From The Art and Popular Culture Encyclopedia
The Letters by Horace were published in two books, in 20 BC and 14 BC, respectively.
- Epistularum liber primus (First Book of Letters) is the seventh work by Horace, published in the year 20 BC. The phrase "sapere aude" (dare to be wise) comes from this collection of poems.
- Epistularum liber secundus (Second Book of Letters) was published in the year 14 BC.
See also
Full text from ed. Th. K. Arnold, London (1843).[1]
Skip to main content
Search
UPLOAD
SIGN UP | LOG IN
ABOUT BLOG PROJECTS HELP DONATE CONTACT JOBS VOLUNTEER PEOPLE
Search Metadata
Search text contents
Search TV news captions
Search radio transcripts
Search archived websites
Advanced Search
Sign up for free
Log in
Full text of "Eclogae Horatianae. Pars II. Sermones prope omnes continens;"
See other formats
- ©equeatbc5
to
ZM TJlnivcvsxtv ot Zovonto Xibrarp
b\?
Ube late /Iftaurlce Ibutton,
/Bb.a., XX.2).
Iprincipal of 'ClnlversitB College
1901*1928
ECLOGJE HOEATIANi^l
PARS II.
SERMONES.
LONDINI :
TYPIS DESCRIPSERUNT GILBERT ET RIVINGTON,
IN VICO DICTO ST. JOHN's SQUARE.
-^^ K 1 /
y\^\\^ ny h\ora.cc
ECLOG^ HORATIAN^.
PARS II.
SEEMONES PROPE OMNES
CONTINENS.
ADDITA KST
FAMILIARIS INTERPRETATIO ORELLII.
EDIDIT
THOMAS KERCHEVER ARNOLD, M.A.
COLLEGII S.S. TRINITATIS APUD CANTABRIGIKNSES
QUONDAM SOCIUS.
LONDINI:
VENEUNT APUD J. G. F. & J. RIVINGTON.
1843.
ECLOG.E HORATIAN^.
PARS II.
SATIRARUM LIBER PRIMUS.
SATIRA I.
Qui fit, Msecenas, ut nemo, quara sibi sortem
Seu ratio dederit, seu fors objecerit, illa
Contentus vivat, laudet diversa sequentes?
O fortunati mercatores ! gravis annis
Miles ait, multo jam fractus membra labore. 5
Contra mercator, navem jactantibus Austris :
Militia est potior. Quid enim ? Concurritur: liorse
Momento cita mors venit, aut victoria Iseta.
Agricolam laudat juris legumque peritus,
Sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat. 10
Ille, datis vadibus qui rure extractus in urbem est,
Solos felices viventes clamat in urbe.
Cetera de genere hoc, adeo sunt multa, loquacem
Delassare valent Fabium. Ne te morer, audi,
Quo rem deducam. Si quis Deus, En ego, dicat, 15
Jam faciam quod vultis : eris tu, qui modo miles,
Mercator : tu consultus modo rusticus : hinc vos,
Vos hinc mutatis discedite partibus : eia !
Quid statis ? Nolint. Atqui licet esse beatis.
Quid causse est, merito quin illis Jupiter ambas 20
Iratus buccas inflet, neque se fore posthac
Tam facilem dicat, votis ut prsebeat aurem ?
Prseterea, ne sic, ut qui jocularia, ridens
B
2 SATIRAUUM LIB. I. 1.
Percurram : (quamquam ridentem dicere verum
Quid vetat ? ut pueris olim dant crustula blandi 25
Doctores, elementa velint ut discere prima;)
Sed tamen amoto qugeramus seria ludo.
Ille, gravem duro terram qui vertit aratro,
Perfidus hic caupo, miles, nauta^que, per omne
Audaces mare qui currunt, hac mente laborem 30
Sese ferre, senes ut in otia tuta recedant,
Aiunt, quum sibi sint congesta cibaria : sicut
Parvula (nam exemplo est) magni formica laboris
Ore trahit, quodcunque potest, atque addit acervo,
Quem struit, haud ignara ac non incauta futuri. 35
QuEe, simul inversum contristat Aquarius annum,
Non usquam prorepit, et illis utitur ante
Qusesitis sapiens ; quum te neque fervidus sestus
Demoveat lucro, neque hiems, ignis, mare, ferriim;
Nil obstet tibi, dum ne sit te ditior aiter. 40
Quid juvat itnmensum te argenti pondus et auri
Furtim defossa timidum deponere terra ?
Quod-*i comminuas, vilem redigatur ad assem.^
At, ni id fit, quid habet pulchri constructus acervus?
Millia frumenti tua triverit area centum, 45
Non tuus hoc capiet venter plus, ac meus : ut si
Reticulum panis venale.s inter onusto
Forte vehas humero, nihilo plus accipias, quam
Qui nil portarit. Yel dic, quid referat intra
Naturse fines viventi, jugera centum an 50
Mille aret? '*At suave est^ex magno tollere acervo.
Dum ex parvo nobis tantumdem hfiitjrire relinquas,
Cur tua plus laudes cumeris granaria nostris? ,
Ut tibi vsi sjt opus liquidi noii amplius urna,
Vel cyatho, et dicas : Magno de flumine mallem, 55
Quam ex hoc fonticulo tantunufem sumere. Eo fit,
Plenior ut si quos delectet copia justo,
Cum ripa simul avulsos ferat Aufidus acer.
At qui tantuli eget, quanto est opus, is neque limo
Turbatam haurit aquam, neque vitam amittit in
undis. 60
SATIRARUM LIB. I. 1. 3
At bona pars liominum, decepta cupidine falso,
Nil satis est, inquit ; quia tanti, quantum habeas, sis.
Quid facias illi? jubeas miserum esse, libenter
Quatenus id facit; ut quidam memoratur Athenis
Sordidus ac dives, populi contemnere voces 65
Sic solitus: Populus me sibilat; at mihi plaudo
Ipse domi, simulac nummos contemplor in arca.
Tantaius a labris sitiens fugientia captat
Fhimina .... Quid rides ? mutato nomine de te
Fabula narratur : congestis undique saccis »70
Indormis inhians, et tamquam parcere sacris
Cogeris, aut pictis tamquam gaudere tabellis.
Nescis, quo valeat nummus? quem prsebeat usum ?
Panis ematur, olus, vini sextarius, adde,
Queis humana sibi doleat natura negatis. 75
An vigilare metu exanimem, noctesque diesque
Formidare malos fures, incendia, servos,
Ne te compilent fugientes, hoc juvat? Horum
Semper ego optarim pauperrimus esse bonorum.
- At si condoluit tentatum frigore corpus, ' 80
Aut alius casus lecto-te affixit, habes, qui
Adsideat, fomenta paret, medicum roget, ut te
Suscitet ac natis reddat carisque propinquis«J*
Non uxor salvum te vult, non filius ; omnes"*
Vicini oderunt, noti, pueri atque puellse. 85
Miraris, quum tu argento post omnia ponas,
Si nemo prsestet, quem non merearis, amorem?
A n, si cognatos, nullo natura lahc r e
^ uByutvi dat, r etnfere vetis, servareque a micos,
Inle nUperanrperaas i ut si quis a^W Wtm 90
In campo do ceat paren tem currere treni s.
Denffiue sit tini s ^u%Fendi ; quumque llTtbeas plus,
Pauperiem metuas minus, et finire laborem
Incipias, parto, quod avebas, ne facias, quod
Ummidius quidam ; non longa*est fabula : dives, 95
Ut metiretur nummos; ita sordidus, ut se
Non unquam servo melius vestiret ; ad usque
Supremum tempus, ne se penuria victus
b2
4 SATIRARUM LIB. I. 2.
Opprimeret, metuebat. At hunc liberta securi
Divisit medium, fortissima Tyndaridarum. 100
'^Quid mi igitur suades? ut vivam Maenius? aut sic,
Ut Nomentanus? Pergis pugnantia secum
Frontibus adversis componere : non ego, avarum
Quum veto te fieri, vappam jubeo ac nebulonem.
Est inter Tanain quiddam socerumque Viselli. 105
Est modus in rebus, sunt certi denique fines,
Quos ultra citraque nequit consistere rectum.
Illuc, unde abii, redeo. Nemone ut avarus i.«i^^i,
Se probet, ac potius laudet diversa sequentes ? ^ c^'
Quodque aliena capella gerat distentius uber, 110
Tabescat ? neque se majori pauperiorum
Turbse comparet; hunc atque hunc superare laboret?
Sic festinanti semper locupletior obstat:
Ut, quum carceriijus missos rapit ungula currus,
Instat equis auriga suos vincentibus, illum 115
Prseteritum temnens extremos inter euntem.
Inde fit, ut raro, qui se vixisse beatum
Dicat, et exacto contentus tempore vitse
Cedat uti conviva satur, reperire queamus.
Jam satis est : ne me Crispini scrinia lippi 120
Compilasse putes, verbum non amplius addam.
EX SATIRA II.
Ambubaiarum collegia, pharmacopolse,
Mendici, niima;, balatrones, hoc genus omne
, Msestum ac soUicitum est cantoris morte Tigelli:
Quippe benignus erat. Contra hic, ne prodigus esse
Dicatur metuens, inopi dare nolit amico, 5
Frigus quo duramque famem propellere possit.
Hunc si perconteris, avi cur atque parentis
Prseclaram ingrata stringat malus inghivie rem,
Omnia conductis coemens obsonia nummis :
Sordidus atque animi quod parvi nolit haberi, 10
Respondet. Laudatur ab his, culpatur ab illis.
SATIRARUM LIB. I. 8. 5
Fufidius vappse famam timet ac nebulonis,
Dives agris, dives positis in fenore nummis,
Quinas hic capiti mercedes exsecat, atque
Quanto perditior quisque est, tanto acrius urget. 15
Nomina sectatur modo sumpta veste virili
Sub patribus duris tironum. Maxinie', quis non,
Jupiter ! exclamat, simul atque^audivit? *^At in se
Pro qusestu sumptum facit hic. Vix credere possis,
Quam sibi non sit amicus ; ita ut pater iile. Terenti 20
Fabula quem miserum gnato vixisse tugato «- ~t~-
Inducit, non se pejus crucia^rit atque liic. mjLnx
Si quis nunc quserat, Quo «s hsec pertinet ? illuc : u^
Dum vitant stulti vitia, in qbntraria currunt. ^^ c.^^^
' C-*»» c rxi
SATIRA III.
Oranibus hoc vitium est cantoribus, inter amicos
Ut nunquam inducant animum cantare rogati,
Injussi nunquam desistant. Sardus habebat
Ille Tigeliius hoci Csesar, qui cogere posset,
Si peteret per amicitiam patris atque suam, non 5
Quidquam proficeret ; si collibuisset, ab ovo
Usque ad mala citaret lo Bacche ! modo summa
Voce, modo hac, resonat quse chordis quatuor ima.
Nil sequale homini fuit illi. Ssepe velut qui
Currebat, fugiens hostem, perssepe velut qui 10
Junonis sacra ferrel; : habebat saepe ducentos,
Ssepe decem servos ; modo reges atque tetrarchas,
Omnia magna loquens; modo, Sit milii mensa tripes et
Concha salis puri, et toga, quse defendere frigus,
Quamvis crassa, queat. Decies centena dedisses 15
Huic parco paucis contento, quinque diebus
Kil erat in loculis. Noctes vigilabat ad ipsum
Mane ; diem totum stertebat. Nil fuit unquam
Sic impar sibi. Nunc aliquis dicat mihi : Quid tu ?
Nullane habes vitia ? Immo alia et fortasse mi-
Dora. 20
b3
6 SATIRARUM LIB. I. 3.
Msenius absentem Novlum dum carperet : Heus tu,
Quidam ait, ignoras te ? an ut ignotum dare nobis
Verba putas? Egomet mi ignosco, Maenius inquit.
Stultus et improbus hic amor est, dignusque notari.
Quum tua pervideas oculis male lippus inunctis, 25
Cur in amicorum vitiis tam cernis acutum,
Quam aut aquila aut serpens Epidaurius? At tibi
contra
Evenit, inquirant vitia ut tua rursus et illi.
Iracundior est pauUo, minus aptus acutis
Naribus horum hominum ; rideri possit, eo quod 30
Rusticius tonso toga defluit, et male laxus
In pede calceus hseret ; at est bonus, ut melior vir
Non alius quisquam, at tibi amicus, at ingenium
ingens
Inculto latet hoc sub corpore. Denique te ipsum
Concute, num ,qua tibi vitiorum inseverit olim 35
Natura, aut etiam consuetudo mala ; namque
Neglectis urenda filix innascitur agris.
Illuc prsevertaniur, amatorem quod amicse
Turpia drcipiiint csecum vitia, aut etiam ipsa hsec
Delectant, veluti Balbinum polypus Hagnae. 40
Vellem in amicitia sic erraremus, et isti
Errori nomen virtus posuisset honestum.
At pater ut gnati, sic nos debemus amici,
8i quod sit vitium, non fastidire : strabonem
Appellat psetum pater, et puUum, male parvus 45
Si cui fiHus est, ut abortivus fuit oHm
Sisyphus; hunc varum distortis cruribus ; iUum
BaUiutit scaurum pravis fultum male talis.
Parcius hic vivit: frugi dicatur. Ineptus
Et jactantior hic pauUo est: concinnus amicis .50
Postulat ut videatur. At est truculentior atque
Plus sequo Uber : simplex fortisque habeatur.
Caldiorest: acres inter numeretur. Opinor,
Hffic res et jungit, junctos et servat amicos.
At nos virtutes ipsas invertimus, atque 55
Sincerura cnpimus vas incrustare. Probus quis
SATIRARUM LIB. I. 3. 7
Nobiscum vivit, multum demissus liomo ; illi
Tardo cognomen pingiii et damus. Hic fugit omnes
Insidias, nuUique malo latus obdit apertum,
Quum genus hoc inter vitse versetur, ubi acris 60
Invidia atque vigent ubi crimina: pro bene sano
Ac non incauto, fictum astutumque vocamus.
Simplicior quis et est, qualem me ssepe libeiiter v >^o/^' ^^
Obtulerim tibi, Msecenas, ut forte legentem
Aut tacitum impellat quovis sermone molestus: 65
Communi sensu plane caret, inquimus. Elieu,
Quam temere in nosmet legem sancimus iniquam !
Nam vitiis nemo sine nascitur; optimus ille est,
Qui minimis urgetur. Amicus dulcis, ut sequum esr,
Cum mea compenset vitiis bona, pluribus liisce, 70
Si modo plura mihi bona sunt, inclinet, amari
Si volet : hac lege, in trutina ponetur eadem.
Qui, ne tuberibus propriis offendat amicum,
Postulat, ignoscet verrucis illius: seqTium est,
Peccatis veniam poscentem reddere rursus. 75
Denique, quatenus excidi penitus vitium irse,
Cetera item nequeunt stultis hserentia; cur non
Ponderibus modulisqtie suis ratio utitur, ac, res
Ut quseque est, ita suppliciis delicta coercet?
Si quis eum servum, patinam qui tollere jussus 80
Semesos pisces tepidumque h'gurrierit jus,
In cruce suffigat, Labeone insanior inter ^ -^/*a-^
Sanos dicatur. Quanto hoc furiosius atque /■i^^- ~ A-
Majus peccatum est ! PauUum deliquit amicus, ^^/«^
Quod nisi concedas, habeare insuavis ; acerbus 85
Odisti et fugis, ut Rusonem debitor seris ?
Qui nisi, quum tristes misero venere Calendse,
Mercedem aut nummos \n\(\^ unde extricat, amaras
Porrecto jugulo historias, captivus ut, audit.
Quis paria esse fere placuit peccata, laborant, 90
Quum ventum ad verum est: sensus moresque re-
pugnant,
Atque ipsa utilitas, justi prope mater et aqui.
Quum prorepserunt primis animalia terris,
B 4
8
SATIRAKUM LIB. I. 3.
Mutum et turpe pecus, glandem atque cubilia
propter
Unguibus et pugnis, dein fustibus, atque ita porro 95
Pugnabant armis, quse post fabricaverat usus;
Donec verba, quibus voces sensusque notarent,
Nominaque invenere ; dehinc absistere beilo,
Oppida coeperunt munire, et ponere leges,
Ne quis fur esset, neu latro, neu quis adulter. 100
Jura inventa metu injusti fateare necesse est,
Tempora si fastosque velis evolvere mundi.
Nec natura potest justo secernere iniquum,
Dividit ut bona diversis, fugienda petendis :
Nec vincet ratio hoc, tantumdem ut peccet idem-
que, 105
Qui teneros caules alieni fregerit horti,
Et qui nocturnus sacra divum legerit. Adsit
Regula, peccatis quse poenas irroget sequas ;
Ne scutica dignum horribili sectere flagello.
Nam ut ferula csedas meritum majora subire 110
Verbera, non vereor, quum dicas, esse pares res
Furta latrociniis, et magnis parva mineris
Falce recisurum simili te, si tibi regnum
Permittant homines. iSi dives, qui sapiens est,
Et sutor bonus, et solus formosus, et est rex; 115
Cur optas, quod habes ? Non nosti, quid pater, inquit,
Chrysippus dicat : Sapiens crepidas sibi nunquam,
Nec soleas fecit; sutor tamen est sapiens. Qui?
Ut, quamvis tacet Hermogenes, cantor tamen atque
Optimus est modulator ; ut Alfenus vafer, omni 120
Abjecto instrumento artis, clausaque taberna,
Sutor erat: sapiens operis sic optimus omnis
Est opifex solus, sic rex. Vellunt tibi barbam
Lascivi pueri ; quos tu ni fuste coerces,
Urgeris turba circum te stante, miserqne 125
Rumperis et latras, magnorum maxime regum !
Ne longum faciam : dum tu quadrante lavatum
Rex ibis, neque te quisquam stipator ineptum
Prseter Crispinum sectabitur; et mihi dulces
SATIRARUM LIB. I. 4. 9
Ignoscent, si quid peccaro stultus, amici ; 130
Inque vicem illorum patiar delicta libenter,
Privatusque magis vivam te rege beatus.
SATIRA IV.
Eupolis, atque Cratinus, Aristophanesque, poetse,
Atque alii, quorum comoedia prisca virorum est,
Si quis erat dignus describi, quod malus, aut fur,
Quod moechus foret, aut sicarius, aut alioqui
Famosus, multa cum libertate notabant. 5
Hinc omnis pendet Lucilius, hosce secutus,
Mutatis tantum pedibus numerisque ; facetus,
Emunctse naris, durus componere versus.
