix , et laboriosae diligen tiae, nullius tamen frugis. Tertia delira, immemor et multae garrulitatis. IV. Cancri prima subtilis contemplationis , vigilis ingenii et pronae in amorem voluntatis. Secunda modici ingenii et multae fortunae. Tertia plurimae negotiationis et modicae prosecutio nis, propter ardua media. V. Leonis prima impetuosa, luxurians , immitis et implacabilis. Secunda velox ad effusionem sanguinis , proditrix et suspiciosa. Tertia comes et amica, quae mavult perdere , quam litibus habere vel adipisci. 145 VI. Prima Virginis cumulat divitias , non tamen il licitis negotiis. Secunda avarius et intentius incumbit augendae rei. Tertia debilitat, infirmat, dirimit et consumit. VII. Prima Librae justa, eripiens pauperes de manu potentum et violentorum. Secunda etiniquitatis impatiens, et pacatrix tumultuum. Tertia portatrix, adultera et voratrix. VIII. Prima Scorpii pulchra et blanda, proditrix et nefasta. Secunda pariter infida atque turpis. Tertia apertae irae, indignationis et violentiae. IX. Prima Sagittarii audax, vesana et jugum de trectans legum omnium. Secunda de timore concipiens tristitiam , et obse quium pariens. Tertia capillosa, rixatrix et pacis inimica. X. Prima Capricorni substantiam luxu deperdit. Secunda quaerit impossibilia. Tertia rebus augendis intentior, sapiendo desipit. XI. Prima Aquarii cogitat et laborat ad quaestum, cum sit pauperie pressa et vilitate . Secunda intelligentiae multae et sobrietatis. Tertia impudentiae non modicae et praesumptionis. XII. Prima Piscium indigentia rerum sollicita. Secunda pluribus et magnis intenta negotiis. Tertia otio multo torpet atque luxu. Haec licet non usu veniant pro imaginibus, pro ima ginum tamen formis et qualitatibus sunt necessaria, ve rum sensibili aliqua specie figurentur. 10 146 SEQUUNTUR SEPTEM SATURNI IMAGINES EX AEGYPTIIS ET PERSIS PHILOSOPHIS, QUAE ETIAM PRO LOCIS ET SUBJECTIS USU VENIRE POSSUNT. He. Prima Saturni imago homo cervini vultus, super draconem , habens bubonem in dextra, qui ser pentem deglutit. Hi. Secunda est homo habens falcem in dextra, in sinistra piscem, et equitat super camelum. Ho. Tertia, homo tristis et gemens, habens palmas in coelum erectas, vestibus fuscis indutus. Hu. Quarta, vir niger habens pedes cameli , super alatum draconem sedens, dextra ferens cupressi ra mum. Ia. Quinta, nigris indutus vestibus et nigra facie, in cujus dextra basiliscus, cauda brachium intorquens. Ie. Sexta, senex et claudus innixus baculo , in alto solio super currum, quem trahunt mulus et asinus. Ii. Septima, auriga super currum, quem duo cervi trahunt, altera manu piscem, altera curvam falcem gerens. SEPTEM JOVIS IMAGINES. Io. Prima Jovis imago vir decorus , super currum a draconibus tractum , dextra in caput draconis jaciens sagittam . Iu. Secunda Jovis imago vir . sedens in cathedra, quem quatuor alati trahunt adolescentes , innixus fron dosae fago. Ka. Tertia est habens caput arietinum, sedens rotam, et vas balsami gestans in manu sua. super 147 Ke. Quarta est habens caput leonis et pedes aqui lae , et quercus ramum in dextera , coram quo duo ju venes pulcherrimi aspectus, albis induti, curvantur. Ki. Quinta, sedens super aquilam , smaragdinis or natus vestibus , in capite habens coronam hyacinthinam et sceptrum in manu. Ko. Sexta homo coronatus, croceis indutus vestibus, olivam gestans in dextera, equitans super draconem. Ku. Septima coronatus, elevatis et junctis manibus, tanquam deprecans , cujus vestis caerulea aureis con spersa stellis. SEPTEM MARTIS IMAGINES. La. Prima Martis imago est vir armatus, leonem equitans, cujus galeam rostro vultur tundit. Est homo trucis aspectus. Le. Secunda , vir armatus gladio latiore et lancea, in cujus galea aliquid chimaerae simile , ex ore flam meas scintillas ejectans. Li. Tertia , dextra manu sulphureos ignes jaciens, sinistra apprehensam habens cervicem pardi , quem equi tat non bene consentientem. Lo. Quarta, homo habens in dextra strictum ensem et caput humanum sanguine rorantem , in sinistra ha bens vultum quasi sole adustum. Lu. Quinta, vir fulvus colore, rubris indutus vesti mentis, ferreum et grave gestans sceptrum, super lupum equitans. Ma. Sexta, stuprator virginis pulcherrimae, pro vi ribus avertentis se ab illo. Ambo trahuntur in curru eburneo a duobus cynocephalis. 10* 148 Septima, leopardus et tigris pugnantes : hinc inde duo galeati, districtis gladiis invicem comminantes. SEPTEM SOLIS IMAGINES. Mi. Prima Solis , mulier venusta et coronata, in aureo curru , tracta a quatrijugo equorum ascenden tium. Mo. Secunda, juvenis pulcherrimus, nudus, coronam habens in capite pluribus contextam floribus , pavonem amplexatus. Mu. Tertia , juvenis diadematus , e cujus capite radiorum fulgor emicat, pharetram gestans et arcum. Na. Quarta, mulier complexa et exosculans puerum viridi indutum veste talari , fulvo capillo et speciosa facie, in dextera speculum habens. Ne. Quinta, virgo sinistra clypeum gestans , et dextra dardum jaculans, insidens super crocodilum. Ni. Sexta, vir leonem equitans currentem et nubem caliginis e naribus efflantem, in cujus dextera gallus est. No. Septima , vir in habitu pontificis , quem duo viri antecedunt capitibus nudis, fulvis seu croceis indu mentis, corvum habet in sinu , et sub pedibus aureum canem. SEPTEM VENERIS IMAGINES. Nu. Prima Veneris imago puella coronata myrtho, nuda, prolixos habens ad talos usque capillos, et coram illa alba canicula gestiens. Oa. Secunda, venustus puer calathum floribus variis confertum ambabus portans manibus, quem sequitur vir in morem hortulani. 149 Oe. Tertia, mulieris nudae bustum, cui insitum esse videtur caput columbinum, pedes habens aquilinos, quam adolescens sequitur et vir antecedens fugere videtur. Oi. Quarta, mulier equitans taurum, dextera pectens capillos, habens speculum in sinistra , cui adolescentior adsistit viridem habens avem in manu. Oo. Quinta, puer argenteam habens catenam, et juxta illum puella nuda et lauro cum baccis coronata et saltans. Ou. Sexta, puer alatus , auro fulgentiores habens capillos , cujus pennas mille intingunt colores, jacula in torquens ignita. Pa. Septima, adolescens et puella luctantes , nudi ambo, contendentes ut alter alteram devinciat, quorum haec byssinam, ille auream in manu habet catenam . SEPTEM MERCURIUM SPECTANTES IMA GINES. Pe. Ad Mercurium vero significandum et disponen dum primo effigiatur pulcherrimus juvenis, sceptrum ha bens, cui serpentes duo oppositis se capitibus intuentes sint involuti. Pi. Secunda, barbatus juvenis et venustus , corona tus oliva, sceptrum habens in manu, et ante illum ignis accensus. Po. Tertia , galeam alatam habens atque talos , si nistra virgam gestans et dardum dextra. Pu. Quarta imago, vir propexam habens barbam in pectore, togatus, quem sequitur puella, blandum habens. vultum, totoque corpore venusta, sed caudam habens serpentinam. 150 Qa. Quinta, Argum confodiens , in dextera hastam habens et fistulam in sinistra , et juxta illum vitula de pascens virentes herbas. Qe. Sexta , vir in habitu mercatoris et peregrini, oculos in solem habens conversos et manus extensas. Qi. Septima , puer arietem equitans , cujus sinistra cornua illius apprehendit, dextera psittacum gestat. SEPTEM LUNAE IMAGINES. Qo. Prima Lunae imago, mulier cornuta, super del phinem equitans , in dextera chamaeleontem habens et lilia in sinistra. • Qu . Secunda, vir rusticus cucullatus , hamo expi scans dextera, et in fuscinea sustentatur hasta, quam sinistra tenet apprehensam. Ra. Tertia, mulier plurimis ornata margaritis , can didis induta vestibus, vas cristallinum habens in dextera et felem in sinistra. Re. Quarta est mulier super hydram, tres cervices, e quarum singulis septem exiliunt capita , habentem, vacuas antrorsum tendens manus. Ri. Quinta, puer argenteam habens coronam et scep trum, conscensus currùm quem duae caprae trahunt. Ro. Sexta , mulier in singulis cornibus , brachiis et tibiis intortos habens colubros , equitans super pan theram. Ru. Septima, venator canem irritans in silvestrem porcam, et lineo pergit indutus vestimento. 151 IMAGO DRACONIS LUNAE. Sa. Homo rex habens in dextra draconem ; super regis caput flamma ignis , et caput draconis simile est capiti accipitris. IMAGINES MANSIONUM LUNAE VIGINTI ET OCTO, TRACTAE IN USUM PRAESENTIS ARTIS. Se. Prima, in ferrea sede Aethiops dardum jaciens, fune praecinctus. Si. Secunda, rex in throno jacentem virum atque terrae prostratum sceptro elevans. So. Tertia , mulier optime induta , in cathedra se dens, dextra super caput elevata , sinistra crines fuga cis stultaeque mulieris involvens. Su. Quarta, miles equo insidens, in dextra serpen tem tenens, sinistra nigrum canem trahens. Ta. Quinta , princeps in throno argenteo , virgam habens in dextra, sinistra amplexatur puellam. Te. Sexta, duo viri armati nudato capite et pro jectis ensibus se amplexantur. 