Nam fuit hoc vitiosus ; in liora ssepe ducentos,
Ut magnum, versus dictabat stans pede in uno. 10
Quum flueret lutulentus, erat quod tollere velles;
Garrulus, atque piger scribendi ferre laborem,
Scribendi recte ; nam ut multum, nil moror. Ecce,
Crispinus minimo me provocat : Accipe, si vis,
Accipiam tabulas ; detur nobis locus, hora, 15
Custodes; videamus, uter plus scribere possit.
Di bene fecerunt, inopis me quodque pusilli
Finxerunt animi, raro et perpauca ioquentis ;
At tu conclusas hircinis folliJDUs auras,
Usque laborantes, dum ferrum molliat ignis, 20
Ut mavis, imitare. Beatus Fannius, ultro
Delatis capsis et imagine ; quum mea nemo
Scripta legat, vulgo recitare timentis ob hanc rem,
Quod sunt, quosgenus hoc minime juvat, utpote plures
Culpari dignos. Quemvis media erue turba; 25
Aut ob avaritiam aut misera ambitione laborat.
Hunc capit argenti splendor ; stupet Albms sere ; /v^afJ
b5
10 SATIRARUM LIB. I. 4.
Hic mutat merces surgente a sole ad eum, quo
Vespertina tepet regio ; quin per mala prseceps
Fertur, uti pulvis collectus turbine, ne quid 30
Summa deperdat, metuens, aut ampliet ut rem.
Omnes lii metuunt versus, odere poetas.
Fajnum liabet in cornu, longe fiige : dummodo risum
Excutiat sibi, non hic cuiquam parcet amico ;
Et quodcunque semel chartis ilieverit, omnes 35
Cestiet a furno redeuntes scire lacuqiie,
Et pueros et anus. Agedum, pauca accipe contra.
Primum ego me illorum, dederim quibus esse poetis,
Excerpam numero : neque enim concludere versum
Dixeris esse satis; neque, si quis scribat, uti nos, 40
8ermoni propiora, putes hunc esse poetam.
Ingenium cui sit, cui mens divinior, atque os
Magna sonaturum, des nominis hujus honorem.
Idcirco quidam, comoedia, necne, poema
Esset, quaesivere ; quod acer spiritus ac Vis 45
Nec verbis, nec rebus inest ; nisi quod pede certo
Differt sermoni, sermo merus. His, ego quse
nunc,
Olim quse scripsit Lucilius, eripias si
Tempora certa, modosque, et quod prius ordine ver-
bum est,
Posterius facias, prseponens ultima primis; 50
Non, ut si solvas, " Postquam discordia tetra
Belli ferratos postes portasque refregit ; "
Invenias etiam disjecti membra poetse.
Hactenus heec : alias, justum sit, necne, poema;
Nunc ilhid tantum quseram, meritone tibi sit 55
Suspectum genus hoc scribendi. Sulcius acer
Ambulat et Caprius, rauci male, cumque libellis;
Magnus uterque timor latronibus; at bene si quis
SATIRARUM LIB. I. 4. 11
Et vivat puris manibus, contemnat utrumque.
Ut sis tu similis Coeli, Birrique, latronum, 60
Non ego sum Capri, neque Sulci; cur metuas me ?
Nulla taberna meos habeat, neque pila, libellos,
Queis manus insudet vulgi, Hermooenisque Tigelli ;
- Nec recito cuiquam, nisi amicis, idque coactus,
Non ubivis, coramve quibuslibet. In medio qui 65
Scripta foro recitent, sunt multi, quique lavantes:
Suave iocus voci resonat conclusus. inanes
Hoc juvat, haud illud quserentes, num sine sensu,
Tempore num faciant alieno. Lsedere gaudes, • r&^
Inquit, et hoci^studio-pravus^facis. Unde petitum 70 ^'
Hoc in me jacis ? est auctor quis denique eorum ^ ,
Vixi cum quibus? Absentem qui rodit amicum,
Qui non defendit, alio culpante; solutos
Qui captat risus hominum, famamque dicacis;
Pingere qui non visa potest; commissa tacere 75
Qui nequit; hicniger est, hunc tu, Romane, caveto.
Saepe tribus lectis videas coenare quaternos,
E quibus unus amet quavis adspergere cunctos,
Prseter eum qui praebe t aguam ; post hunc quoque
potul^^" "
Condita cum verax aperit prsecordia Liber. 80
Hic tibi comis et urbanus liberque videtur
Infesto nigris ; ego, si risi, quod ineptus
Pastillos Rufillus olet, Gorgonius hircum,
Lividus et mordax videor tibi? Mentio si qua
De Capitolini furtis injecta Petilli ^^ ■
Te coram fuerit, defendas, ut tuus est mos:
Me Capitolinus convictore usus amicoque
A puero est, causaque mea permulta rogatus
Fecit; et incohimis Isetor quod vivit in Urbe :
Sed tamen admiror, quo pacto judicium illud 90
Fugerit. — Hic nigrse succus loliginis: hsec est
vErugo mera; quod vitium procul afore chartis,
Atque animo prius, ut si quid pvomittere de me
Possura £.liud vere, promitto. Liberius si
b6
^CCr^^ y A^c^A^>- T^l^^^ ^ /^
12 SATIRARUM LIB. I. 4. °^
Dixero quid, si forte jocosius ; hocmihijuris 95
Cum venia dabis : insuevit pateroptimus hoc me,
Ut fugerem exemplis vitiorum quseque notando.
Cum me hortaretur, parce, frugaliter, atque
Viverem uti contentus eo quod mi ipse parasset:
' Nonne vides, Albi ut male vivat filius? utque 100
Barrus inops? Sapiens, vitatu quidque petitu
Sit melius, causas reddej^ tibi; mi satis est, si
Traditum ab antiquis morem servare, tuamque,
Dum custodis eges, vitam famamque tueri
Incolumem possum : simulac duraverit setas 105
Membra animumque tuum, nabis sine cortice.' Sic
me
Formabat puerum dictis; et, sive jubebat,
Ut facerem quid, ' Habes auctorem, quo facias hoc,'
Unum ex judicibus selectis objiciebat;
Sive vetabat, ' An hoc inhonestum et inutile factu,
Necne, sit, addubites, flagret rumore maio quum 111
Hic atque ille?' Avidos vicinum funus ut segros
Exanimat, mortisque metu sibi parcere cogit ;
Sic teneros animos aliena opprobria saepe
Absterrent vitiis. Ex lioc ego sanus ab illis, 115
Perniciemqusecunqueferunt; mediocribus, etqueis
Ignoscas, vitiis teneor; fortassis et isthinc
Largiter abstulerit longa eetas, liber amicus,
Consilium proprium. Neque enim quum lectulus aut
me
Porticus excepit, desum mihi : Rectius hoc est, 120
Hoc faciens vivam melius ; sic dulcis amicis
Occurram ; hoc quidam non belle; numquid ego illi
Imprudeiis olim faciam simile? Hsec ego mecum
Compressis agito labris : ubi quid datur oti,
llludo chartis. Hoc est mediocribus illis 125
Ex vitiis unum; cui si concedere nolis,
Multa poetarum veniet manus, auxiiio quae
Sit mihi ; nam multo piures sumus, ac veluti te
Judsei cogemus in hanc concedere turbam.
SATIRARUM LIB. I. 5. 13
SATIRA V.
Egressum magna me excepit Aricia Roma
Hospitio modico ; rhetor comes Heliodorus,
Graecorum longe doctissimus. Inde Forum Appi,
Differtum nautis, cauponibus atque malignis.
Hoc iter ignavi divisimus, altius ac nos 5
Praecinctis unum : nimis est gretvis Appia tardis.
Hic ego, propter aquam, quod erat teterrima, ventri
Indico bellum, ccenantes haud animo sequo
Exspectans comites. Jam nox inducere terris
Umbras, et coelo diffundere signa parabat: 10
Tum pueri nautis, pueris convicia nautse
Ingerere. Hue appelle. Trecentos inseris ! ohe !
Jam satis est. Dum ses exigitur, dum mula ligatur,
Tota abit hora. Mali culices ranseque palustres
Avertunt somnos. Absentem ut cantat amicam 15
Multa prolutus vappa nauta atque viator
Certatim, tandem fessus dormire viator
Incipit, ac missse pastum retinacula mulse
Nauta piger saxo religat, stertitque supinus.
Jamque dies aderat, nil cum procedere lintrem 20
Sentimus; donec cerebrosus prosilit unus,
Ac mulse, nautseque caput, lumbosque saligno
Fuste dolat: quarta vix demum exponimur hora.
Ora manusque tua lavimus, Feronia, lympha.
Millia tum pransi tria repimus, atque subimus 25
Impositum saxis late candentibus Anxur.
Huc venturus erat Msecenas optimus, atque
Cocceius; .missi magnis de rebus uterque
Legati, aversos soliti comnonere amicos.
Hic oculis pgo nigra meis collyria lippus 30
lllinere. Interea Msecenas advenit, atque
Cocceius, Capitoque simul Fonteius, ad unguem
Fttctus homo, Antoni, non ut magis alter, amicus.
Eundos Aufidio Lusco prsetore libenter
Liiiquimus, insani ridentes prsemia scribse, 35
Prsetextam, et latum clavum, prunseque batillum.
14 SATIRARUM LIB. I. 5.
In Mamurrarum lassi deinde urbe manendus,
Murena prsebente domum, Capitone culinam.
Postera lux oritur multo gratissima : namque
Plotius et Varius Sinuessse, Virgiliusque 40
Occurrunt; animse, quales neque candidiores
Terra tulit, neque queis me sit devinctior {\lter.
O qui complexus, et gaudia quanta fuerunt !
Nil ego contulerim jucundo sanus amico.
Proxima Campano ponti quse villula, tectum 45
Prsebuit, et, parochi quse debent, ligna salemque.
Hinc muli Capuge clitellas tempore ponunt.
Lusum it Maecenas, dormitum ego Virgiliusque:
Namque pila lippis inimicum et ludere crudis.
Hinc nos Cocceii recipit plenissima villa, 50
Quse super est Caudi cauponas. Nunc mihi paucis
Sarmenti scurrse pugnam Messique Cicirrlii,
Musa, velim memores; et quo patre natus uterque
Contulerit lites. Messi clarum genus Osci;
Sarmenti domina exstat. Ab his majoribus orti 55
Ad pugnam venere. Prior Sarmentus : ' Equi te
Esse feri similem dico.' Ridemus: et ipse
Messius, ' Accipio;' caput et movet: ' O, tua cornu
Ni foret exsecto frons (inquit) quid faceres, cum
Sic mutilus miniteris?' At illi foeda cicatrix 60
Setosam laevi frontem turpaverat oris.
Campanum in morbum, in faciem permulta jocatus,
Pastorem saltaret uti Cyclopa, rogabat;
Nil illi larva aut tragicis opus esse cothurnis.
Multa Cicirrhus ad hsec, donasset jamne catenam 65
Ex voto Laribus, quserebat? scriba quod esset,
Deterius niliilo dominse jus esse. Rogabat
Denique, cur unquam fugisset; cui satis una
Farris libra foret, gracili sic, tamque pusillo?
Prorsus jucunde coenam produximus illam. 70
Tendimus hinc recfa Beneventum; ubi sedulus hospes
Paeiie, rnacros, aivjitj^ dum turdos versat in igne:
Nan> J»aga per vSprem dilapso flamma culinam
Vulcano summum properabat lambere tectura.
S^ATIRARUM LIB. I. 6. , 15
Convivas avidos coenam servosque timentes 75
Tum rapere, atque omnes restinguere velle videres.
Incipit ex illo montes Apulia notos ^
Ostentare milii, quos torret Atabulus, et quos
Nunquam erepsemus, nisi nos vicina Trivici
Villa recepissetj lacrimoso non sine fumo, 80
Udos cum foliis ramos urente camino.
Quatuor hinc rapimur viginti et millia rhedis,
Mansuri oppidulo, quod versu dicere non est,
Signis perfacile est : venit vilissima rerum
Hic aqua ; sed panis longe pulcherrimus, ultra 85
Callidus ut soleat humeris portare viator;
Nam Canusi lapidosus, aqiiaj non ditior urna
Qui locus a forti Diomede est conditus olim.
Flentibus hic Varius discedit msestus amicis.
Inde Rubos fessi pervenimus, utpote longum 90
Carpentes iter, et factum corruptius imbri.
Postera tempestas melior ; via pejor ad usque
Bari moenia piscosi : dein Gnatia, Lymphis
Iratis exstructa, dedit risusque jocosque,
Dum flamma sine tura liquescere limine sacro 95
Persuadere cupit. Credat Judseus Apella ;
Non ego : namque deos didici securum agere sevum ;
Nec, si quid miri faciat natura, deos id
Tristes ex alto coeli demittere tecto.
Brundusium longse finis chartseque viseque. 100
SATIRA VI.
Non, quia, Msecenas, Lydorum quidquid Etruscos
Incoluit fines, nemo generosior est te,
Nec quod avus tibi maternus fuit atque paternus,
Olim qui magnis legionibus imperitarent,
Ut plerique solent, naso suspendis adunco
Ignotos, ut me libertino patre natum.
Cum referre negas, quali sit quisque parente
Natus, dum ingenuus ; persuades hoc tibi vere,
16 SATIRARUM LIB. I. 6.
Ante potestatem Tulli atque ignobile regnum,
Multos ssepe viros nullis majoribus ortos 10
Et vixisse probos, amplis et honoribus auctos :
Contra, Lsevinum, Valeri genus, unde Superbus
Tarquinius regno pulsus fuit, unius assis
Non unquam pretio pluris licuisse, notante
Judice, quo nosti, populo, qui stultus honores 15
Ssepe dat indignis, et famse servit ineptus,
Qui stupet in titulis et imaginibus. Quid oportet
Nos facere, a vulgo longe lateque remotos ?
Namque esto, populus Lsevino mallet honorem
Quam Decio mandare novo ; Censorque moveret 20
Appius, ingenuo si non essem patre natus;
Vel merito, quoniam in propria non pelle quiessem.
8ed fulgente trahit constrictos Gloria curru
Non minus ignotos generosis. Quo tibi, Tilli,
Sumere depositum clavum, fierique tribuno? 25
Invidia accrevit, privato quse minor esset.
Nam ut quisque insanus nigris medium impediit crus
Pellibus, et latum demisit pectore clavum,
Audit continuo, Quis homo hic, aut quo patre natus?
Ut, si qui segrotet, quo morbo Barrus, haberi 30
Et cupiat formosus, eat quacunque, puellis
Injiciat curam quserendi singula; quali
Sit facie,'Sura, quali pede, dente, capillo:
Sic, qui promittit, cives, urbem sibi curse,
Imperium fore, et Italiam, et delubra deorum; 35
Quo patre sit natus, num ignota matre inhonestus,
Omnes mortales curare et quserere cogit.
Tune Syri, Damce, aut Dionysi filius, audes
Dejicere e saxo cives, aut tradere CadnaD ?
At Novius collega gradu post me sedet uno ; 40
Namque est ille, pater 'quod erat meus. Hoc tibi
PauIIus,
Et Messala videris ? at hic, si plostra ducenta,
Concurrkntque foro tria funera, magna sonabit,
Cornua quod vincatque tubas : saltem tenet hoc nos.
Nunc ad me redeo libertino patre natum, 45
SATIRARUM LIB. I. 6. 17
Quem rodiint omnes libertino patre natum :
Nunc, quia sum tibi, Msecenas, convictor; at olim,
Quod mihi pareret legio Romana tribuno.
Dissimile hoc illi est : quia non, ut forsit honorem
Jure mihi invideat quivis, ita te quoque amicum, 50
Prsesertim cautum dio^nos assumere, prava
Ambitione procul. Feiicem dicere non hoc
Me possim, casu quod te sortitus amicum :
Nulla etenim tibi me fors obtulit; optimus olim
Virgilius, post hunc Varius, dixere quid essem. 55
Ut verti coram, singultim pauca locutus,
(Infans namque pudor prohibebat plura profari)
Non ego me claro natum patre, non ego circum
Me Satureiano vectari rura caballo,
Sed, quod eram, narro : respondes (ut tuus est mos) 60
Pauca: abeo; et revocas nono post mense, jubesque
Esse in amicorum numero. Magnum hoc ego duco,
Quod placui tibi, qui turpi secernis honestum,
Non patre praeclaro, sed vita et pectore puro.
Atqui si vitiis mediocribus ac mea paucis 65
Mendosa est natura, alioqui recta (velut si
Egregio inspersos reprehendas corpore nsevos) ;
Si neque avaritiam, neque sordes, aut mala lustra
Objiciet vere quisquam mihi; purus et insons
(Ut me collaudem) si et vivo carus amicis ; 70
Caifsa fuit pater his, qui macro pauper agello
Noluit in Flavi ludum me mittere, magni
Qup pueri, magnis e centurionibus orti,
Ltevo suspensi loculos tabulamque lacerto
ibant octonis referentes Idibus sera; 75
S6d puerum efet ausus Romam portare docendum
Artes, quas doceat quivis eques atque senator
Semet prognatos. Vestem servosque sequentes,
In ma^no ut populo, si qui vidisset, avita
Ex re prseberi sumptus mihi crederet illos. 80
Ipse mihi custos incorruptissimus omnes
Circum doctores aderat. Quid multa? pudicum
(Qui primus virtutis honos) servavit ab omni
18 SATIRARUM LIB. I. 6.
Non solum facto, verum opprobrio quoque turpi :
Nec timuit, sibi ne vitio quis verteret olim, 85
Si prseco parvas, aut (ut fuit ipse) coactor
Mercedes sequerer; neque ego essem questus. At
hoc nunc
Laus illi debetur, et a me gratia major.
Nil me poaniteat sanum patris hujus: eoque
Non, ut majrna dolo factum negat esse suo pars, 90
Quod non ingenuos habeat clarosque parentes,
Sic me defendam. Longe mea discrepat istis
Et vox et ratio: nam si natura juberet
A certis annis aevum remeare peractum,
Atquealios legere ad fastum quoscunque parentes: 95
Optaret sibi quisqne; meis contentus honestos
Fascibus et sellis nollem mihi sumere ; demens
Judicio vulgi, sanus fortasse tuo, quod
Nollem onus haud unquam solitus portare molestum.
Nam mihi continuo major quserenda foret res, 100
Atque sakitandi plures ; ducendus et unus
Et comes alter, uti ne solus rusve peregreve
Exirem ; phires calones atque caballi
Pascendi ; ducenda petorrita. Nunc mihi curto
Ire licet mulo, vel si libet usque Tarentum, 105
Mantica cui himbos onere ulceret, atque eques armos;
Objiciet nemo sordes mihi, quas tibi, Tilli,
Quum Tiburte via prsetorem quinque sequuntur
Te pueri, lasanum portantes oenophorumque.
Hoc ego commodius, quam tu, praeelare senator, 110
Millibus atque ahis vivo. Quacunque libido est,
Incedo solus: percontor, quanti olus, ac far:
Fallacem Circum, vespertinumque pererro
Ssepe Forum ; adsisto divinis: inde domum me
Ad porri et ciceris refero laganique catinum ; 115
Coena ministratur pueris tribus, et lapis albus
Pocula cum cyatho duo sustinet; adstat echinus
Vilis, cum patera guttus, Campana supellex.
Deinde eo dormitum, non soUicitus, mihi quod cras
Surgendum sit mane, obeundus Marsya, qui se 120
SATIRARUM LIB. I. 7. 19
Vultum ferre negat Noviorum posse minoris.
Ad quartam jacen : post Iianc vagor ; aut ego, leeto
Aut scripto, quod me tacitum juvet, ungor olivo,
Non quo fraudatis immundus Natta Jucernis.
Ast ubi me fesstim sol acrior ire lavatum 125
Admonuit, fugio Campum lusumque trigonem.
Pransus non avide, quantum interpellet inani
Ventre diem durare, domesticus otior. Ha^c est
Vita solutorum misera ambitione gravique.
His me consolor victurum suavius, ae si 130
Qusestor avus, pater atque meus, patruusque fuisset.
SATIRA VII.
Proscripti Regis Rupili pus atque venenum,
Hybrida quo pacto sit Persius ultus, opinor
Omnibus et lippis notum et tonsoribus esse.
Persius Iiie permagna negotia dives habebat
Clazomenis, etiam lites cum Rege molestas ; 5
Durus homo, atque odio qui posset vincere Regem,
Confidens tumidusque, adeo sermonis amari,
Sisennas, Barros ut equis prsecurreret albis.
Ad Regem redeo. Postquam nil inter utrumque
Convenit (hoc etenim sunt omnes jure molesti, 10
Quo fortes, quibus adversum bellum incidit; inter
Hectora Priamiden animosum atque inter Achillem
Ira fuit capitalis, ut ultima divideret mors,
Non aliam ob causam, nisi quod virtus in utroque
Summafuit: duo si discordia vexet inertes, 15
Aut si disparibus bellum incidat, ut Diomedi
Cum Lycio Glauco, discedet pigrior, ultro
Muneribus missis) ; Bruto prsetore tenente
Ditem Asiam, Rupili et Persi par pugnat : uti non
Compbsitus melius cum Bitho Bacchius. In jus 20
Acres procurrunt, magnum spectaculum uterque.
Persius exponit causam, ridetur ab omni
Conventu, laudat Brutum, laudatque cobortem :
20 SATIRARUM LIB. I. 9.
Solem Asise Brutum appellat, stellasque salubres
Appellat comites, excepto Rege ; canem iilum, 25
Invisum agricolis sidus, venisse. Ruebat,
Flumen ut hibernum, fertur quo rara securis.
Tum Praenestinus salso multoque fluenti
Expressa arbusto regerit convicia, durus
Vindemiator et invictus, cui ssepe viator 30
Cessisset, magna compellans v-oce cucullum.
At Graecus, postquam est Italo perfusus aceto,
Persius exclamat : Per magnos, Brute, Deos te
Oro, qui reges consueris tollere, cur non
Hunc Regem jugulas? operum hoc, mihi crede, tuo-
rum est. 35
8ATIRA IX.
Ibam forte Via Sacra, sicut meus est mos,
Nescio quid meditans nugarum, totus in illis :
Accurrit quidam, notus mihi nomine tantum,
Arreptaque manu, Quid agis, dulcissime rerum ?
Suaviter, ut nunc est, inquam, et cupio omnia quse
vis. 5
Quum assectaretur, Num quid vis ? occupo. At ille,
Noris nos, inquit; docti sumus. Hic ego, Pluris
Hoc, inquam, mihi eris. Misere discedere quserens,
Ire modo ocius, interdum consistere, in aurem
Dicere nescio quid puero; quum sudor ad imos 10
Manaret talos : O te, Bolane, cerebri
Felicem ! aiebam tacitus, quum quidlibet ille
Garriret, vicos, urbem laudaret. Ut illi
Nil respondebam, Misere cupis, inquit, abire,
Jam dudum video : sed nil agis; usque tenebo ; 15
Persequar hinc, quo nunc iter est tibi. Nil opus
est te
Circumagi : quendam volo visere non tibi notum ;, ^
Trans Tiberim longe cubat is, prope Csesaris hortos.
Nil habeo quod agam, et non sum piger;, usque se-
quar te.
SATIRARUM LIB. I. 9. 21
Demitto auriculas, ut iniquse mentis asellus, 20
Quum gravius dorso subiit onus. Incipit ille :
Si bene me novi, non Viscum pluris amicum,
Non Varium^ facies : nam quis me scribere plures,
Aut citius possit versus ? quis membra movere
Mollius? invideatquod et Hermogenes, ego canto. 25
Interpellandi locus hic erat: Est tibi mater,
Cognati, queis te salvo^est opus? Haud mihi quis-
quam;
Omnes composui. Felices ! Nunc ego resto.
Confice ; namque instat fatum mihi triste, Sabella
Quod puero cecinit, divina mota anus urna : 30
" Hunc neque dira venena, nec hosticus auferet ensis,
Nec laterum dolor, aut tussis, nec tarda podagra;
Garrulus hunc quando consumet cunque : loquaces,
Si sapiat, vitet, simul atque adoleverit setas."
Ventum erat ad Vestse, quarta jam parte diei 35
Prseterita ; et casu tum respondere vadato
Debebat; quod ni fecisset, perdere litem.
Si me amas, inquit, paullum hic ades. Inteream, si
Aut valeo stare;, aut novi civilia jura;
Et propero qup scis. Dubius sum, quid faciam, in-
quit; 40
Tene relinquam, au rem. Me, sodes. Non faciam,
ille:
Et prsecedere coepit. Ego (ut contendere durum est
Cum victore) sequor. Msecenas quomodo tecum ?
Hinc repetit; paucorum hominum, et mentis bene
sanse ;
Nemo dexterius fortuna est usus. Haberes 45
Magnum adjutorem, posset qui ferre secundas,
Hunc hominem velles si tradere: dispeream, ni
Submosses omnes. Non isto vivimus illic,
Quo tu rere, modo. Domus hac nec purior ulla est,
Nec magis his aliena malis : nil mi officit unquam, 50
Ditior hic aut est quia doctior : est locus uni-
Cuique suus. Magnum narras, vix credibile. Atqui
Sic habet. Accendis, quare cupiam magis illi
22 SATIRARUM LIB. I. 10.
Proximus esse. Velis tantummodo; quae tua virtus,
Expugnabis ; et est qui vinci possit ; eoque 55
Difficiles aditus primos Iiabet. Haud mihi deero :
Muneribus servos corrumpam ; non, hodie si
Exclusus fuero, desistam : tempora quueram ;
Occurram in triviis, deducam. Nil sine mag^no
Vita labore dedit mortalibus. Hsec dum agit, ecce, 60
Fuscus Aristius occurrit, mihi carus, et illum
Qui pulchre nosset. Consistimus : Unde venis ? et
Quo tendis? rogat, et respondet. Vellere coepi
Et prensare manu lentissima brachia; nutans,
Distorquens oculos, ut me eriperet. Male salsus 65
Ridens dissimulare; meum jecur urere bilis.
Certe, nescio quid secreto velle loqui te
Aiebas mecum. Memini bene ; sed meliore
Tempore dicam : hodie tricesima sabbata : vin' tu
Curtis Judseis oppedere? NuIIa mihi, inquam, 70
Religio est. At mi: sum paulo infirmior, unus
Multorum : ignosces ; alias loquar. Hunccine solem
Tam nigrum surrexe mihi ! Fugit improbus, ac me
Sub cultro linquit. Casu venit obvius illi
Adversarius, et, Quo tu, turpissime ? magna 75
Inclaraat voce; et, Licet antestari? Ego vero
Oppono auriculam. Rapit in jus : clamor utrinque ;
Undique concursus. Sic, me servavit ApoIIo.
SATIRA X.
Nempe incoraposito dixi pede currere versus
Lucili : quis tam Lucili fautor inepte est,
Ut non hoc fateatur ? At idera, quod sale multo
Urbem defricuit, charta laudatur eadem.
Nec tamen hoc tribuens, dederim quoque cetera; nam
sic 5
Et Laberi mimos, ut pulchra poemata, mirer.
Ergo non satis est, risu diducere rictum
Auditoris (et est quaedam tamen hic quoque virtus) ;
SATIRARUM LIB. I. 10. 23
Est brevitate opiis, ut currat sententia, neu se
Impediat verbis lassas onerantibus aures; 10
Et sermone opus est modo tristi, ssepe jocoso,
Defendente vicem modo rhetoris atque poetse,
Interdum urbani, parcentis viribus, atque
Extenuantis eas consulto. Ridiculum acri
Fortius et melius magnas plerumque secat res. 15
lili, scripta quibus comoedia prisca viris est,
Hoc stabant, hoc sunt imitandi, quos neque pulcher
Hermogenes unquam legit, neque simius iste,
Nil preeter Calvum et doctus cautare Catullum.
At inagnum fecit, quod verbis Grseca Latinis 20
Miscuit. O seri studiorum ! quine putetis
DifBcile et mirum, Rhodio quod Pitholeonti
Contigit? At sermo lingua conciniuis utraque
Suavior, ut Chio nota si commixta Falerni est.
Quum versus facias, te ipsum percontor, an et quum
Dura tibi peragenda rei sit causa Petilli? 26
Scilicet oblitos patriseque patrisque Latini,
Quum Pedius causas exsudet Poplicohi, atque
Corvinus, patriis intermiscere petita
Verba foris malis, Canusini more bilinguis ? 30
Atque ego quum Graecos facerem, natus mare citra,
Versiculos, vetuit tali me voce Quirinus,
Post mediam noctem visus, quum somnia vera :
" In silvam non ligna feras insanius, ac si
Magnas Grgecorum malis implere catervas." 35
Turgidns Alpinus jugulat dum Memnona, dumque
Defingit Rheni luteum caput; hsec ego hido,
Quse nec in jede sonent certantia, judice Tarpa;
Nec redeant iterum atque iterum spectanda theatris.
Arguta meretrice potes, Davoque Chreraeta 40
Eludente senem, comis garrire libellos,
Unus vivorum, Fundani; PoUio regum
Facta canit, pede ter percusso ; forte epos acer,
Ut nemo, Varius ducit; moUe atque facetum
Virgilio annuerunt gaudentes rure Camense. 45
Hoc erat, experto frustra Varrone Atacino .
24 SATIRARUM LIB. I. 10.
Atque quibusdam aliis, melius quod scribere possem,
Inventore minor : neque ego illi detrahere ausim
Hserentern capiti multa cum laude coronam.
At dixi, fluere hunc lutulentum, saepe ferentem 50
Plura quidem tollenda relinquendis. Age, quseso,
Tu nihil in magno doctus reprehendis Homero?
Nil comis tragici mutat Lucilius Acci?
Non ridet versus Enni gravitate minores,
Quum de se loquitur, non ut majore reprensis? 55
Quid vetat et nosmet Lucili scripta legentes,
Quserere, num illius, num rerum dura negarit
Versiculos natura magis factos et euntes
MoIIius, ac si quis pedibus quid ciaudere senis,
Hoc tantum contentus, amet scripsisse ducentos 60
Ante cibum versus, totidem coenatus ; Etrusci
Quale fuit Cassi rapido ferventius amni
Ingenium, capsis quem fama est esse librisque
Ambustum propriis. Fuerit Lucilius, inquam,
Comis et urbanus; fuerit limatior idem, 65
Quam rudis et Grsecis intacti carminis auctor,
Quamque poetarum seniorum turba; sed ille,
Si foret hoc nostrum fato delatus in aevum,
Detereret sibi multa ; recideret omne, quod ultra
Perfectum traheretur ; et in versu faciendo 70
Ssepe caput scaberet, vivos et roderet ungues.
Ssepe stilum vertas, iterum, quse digna legi sint,
Scripturus; neque, te ut miretur turba, labores:
Contentus paucis lectoribus. An tua demens
Vilibus in ludis dictari carmina malis ? 75
Non ego: nam satis est, equitem mihi plaudere, ut
audax,
Contemptis aliis, explosa Arbuscula dixit.
Men' moveat cimex Pantilius ? aut cruciet, quod
Vellicet absentem Demetrius? aut quod ineptus
Fannius Hermogenis laedat conviva Tigelli? 80
Plotius et Varius, Msecenas Virgiliusque,
v^algius, et probet hsec Octavius optimus, atque
Fuscus ; et hsec utinam Viscorum laudet uterque !
SATIRARUM LIB. I. 10. 25
Ambitione relegata, te dicere possum,
Pollio, te, Messala, tuo eum fratre; simulque 85
Vos, Bibule et Servi ; simul his te, candide Furni :
Complures alios, doctos ego quos et amicos
Trudens prsetereo, quibus bsec, sunt qualiacunque,
Arridere velim ; doliturus, si placeant spe
Deterius nostra. Demetri, teque, Tigelli, 90
Discipularum inter jubeo plorare catbedras.
1, puer, atque meo citus haec subscribe libello.
- ^. ^^..0 ^^ c^^/. -^->^
S ATIRARUM
LIBER SECUNDUS.
SATIRA I.
SuNT, quibus in Satira videor nimis acer, et ultra
Leg^em tendere opus : sine nervis altera, quidquid
Composui, pars esse putat; similesque meorum
Mille die versus deduci posse. Trebati,
Quid faciam, prsescribe. Quiescas. Ne faciam,
inquis, 5
Omnino versus ? Aio. Peream male, si non
Optimum erat ; verum nequeo dormire. Ter uncti
Transnanto Tiberim, somno quibus est opus alto,
Irriguumque mero sub noctem corpus habento.
Aut, si tantus amor scribendi te rapit, aude 10
Csesaris invicti res dicere, multa laborum
Prsemia laturus. Cupidum, pater optime, vires
Deficiunt : neque enim quivis horrentia pilis
Agmina, nec fracta pereuntes cuspide Gallos,
Aut labentis equo describit vulnera Parthi. 15
Attamen et justum poteras et scribere fortem :
Scipiadam ut sapiens Lucilius. Haud mihi deero,
Quum res ipsa feret. Nisi dextro tempore Flacci
Verba per attentam non ibunt Csesaris aurem;
Cui raale si palpere, recalcitrat ^ undique tutus. 20
Quanto rectius hoc, quam tristi Isedere versu
Pantolabum scurram, Nomentanumque nepotem !
SATIRARUM LIB. II. 1, 27
Quum sibi quisque timet, quaraquam est intactus, et
odit.
Quid faeiam ? saltat Milonius, ut semel icto
Accessit fervor capiti, numerusque lucernis. 25
Castor gaudet equis, ovo prognatus eodem
Pugnis ; quot capitum vivunt, totidem studiorum
Millia. Me pedibus delectat claudere verba
Lucili ritu, nostrum melioris utroque.
llle velut fidis arcana sodalibus olim 30
Credebat libris ; neque, si ma!e cesserat, unquam
Decurrens alio, neque si bene: quo fit, ut omnis
Votiva pateat veluti descripta tabella
Vita seuis. Sequor liunc Lucanus an Appulus,
anceps :
Nam Venusinus arat finem sub utrumque colonus, 35
Missus ad lioc, pulsis (vetus est ut fama) Sabellis,
Quo ne per vacuum Romano incurreret hostis ;
Sive quod Appula gens, seu quod Lucania bellum
Incuteret violenta. Sed hic stilus haud petet ultro
Quemquam animantem, et me veluti custodiet ensis 49
Vagina tectus; quem cur destringere coner
Tutus ab infestis latronibus ? O pater, et rex
Jupiter, ut pereat positum rubigine teluin,
Nec quisquam noceat cupido raihi pacis ! at ille,
Qui rae commorit (Melius non tangere ! clamo) 45
Flebit, et insignis tota cantabitur urbe.
Cervius iratus leges minitatur et urnam ;
Canidia Albuti, quibus est iniuiica, venenum ;
Grande raalura Turius, si quid se judice certes.
Ut, quo quisque valet, suspectos terreat, utque 50
Iraperet hoc natura potens, sic collige raecum :
Dente lupus, cornu taurus petit: unde, nisi intus
Monstratura ? Scsevse vivacera crede nepoti
Matrem ; nil faciet sceleris pia dextera ; mirum
Ut neque calce lupus quemquam, neque dente petit
bos ; , 55
Sed mala tollet anum vitiato raelle cicuta.
Ne longum faciara : seu me tranquilla senectus
c2
28 SATIRARUM LIB, II. 2.
Exspectat, seu Mors atris circumvolat alis,
Dives, inops; Romee, seu, Fors itajusserit, exsul ;
Quisquis erit vitse scribara color. O puer, ut sis 60
Vitalis, metuo; et majorum ne quis amicus
Frigore te feriat. Quid? quum est Lucilius ausus
Primus in hunc operis componere carmina morem,
Detrahere et pellem, nitidus qua. quisque per ora
Cederet, introrsum turpis; num Lselius aut qui 65
Duxit ab oppressa meritum Carthatrine nomen,
Ingenio offensi aut Jseso doluere Metello?
Famosisque Lupo cooperto versibus? Atqui
Primores populi arripuit, populumque tributim;
Scilicet uni sequus virtuti, atque ejus amicis. 70
Quin ubi se a vulgo et scena in secreta remorant
Virtus Scipiadse et mitis sapientia Lseii,
Nugari cum illo, et discincti hidere, donec
Decoqueretur olus, soliti. Quidquid sum ego, quamvis
Lifra Lucili censum ingeniumque, tamen me 75
Cum magnis vixisse invita fatebitur usque
Lividia, et fragili quserens illidere dentem
Offendet solido : nisi quid tu, docte Trebati,
Dissentis. Equidem nihil hinc diffindere possum;
Sed tamen, ut monitus caveas, ne forte negoti 80
Incutiat tibi quid sanctarum inscitia legum :
Si mala condiderit in quem quis carmina, jus est
Judiciumque. Esto, si quis mala: sed bona si quis
Judice condiderit laudatus Csesare? si quis
Opprobriis digrmm latraverit, integer ipse ? 85
Solventur risu tabulse ; tu missus abibis.