1 Ti. Septima , vir supplex ambas in coelum palmas tendit, optime indutus, in argentea sede. To. Octava , vir aquilam equitans , in dextra pal mam habens, quem sequuntur duo devincti. Tu. Nona, homo eunuchus manibus oculos obtu rans, ante sordidum lectum. Va. Decima, mulier pariens, ante quam leo aureus et homo in morem convalescentis. 152 Ve. Undecima, equitans leonem, ejus crines sinistra tenens, dextera lanceam. Vi. Duodecima, in plumbea et nigra sede draco pugnans cum homine. Vo. Tertiadecima, equus equam subagitans , et pa stor baculo innixus stat super ambas manus fixo vultu . Vu. Quartadecima , homo canem cauda suspensum habens , et canis in caudam versus proprium pedem mordet. Xa. Quintadecima, homo sedens , literas legens, tabellario blandies. Xe. Sextadecima, mercator argenteas habens in manu bilances, et alter adnumerans ei. Xi. Decimaseptima, homo arcam portans, quem si mia insequitur. Xo. Decimaoctava , vir aereum habens colubrum in manu, quem plurimi fugiunt serpentes. Xu. Decimanona, mulier manus super faciem te nens et pariens. Ya. Vicesima, Centaurus venator , pharetratus , ar cum habens in sinistra, in dextra mortuam vulpem. Ye. Vicesima prima, duo homines quorum alter retro conversus , alter ante se respiciens , et juxta illos abrasos sibi capillos colligens. Yi. Vicesima secunda , homo galeatus et pennatis pedibus fugiens in tutum se recipit. Yo. Vicesima tertia , catus caput habens caninum, vel canis dorsum habens cati , terram suffodiens , et vir ruens in terram , 153 Yu. Vicesima quarta , mulier lactans puerum , ap prehensum habens cornu arietis, quem multus grex con sequitur. Za. Vicesima quinta , plantans ficum et alter fru mentum serens. Ze. Vicesima sexta, mulier ablutos pectens capillos, ante quam puer alatus . Zi. Vicesima septima , vir alatus lagenam vacuam et perforatam mergens in puteum. Zo. Vicesima octava, aereum piscem in aquam pro jiciens, ut ad ipsum viventes multi concurrant. 12. 11. Amici. x f Fimmg OriensI h Dita 2./82 Meridies. 10. Spes ~ 800 F Mater Religion 07 Fratres Pater 3. 9. I.. Filii. 4. 5. Septentrio u ħ Jorg 생 Axor Infernu tati. .8. Daidens 6. 154 Zu. Primae domus imago prima, homo fundamenta jaciens, et alter virga aliam ovem abigens , aliam redu cens, fonti scaturienti proximus. Aa. Imago secunda, vir ad mensam sedens, et ejus uxor parturiens et obstetrices duae juxta illam. Ae. Imago tertia , nuda mulier volvens rotam , ve stem habens ante oculos, stans super globum , sub quo agitantur fluctuantes aquae. Ai. Secundae domus imago prima, servi duo cum vasis argenteis, gemmis et auro referti. Ao. Secunda , vir fodiens thesaurum , quem fugit vetula nuda, eaque macilenta supermodum. Au. Tertia, vir faber vulcanius , nigricoloris et crispi capilli, suo incumbens operi , cui adstat puėrulus niger admodum, bene indutus , auream habens coronam in manu. Aa. Tertiae domus prima imago , ut simulacrum Castoris et Pollucis , stantium super altare , in cujus medio ignis ardens. Ae. Secunda, quasi familia abscedens, bona e loco transportans, vultu tristi, et taciturna. · Ai. Tertia, velut eremita indutus cilicio , librum, ha bens in manu, quem sequitur truculenti Martis simu lacrum. Ao. Quartae prima, vir senior cum uxore vetula in ossa cadaveris medii intuentes , quae in aureo jacent strato. • Au. Secunda , pulchra mulier habens in sinistra manu globum terrae , coronam in formam turris in ca • 155 pite , in dextra sceptrum, quo terram effodere velle videtur. Aa. Tertia, vir adstans sepulturae circumdatae fer reis cancellis, et juxta illum bos comedens foenum. Ae. Quintae prima, homo canutus, prolixam habens barbam, filiis comitatus duobus , elargiens dona amicis suis, quos leporarii duo sequuntur. Ai. Secunda, vir in librum conjectos habens ocu los , et tabellarius albis indutus , et viridi pileo cooper tus adventans.. Ao. Tertia , vir cum uxore vel alia foemina sedens in mensa et exosculans illam, eidemque propinans. Au. Sextae prima, aegrotus cubans ad terram , cui adsistit canis macilentus et fuscus, latrans contra illum. Aa. Secunda, puella in habitu reginae, cujus vesti mentorum fimbrias puer maurus sustinet ; illam ante cedunt ancillae duae saltantes cum corollis in manibus. Ae. Tertia, vir habens in sinistra orbem, in dextra evaginatum ensem , et homo procedens ante illum. Ai. Septimae prima , viri duo altercantes , manibus ad capulos ensium evaginandorum applicitis, inter quos juvenis legens literas. Ao. Secunda, adolescens venustus et virgo floribus coronata, quos vir senior copulat, ut invicem exoscu lentur. Au. Tertia , vir armatus , quem sequitur quasi fur mercimonias transportans. Aa. Octavae prima , foemina nuda sicca admodum, antequam lepores fugiunt, citans ab aëre tempestates et fulgura. 