SATIRA II.
Quse virtus, et quanta, boni, sit vivere parvo,
(Nec meus hic sermo est, sed quse prsecepit Ofella
Rusticus, abnormis sapiens, crassaque Minerva)
Discite, non inter lances mensasque nitentes,
Quum stupet insanis acies fulgoribus, et quum 5
SATIRARUM LIB. II. 2. 29
AccHnis falsis animus meliora recusat ;
Verum liic impransi mecum ciisquirite. Cur hoc?
Dicam, si potero. Male verum examinat omnis
Corruptus judex. Leporem sectatus, equove
Lassus ab indomito, vel, si Romana fatigat 10
Militia adsuetum Grsecari, seu piia velox,
Moliiter austerum studio fallente laborem,
Seu te discus agit, pete cedentem aera disco :
Quum labor extuderit fastidia, siccus, inanis,
Sperne cibum viiem ; nisi Hymettia melia Faierno 15
Ne biberis diluta. Foris est promus, et atrum
Defendens pisces liiemat mare ; cum sale panis
Latrantem stomachum bene leniet. Unde putas, aut
Qui partum ? Non in caro nidore voluptas
Summa, sed in te ipso est. Tu pulmentaria qusere 20
Sudando : pinguem vitiis aibumque neque ostrea
Nec scarus, aut poterit peregrina juvare lagois.
Vix tamen eripiam, posito pavone, velis quiu
Hoc potius, quam gailina tergere palatum,
Corruptus vanis rerum ; quia veneat auro 25
Rara avis, et picta pandat spectacula cauda :
Tamquam ad rem attineat quidquam. Num vesceris
ista,
Quam iaudas, piuma ? cocto num adest iionor idem ?
Carne tamen, quamvis distat nihii, hac magis iiiam
Imparibus formis deceptum te petere esto : 30
Unde datum sentis, iupus hic Tiberinus, an alto
Captus hiet? pontesne inter jactatus; an amnis
Ostia sub Tusci? Laudas, insane, triiibrem
Mullum, in singula quem minuas pulmenta necesse est.
Ducit te species, video ; quo pertinet ergo 35
Proceros odisse lupos? Quia scilicet illis
Majorem natura modum dedit, his breve pondus.
Jejunus raro%stomachus vulgaria temnit.
Porrectum magno magnum spectare catino
Veilem, ait Harpyiis gula digna rapacibus. At vos 40
Prpesentes, Austri, coquite horum obsonia ! Quamquam
Putet aper rhombusque recens, mala copia quando
c3
30 SATIRARUM LIB. 11. 2.
JEgvum solHcitat stomachum, quum rapula plenus
Atque acidas mavult inulas. Necdum omnis abacta
Pauperies epulis regum : nam vilibus ovis 45
Nigrisque est oleis hodie locus. Haud ita pridem
Galloni prsecoiiis erat acipensere mensa
Infamis. Quid ? tum rhombos minus sequora alebant?
Tutus erat rhombus, tutoque ciconia nido ;
Donec vos auctor docuit prsetorius. Ergo, 50
Si quis nunc mergos suaves edixerit assos,
Parebit pravi docilis Romana juventus.
Sordidus a tenui victu distabit, Ofella
Judice; nam frustra vitium vitaveris illud,
Si te alio pravum detorseris. Avidienus, 55
Cui Canis, ex vero dictum, cognomen adhseret,
Quinquennes oleas est et silvestria corna;
Ac, nisi mutatum, parcit defundere vinum, et,
Cujus odorem olei nequeas perferre (licebit
Ille repotia, natales, aliosve dierum 60
Festos albatus celebret) cornu ipse bilibri
Caulibus instillat, veteris non parcus aceti.
Quali igitur victu sapiens utetur ? et horum
Utrum imitabitur? Hac urget lupus, hac canis angit.
Mundus erit, qui non offendat sordibus; atque 65
In neutram partem cultus miser. Hic neque servis,
Albuti senis exemplo, dum munia didit,
Ssevus erit; nec sic ut simplex Naevius, unctam
Convivis prsebebit aquam: vitium hoc quoque magnum.
Accipe nunc, victus tenuis quse quantaque secum 70
Afferat. In primis valeas bene : nam, varise res
Ut noceant homini, credas, memor illius escse,
Quse simplex olim tibi sederit; at simul assis
Miscueris elixa, simul conchylia turdis,
Dulcia se in bilem vertent, stomachoque tumultum 75
Lenta feret pituita. Vides, ut pallidus omnis
Coena desurgat dubia? Quin corpus onustum
Hesternis vitiis animum quoque prsegravat una,
Atque affigit humo divinse particulam aurse.
Alter, ubi dicto citius curata sopori 80
SATIRARUM LIB. II. 2. 31
Membra dedit, vegetus prsescripta ad munia surgit.
Hic tamen ad nielius poterit transcurrere quondam,
Sive diem festum rediens advexerit anaus,
Seu recreare volet tenuatum corpus, ubive
Accedent anni, et tractari moUius setas 85
Imbecilla volet. Tibi quidnam accedet ad istam,
Quam puer et validus prsesumis, moUitiem, seu
Dura valetudo inciderit, seu tarda senectus ?
Rancidum aprum antiqui laudabant, non quia nasus
lUis nuUus erat; sed, credo, hac mente, quod hospes 80
Tardius adveniens vitiatum commodius, quam
integrum edax dominus consumeret. Hos utinam inter
Heroas natum tellus me prima tulisset !
Das aliquid famse, quse carmine gratior aurem
Occupet humanam ? Gratides rhombi patinseque 95
Grande ferunt una cum damno dedecus. Adde
Iratum patruum, vicinos, te tibi iniquum,
Et frustra mortis cupidum, cum deerit egenti
As, laquei pretium. Jure, inquit, Trausius istis
Jurgatur verbis : ego vectigalia magna 100
Divitiasque habeo tribus amplas regibus. Ergo,
Quod superat, non est, melius quo insumere possis?
Cur eget indignus quisquam te divite ? quare
Templa rnunt antiqua deum ? cur, improbe, carse
Non aliquid patrise tanto emetiris acervo? 105
Uni nimirum tibi recte semper erunt res?
O magnus posthac inimicis risus ! Uterne
Ad casus dubios fidet sibi certius? hic, qui
Pluribus assuerit mentem corpusque superbum,
An qui, contentus parvo metuensque futuri, 110
In pace, ut sapiens, aptarit idonea bello ?
Quo magis his credas, puer hunc ego parvus Ofellam
Integris opibus novi non latius usum,
Quam nunc accisis. Videas metato in agello
Cum pecore et gnatis fortem mercede colonum, 115
Non ego, narrantem, temere edi luce profesta
Quidquam prseter olus fumosse cum pede pernse.
Ac mihi, seu longum post tempus venerat hospes,
c4
32 SATIRARUM LIB. II. 3.
Sive operum vacuo gratus conviva per imbrem
Vicinus, bene erat, non piscibus urbe petitis, 120
Sed pullo atque hsedo : tum pensilis uva secundas
Et nux ornabat mensas cum duplice ficu.
Post hoc ludus erat culpa potare magistra ;
Ac venerata Ceres, ita culmo surgeret alto,
Explicuit vino contractae seria frontis. 125
Sseviat atque novos moveat Fortuna tumultus :
Quantum hinc imminuet? quantoaut ego parcius, aut
vos,
O pueri, nituistis, ut huc novus incola venit ?
Nam proprise telluris herum natura neque illum,
Nec me, nec quemquam statuit: nos expulit ille; 130
Illum aut nequities, aut vafri inscitia juris,
Postremo expellet certe vivacior hseres.
Nunc ager Umbreni sub nomine, nuper Ofellae
Dictus, erit nulli proprius, sed cedet in usum
Nunc mihi, nunc alii. Quocirca vivite fortes, 135
Fortiaque adversis opponite pectora rebus.
SATIRA III.
Sic raro scribis, ut toto non quater anno
Membranam poscas, scriptorum quseque retexens,
Iratus tibi,"quod vini somnique benignus
Nil dignum sermone canas. Quidfiet? Ab ipsis
Saturnalibus huc fugisti ! Sobrius ergo 5
Dic aliquid dignum promissis: incipe. Nil est !
Culpantur frustra calami, immeritusque laborat
Iratis natus paries Dis atque poetis.
Atqui vultus erat multa et prseclara minantis,
Si vacuum tepido cepisset villula tecto. 10
Quorsum pertinuit stipare Platona Menandro?
Eupolin, Archilochum, comites educere tantos?
Invidiam placare paras virtute relicta ?
Contemnere, miser : vitanda est improba Siren,
SATIRARUM LIB. II. 3. 33
Desidia; aut qiiidquid vita meliore parasti, 15
Ponendum sequo animo. Di te, Damasippe, deaeque,
Verum ob consilium donent tonsore : sed unde
Tam bene me nosti? Postquam omnis res mea Janum
Ad medium fracta est, aliena negotia curo,
Excussus propriis. Olim nam quserere amabam, 20
Quo vafer ille pedes lavisset Sisyphus sere,
Quid sculptum infabre, quid fusum durius esset:
Callidus huic signo ponebam millia centum :
Hortos egregiasque domos mercarier unus
Cum iucro noram; unde frequentia Mercuriale 25
Imposuere mihi cognomen compita. Novi,
Et morbi miror purgatum te illius. Atqui
Emovit veterem mire novus, ut solet, in cor
Trajecto lateris miseri capitisve dolore ; 29
Ut iethargicus hic quum iit pugil, et medicum urget.
Dum ne quid simile huic, esto ut libet. O bone, ne te
Frustrere ; insanis et tu stultique prope omnes,
Si quid Stertinius veri crepat, unde ego mira
Descripsi docilis prsecepta hsec, tempore quo me
Solatus jussit sapientem pascere barbam, 35
Atque a Fabricio non tristem ponte reverti.
Nam male re gesta, quum vellem mittere operto
Me capite in flumen, dexter stetit, et, Cave faxis
Te quidquam indignura : pudor (inquit) te malus
angit,^ .
Insanos qui inter vereare insanus haberi. 40
Primum nam inquiram, quid sit furere; hocsi erit in te
Solo, nil verbi, pereas quin fortiter, addam.
Quem mala stultitia, et quemcunque inscitia veri
Csecum agit, insanum Chrysippi porticus et grex
Autumat. Hsec populos, hsec magnos formula
reges, 45
Excepto sapiente, tenet. Nunc accipe, quare
Desipiant omnes aeque ac tu, qui tibi nomen
Insano posuere. Velut silvis, ubi passim
Palantes error certo de tramite pellit,
Ilie sinistrorsum, hic dextrorsum abit ; unus utrique 50
c 5
34 SATIRARUM LIB. II. 3.
Error, sed varils illudit partibus : hoc te
Crede modo insanum, nihilo ut sapientior ille,
Qui te deridet, caudam trahat. Est genus unum
Stultitise nihilum metuenda timentis, ut ignes,
Ut rupes, fluviosque in campo obstare queratur : 55
Alterum, et huic varum, et nihilo sapientius, ignes
Per medios fluviosque ruentis. Clamet amica
Mater, honesta soror cum cognatis, pater, uxor :
Hic fossa est ingens ! hic rupes maxima ! serva !
Non magis audierit, quam Fufius ebrius olim, 60
Quum Ilionam edormit, Catienis mille ducentis,
' Mater te appello,' clamantibus. Huic ego vulgus
Errori similem cunctum insanire docebo.
Insanit veteres statuas Damasippus emendo.
Integer est mentis Damasippi creditor ? Esto. 65
Accipe, quod nunquam reddas mihi, si tibi dicam,
Tune insanus eris, si acceperis ? an magis excors
Kejecta prgeda, quam prsesens Mercurius fert?
Scribe decem a Nerio : non est satis : adde Cicutae
Nodosi tabulas centum ; mille adde catenas : 70
Effugiet tamen hsec sceleratus vincula Proteus.
Quum rapies in jus malis ridentem alienis,
Fiet aper, modo avis, modo saxum, et, quum volet,
arbor.
Si male rem gerere, insani est ; contra bene, sani ;
Putidius multo cerebrum est (mihi crede) Perilli, 75
Dictantis, quod tu nunquam rescribere possis.
Audire atque togam jubeo componere, quisquis
Ambitione mala aut argenti pallet amore,
Quisquis luxuria tristive superstitione,
Aut alio mentis morbo calet; huc propius me, 80
Dum doceo insanire omnes, vos ordine adite.
Danda est ellebori multo pars maxima avaris :
Nescio an Anticyram ratio illis destinet omnem.
Ha^redes Staberi summam incidere sepulcro :
Ni sic fecissent, gladiatorum dare centum 85
•Damnati populo paria, atque epulum arbitrio Arri,
Frumenti quantum metit Africa. Sive ego prave,
SATIRARUM LIB. tl. 3. 35
Seu recte hoc volui ; ne sis patruus mihi. Credo
Hoc Staberi prudentem animum vidisse. Quid ergo
Sensit, quum summam patrimoni insculpere saxo 90
Heeredes voluit ? Quoad vixit, credidit ingens
Pauperiem vitium, et cavit nihil acrius ; ut, si
Forte minus locuples uno quadrante perisset,
Ipse videretur sibi nequior : omnis enim res,
Virtus, fama, decus, divina humanaque pulchris 95
Divitiis parent; quas qui construxerit, ille
Clarus erit, fortis, justus. Sapiensne? Etiam, et rex,
Et quidquid volet. Hoc, veluti virtute paratum,
Speravit magnse laudi fore. Quid simile isti
Grsecus Aristippus? qui servos projicere aurum IGO
In media jussit Libya, quia tardius irent
Propter onus segnes. Uter est insanior horum?
Nil agit exemplum, litem quod lite resolvit.
Si quis emat citharas, emptas comportet in unum,
Nec studio citharse, nec Musse deditus ulli ; 105
Si scalpra et formas non sutor; nautica vela
Aversus mercaturis ; delirus et amens
Undique dicatur merito. Qui discrepat istis,
Qui nummos aurumque recondit, nescius uti
Composilis, metuensque veiut contingere sacrum? 110
Si quis ad ingentem frumenti semper acervum
Porrectus vigilet cum longo fuste ; neque illinc
Audeat esuriens dominus contingere granum,
Ac potius foliis parcus vescatur amaris :
Si, positis intus Chii veterisque Falerni 115
Mille cadis, nihil est, ter centum millibus, acre
Potet acetum : age, si et stramentis incubet unde-
Octoginta annos natus, cui stragula vestis,
Blattarum ac tinearum epulse, putrescat in arca :
Nimirum insanus paucis videatur, eo quod ] "20
Maxima pars hominum morbo jactatur eodem.
Filius, aut etiam hsec libertus ut ebibat hseres,
Dis inimice senex, custodis? ne tibi desit?
Quantulum enim summse curtabit quisque dierum,
Ungere si caules oleo meliore caputque 125
c6
36 SATIRARUM LIB. II. 3.
Coeperis impexa foedunri porrigine ? Quare,
Si quidvis satis est, perjuras, surripis, aufers
Undique? tun' sanus? Populum si caedere saxis
Incipias, servosque, tuo quos sere pararis,
Insanum te omnes pueri clamentque puellae: 130
Quum laqueo uxorem interimis, matremque veneno,
Incolumi capite es ? Quid enim ? Neque tu lioc
facis Argis,
Nec ferro ut demens genitricem occidis Orestes.
An tu reris eum occisa insanisse parente,
Ac non ante malis dementem actum Furiis, quam 135
In matris jugulo ferrum tepefecit acutum ?
Quin, ex quo habitus male tutse mentis Orestes,
Nii sane fecit, quod tu reprehendere possis ;
Non Pyladen ferro violare aususve sororem est
Electram ; tantum male dicit utrique, vocando 140
Hanc Furiam, hunc aliud, jussit quod splendida bilis.
Pauper Opimius argenti positi intus et auri,
Qui Veientanum festis potare diebus
Campana solitus truUa, vappamque profestis,
Quondam lethargo grandi est oppressus, ut hseres 145
Jam circum loculos et claves Isetus ovansque
Curreret. Hunc medicus multum celer atque fidelis
Excitat hoc pacto : mensam poni jubet atque
Effundi saccos nummorum ; accedere phires
Ad numerandum : hominem sic erigit ; addit et
illud, 150
Ni tua custodis, avidus jam hsec auferet hseres.
Men' vivo ? Ut vivas igitur, vigiia : hoc age. Quid
vis ?
Deficient inopem vense te, ni cibus atque
Ingens accedit stomacho fultura ruenti.
Tu cessas? agedum, sume hoc ptisanarium oryzse. 155
Quanti emptse ? Parvo. Quanti ergo ? Octussibus.
Eheu !
Quid refert, morbo, an furtis pereamve rapinis ?
Quisnam igitur sanus ? Qui non stultus. Quid
avarus ?
SATIRARUM LIB. II. 3. 37
Stultus et insanus. Quid ? si quis non sit avarus,
Continuo sanus? Minime. Cur, Stoice ? Dicam. 160
Non est cardiacus (Craterum dixisse putato)
Hic se^er. Recte est itritur, surgetque ? Negabit;
Quod latus aut renes morbo tententur acuto.
Non est perjurus, neque sordidus: immolet sequis 164
Hic porcum Laribus. Verum ambitiosus et audax.
Naviiret Anticyram : quid enim differt, barathrone
Dones, quidquid habes; an nunquam utare paratis?
Servius Oppidius Canusi duo prsedia, dives
Antiquo censu, natis divisse duobus
Fertur, et haec moriens pueris dixisse vocatis 170
Ad lectum : Postquam te talos, Aule, nucesque
Ferre sinu laxo, donare et ludere vidi ;
Te, Tiberi, numerare, cavis abscondere tristem :
Extimui, ne vos ageret vesania discors;
Tu Nomentanum, tu ne sequerere Cicutam. 175
Quare per divos oratus uterque Penates,
Tu cave, ne minuas ; tu, ne majus facias id,
Quod satis esse putat pater, et natura coercet.
Prseterea, ne vos titillet gloria, jure-
Jurando obstringam ambo: uter sedilis, fueritve 180
Vestriim prsetor, is intestabilis et sacer esto.
In cicere atque faba bona tu perdasque lupinis,
Latus ut in circo spatiere, et seneus ut stes,
Nudus agris, nudus nummis, insane, paternis;
Scilicet, ut plausus, quos fert Agrippa, feras tu, 185
Astuta ingenuum vulpes imitata leonem.
Ne quis humasse velit Ajacem, Atrida, vetas cur ?
Rex sum. Nil ultra qusero plebeius. Et sequam
Rem imperito: ac, si cui videor non justus, inulto
Dicere, quod sentis, permitto. Maxime regum, 190
Di tibi dent capta classem reducere Troja !
Ergo consulere et mox respondere licebit ?
Consule. Cur Ajax heros ab Achille secundus
Putrescit, toties servatis clarus Achivis ? 194
Gaudeat ut populus Priami Priamusque inhumato,
Per quem tot juvenes patrio caruere sepulcro?
38 SATIRARUM LIB. II. 3.
Mille oviura insanus morti dedit, inclytuni Ulixen
Et Menelaum una mecum se occidere clamans.
Tu quum pro vitula statuis dulcem Aulide natam
Ante aras, spargisque mola caput, improbe, salsa, 200
Rectum animi servas ? Quorsum ? Insanus quid enim
Fecit, quum stravit ferro pecus? Abstinuit vim
Uxore et gnato, mala multa precatus Atridis.
Non ille aut Teucrum, aut ipsum vioiavit Ulixen.
Verum ego, ut hserentes adverso in litore naves 205
Eriperem, prudens placavi sanguine divos.
Nempe tuo, furiose. Meo, sed non furiosus.
Qui species alias veri scelerisque tumultu
Permixtas capiet, commotus habebitur ; atque,
Stultitiane erret, nihilum distabit, an ira. 210
Ajax quum immeritos occidit, desipit, agnos?
Quum prudens scelus ob titulos admittis inanes,
Stas animo ? et purum est vitio tibi, quum tumidum
est, cor?
Si quis lectica nitidam gestare amet agnam,
Huic vestem ut gnatse paret, ancillas paret, aurum, 215
Rufam aut Pusillam appellet, fortique marito
Destinet uxorem; interdicto huic omne adimat jus
Prsetor, et ad sanos abeat tutela propinquos.
Quid ? si quis gnatam pro muta devovet agna,
Integer est animi ? Ne dixeris. Ergo, ubi prava 220
Stultitia, hic est summa insania : qui sceleratus,
Et furiosus erit ; quem cepit vitrea fama,
Hunc circumtonuit gaudens Beliona cruentis.
Hsec mihi Stertinius sapientum octavus amico
Arma dedit, posthac ne compellarer inultus. 225
Dixerit insanum qui me, totidem audiet; atque
Respicere ignoto discet pendentia tergo.
Stoice, post damnum sic vendas omnia pluris :
Qua me stultitia (quoniam non est genus unum)
Insanire putas ? ego nam videor mihi sanus. 230
Quid? caput abscissum manibus quum portat Agave
Gnati infelicis, sibi tum furiosa videtur?
SATIRARUM LIB. IT. 4. 39
Stultiira me fateor (liceat concedere veris)
Atque etiam insanum; tantum hoc edissere, quo me
iEi^rotare putes animi vitio ? Accipe : primum '235
iEdificas, hoc est, longos imitaris, ab imo
Ad summum totiis moduli bipedalis; et idem
Corpore majorem rides Turbonis in armis
Spiritum et incessum : qui ridiculus minus illo? 239
An quodcunque facit Msecenas, te quoque verura est,
Tanto dissimilem, et tanto certare minorem ?
Absentis ranse pullis vituli pede pressis,
Unus ubi efFugit, matri denarrat, ut ingens
Bellua cognatos eliserit: illa rogare, 244
Quantane ? num tantum, sufflans se, magna fuisset?
Major dimidio. Num tanto ? Quum magis atque
Se magis inflaret ; non, si te ruperis, inquit,
Par eris. Hsec a te non multum abludit imago.
Adde poemata nunc (hoc est, oleum adde camino) ;
Quae si quis sanus fecit, sanus facis et tu. 250
Non dico horrendam rabiem. Jam desine. Cultum
Majorem censu. Teneas, Damasippe, tuis te.
O major tandem parcas, insane, minori.
SATIRA IV.
Unde, et quo Catius? — Non est mihi tempus aventi
Ponere signa novis prseceptis, qualia vincant
Pythagoran, Anytique reum, doctumque Platona.
Peccatum fateor, quum te sic tempore Isevo
Interpellarim : sed des veniam bonus, oro. 5
Quod si interciderit tibi nunc aliquid, repetes mox;
Sive est naturse hoc sive artis, mirus utroque.
Quin id erat curae, quo pacto cuncta tenerem,
Utpote res tenues, tenui sermone peractas.
Ede hominis nomen, simul et, Romanus an hospes. 10
Ipsa memor prsecepta canam; celabitur auctor.
40 SATIRARUM LIB. II. 4.
Longa quibus facies ovis erit, illa memento,
Ut succi melioris et ut magis alba rotundis,
Ponere ; namque marem cohibent callosa vitellum.
Caule suburbano, qui siccis crevit in agris, 15
Dulcior ; irriguo nihii est elutius horto.
Si vespertinus subito te oppresserit hospes,
Ne gallina malum responset dura palato,
Doctus eris vivam musto mersare Falerno ;
Hoc teneram faciet. Pratensibus optima fungis 20
Natura est : aliis male creditur. Ille salubres
iEstates peraget, qui nigris prandia moris
Finiet, ante gravem quae legerit arbore solem.
Aufidius forti miscebat mella Falerno,
MeiMose; quoniam vacuis committere venis 25
Nil nisi lene decet : leni prsecordia mulso
Proiueris melius. Si dura morabitur alvus,
Mitulus et viles pellent obstantia conchse,
Et lapathi brevis herba, sed albo non sine Coo.
Lubrica nascentes implent conchylia lunse ; 30
Sed non omne mare est generosse fertile testse.
Murice Baiano melior Lucrina peloris :
Ostrea Circeiis, Miseno oriuntur eciiini ;
Pectinibus patuiis jactat se molle Tarentum.
Nec sibi ccenarum quivis temere adroget artem, 35
Non prius exacta tenui ratione saporura.
Nec satis est, eara pisces averrere mensa,
Ignarum, quibus est jus aptius, et quibus assis
Languidus in cubitum jam se conviva reponet.
Umber et iligna nutritus glande rotundas 40
Curvat aper lances carnem vitantis inertem :
Nam Laurens malus est, ulvis et arundine pinguis.
Vinea submittit capreas non semper edules.
Fecundse leporis sapiens sectabitur armos.
Piscibus atque avibus quse natura et foret setas, 45
Ante meum nulli patuit qusesita palatum.
Sunt, quorum ingenium nova tantum crustula promit.
Nequaquam satis in re una consumere curam :
Ut si quis solum hoc, mala ne sint vina, laboret,
SATIRARUM LIB. II. 4. 41
Quali perfundat pisces securus oHvo. 50
Massica si coelo supponas vina sereno,
Nocturna, si quid crassi est, tenuabitur aura,
Et decedet odor nervis inimicus ; at illa
Integrum perdunt lino vitiata saporem.
Surrentina vafer qui miscet ffece Falerna 55
Vina, columbino limum bene coUigit ovo;
Quatenus ima petit volvens aliena vitellus.
Tostis marcentem squillis recreabis et Afra
Potorem cochlea ; nam lactuca innatat acri
Post vinum stomacho : periia magis ac magis hillis 60
Flagitat immorsus refici ; quin omnia malit,
Qusecunque immundis fervent allata popinis.
Est operse pretium duplicis pernoscere juris
Naturam. Simplex e dulci constat olivo,
Quod pingui miscere mero muriaque decebit, 65
Non alia quam qua Byzantia putuit orca.
Hoc ubi confusum sectis inferbuit herbis,
Corycioque croco sparsum stetit, insuper addes
Pressa Venafranse quod bacca- remisit olivse.
Picenis cedunt pomis Tiburtia succo; 70
Nam facie prsestant. Venucula convenit oUis;
Rectius Albanam fumo duraveris uvam.
Hanc ego cum malis, ego fsecem primus et allec,
Primus et invenior piper album, cum sale nigro
Incretum, puris circumposuisse catillis. 75
Immane est vitium, dare millia terna macello,
Angustoque vagos pisces urgere catino.
Magna movet stomacho fastidia, seu puer unctis
Tractavit calicem manibus, dum furta ligurrit ;
Sive gravis veteri craterse limus adhsesit. 80
Vilibus in scopis, in mappis, in scobe, quantus
Consistit sumptus ? neglectis, flagitium ingens.
Ten' lapides varios lutulenta radere palma,
Et Tyrias dare circum illota toralia vestes,
Oblitum quanto curam sumptumque minorem 85
Hsec habeant, tanto reprendi justius illis,
Quse nisi divitibus nequeant contingere mensis ?
42 SATIRARUM LIB. IT. 5.
Docte Cati, per amicitiam divosque rojratus,
Ducere me auditum, perges quocunque, memento.
Nam quamvis referas memori miiii pectore cuncta, 90
Non tamen interpres tantundem juveris: adde
Vultum habitumque liominis; quem tu vidisse beatus
Non magni pendis, quia contigit : at mihi cura
Non mediocris inest, fontes ut adire remotos
xVtque haurire queam vitse prsecepta beatse. 95
SATIRA v.
Hoc quoque, Tiresia, prseter narrata, petenti
Responde : quibus amissas reparare queam res
Artibus atque modis. Quid rides ? Jamne doloso
Non satis est Ithacam revehi, patriosque penates
Adspicere? O nulli quidquam mentite, vides ut 5
Nudus inopsque domum redeam, te vate, neque illic
Aut apotheca procis intacta est, aut pecus; atqui
Et genus, et virtus, nisi cum re, vilior alga est.
Quando pauperiem, missis ambagibus, horres,
Accipe qua ratioue queas ditescere. Turdus, 10
Sive aliud privum dabitur tibi, devolet illuc,
Hes ubi magna nitet, domino sene ; dulcia poma,
Et quoscunque feret cultus tibi fundus honores,
Ante Larem gustet venerabilior Lare dives;
Qui, quamvis perjurus erit, sine gente, cruentus 15
Sanguine fraterno, fugitivus ; ne tamen illi
Tu comes exterior, si postulet, ire recuses.
Utne tegam spurco Damse latus ? liaud ita Trojge
Me gessi, certans semper melioribus. Ergo
Pauper eris. Fortem hoc animum tolerare jubebo: 20
Et quondam majora tuli. Tu protinus, unde
Divitias serisque ruam, dic augur, acervos.
Dixi equidem, et dico. Captes astutus ubique
Testamenta senum : neu, si vafer unus et alter
Insidiatorem prseroso fugerit hamo, 25
Aut spem deponas, aut artem iilusus omittas.
SATIRARUM LIB. II. 5. 43
Magna niinorve foro si res certabitur olim,
Vivet uter locuples sine gnatis, iinprobus, ultro
Qui raeliorem audax voce.t in jus, iliius esto
Defensor: fama civem causaque priorem 30
Sperne, domi si gnatus erit fecundave conjux.
Quinte, puta, aut Publi (gaudent prsenomine moUes
Auriculse), tibi me virtus tua fecit amicum :
Jus anceps novi, causas defendere possum :
Eripiet quivis oculos citius mihi, quam te 35
Contemptum cassa nuce pauperet: bsec mea cura est,
Ne quid tu perdas, neu sis jocus. Ire domum atque
Pelliculam curare jube : fi cognitor ipse.
Persta, atque obdura, seu rubra Canicula findet
Infantes statuas; seu pingui tentus omaso 40
Furius hibernas cana nive conspuet Alpes.
Nonne vides (aiiquis cubito stantem prope tangens
Inquiet), ut patiens ! ut amicis aptus ! ut acer !
Plures adnabunt thunni, et cetaria crescent.
Si cui prseterea validus male filius in re 45
Prseclara sublatus aletur, ne manifestum
Cselibis obsequium nudet te, leniter in spem
Adrepe officiosus, ut et scribare secundus
Hseres, et, si quis casus puerum egerit Orco,
In vacuum venias : perraro hsec alea fallit. 50
Qui testamentum tradet tibi cunque legendum,
Abnuere, et tabulas a te removere memento :
Sic tamen, ut limis rapias, quid prima secundo
Cera velit versu ; solus, multisne cohseres,
Veloci percurre oculo. Plerumque recoctus 55
Scriba ex quinqueviro corvum deludet hiantem,
Captatorque dabit risus Nasica Corano.
Num furis ? an prudens ludis me, obscura canendo ?
() Laertiade, quicquid dicam, aut erit aut non :
Divinare etenim magnus mihi donat Apollo. 60
Quid tamen ista velit sibi fabula, si licet, ede.
Tempore, quo juvenis Parthis horrendus, ab alto
Demissum genus JEuea, tellure marique
Magnus erit, forti nubet procera Corano
44 SATIRARUM LIB. II. 5.
Filla Nasicse, metuentis reddere soldum. 65
Tum gener lioc faciet : tabulas socero dabit, atque
Ut legat, orabit: multum Nasica negatas
Accipiet tandem et tacitus leget; invenietque
Nil sibi legatum, prseter plorare, suisque,
Ilhid ad hffic jubeo: mulier si forte dolosa ^ 70
Libertusve senem delirum temperet, illis
Accedas socius : laudes, lauderis ut absens.
Me sene quod, dicam, factum est: Anus improba
Thebis
Ex testamento sic est elata; cadaver
Unctum oleo largo nudis humeris tulit hseres : 75
Scilicet elabi si posset mortua ; credo,
Quod nimium institerat viventi. Cautus adito :
Neu desis operse, neve immoderatus abundes.
Difficilem et morosum offendes garrulus. Ultro
Non etiam sileas. Davus sis comicus, atque 80
Stes capite obstipo, multum similis metuenti.
Obsequio grassare : mone, si increbuit aura,
Cautus uti velet carum caput: extrahe turba
Oppositis humeris : aurem substringe loquaci.
Importunus amat laudari : donec, Ohe jam ! 85
Ad coelum manibus sublatis, dixerit, urge, et
Crescentem tumidis infla sermonibus utrem.
Quum te servitio longo curaque levarit,
Et certum vigilans, Quartae esto partis Ulixes,
Audieris, haeres; ergo uunc Dama sodalis 90
Nusquamest? unde mihi tam fortem, tamque fidelem?
Sparge subinde : et, si paulum potes illacrimare ; est
Gaudia prodentem vultum celare. Sepulcrum,
Permissum arbitrio, sine sordibus exstrue : funus
Egregie factum laudet vicinia. Si quis 95
Forte cohaeredum senior male tussiet, huic tu
Dic, ex parte tua seu fundi sive domus sit
Emptor, gaudentem nummo te addicere. Sed me
Imperiosa trahit Proserpina : vive, valeque.
SATIRARUM LIB. II. 6. 45
SATIRA VI.
Hoc erat in votis: modus a^ri non ita magnus,
Hortus ubi et tecto vicinus jugis aquse fons,
Et pauUum silvse super liis foret. Auctius atque
Di melius fecere. Bene est ! nihil amplius oro,
Maia nate, nisi ut propria hsec mihi munera faxis. 5
Si neque majorem feci ratione mala rera,
Nec sum facturus vitio culpave minorem ;
Si veneror stultus nihil horum, ' O si angulus ille
Proximus accedat, qui nunc denormat agellum !
Qsi urnam argenti fors quse mihi monstret, utilli, 10
Thesauro invento qui mercenarius agrum,
lUum ipsum mercatus, aravit, dives amico
Hercule; ' si, quod adest, gratum juvat, hac prece te
oro,
Pingue pecus domino facias, et cetera, praeter
Ingenium, utque soles, custos mihi maximus adsis. 15
Ergo ubi me in montes et in arcem ex urbe removi,
Quid prius iUustrem satiris musaque pedestri?
Nec mala me ambitio perdit, nec plumbeus Auster
Auctumnusque gravis, Libitinse qusestus acerbse.
Matutine pater, seu Jane Hbentius audis, 20
Unde homines operum primos vitseque labores
Instituunt, sic Dis placitum, tu carminis esto
Principium. Komse sponsorem me rapis. Eia,
Ne prior officio quisquam respondeat, urge.
Sive Aquilo radit terras, seu brurna nivalem 25
Interiore diem gyro trahit, ire necesse est.
Postmodo, quod mi obsit, clare certumque locuto,
Luctandum in turba et facienda injuria tardis.
Quid tibi vis, insane, et quas res agis? improbus
urget
Iratis precibus. Tu pulses omne quod obstat, 30
Ad Msecenatem memori si mente recurras.
Hoc juvat et melli est, non mentiar. At simul atras
Ventum est Esquilias, alieua negotia centum
46 SATIRARUM LIB. II. 6.
Per caput et circa saliunt latus. Ante secundam
Roscius orabat, sibi adesses ad Puteal cras. 35
De re communi scribse maj^na atque nova te
Orabant hodie meminisses, Quinte, reverti.
Imprimat his, cura, Msecenas signa tabellis.
Dixeris, Experiar: Si vis, potes, addit et instat.
Septimus octavo propior jam fugerit amius, 40
Ex quo Msecenas me coepit habere suorum
In numero, dumtaxat ad hoc, quem toUere rheda
Vellet iter faciens, et cui concredere nujras
Hoc genus: Hora quota est ? Threx est Gallina Syro
par ?
Matutina parum cautos jam frigora mordent : 45
Et quse rimosa bene deponuntur in aure.
Per totum hoc tempus subjectior in diem et horam
Invidise. Noster ludos spectaverat una,
Luserat in campo ; Fortunse filius ! omnes.
Frigidus a Rostris*manat per compita rumor; 50
Quicunque obvius est, me consulit: O bone (nam te
Scire, deos quoniam propius contingis, oportet),
Numquid de Dacis audisti ? Nii equidem. Ut tu
Semper eris derisor ! At omnes Di exagitent me,
Si quidquam. Quid ? militibus promissa Triquetra 55
Prsedia Caesar an est Itala tellure daturus ?
Jurantem me scire nihil, mirantur. ut unum
Scilicet egregii mortalem altique silenti.
Perditur hsec inter misero lux, non sine votis :
O rus, quando ego te adspiciam ? quandoque licebit, 60
Nunc veterum libris, nunc somno et inertibus horis
Ducere soUicitse jucunda oblivia vitse?
O quando faba Pythagorse cognata, simulque
Uncta satis pingui ponentur oluscula lardo?