156 Ae. Secunda, quasi Sisyphus qui nititur, saxum in gens torquere in montem, quem sequitur foemina ca pite et facie velata, et fuscum habens pallium. Ai. Tertia , rusticus poma portans et vulpem ca tenula alligatam trahens. Ao. Nonae domus prima imago, mulier pulcherrima viridi vestimento induta, coronata auro, dextram habens in coelum tensam, in cujus faciem fulgor descendit. Au. Secunda, vir declivis, orans manibus supra ca put elevatis et junctis, et ante illum ara, in qua victima absumitur igne. Aa. Tertia , virgo est habens globum coelestem in sinistra manu, et speculum in dextra, coelesti induta colore, coronam et calceos auro fulgentes habens. Ae. Decimae domus imago prima, rex sedens in throno, juxta illum viri consiliarii consedentes , et ante illum curvati aliquot. Ai. Secunda, vir pius sedens in cathedra, quam sustinet simulacrum mulieris tuba personantis. Ao. Tertia , columna aenea, super qua regis aurei nudique simulacrum , in quam sacerdos stans manus tendit abjunctas. Au. Undecimae domus imago prima, mulier pulchra, nuda , ornatum gemmis et auro caput habens et tor quem lucentibus carbunculis et margaritis circa collum, pharetram et arcum habens aureum. Aa. Secunda, stipata acies gazam transportans. Ae. Tertia , rex senior in habitu regio incedens, quem sequitur puer in veste talari et fulva, regiam co ronam in manibus gestans, nudo capite. 157 Ai. Duodecimae domus imago prima, vir altera manu blandiens amico , in altera occultam habens no vaculam, et juxta illos torpens vetula ad ignem. Ao. Secunda habet bovem pascentem et juxta illum jugum et clitellum. Au. Tertia , vir nudatum pectus saxo tundens , et juxta illum homo furiosus , fictilia corfringens vasa, et oleum effundens in terram . USUS MAGNUS IMAGINUM PRAEDICTARUM AD RERUM MEMORIAM. Ingentem ex praesignatis tibi comparare poteris uti litatem et commodum incomparabile. I. Sint formae perpetuis perpetuo subjectis inhae rentes. II. Subjecta ipsis ordinem tribuant , vel ab ipsis ordinem recipiant. Quod quidem ad ipsarum formarum memoriam habendam conducit. III. Quod si lubet adjecta ipsam in subjectorum rationem et vicem convertere , quid est quod te possit impedire? IV. Ipsius igitur rei memorandae partes, vivis ima ginibus et insignibus actionibus, circumstantiis earundem committito per ordinem , ut singula quaeque per con gruentem sibi actionem, passionem , alterationem , si tuationem , alios atque alios se habendi modos , velut quae operantur, vel ut quibus, et circa quae exercentur operationes, valeant membra divisionis memorandae ma 158 teriae sigillatim describere. In iis autem omnibus illud non te praetereat, quod non quasi abstractas, sed oculis phantasticae facultatis fixas debes eligere species. Ete nim alibi ostendimus, quemadmodum eas captare de beamus , quae magis extrinsecos sensus commoventes, potentius in internos sensus irrepsere. AD COMBINATIONES IN QUIBUS ELEMEN TUM SUBSISTENS PRAECEDIT ELEMENTUM ADSISTENS. Istis ita dispositis, ad infinitarum combinationum ex elementis constituendarum multitudinem non est quod alios superaddas ordines primarum compositionum. Hic enim sicut habes centum quinquaginta simplices com binationes , in quibus elementum adsistens , vel pro ad sistente positum , praecedit elementum subsistens , vel pro subsistente positum, ita perquam facili negotio habes centum et quinquaginta alias , in quibus elemen tum adsistens, vel pro adsistente positum, sequitur ele mentum subsistens vel pro subsistente positum. Ex dif ferentia igitur recti vel curvi, induti vel exuti , huc vel illuc versi, sedentis vel stantis, vel aliis mille dupliciter se habendi modis, hoc ipsum tibi poteris adcommodare. Chorebus figulus sedens notat AM, qui stando signifi cabat MA. 159 WOJYUAB Ɑ D E F AD AMSU GDYTIMING CONNE 160 AD ELEMENTA LIQUESCENTIA ET TERMI NANTIA INTER ET POST SIMPLICES COMBI NATIONES. Pro mediantibus autem et supervenientibus , seu ca dentibus et succedentibus elementis, ad singulas quinque combinationum pertinentibus , tuo , o amice , studio po teris providere ; peramplam quippe tibi viam stravimus, ubi quascumqus combinationes, ad quinarium crescentes elementorum numerum, efformare docuimus. Dabis ergo agenti differentias undecim, quibus fina