O noctes coenseque deum, quibus ipse meique 65
Ante Larem proprium vescor, vernasque procaces
Pasco libatis dapibus. Prout cuique libido est,
Siccat insequales calices conviva solutus
Legibus insanis, seu quis capit acria fortis
Pocula, seu modicis uvescit Isetius. Ergo 70
SATIRARUM LIB. II. 6. 47
5ermo oritur non de villis domibusve alienis,
vlec, male necne Lepos saltet ; sed, quod magis ad nos
^ertinet, et nescire malum est, agitamus : utrumne
3ivitiis homines, an sint virtute beati ;
^uidve ad amicitias, usus rectumne, trahat nos; 75
'^t quge sit natura boni, summumque quid ejus.
3ervius hsec inter vicinus garrit aniles
liX re fabellas. Si quis nam hiudat Arelli
SoUicitas ignarus opes, sic incipit : Olim
iusticus urbanum murem mus paupere fertur 80
\ccepisse cavo, veterem vetus hospes amicum ;
\sper et attentus qusesitis, ut tamen arctum
Solveret hospitiis animum. Quid multa? neque ille
Sepositi ciceris nec longse invidit avense,
\ridura et ore ferens acinum semesaque lardi 85
Frusta dedit, cupiens varia fastidia coen^
Vlncere tangentis male singula dente superbo :
^r^uum pater ipse domus paiea porrectus in horna
Esset ador loliumque, dapis meliora relinquens.
Tandem urbanus ad hunc, Quid te juvat, inquit,
amice, 90
Praerupti nemoris patientem vivere dbrso ?
V^is tu homines urbemque feris prseponere silvis ?
Carpe viam, mihi crede, comes ; terrestria quando
Mortales animas vivunt sortita, neque ulla est
A.ut magno aut parvo leti fuga : quo, bone, circa, 95
Dum licet, in rebus jucundis vive beatus ;
V^ive memor, quam sis sevi brevis. Hsec ubi dicta
Agrestem pepulere, domo levis exsilit ; inde
Ambo propositum peragunt iter, urbis aventes
Moenia nocturni subrepere. Jamque tenebat 100
Nox medium coeli spatium, quum ponit uterque
In locuplete domo vestigia; rubro ubi cocco
Tincta super lectos canderet vestis eburnos,
Multaque de magna superessent fercula coena,
Quae procul exstructis inerant hesterna canistris. 105
Ergo ubi purpurea porrectum in veste locavit
Agrestem, veluti succinctus cursitat hospes,
48 SATIRARUM LIB. II. 7.
Continuatque dapes, nee non verniliter ipsis
Fungitur officiis, prselambens omne quod affert.
lUe cubans gaudet mutata sorte, bonisque 110
Rebus agit Isetum convivam ; quum subito ingens
Valvarum strepitus lectis excussit utrumque.
Currere per totum pavidi conclave, magisque
Exanimes trepidare, simul domus alta Molossis
Personuit canibus. Tum rusticus, Haud mihi vita 115
Est opus hac, ait, et valeas : me silva cavusque
Tutus ab insidiis tenui solabitur ervo.
SATIRA VII.
Jamdudum ausculto, et cupiens tibi dicere servus
Pauca, reformido. 'Davusne?' Ita. Davus, amicura
Mancipium domino, et frugi, quod sit satis ; hoc est,
Ut vitale putes. ' Age, libertate Decembri,
Quando ita majores voluerunt, utere : narra.' 5
Pars hominum vitiis gaudet constanter, et urget
Propositum : pars multa natat, modo recta capessens,
Interdum pravis obnoxia. Ssepe notatus
Cum tribus annellis, modo Iseva Priscus inani.
Vixit insequalis, clavum ut mutaret in horas; 1(
u^^dibus ex magnis subito se conderet, unde
Mundior exiret vix libertinus honeste :
Scurra Volanerius, postquam illi justa cheragra
Contudit articulos, qui pro se tolleret atque
Mitteret in phimum talos, mercede diurna 1.'
Conductum pavit : quanto constantior idem
In vitiis, tanto levius miser ac prior illo,
Qui jam contento, jam laxo fune laborat.
' Non dices hodie, quorsum hsec tam putida tendant,
Furcifer?' Ad te, inquam. ' Quo pacto, pessirae ?
Laudas _ 2'
Fortunam, et mores antiquse plebis, et idem,
Si quis ad illa Deus subito te agat, usque recuses :
SATIRARUM LIB. II. 7. 49
Aut quia non sentis, quod clamas, rectius esse,
Aut quia non firmus rectum defendis, et lieeres,
Nequidquam coeno cupiens evellere plantam. 25
Romse rus optas; absentem rusticus Urbem
Tollis ad astra levis. Si nusquam es forte vocatus
Ad coenam, laudas securum olus ; ac, velut usquam
Vinctus eas, ita te felicem dicis amasque,
Quod nusquam tibi sit potandum. Jusserit ad se 30
Msecenas serum sub lumina prima venire
Convivam: Nemon' oleum fert ocius ? ecquis
Audit ? cum magno blateras clamore, furisque.
Mulvius, et scurrse, tibi non referenda precati,
Discedunt. Etenim, fateor me, dixerit ille, 35
Duci ventre levem, nasum nidore supinor,
Imbecillus, iners, si quid vis, adde, popino.
Tu, quum sis, quod ego, et fortassis nequior, ultro
Insectere, velut melior? verbisque decoris
Obvolvas vitium ? Quid, si me stultior ipso 40
Quingentis empto drachmis deprenderis ? Aufer
Me vultu terrere ; manum, stomachumque teneto.
Tune mihi dominus, rerum imperiis, hominumque,
Tot tantisque minor, quem ter vindicta quaterque
Imposita haud unquam misera formidine privet ? 45
Adde super dictis, quod non levius valeat: nam,
Sive vicarius est, qui servo paret (uti mos
Vester ait) seu conservus: tibi quid sum ego? nempe
Tu, mihi qui imperitas, aliis servis miser; atque
Duceris, ut nervis alienis mobile lignum. 50
Quisnam igitur liber ? Sapiens, sibi qui imperiosus ;
Quem neque pauperies, neque mors, neque vincula
terrent;
Responsare cupidinibus, contemnere honores
Fortis; et in se ipso totus, teres atque rotundus,
Externi ne quid valeat per leve morari, 55
In quem manca ruit semper Fortuna. Potesne
Ex his ut proprium quid noscere ? dic age. Non quis :
Urget enim dominus mentem non lenis, et acres
Subjectat lasso stimulos, versatque negantem.
D
50 SATIRARUM LIB. II. 8.
Vel quum Pausiaca torpes, insane, tabell&,, 60
Qui peccas minus atque ego, quum Fulvi Rutubseque,
Aut Pacideiani contento poplite miror
Proelia, rubrica picta aut carbone ; velut si
Re vera pugnent, feriant, vitentque moventes
Arma viri ? Nequam, et cessator Davus ; at ipse 65
Subtilis veterum judex et callidus audis.
Nil ego, si ducor libo fumante ; tibi ingens
Virtus atque animus ccenis responsat opimis ?
Obsequium ventris milii perniciosius est cur?
Tergo plector enim. Qui tu impunitior illa, 70
Quse parvo sumi nequeunt, obsonia captas ?
Nempe inamarescunt epulse sine fine petitse,
Illusique pedes vitiosum ferre recusant
Corpus. An hic peccat, sub noctem qui puer uvam
Furtiva mutat strigili ? qui prsedia vendit, 75
Nil servile, gulse parens, habet ? Adde, quod idem
Non horam tecum esse potes ; non otia recte
Ponere : teque ipsum vitas, fugitivus et erro,
Jam vino quserens, jam somno fallere curam :
Frustra ; • nam comes atra premit sequiturque fuga-
CQm. 80
Unde mihi lapidem ? Quorsum est opus ? Unde
sagittas ?
Aut insanit homo, aut versus facit. Odus hinc te
Ni rapis, accedes opera agro nona Sabina.
SATIRA VIII.
' Ut Nasidieni juvit te coena beati ?
Nam mihi quierenti convivam dictus here illic
De medio potare die.' Sic, ut mihi nunquam
In vita fuerit melius. 'Da, si grave non est,
Quse prima iratum ventrera placaverit esca.'
In primis Lucanus aper (leni fuit Austro
Captus, ut aiebat coense pater) ; acria circum
SATIRARUM LIB. II. 8. 51
Rapula, lactiicse, radices, qualia lassum
Pervellunt stomachum, siser, alec, fsecula Coa.
His ubi sublatis puer alte cinctus acernam 10
Gausape purpureo mensam pertersit, et alter
Sublegit quodcunque jaceret inutile, quodque
Posset coenantes offendere ; ut Attica virgo
Cum sacris Cereris, procedit fuscus Hydaspes,
Csecuba vina ferens, Alcon Chium maris expers. 15
Hic herus : Albanum, Msecenas, sive Falernum
Te magis appositis delectat, habemus utrumque.
- Divitias miseras ! Sed quis coenantibus una,
Fundani, pulchre fuerit tibi, nosse laboro.'
Summus ego, et prope rae Viscus Thurinus, et
infra, 20
Si memini, Varius ; cum Servilio Balatrone
Vibidius, quos Msecenas adduxerat umbras.
Nomentanus erat super ipsum, Porcius infra,
Ridiculus totas simul obsorbere placentas.
Nomentanus ad hoc, qui, si quid forte lateret, 25
Indice monstraret digito : nam cetera turba,
Nos, inquam, coenamus aves, conchylia, pisces,
Longe dissimilem noto celantia succum,
Ut vel continuo patuit, quum passeris assi et
Ingustata mihi porrexerat ilia rhombi. 30
Post hoc me docuit, melimela rubere minorem
Ad lunam delecta. Quid hoc intersit, ab ipso
Audieris melius. Tum Vibidius Balatroni :
Nos, nisi damnose bibimus, moriemur inulti ;
Et calices poscit majores. Vertere pallor 35
Tum parochi faciem, nil sic metuentis, ut acres
Potores, vel quod male dicunt liberius, vel
Fervida quod subtile exsurdant vina palatum.
Invertunt AUifanis vinaria tota
Vibidius Balatroque, secutis omnibus ; imi 40
Convivae lecti nihilum nocuere lagenis.
Adfertur squillas inter muraena natantes
In patina porrecta. Sub hoc herus, Hsec gravida,
inquit,
d2
52 SATIRAKUM LIB. II. 8.
Capta est, deterior post partum carne fiitura.
His mistum jus est: oleo, quod prima Venafri 45
Pressit cella ; garo de succis piscis Hiberi ;
Vino quinquenni, verum citra mare nato,
Dum coquitur (cocto Chium sic convenit, ut non
Hoc magis ullum aliud), pipere albo, non sine aceto,
Quod Methymnseam vitio mutaverit uvam. 50
Erucas virides, inulas ego primus amaras
Monstravi incoquere, iliotos Curtillus echinos,
Ut melius muria, quam testa marina remittit.
Interea suspensa graves aulsea ruinas
In patinam fecere, trahentia pulveris atri 55
Quantum non Aquilo Campanis excitat agris.
Nos majus veriti, postquam nihii esse pericli
Sensimus, erigimur. Rufus, posito capite, ut si
Filius immaturus obisset. fiere. Quis esset
Finis, ni sapiens sic Nomentanus amicum 60
Tolleret : Heu, Fortuna, quis est crudelior in nos
Te deus ? Ut semper gaudes illudere rebus
Humanis ! Varius mappa compescere risum
Vix poterat. Balatro suspendens omnia naso,
Hsec est conditio vivendi, aiebat ; eoque 65
Responsura tuo nunquam est par fama labori.
Tene, ut ego accipiar laute, torquerier omni
SoUicitudine districtum ? ne panis adustus,
Ne male conditum jus apponatur? ut omnes
Prsecincti recte pueri comptique ministrent ? 70
Adde hos praeterea casus, aulsea ruarit si,
Ut modo ; si patinam pede lapsus frangat agaso.
Sed convivatoris, uti ducis, ingenium res
Adversse nudare solent, celare secundse.
Nasidienus ad lisec : Tibi Di, qusecunque preceris, 75
Commoda dent; ita vir bonus es convivaque comis:
Et soleas poscit. Tum in lecto quoque videres
Stridere secreta divisos aure susurros.
' Nullos his mallem ludos spectasse ; sed illa
Redde, age, quse deinceps risisti.' Vibidius dum 80
Quserit de pueris, num sit quoque fracta lagena.
SATIRARUM LIB. II. 8. 53
Quod sibi poscenti non dentur pocula ; dumque
Ridetur fictis rerum, Balatrone secundo ;
Nasidiene, redis rautatse frontis, ut arte
Emendaturus fortunam ; deinde secuti 85
Mazonomo pueri magno discerpta ferentes
Membra gruis, sparsi sale multo, non sine farre ;
Pinguibus et ficis pastum jecur anseris albse :
Et leporum avulsos, ut multo suavius, armos,
Quam si cum lumbis quis edit; tum pectore adusto 90
Vidimus et merulas poni et sine clune palumbes ;
Suaves res, si non causas narraret earum et
Naturas dominus ; quem nos sic fugimus ulti,
Ut nihil omnino gustaremus, velut illis
Canidia afflasset pejor serpentibus Afris. 9$
d3
EPISTOLARUM
LIBER PRIMUS.
EPISTOLA I. — AD M^CENATEM.
Prima dicte mihi, summa dicende Camoena,
Spectatum satis, et donatum jam rude, quseris,
jVIsecenas, iterum antiquo me includere ludo :
Non eadem est setas, non mens. Veianius, armis
Herculis ad postem fixis, latet abditus agro, 5
Ne populum extrema toties exoret arena.
Est mihi, purgatam crebro qui personet aurem :
Solve senescentem mature sanus equum, ne
Peccet ad extremum ridendus, et ilia ducat.
Nunc itaque et versus et cetera ludicra pono : 10
Quid verum atque decens curo et rogo, et omnis in
hoc sum :
Condo et compono, quse mox depromere possim.
Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter :
NuUius addictus jurare in verba magistri,
Quo me cumque rapit tempestas, deferor hospes. 15
Nunc agilis fio, et mersor civilibus undis,
Virtutis verse custos rigidusque satelles:
Nunc in Aristippi furtim prsecepta relabor,
Et mihi res, non me rebus subjungere conor.
Restat, ut his ego me ipse regam solerque ele-
mentis : 20
EPISTOLARUM LTB. I. 1. 55
Non possis oculo quantum contendere Lynceus,
Non tamen idcirco contemnas lippus inungi ;
Nec, quia desperes invicti membra Glyconis,
Nodosa corpus nolis prohibere clieragra.
Est quadam prodire tenus, si non datur ultra. 25
Fervet avaritia miseroque cupidine pectus :
Sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem
Possis, et magnam morbi deponere partem.
Laudis amore tumes ? sunt certa piacula, quae te
Ter pure lecto poterunt recreare libello. 30
Invidus, iracundus, iners, vinosus, amator,
Nemo adeo ferus est, ut non mitescere possit,
Si modo culturse patientem commodet aurem.
Virtus est vitium fucrere, et sapieutia prima
Stultitia caruisse. Vides, quae maxima credis 35
Esse mala, exiguum censum, turpemque repulsam,
Quanto devites animi capitisque labore :
Impiger extremos curris mercator ad Indos,
Per mare pauperiem fugiens, per saxa, per ignes :
Ne cures ea, quse stulte miraris et optas, 40
Discere et audire et meliori credere non vis?
Quis circum pagos et circum compita pugnax
Magna coronari contemnat Olympia, cui spes,
Cui sit conditio dulcis sine pulvere palmge?
Vilius argentum est auro, virtutibus aurum. 45
O cives, cives ! quaerenda pecunia primum est,
Virtus post nummos ! haec Janus summus ab imo
Prodocet; hsec recinunt juvenes dictata senesque,
Lsevo suspensi loculos tabulamque lacerto.
Est animus tibi, sunt mores, et lingua fidesque, 50
Sed quadringentis sex septem millia desunt :
Plebs eris. At pueri ludentes, Rex eris, aiunt,
Si recte facies. Hic murus aeneus esto,
Nil conscire sibi, nulla pallescere culpa.
Roscia, dic sodes, melior lex, an puerorum est 55
Nenia, quse regnum recte facientibus offert,
Et maribus Curiis et decantata Camillis?
Isne tibi melius suadet, qui rem facias, rem,
d4
56 EPISTOLARUM LIB. 1. 1.
Si possis, recte ; si non, quocunque modo rera,
Ut propius spectes lacrimosa poemata Pupi : 60
An, qui Fortunse te responsare superbse
Liberum et erectum prsesens hortatur et aptat ?
Quodsi me populus Romanus forte roget, cur
Non, ut porticibus, sic judiciis fruar isdem,
Nec sequar, aut fugiam, quge diligit ipse, vel odit : 65
Olim quod vulpes segroto cauta ieoni
Respondit, referam : Quia me vestigia terrent
Omnia te adversum spectantia, nulla retrorsum.
Bellua multorum es capitum : nam quid sequar? aut
quem?
Pars liominum gestit conducere publica: sunt, qui 70
Crustis et pomis vijluas venentur avaras,
Excipiantque senes, quos in vivaria mittant:
Multis occidto crescit res fenore. Yerum
Esto, aliis alios rebu& studiisque teneri ;
Idem eadem possunt lioram durare probantes? 75
Nullus in orbe sinus Baiis prselucet amoenis,
Si dixit dives, lacus et mare sentit amorem
Festinantis heri ; cui si vitiosa libido
Fecerit auspicium, Cras ferramenta Teanum
Tolletis, fabri. Lectus genialis in aula est : 80
Nil ait esse prius, melius nil cselibe vita;
Si non est, jurat bene solis esse maritis.
Quo teneam vultus mutantem Protea nodo ?
Quid pauper? Ride : mutat coenacula, lectos,
Balnea, tonsores:. conducto navigio seque 85
Nauseat, ac locuples, quem ducit priva triremis.
Si curatus insequali tonsore capillos
Occurro, rides ; si forte subucula pexse
Trita subest tunicse, vel si toga dissidet impar,
Rides : quid, mea quum pugnat sententia secum ? 90
Quod petiit, spernit; repetit, quod nuper omisit?
^stuat, et vitse disconvenit ordine toto ?
Diruit, sedificat, mutat quadrata rotundis ?
Insanire putas sollemnia me, neque rides,
Nec medici credis, nec curatoris egere 95
EPISTOLARUM LIB. I. 2. 57
A praetore dati, rerum tutela mearum
Quum sis, et prave sectum stomaeheris ob unguem
De te pendentis, te respicientis amici !
Ad summam, sapiens uno minor est Jove, dives,
Liber, bonoratus, pulcher, rex denique regum ; 100
Prsecipue sanus, nisi quum pituita molesta est.
EPISTOLA II. AD LOLLIUM.
Trojani belli scriptorem, maxime Lolli,
Dum tu declamas Romse, Praeneste relegi;
Qui, quid sit pulchrum, quid turpe, quid utile, quid
non,
Planius ac melius Chrysippo et Crantore dicit.
Cur ita crediderim, nisi quid te detinet, audi. 5
Fabula, qua Paridis propter narratur amorem
Grsecia Barbariae lento coUisa duello,
Stultorum regum et populorum continet aestus.
Antenor censet belli praecidere causam :
Quid Paris? ut salvus regnet vivatque beatus, 10
Cogi posse negat. Nestor componere lites
Inter Peliden festinat et inter Atriden :
Hunc amor, ira quidem communiter urit utrumque.
Quicquid delirant reges, plectuntur Achivi :
Seditione, dolis, scelere, atque libidine et ira, 15
Iliacos intra muros peccatur et extra.
Rursus, quid virtus et quid sapientia possit,
Utile proposuit nobis exemplar Ulixem;
Qui domitor Trojse, multorum providus urbes
Et mores hominum inspexit; latumque per sequor, 20
Dum sibi, dum sociis reditum parat, aspera multa
Pertulit, adversis rerum immersabilis undis.
Sirenum voces et Circse pocula nosti ;
Quse si cum sociis stultus cupidusque bibisset,
Vixisset canis immundus, vel amica luto sus. 25
Nos numerus sumus, et fruges consumere nati,
Sponsi Penelopae, nebulones, Alcinoique,
D 5
58 EPISTOLARUM LIB. I. 2.
In cute curanda plus sequo operata juventus,
Cui pulchrum fuit in medios dormire dies, et
Ad strepitum citharse cessatum ducere curam. 30
Ut jugulent homines, surgunt de nocte latrones ;
Ut te ipsum serves, non expergisceris ? atqui,
Si noles sanus, curres hydropicus: et, ni
Posces ante diem librum cum lumine, si non
Intendes animum studiis et rebus honestis, 35
Invidia vel amore vigil torquebere. Nam cur,
Quse Isedunt oculum, festinas demere; si quid
Est animum, differs curandi tempus in annum?
Dimidium facti, qui coepit, habet : sapere aude ;
Incipe : qui recte vivendi prorogat horam, 40
Rusticus exspectat, dum defluat amnis ; at ille
Labitur, et labetur in omne volubilis sevum.
Quseritur argentum, puerisque beata creandis
Uxor, et incultse pacantur vomere silva^.
Quod satis est, cui contigit, hic nihil amplius optet. 45
Non domus et fundus, non aeris acervus et auri
JEgToto domini deduxit corpore febres,
Non animo curas. Valeat possessor oportet,
Si comportatis rebus bene cogitat uti.
Qui cupit, aut metuit, juvat illum sic domus et res, 50
Ut lippum pictse tabulse, fomenta podagrum,
Auriculas citharse coilecta sorde dolentes.
Sincerum est nisi vas, quodcunque infundis, acescit.
Sperne voluptates : nocet empta dolore voluptas.
Semper avarus eget : certum voto pete finem. 55
Invidus alterius macrescit rebus opimis :
Invidia Siculi non invenere tyranni
Majus tormentum. Qui non moderabitur irae,
Infectum volet esse, dolor quod suaserit et mens,
Dum pcenas odio per vim festinat inulto. 60
Ira furor brevis est : animum rege; qui, nisi paret,
Imperat: hunc frenis, hunc tu compesce catena.
Fingit equum tenera docilem cervice magister
Ire viam, qua monstret eques. Venaticus, ex quo
Tempore cervinara pellem latravit in aula, 65
EPISTOLARUM LIB. I. 3. 59
Militat in silvis catulus. Nunc adbibe puro
Pectore verba puer, nunc te melioribus offer.
Quo semel est imbuta recens, servabit odorem
Testa diu. Quod si cessas, aut strenuus anteis,
Nec tardum opperior, nec prsecedentibus insto. 70
EPISTOLA III. — AD JULIUM FLORUM.
Juli Flore, quibus terrarum militet oris
Claudius, Augusti privignus, scire laboro.
Thracane vos, Hebrusque nivali compede vinctus,
An freta vicinas inter currentia turres,
An pingues Asiae campi collesque morantur ? 5
Quid studiosa cohors operum struit ? hoc quoque
curo.
Quis sibi res gestas Augusti scribere sumit ?
Bella quis et paces longum diifundit in sevum ?
Quid Titius, Romana brevi venturus in ora,
Pindarici fontis qui non expalluit haustus, 10
Fastidire lacus, et rivos ausus apertos ?
Ut valet? ut meminit nostri? fidibusne Latinis
Thebanos aptare modos studet, auspice Musa?
An tragica desaevit et ampullatur in arte ?
Quid mihi Celsus agit ? monitus multumque monen-
dus, 15
Privatas ut quserat opes, et tangere vitet
Scripta, Palatinus qusecunque recepit ApoIIo;
Ne, si forte suas repetitum venerit olim
Grex avium plumas, moveat cornicula risum
Furtivis nudata coloribus. Ipse quid audes? 20
Quse circum volitas agilis thyma? non tibi parvum
Ingenium, non incultum est et turpiter hirtum.
Seu linguam causis acuis, seu civica jura
Respondere paras, seu condis amabile carmen ;
Prima feres hederse victricis prsemia : quodsi 23
Frigida curarum fomenta relinquere posses,
Quo te coelestis sapientia duceret, ires.
d6
60 EPISTOLARUM LIB. I. 4, 5.
Hoc opus, lioc studium parvi properemus et ampli,
Si patrise volumus, si nobis vivere cari.
Debes hoc etiam rescribere, si tibi curse, 30
Quantse conveniat, Munatius : an male sarta
Gratia nequicquam coit, et rescinditur. At vos
Seu calidus sanguis, seu-rerum inscitia vexat
Indomita cervice feros, ubicunque locorum
Vivitis, indigni fraternum rumpere foedus, 35
Pascitur in vestrum reditum votiva juvenca.
EPISTOLA IV. — AD ALBIUM TIBULLUM.
Albi, nostrorum sermonum candide judex,
Quid nunc te dicam facere in regione Pedana?
Scribere quod Cassi Parmensis opuscula vincat?
An tacitum silvas inter reptare salubres,
Curantem quicquid dignum sapiente bonoque est? 5
Non tu corpus eras sine pectore. Di tibi formam,
Di tibi divitias dederunt, artemque fruendi.
Quid voveat dulci nutricula majus alumno,
Qui sapere, et fari possit quse sentiat, et cui
Gratia, fama, valetudo contingat abunde, 10
Et mundus victus, non deficiente crumena ?
Inter spem curamque, timores inter et iras,
Omnem crede diem tibi diluxisse supremum :
Grata superveniet, quse non sperabitur, hora.
Me pinguem et nitidum bene curata cute vises, 15
Quura ridere voles Epicuri de grege porcum.
EPISTOLA V. — AD TORQUATUM.
Si potes Archiacis conviva recumbere lectis,
Nec modica coenare times olus omne patella ;
Supremo te sole domi, Torquate, manebo.
EPISTOLARUM LIB. I. 6. 61
Vina bibes iterum Tauro difFusa palustres
Inter Minturnas Sinuessanumque Petrinum. 5
Sin melius quid habes, arcesse, vel imperium fer.
Jamdudum splendet focus et tibi munda supellex.
Mitte leves spes, et certamina divitiarum,
Et Moschi causam : cras nato Csesare festus
Dat veniam somnumque dies ; impune licebit 10
^stivam sermone benigno tendere noctem.
Quo mihi fortunam, si non conceditur uti?
Parcus ob hseredis curam nimiumque severus
Assidet insano. Potare et spargere flores
Incipiam, patiarque vel inconsultus haberi. 15
Quid non ebrietas designat? operta recludit;
Spes jubet esse ratas; ad prcelia trudit inertem ;
Sollicitis animis onus eximit; addocet artes:
Fecundi calices quem non fecere disertum ?
Contracta quem non in paupertate solutum ? 20
Hsec ego procurare et idoneus imperor, et non
Invitus, ne turpe toral, ne sordida mappa
Corruget nares ; ne non et cantharus et lanx
Ostendat tibi te ; ne fidos inter amicos
Sit, qui dicta foras eliminet ; ut coeat par 25
Jungaturque pari. Butram tibi, Septiciumque,
Et nisi coena prior potiorque puella Sabinum
Detinet, assumam: locus est et pluribus umbris;
Sed nimis arcta premunt olidse convivia caprse.
Tu, quotus esse velis, rescribe ; et, rebus omissis, 30
Atria servantem postico falle clientem.
EPISTOLA VI. — AD NUMICIUM.
Nil admirari prope res est una, Numici,
Solaque, quse possit facere et servare beatum.
Hunc solem, et stellas, et decedentia certis
Tempora momentis, sunt, qui formidine nulla
Imbuti spectent: quid censes munera terrae,
62 EPISTOLARUM LIB. I. 6.
Quid maris extremos Arabas ditantis et Indos,
Ludicra quid, plausus, et amici dona Quiritis,
Quo spectanda modo, quo sensu credis et ore ?
Qui timet his adversa, fere miratur eodem,
Quo cupiens, pacto; pavor est utrobique molestus, 10
Improvisa simul species exterret utrumque.
Gaudeat an doleat, cupiat metuatne, quid ad rem,
Si, quicquid vidit melius pejusve sua spe,
Defixis oculis, animoque et corpore torpet ?
Insani sapiens nomen ferat, sequus iniqui, 15
Ultra quam satis est virtutem si petat ipsam.
I nunc, argentum et marmor vetus, seraque et artes
Suspice, cum gemmis Tyrios mirare colores :
Gaude, quod spectant oculi te mille loquentem :
Navus mane forum, et vespertinus pete tectum, 20
Ne plus frumenti dotalibus emetat agris
Mutus, et, indignum ! quod sit pejoribus ortus,
Hic tibi sit potius, quam tu mirabilis illi;
Quidquid sub terra est, in apricum proferet setas,
Defodiet condetque nitentia. Quum bene notum 25
Porticus Agrippae, et via te conspexerit Appi,
Ire tamen restat, Numa quo devenit et Ancus.
Si latus aut renes morbo tentantur acuto,
Quaere fugam morbi. Vis recte vivere : quis non ?
Si virtus hoc una potest dare, fortis omissis 3C
Hoc age deliciis. Virtutem verba putas et
Lucum ligna : cave ne portus occupet alter ;
Ne Cibyratica, ne Bithyna negotia perdas ;
Mille talenta rotundentur, totidem altera, porro et
Tertia succedant, et quae pars quadret acervum. 3i
Scilicet uxorem cum dote, fidemque, et amicos,
Et genus et formam regina Pecunia donat ;
Ac bene nummatum decorat Suadela, Venusque.
Mancipiis locuples eget seris Cappadocum rex :
Ne fueris hic tu. Chlamydes LucuIIus, ut aiunt, 4(
Si posset centum scense praebere rogatus,
Qui possum tot? ait; tamen et quseram, et, quo
habebo,
EPISTOLARUM LIB. T. 7. 63
Mittam : post paulo scribit, sibi millia quinque
Esse domi chlamydum ; partem, vel tolleret omnes.
Exilis domus est, ubi non et multa supersunt, 45
Et dominum fallunt, et prosunt furibus. Ergo,
Si res sola potest facere et servare beatum,
Hoc primus repetas opus, hoc postremus omittas.
Si fortunatum species et gratia prsestat,
Mercemur servum, qui dictet nomina, Isevum 50
Qui fodicet latus, et cogat trans pondera dextram
Porrigere : Hic multum in Fabia valet, ille Velina;
Cui libet, is fasces dabit, eripietque curule,
Cui volet, importunus ebur: Frater, Pater, adde;
Ut cuique est setas, ita quemque facetus adopta. 55
Si, bene qui coenat, bene vivit, lucet, eamus,
Quo ducit gula : piscemur, venemur ; ut olim
Gargilius, qui mane plagas, venabula, servos
Differtum transire forum populumque jubebat,
Unus ut e multis populo spectante referret 60
Emptum mulus aprum. Crudi tumidique lavemur,
Quid deceat, quid non, obliti, Cserite cera
Digni, remigium vitiosum Ithacensis Ulixi,
Cui potior patria fuit interdicta voluptas.
Si, Mimnermus uti censet, sine amore jocisque 65
Nil est jucundum ; vivas in amore jocisque.
Vive, vale : si quid novisti rectius istis,
Candidus imperti; si non, his utere mecum.
EPISTOLA VII. AD MiECENATEM.
Quinque dies tibi polHcitus me rure futurum,
Sextilem totum fnendax desideror. Atqui,
Si me vivere vis recteque videre valentem,
Quam mihi das segro, dabis segrotare timenti,
Msecenas, veniam ; dum ficus prima calorque
Designatorem decorat lictoribus atris ;
Dum pueris omnis pater et matercula pallet;
Officiosaque sedulitas et opella forensis
64 EPISTOLAUUM LIB. I. 7.
Adducit febres, et testamenta resignat,
Quodsi bruma niv^es Albanis illinet agris,
Ad mare descendet vates tuus, et sibi parcet,
Contractusque leget ; te, dulcis amice, reviset
Cum Zepliyris, si concedes, et hirundine prima.
Non, quo more pyris vesci Calaber jubet hospes,
Tu me fecisti locupletem. Vescere sodes.
Jam satis est. At tu qiiantumvis tolle. Benigne.
Non invisaferes pueris munuscula parvis.
Tam teneor dono, quam si dimittar onustus.
Ut lihet : hcBc porcis hodie comedenda relinquis.
Prodigus et stultus donat, quse spernit et odit.
Hsec seges ingratos tuiit, et feret omnibus annis.
Vir bonus et sapiens dignis ait esse paratus ;
Nec tamen ignorat, quid distent sera lupinis.
Dignum prsestabo me etiam pro laude merentis.
Quodsi me noles usquam discedere, reddes
Forte latus, nigros angusta fronte capillos ;
Reddes dulce loqui ; reddes ridere decorum.
Forte per angustam tenuis nitedula rimam
Repserat in cumeram frumenti; pastaque rursus
Ire foras pleno tendebat corpore frustra :
Cui mustela procul, Si vis, ait, effugere istinc,
Macra cavum repetes arctum, quem macra subisti.
Hac ego si compellor imagine, cuncta resigno :
Nec somnum plebis laudo, satur altilium, nec
Otia divitiis Arabum liberrima muto.
Ssepe verecundum laudasti ; rexque paterque
Audisti coram ; nec verbo parcius absens :
Tnspice, si possum donata reponere Isetus.
Haud male Telemachus, proles patientls Ulixei :
Non est aptus equis Ithace lociis ; ut neque planis
Porrectus spatiis, neque multce prodigus herbce :
Atride, magis apta tibi tua dona relinquam.
Parvum parva decent: mihi jam non regia Roma,
Sed vacnum Tibur placet, aut imbelle Tarentum.
Strenuus et fortis, causisque Philippus agendis
Clarus, ab officiis octavam circiter horam
EPISTOLARUM LIB. I. 7. 65
Dum redit, atque, foro nimium distare Carinas,
Jam grandis natu queritur, conspexit, ut aiunt,
Adrasum quendam vacua tonsoris in umbra,
Cultello proprios purgantem leniter ungues. 50
Demetri (puer hic non Iseve jussa Philippi
Accipiebat), abi, quaere, et refer, unde domo, quis,
Cujus fortunse, quo sit patre, quove patrono.
It, redit et narrat : Vulteium, nomine Menam,
Prseconem, tenui censu, sine crimine, notum ; 55
Et properare loco, et cessare, et queerere, et uti,
Gaudentem parvisque sodalibus, et lare certo,
Et ludis, et, post decisa negotia, Campo.
Scitari libet ex ipso, quaecunque refers : dic
Ad coenam veniat. Non sane credere Mena : 60
Mirari secum tacitus. Quid multa? Benigne,
Respondet. Neget ille mihi ? Negat improbus, et te
Negligit aut horret. Vulteium mane Philippus
Vilia vendentem tunicato scruta popello
Occupat, et salvere jubet prior. Ille Philippo 65
Excusare laborem, et mercenaria vincla,
Quod non mane domum venisset ; denique quod noa
Providisset eum. Sic ignovisse putato
Me tibi, si coenas hodie mecum. Ut libet. Ergo
Post nonam venies ; nunc i, rem strenuus auge. 70
Ut ventum ad coenam est, dicenda tacenda locutus,
Tandem dormitum dimittitur. Hic, ubi ssepe
Occultum visus decurrere piscis ad hamum,
Mane cliens et jam certus conviva, jubetur
Rura suburbana indictis comes ire Latinis. 75
Irapositus mannis agrum coelumque Sabinum
Non cessat laudare. Videt ridetque Philippus :
Et, sibi dum requiem, dum risus undique quserit,
Dum septem donat sestertia, mutua septem
Promittit, persuadet, uti mercetur agellum. 80
Mercatur : ne te longis ambagibus ultra,
Quam satis est, morer ; ex nitido fit rusticus, atque
Sulcos et vineta crepat mera, prseparat ulmos,
Immoritur studiis, et amore senescit habendi.
86 EPISTOLARUM LIB. I. 8.
Verum ubi oves furto, morbo periere capellse, 85
Spem mentita seges, bos est enectus arando ;
Offensus damnis media de nocte caballum
Arripit, iratusque Philippi tendit ad sedes.
Quem simul adspexit scabrum intonsumque Philip-
Durus, ait, Vultei, nimis attentusque videris 90
Esse mihi. Pol, me miserum, patrone, vocares,
Si velles, inquit, verum mihi ponere nomen.
Quod te per Genium, dextramque, Deosque Penates
Obsecro et obtestor, vitae me redde priori.
Qui semel adspexit, quantum dimissa petitis 95
Prsestent, mature redeat, repetatque relicta.
Metiri se quemque suo modulo ac pede verum est.
EPISTOLA VIII. — AD CELSUM ALBINOVANUM.
Celso gaudere et bene rem gerere Albinovano,
Musa rogata, refer, comiti scribseque Neronis.