lia significentur elementa : C. G. L. M. N. P. N. S. N. T. R. et tres differentias quibus patefiant liquescentia media quaedam elementa L. N. R. Primae , si placet, erunt in capite illius, secundae in dorso, vej e contra. Dabis pariter undecim operationum differentias ad significanda finalia , et tres ad media : quarum primae (si placet) erunt in materia actioni subjecta, secundae in brachiis vel manibus operantis. Similiter distingues duodecim et tres in circumstante. In adstante vero iisdem poteris uti, quibus in operante uteris differentiis, cum sint ejusdem generis. Adeo igitur haec familiari ter communicavimus, ut modicum admodum tuae videa tur industriae remissum. 161 DE DUOBUS EGREGIIS INVENTIS IN HAC ARTE, ET ENCOMIUM IPSIUS. Duo igitur sunt, quae invenimus et complevimus in hac arte, quorum utrumque antiquis omnibus visum est factu impossibile : primo ad primam praxim, ut quam libet et qualemcumque combinationem unico tantum praesentandam tribueremus subjecto : secundo ad secun dam praxim, (quod paene divinum est inventum et alia rum praegnans inventionum dummodo quis ipsum no verit applicare) ut singulari subjecto et individuo hujus artis quemlibet terminum possimus commode referendum adjicere. Facit ergo inventio nostra ad longe citius et expeditius intimam scripturam perficiendum, atque exer citii fructum maturandum. Ubi enim balabant literas cogendas in syllabas , priusquam sero ad mage comple tos promoverentur actus, jam statim terminos in oratio nem cogere docemus. Mox igitur , ut disciplinandus per artem istam primae vel secundae praxis catalogum meum habuerit, lecta auditaque subjectis ordinatis adji ciendo referre poterit. Usu deinde prompte et prom ptissime praestabit omnia. Ideo haec ars interimit omnes alias, quae praecesserunt ipsam in hoc genere, et ab alia post ipsam interimi non formidat. Ad cul men enim rem ipsam adduxisse nos credimus , si , ubi alii diffundebant oculos ad elementa captanda vel magis aucupanda , nos per terminos ad sermonis et orationis complementum discurrimus . 11 162 DE PRAXI RERUM INCOMPLEXIS TERMINIS SIGNIFICABILIUM. Mox ad eam praxim, quae rerum memoriam attrectet, accedamus. Eorum quae sunt , quaedam incomplexe significantur, quaedam vero cum complexione. Eorum quae in complexione capiuntur, haec quidem substantiae, haec vero accidentia. Eorum quae sunt substantiae, haec quidem sunt sensibilia , haec vero intelligibilia. Eorum quae sunt sensibilia, haec sunt sensibilia per se, haee vero per accidens. Eorum quae sunt accidentia, haec quidem insunt substantiae ut quantitas et qualitas intrinseca, haec vero inhaerent substantiae utpote quali tates extrinsecae, cujusmodi sunt colores et circumstan tes figurae. Quaedam vero quodammodo insunt et quodammodo ad sunt, ut habitudines, quarum aliae sumuntur ab eo, quod est, aliae vero ab eo, quod dicitur. Quaedam consistunt substantiae, ut quae agunt cum patientibus, et patientia cum agentibus. Quaedam circumstant substantiae, quorum alia circumstant ut quibus substantia applicatur , cujus modi est situs, alia vero circumstant ut quae substantiae applicantur, veluti quae extrinsecus haberi dicuntur, quo rum alia sunt conjuncta subjecto, per ipsa adjectivato, unde quis dicitur annulatus, ocreatus, indutus, uxoratus , alia sunt adjuncta, ut domus, praedium, foemina. Quaedam quodammodo insunt et quodammodo circumstant , ut ipsum quomodo. Est enim tum extra et supra rem 163 unum omnium et generale, tum in re ipsum, puta sin gulorum proprium ; quod etiam de tempore verum est atque de loco. Tempus enim est unum subjective in coelo , et est multiplex subjective in singulis eorum, quae temporalia nuncupantur. Locus etiam, si secun dum logicales philosophos dicatur superficies continentis, est circumstans : si secundum communiter loquentes di catur corpus continens , adhuc est circumstans ; si vero secundum magis physicos dicatur spatium et dimensio securioris materiae et conceptaculum in omnes dimensio nes, jam est in re et cum re suo modo, qui est con sideranti manifestus. Horum omnium ut accidat memoratio , necessarium est praecessisse figurationem. Incomplexae ergo sub stantiae intelligibiles figurantur figuratione substantiarum sensibilium ut fiebat in rotis et ignibus Ezechielis - incomplexae substantiae sensibiles figurantur per eorum accidentia, - ut fit in recta. hominis membrorum dispo sitione , multimodaque brutorum in terram pronitudine accidentialiter sensibilia , per ea quae sunt per se sensibus objecta, accidentia quae insunt, per ea quibus insunt ut tanta quantitas per id quod continuam vel discretam tantam admittit quantitatem, talis qualitas per ipsum , cui proprie inest ; sic substantia per ea, quae subesse ipsi finguntur accidentia ; accidentia quae inhaerent per ea , quibus inhaerent , sicut et haec in haerentia per ipsa quibus inhaerent; accidentia quae adsunt per ea, quibus adsunt vicissim ; accidentia quae consistunt per ea, cum quibus consistunt convertibiliter. Accidentia circumstantialia, cum se ipsis non valeant figu - - 11* 164 rari , per haec quorum sunt circumstantiae , aut quibus circumstare ponuntur , figurantur. Valent etiam, cum figurata fuerint, vicissim in eorum, per quae figurantur, sensum adducere. Ita igitur figurata cum fuerit uni versa, ope eorum quae ad subjectionem et adjectionem requirebantur , memoralia redduntur atque subsistentia in atriis sensuum internorum. 165 DE PRAXI RERUM COMPLEXIS TERMINIS CONCEPTIBILIUM. Quemadmodum complexio in mente atque voce tunc efficitur, cum per copulam substantivi componitur alte rum incomplexum cum altero incomplexo, vel alterum ab altero dividitur: ita in engraphia, quae tales com plexiones sequitur et designat, efficitur primo complexio ex incomplexis, cum substantiam substantiae adnectit, sub stantiam ad substantiam refert, vel accidens ad accidens adaptat, inexistens cum eo cui inexistit, adsistens cum eo cui adsistit, et circumstans cum eo connectit cui circum stat. Quae quidem complexio concurrit primo in defini tionum efformandas imagines, figuras , atque signa uni versaliter dicta (mitto quod in aliis intentionibus definitio nes inter incomplexa enumerantur; sine complexione enim in engraphia non concipiuntur, hic sine simplicitate ter minorum simpliciorum non exprimi possunt) . Secundo in enuntiationes efformandas seu complendas, quod est cum terminus unus vel plures de uno vel ab uno, vel de aut a pluribus dicuntur. Tertio in discursus ordinandos, cum complexio efficitur ex complexis ut propriis membris, cum composita in ulteriorem connectantur compositio 166 nem corpus sicut a physicis primo forma dicitur advenire materiae in corporis simplicis compositionem deinde simplex in mixti imperfecti confectionem, omnia simplicia simul hinc in perfecti nervi , hinc in perfecti ossis, hinc in perfectae carnis productionem, quae par tes homogeneae appellantur , omnes hae partes in hoc et illud heterogeneum membrum constituendum, ut in caput et brachia concurrunt , cuncta tandem membra in unius conveniunt corpus animatum complectendum. Haud aliter in formis et adjectis accidit, post simplicem formationem ad primam, ab hac ad secundam, ab hac ad tertiam et hinc ad alias pro subjectorum capacitate complexiones faciendas proficiscimur. Quod si tantam integramque complexionem unum non capere possit subjectum, fiat subjecti primum com plexio cum subjecto, vel subjectorum connexio cum sub jectis, ut eorum applicationem, quibus fit adjectio, ap plicatio eorum quae adjiciuntur consequatur. Itaque dum successive naves in pontis formam navibus cohae rebunt, siccis Hellespontum trajicies pedibus. - 167 ARS BREVIS ET EXPEDITA AD EUNDEM CHRISTIANISSIMUM GALLIARUM REGEM. JORD. BR. NOL. AENIGMA ET PARADIGMA. Uranie vatem sublimes duxit in aedeis, Quo faceret mentis nubila pulsa suae. Ordine praegnantem quo sint disposta per orbem, Indicat extenta singula quaeque manu. Leucadius regno sedet hic tristisque senecta,. Praetulit hic degens talia regna patri. Cuspide Marsque potens rapit hinc ea, raptaque servat ; Aureus hinc Titan haec diuturna facit. Blanda Venus grato hinc numerosa ea reddit amore. Pacis et armorum hine, arbiter hic superis. Hinc vultu inconstans Lucina et lumine clamat, Occubitum visent orta et adaucta suum : Ordine sunt postquam concepta palatia coeli, Bis senas juvat hos jam peragrare domos. 168 Egrediare senex varios subiture locorum Anfractus : varias insinuando notas : Huic divum succede parens ! Succede Gradive ! Sminthaeum numen, Cnidia nata mari ! Atlantis succede nepos, Cyllenia proles ! Delia nec cesses coelo Ereboque potens ! AENIGMATIS QUAEDAM EXPLICATIO. Hinc, serenissime Rex, historici perquam facili ne gotio valebunt iis, quorum memoriam perquirunt , ordi nate (ut sunt per volumina , libros et capita distincti) collocatis , eosdem quasi ex eorum domibus egredientes per atria deducere : in quibus variis negotiationibus, va rii vitarum gestuumque successus , infallibili brevique temporis intervallo concipiendo ob oculos ponentur ordine. Pro solemni aliarumque omnium famosissima histo ria, communem Adamo, Abeli, Chaimo, Noae, Abraamo, Isaaco, Jacobo, Josepho, Mosi caeterisque domum pro priis singulorum distinctam conceptaculis constituisse oportet. Mox enim omnes successive eandem , vel di versi diversas peragentes vias , per atrium vel unum omnibus commune, vel plura singulis propria deducti, sub ordine subjectorum historiae , ordinem accidentium universorum facient retinere. Sic articulos orationum sub earundem membris col locare poterunt oratores, legistae sub libris titulos , sub titulis leges, sub legibus paragraphos , sub his etiam versuum intentiones ; medici sub libris, sectionibus etc. , 169 capita , capitum partes , aphorismos cum intentionibus omnibus, ordinate non minus , quam ipso in libro vale bunt apponere. Haud secus aliis omnibus (plus, quam hanc praesen tem industriam ignorantibus possit esse credibile) pro priae professionis materias licebit adaptare. Pro cujus artis typo foecundam habes subsequentem figuram, quae ad innumeros usus referri potest; in qua scala septem erronum characteribus constans est de scripta. Haec circa centrum sphaerae in solidis, vel circa circuli centrum in plano versatilis , diversis modis per diversos orbes et eorundem portiones potest circum ferri. 170 مدد ntine ར 96 a Figura Foecunda. 1 Om + mor RCC LEK 19 ᏖᎵ MINCISO e 6649 64499 EL f с Stboo e Hunt200 a 6 60 hap 4 co 1567 Der 171 JORDANI BRUNI NOLANI ARS BREVIS ALIA, PRO REBUS DIVERSORUM ORDINUM AD ORDINEM PRO PRIUM REFERENDIS ATQUE POTENTER RE TINENDIS, QUOD AEGRE ALIAE PRAESTARE VALENT ARTES. AENIGMA ET PARADIGMA Jor. Br. Nol. Lumine de claro ne mens peregrina vagetur, Nec sensus currens pone petita cadat : Utque profunda virum fallat te in Tartara missum Ardentem fugiens unda petita sitim : Coge, potens Circe, succos tibi in atria septem, Quaeque sit et species in genus acta suum, Transfer in annosi campum haec scelerata parentis, Haec habeant natum cum Ganymede Jovem. Luminibusque minax perstans ardentibu' Mavors Hortum hunc prospectet, Mulciberumque trucem, 172 Obtineas vasti lampas celeberrima mundi, Prolem ubi multigenam contueare tuam. Suave Venus spirans, queis cuncta animantia vincis, Inque sequestrato diva capesse loco. Secretusque tibi credatur nuncie divum Foemina foemineo credite, masque mari : Sepibus abjunctas (temerentur ne tua dona) Delia consortes junge operosa tuas. Ars ista ipso se cantu nimium prodit, praesertim iis, qui notitiam conversionis rotarum sunt adepti. Ubi dux exercitus centuriones ex facie notos propria vel vicaria ad proprios velit ordines referre, debet ipsos sub variis decentibusque actionibus, vel passionibus, vel circumstan tiis , in sedibus juxta ordinum numerum multiplicatis, in terno phantasiae oculo conspexisse. Hinc medica Circe brevissimo levique studio memoriae inscriptas affixasque habet simplicium omnium qualitates et qualitatum gradus. Hinc puerum poterit grammaticus ad retinenda omnium nominum genera (intellecto quid per nomen proprie signi ficetur) unius diei spatio promovisse. Et adverte ani mum in hoc, quod dicimus proprie significari , quia opinio est eandem rem pluribus nominibus atque diver sis in eodem idiomate significari, quae sub diversis ge neribus articulantur. Cui nimirum , jam diu est , non subscripsimus sententiae : semper enim nescio quam ex se ipsis dictiones prae se ferunt diversae diversam (ut ita dicam) emphasim, ut non omnino idem per tunicam, vestem et indumentum intelligamus. Synonymiam igitur excludentes , nullam prorsus in hoc, similibusque aliis 173 negotiis patiemur difficultatem. Hinc astrologus quadra ginta et octo coeli imagines ad quatuor coeli partes, cum ratione situum, positionum et partium ipsarum ulti marum (quae sunt stellae consideratae magnitudinis) relatas in quatuor atriis, eodem poterit ordine coactas intueri. Hinc tandem omnes aliae scientiae , artes et exercitia ordinata vel ordinanda poterunt ad proprias decades, centurias, vel miriades referri. Artem istam materialiter figuratam habes in subse quenti duodecim domorum schemate. 23 Meridies.. 11. 10. F Amici. Mater Religion Ότ 12. Fimmy Oriens h Dita 2./84 Spes 2 9. 07 ის Fratres pater 3. Filii. 4. 5. Septentrio. ħ Mors ry APEOP Boff Infernu tati of . .8. Daidens とか 174 JORDANI BRUNI NOLANI ARS ALIA BREVIS AD VERBORUM RERUMQUE MEMORIAM. AENIGMA IMPLICANS MAXIME ARTIFICIO SAM SUBJECTORUM FORMARUMQUE ARTI DESERVIENTIUM ELECTIONEM. Immotus motor compulsu semper eodem Dat motum aeterna immobilitate vigens. Ut circumlato centrum cognoscitur unum Gyro, quod nunquam destituisse valet : Utque manente suo rota mobilis irrotat axe, Nec peragit recta mobilitate viam: Non operum natura sagax faciem variabit, Principium ni sit semper utrumque manens. Carpathio Proteus Neptuni in gurgite vasto, Turpia per bipedes post pecora actus equos, Idem servatur, dum formas contrahit omnes, Numinaque intra alti magna perennis agit. 175 Haud secus in cunctis, quibus est natura gubernans, Praestat perdurans ergo subestque Monas. Quamque subesse vides, nullum sibi deneget actum, Quo veniat cunctis officiosa magis. Verte in Anaxagoramque Chaos : habeantque parentem Democriton atomi : sylva Platona suum. Semina quae recipit, servat, fovet, ordinat, arctat : Consulta est mater, ni sine mente pater Hanc juvat in seriem protendere τῶν μικροκόσμων , Quos intus clausos maximus orbis habet. ARTIS EXPLICATIO. Sint in subjectis inanimatis animata subjecta, eadem que fixa, ut de loco ad locum non egrediantur. Habeant inanimata subjecta quinque locales differen tias, unde animalia muta sonum emittant. Adsint unicuique animato subjecto organa viginti quatuor vel triginta specierum , quibus ad dictas quin que locales versum differentias pro indigentia atque ne cessitate exprimat exprimenda. Sufficiat autem tibi , singulos unum sonum emittere. Experti quippe sumus satius esse atque consultius ad appositorum firmitudinem subjectis multis audacter, quam paucis haesitanter operari, et cum formidine. Organa quatuor generum habeto : prima quidem qui bus apte ad dexteram et ad laevam : secunda , quibus sursum : tertia , quibus deorsum : quarta , quibus in con spectu peragenda perficiat animal rationale. Commodum igitur futurum esse credo, et majori ef fectum solertia , si singula quaeque ad dictas quinque 176 differentias perpetuum habeant organum, quod novis speciebus adventantibus moveatur. Pro mediantibus elementis designandis emicent e re gione in operantem formae tales, quae L. R. et N. signi ficent. Pro consequentibus vero aliis designandis, sint quae tibi praesentia faciant pro terminativis in latino, graeco, italo, hispano et gallo sermone : B. P. M. L. R. S. N. C. T. G. D. F. A. E. I. Y. O. U. Praecipiant ergo aliae artes vagari animalia , organa autem manere, ista sane sibi magis oppositum inhibendo complacet. Porro si notiora tibi nota fuerint animata, quam in animata subjecta , quemadmodum est de necessitate ve rum , quid quaeso prohibet plura (dummodo loco se juncta sint) eidem animato inanimata tribuere , vel eis dem eodem ordine positis aliam tribuere regionem ? Sic tibi diversa penetranti climata , eadem usu venire adjectibilia quam commode possunt, pro rerum memoria magis, quam vocum ipsarum. ALIUS ARTIS MODUS. Si placeat animatis subjectis frequentes perpetuasque tribuere actiones , quibus pro rerum explicandarum op portunitate tibi centum organa, vel eorum consequentia, vel concomitantia, vel moventia, vel turbantia, vel aver tentia , vel supervenientia fingas accedere, fortasse tibi feliciter succedet. 177 AENIGMA ET PARADIGMA DOCENS INSENSIBILE ELEMENTUM AD NECESSA RIAM SPECIEM ET NUMERUM SENSIBILI TATIS PROMOVERE. IDEM AD ALIAS INNUMERAS INDUSTRIAS VIAM APERIT LA TISSIMAM, SI EJUS APPLICATIO UNICA PERCIPIATUR. Irrugit haec aliud, rutilum si spectat ad ortum, Primum ostentanda est frons ubi solis equis. Non pariter clamans, obtutum dant ubi sero Ultima Phoebe ! tui tergora quadrupedes. Non simile est resonans, vigilem spectando Bootem Nolano adstantem nocte dieque solo. Haud pariter, versa haec ubi tellus corpore denso, Obsistens lumen occulit ursa tibi. Diversum dictis quintum tunc intonat, in se Non oblita sui cum fera tota sedet. 12 178 At si ejus vocem saxosum prenderit antrum, Flectitur und'aër restituendo sonum, Aut tibi vox resonat: vel si contenderit usus, Eversam reddent versa elementa notam. ゆ Y MAXAM WOJYTABU DE F SHOPONIA FINIS. TYPIS E. S. MITTLERI ET FILII. G P

ΖΥΦ XAMS WOJYUABUDE F TYPIS E. S. MITTLERI ET FILII. ɓI ON TO THE





Unless indicated otherwise, the text in this article is either based on Wikipedia article "De umbris idearum" or another language Wikipedia page thereof used under the terms of the GNU Free Documentation License; or on research by Jahsonic and friends. See Art and Popular Culture's copyright notice.

Personal tools