Si quseret, quid agam, dic, multa et pulchra minan-
tem,
Vivere nec recte, nec suaviter : haud quia grando
Contuderit vites, oleamve momorderit sestus, 5
Nec quia longinquis armentum segrotet in agris ;
Sed quia, mente minus validus, quam corpore toto,
Nil audire velim, nil discere, quod levet segrum ;
Fidis offendar medicis, irascar amicis,
Cur me funesto properent arcere veterno ; 10
Quae nocuere, sequar ; fugiam, quse profore credam :
Romse Tibur amem ventosus, Tibure Romam.
Post hsec, ut valeat, quo pacto rem gerat et se ;
Ut placeat juveni, percontare, utque cohorti.
Si dicet, Recte; primum gaudere; subinde 15
Prseceptum auriculis hoc instillare memento :
Ut tu fortunam, sic nos te, Celse, feremus.
EPISTOLARUM LTB. I. 9, JO. 67
EPISTOLA IX. — AD CLAUDIUM NERONEM.
Septimius, Claudi, nimirum intelligit unus,
Quanti me facias : nam, quum rogat, et prece cogit,
Scilicet ut tibi se laudare et tradere coner,
Dignum mente domoque legentis honesta Neronis ;
Munere quum fungi propioris censet amici, 5
Quid possim, videt ac novit me valdius ipso.
Multa quidem dixi, cur excusatus abirem :
Sed timui, mea ne finxisse minora putarer,
Dissimulator opis proprise, milii commodus uni.
Sic ego, majoris fugiens opprobria culpse, 10
Frontis ad urbanse descendi prsemia. Quodsi
Depositum laudas ob amici jussa pudorem,
Scribe tui gregis hunc, et fortem crede bonumque.
EPISTOLA X. — AD FUSCUM ARISTIUM.
Urbis amatorem Fuscum salvere jubemus
Ruris amatores, hac in re scilicet una
Multum dissimiles, ad cetera psene gemelli,
Fraternis animis quicquid negat alter, et alter :
Annuimus pariter vetuli notique columbi. 5
Tu nidum servas ; ego laudo ruris amoeni
Rivos, et musco circumlita saxa nemusque.
Quid quseris ? vivo et regno, simul ista reliqui,
Quse vos ad coelum fertis rumore secundo,
Utque sacerdotis fugitivus liba recuso : 10
Pane egeo, jam mellitis potiore placentis.
Vivere naturse si convenienter oportet,
Ponendjeque domo quserenda est area primum,
Novistine locum potiorem rure beato ?
Est ubi plus tepeant hiemes ? ubi gratior aura 15
Leniat et rabiem Canis, et momenta Leonis,
Quum semel accepit Solem furibundus acutum ?
68 EPISTOLARUM LIB. I. 10.
Est ubi depellat somnos minus invida cura ?
Deterius Libycis olet aut nitet herba lapillis ?
Purior in vicis aqua tendit rumpere plumbum, 20
Quam quse per pronum trepidat cum murmure rivum?
Nempe inter varias nutritur silva columnas,
Laudaturque domus, longos quaj prospicit agros.
Naturam expellas furca, tamen usque recurret,
Et mala perrumpet furtim fastidia victrix. 25
Non, qui Sidonio contendere callidus ostro
Nescit Aquinatem potantia vellera fucum,
Certius accipiet damnum, propiusve meduUis,
Quam qui non poterit vero distinguere falsum.
Quem res plus nimio delectavere secundae, 30
Mutatse quatient. Si quid mirabere, pones
Invitus. Fuge magna : licet sub paupere tecto
Reges et regum vita prsecurrere amicos.
Cervus equum pugna melior communibus herbis
Pellebat, donec minor in certamine longo 35
Imploravit opes hominis, frenumque recepit :
Sed postquam victor violens discessit ab hoste,
Non equitem dorso, non frenum depulit ore.
Sic, qui pauperiem veritus potiore metallis
Libertate caret, dominum vehit improbus, atque 40
Serviet seternum, quia parvo nesciet uti.
Cui non conveniet sua res, ut calceus olim,
Si pede major erit, subvertet ; si minor, uret.
Lsetus sorte tua vives sapienter, Aristi :
Nec me dimittes incastigatum, ubi plura 45
Cogere quam satis est, ac non cessare videbor.
Imperat aut servit coUecta pecunia cuique,
Tortum -digna sequi potius quam ducere funem.
Hsec tibi dictabam post fanum putre Vacunse,
Excepto, quod non simul esses, cetera Isetus. 50
EPISTOLARUM LIB. 1. 11. 69
EPISTOLA XI. AD BULLATIUM.
Quid tibi visa Chios, Bullati, notaque Lesbos?
Quid concinna Samos? quid Croesi regia Sardis ?
Smyrna quid, et Colophon ? majora minorave fama ?
Cunctane prse Campo et Tiberino flumine sordent?
An venit in votum Attalicis ex urbibus una ? 5
An Lebedum' laudas, odio maris atque viarum ?
Scis, Lebedus quid sit ; Gabiis desertior atque
Fidenis vicus ; tamen illic vivere vellem,
Oblitusque meorum, obliviscendus et illis,
Neptunum procul e terra spectare furentem. 10
Sed neque, qui Capua Romam petit, imbre lutoque
Adspersus volet in caupona vivere ; nec, qui
Frigus coUegit, furnos et balnea laudat,
Ut fortunatam plene prsestantia vitam.
Nec, si te validus jactaverit Auster in alto, 15
Idcirco navem trans ^Si^ggeum mare vendas.
Incolumi Rhodos et Mitylene pulchra facit, quod
Peenula solstitio, campestre nivalibus auris,
Per brumam Tiberis, Sextili mense caminus.
Dum licet, ac vultum servat Fortuna benignum, 20
Romse laudetur Samos et Chios et Rhodos absens.
Tu, quamcunque deus tibi fortunaverit horam,
Grata sume manu, neu dulcia differ in annum ;
Ut, quocunque loco fueris, vixisse libenter
Te dicas : nam si ratio et prudentia curas, 25
Non locus effusi late maris arbiter, aufert ;
Coelum, non animum mutant, qui trans mare currunt.
Strenua nos exercet inertia : navibus atque
Quadrigis petimus bene vivere. Quod petis, hic est;
Est Ulubris, animus si te non deficit sequus. 30
70 EPISTOLARUM LIB. I. 12, 13.
EPISTOLA XII. *D ICCIUM.
Fructibus Agrippse SicuHs, quos colligis, Icci,
Si recte frueris, non est ut copia major
Ab Jove donari possit tibi : tolle querelas ;
Pauper enim non est, cui rerum suppetit usus.
Si ventri bene, si lateri est pedibusque tuis, nil 5
Divitiae poterunt regales addere majus.
Si forte in medio positorum abstemius herbis
Vivis et urtica, sic vives protenus, ut te
Confestim liquidus Fortunse rivus inauret :
Vel quia naturam mutare pecunia nescit, 10
Vel quia cuncta putas una virtute minora.
Miramur, si Democriti pecus edit agellos
Cultaque, dum peregre est animus sine corpore velox;
Quum tu inter scabiem tantam et contagia lucri
Nil parvum sapias, et adhuc sublimia cures: 15
Quse mare compescant causse ; quid temperet annum ;
Stellse sponte sua, jussaene vagentur et errent ;
Quid premat obscurum Lunse, quid proferat orbem ;
Quid velit et possit rerum concordia discors ;
Empedocles, an Stertinium deliret acumen, 20
Verum seu pisces seu porrum et csepe trucidas,
Utere Pompeio Grospho, et, si quid petet ultro,
Defer : nil Grosphus nisi verum orabit et sequum.
Vilis amicorum est annona, bonis ubi quid deest.
Ne tamen ignores, quo sit Romana loco res : 25
Cantaber Agrippge, Claudi virtute Neronis
Armenius cecidit: jus imperiumque Phraates
Csesaris accepit genibus minor : aurea fruges
Italiae pleno defundit Copia cornu.
EPISTOLA XIII. — AD VINIUM ASELLAM.
Ut proficiscentem docui te ssepe diuque,
Augusto reddes signata volumina, Vinni,
EPISTOLAUUM LIB. I. 14. 71
Si validus, si Isetus erit, si denique poscet;
Ne studio nostri pecces, odiumque libellis
Sedulus importes, opera vehemente minister. 5
Si te forte mese gravis uret sarcina chartse,
Abjicito potius, quam, quo perferre juberis,
Clitellas ferus impinj^as, Asinseque paternum
Cognomen vertas in risum, et fabula fias.
Viribus uteris per clivos, flumina, lamas : 10
Victor propositi simul ac perveneris illuc,
Sic positum servabis onus, ne forte sub ala
Fasciculum portes librorum, ut rusticus agnum,
Ut vinosa glomos furtivse Pyrrhia lante,
Ut cum pileolo soleas conviva tribulis. 15
Ne vulgo narres te sudavisse ferendo
Carmina, quse possint oculos auresque morari
Csesaris : oratus multa prece, nitere porro.
Vade, vale, cave ne titubes, mandataque frangas.
EPISTOLA XIV. — AD VILLICUM SUUM.
Villice silvarum et mihi me reddentis agelH,
Quem tu fastidis habitatum quinque focis, et
Quinque bonos solitum Variam dimittere patres;
Certemus, spinas animone ego fortius, an tu
Evellas agro; et melior sit Horatius, an res. 5
Me quamvis Lamiae pietas et cura moratur,
Fratrem mserentis, rapto de fratre dolentis
Insolabiiiter, tamen istuc mens animusque
Fert, et amat spatiis obstantia rumpere claustra.
Rure ego viventem, tu dicis in urbe beatum : 10
Cui placet alterius, sua nimirum est odio sors.
Stultus uterque locum immeritum causatur inique ;
In culpa est animus, qui se non effugit unquam.
Tu mediastinus tacita prece rura petebas ;
Nunc urbem et ludos et balnea villicus optas: 15
Me constare mihi scis, et discedere tristem,
72 EPISTOLARUM LIB. I. 15.
Quandocunque trahunt invisa negotia Ilomam.
Nunc, age, quid nostrum concentum dividat, audi.
Quem tenues decuere togae nitidique capilli,
Quem bibulum liquidi media de luce Falerni, 20
Ccena brevis juvat, et prope rivum somnus in berba
Nec lusisse pudet, sed non incidere ludum.
Non istic obliquo oculo mea commoda quisquam
Limat ; non odio obscuro morsuque venenat :
Rident vicini glebas et saxa moventem. 25
Cum servis urbana diaria rodere mavis?
Horum tu in numerum voto ruis. Invidet usum
Lignorum et pecoris tibi calo argutus et horti.
Optat ephippia bos piger ; optat arare caballus.
Quam scit uterque, libens censebo exerceat artera. 30
EPISTOLA XV. AD NUMONIUM VALAM.
Quse sit hiems Velise, quod ccelum, Vala, Salerni,
Quorum hominum regio, et qualis via — nara mihi
Baias
Musa supervacuas Antonius, et tamen illis
Me facit invisum, gelida quum perluor unda
Per medium frigus. Sane murteta relinqui, 5
Dictaque cessantem nervis elidere morbum
Sulfura contemni vicus gemit, invidus segris,
Qui caput et stomachum supponere fontibus audent
Clusinis, Gabiosque petunt, et frigida rura.
Mutandus locus est, et deversoria nota 10
Prseteragendus equus : Quo tendis ? non mihi Cumas
Est iter, aut Baias, Isevji stomachosus habena
Dicet eques : sed equi frenato est auris in ore. —
Major utrum populum frumenti copia pascat ;
CoUectosne bibant imbres, puteosne perennes 15
Juo-is aquae ; nam vina nihil moror illius orse.
Rure meo possum quidvis perferre patique ;
EPISTOLARUM LIB. I. 16. 73
Ad mare quum veni, generosum et lene requiro,
Quod curas abigat, quod cum spe divite manet
In venas animumque meum, quod verba mini-
stret. 20
Tractus uter plures lepores, uter educet apros,
Utra magis pisces et echinos «quora celent,
Pinguis ut inde domum possim Pliseaxque reverti ;
Scribere te nobis, tibi nos accredere, par est.
Msenius, ut, rebus maternis atque paternis 25
Fortiter absumptis, urbanus coepit haberi,
Scurra vagus, non qui certum prsesepe teneret,
Impransus non qui civem dignosceret hoste,
Quselibet in quemvis opprobria fingere saevus,
Pernicies et tempestas barathrumque macelli, 30
Quicquid qusesierat, ventri donabat avaro.
Hic, ubi nequitise fautoribus et timidis nil
Aut paullum abstulerat, patinas ccenabat omasi,
Vilis et agninse, tribus ursis quod satis esset;
Nimirum hic ego sum : nam tuta et parvula laudo, 35
Quum res deficiunt, satis inter vilia fortis :
Verum ubi quid melius contingit et unctius, idem
Vos sapere et solos aio bene vivere, quorum
Conspicitur nitidis fundata pecunia villis.
EPISTOLA XVI. — AD ^UINCTIUM.
Ne perconteris, fundus meus, optime Quincti,
Arvo pascat herum, an baccis opulentet olivae,
Pomisne, an pratis, an amicta vitibus ulmo :
Scribetur tibi forma loquaciter, et situs agri.
Continui montes, ni dissocientur opaca 5
Valle ; sed ut veniens dextrum latus adspiciat sol,
Laevum decedens curru fugiente vaporet.
Temperiem laudes. Quid, si rubicunda benigne
Corna vepres et pruna ferant ? si quercus et ilex
Multa fruge pecus, multa dominum juvet umbra? 10
£
74 EPISTOLARUM LIB. I. 16.
Dicas adductnm propius frondere Tarentum.
Fons etiam rivo dare nomen idoneus, ut nec
Frigidior Thracam nec purior ambiat Hebrus ;
Infirmo capiti fluit utilis, utilis alvo.
Hae latebrse dulces, etiam, si credis, amcense, 15
Incolumem tibi me prsestant Septembribus boris.
Tu recte vivis, si curas esse quod audis:
Jactamus jampridem omnis te Roma beatum.
Sed vereor, ne cui de te pius quam tibi credas;
Neve putes alium sapiente bonoque beatum ; 20
Neu, si te populus sanum recteque valentem
Dietitet, occultam febrem sub tempus edendi
Dissimules, donec manibus tremor incidat unctis.
Stultorum incurata pudor malus ulcera celat.
Si quis bella tibi terra pugnata marique 25
Dicat, et bis verbis vacuas permulceat aures :
" Tene magis salmim populus velit, anpopulum tu,
Servet in amhiguo, qui consulit et tibi et urhi,
Jupiter ; " Augusti laudes agnoscere possis :
Quum pateris sapiens emendatusque vocari, 30
Respondesne tuo, dic sodes, nomine ? — Nempe
Vir bonus et prudens dici delector. Ego ac tu.
Qui dedit boc hodie, cras, si volet, auferet; ut, si
Detulerit fasces indigno, detrahet idem.
Pone, meum est, inquit. Pono, tristisque recedo. 35
Idem si clamet furem, neget esse pudicum,
Contendat hiqueo collum pressisse paternum ;
Mordear opprobriis falsis, mutemque colores ?
Falsus honor juvat et mendax infamia terret
Quem, nisi mendosum et mendaceni? Vir bonus est
quis ? 40
Qui consulta patrum, qui leges juraque servat;
Quo multse magnseque secantur judice lites;
Quo res sponsore, et quo causse teste tenentur.
Sed videt hunc omnis domus et vicinia tota
Introrsus turpem, speciosum pelle decora. 45
Nec furtum feci, nec fugi, si mihi dicat
Servus ; -.Habes pretium, loris non ureris, aio.
EPISTOLARUM LIB. I. 16. 75
Non liominem occidi : Non pasces in cruce corvos.
Siim bonus et frugi. Renuit negitatque Sabellus:
Cautus enim metuit foveam lupus, accipiterque 50
Suspectos laqueos, et opertum milvius hamum.
Oderunt peccare boni virtutis amore :
Tu nihil admittes in te formidine poenae.
Sit spes fallendi, miscebis sacra profanis:
Nam de mille fabse modiis quum surripis unum, 55
Damnum est, non facinus, mihi pacto lenius isto.
Vir bonus, omne forum quem spectat et omne tri-
bunal,
Quandocunque Deos vel porco vel bove placat,
Jane pater, clare, clare quum dixit, ApoUo,
Labra movet, metuens audiri : Pulchra Laverna, 60
Da mihi fallere, da justo sanctoque videri ;
Noctem peccatis, et fraudibus objice nubem.
Qui melior servo, qui liberior sit avarus,
In triviis fixum quum se demittit ob assem,
Non video : nam qui cupiet, metuet quoque ; porro 65
Qtii metuens vivet, liber mihi non erit unquam.
Perdidit arma, locum virtutis deseruit, qui
Semper in augenda festinat et obruitur re.
Vendere quum possis captivum, occidere noli:
Serviet utiliter : sine pascat durus aretque ; 70
Naviget ac mediis hiemet mercator in undis;
Annonse prosit ; portet frumenta penusque.
Vir bonus et sapiens audebit dicere : Pentheu,
Rector Thebarum, quid me perferre patique
Indignum coges ? Adimam hona. Nempe pecus,
rem, 75
Lectos, argentum : toUas licet. In manicis et
Compedibus scbvo te suh custode teneho.
Ipse deus, simulatque volam, me solvet. Opinor,
Hoc sentit : Moriar ; mors ultima linea rerum est.
e2
76 EPISTOLARUM LIB. I. 17.
EPISTOLA XVII. — AD SC^VAM.
Quamvis, Scseva, satis per te tibi consulis, et scis
Quo tandem pacto deceat majoribiis uti ;
Disce, docendus adhuc quse censet amiculus, ut si
Caecus iter monstrare velit : tamen adspice, si quid
Et nos, quod cures proprium fecisse, loquamur. 5
Si te grata quies et primam somnus in horam
Delectat ; si te pulvis strepitusque rotarum,
Si laedit caupona, Ferentinum ire jubebo:
Nam neque divitibus contingunt gaudia solis,
Nec vixit male, qui natus moriensque fefeliit. 10
Si prodesse tuis, pauloque benignius ipsum
Te tractare voles, accedes siccus ad unctum.
Si pranderet olus patienter, regibus uti
Nollet Aristippus. Si sciret regibus uti,
Fastidiret olus, qui me notat. Utrius horum 15
Verba probes et facta, doce ; vel junior audi,
Cur sit Aristippi potior sententia : namque
Mordacem Cynicum sic eiudebat, ut aiunt :
Scurror ego ipse mihi, populo tu : rectius hoc et
Splendidius multo est. Equus ut me portet, alat rex,
Officium facio: tu poscis vilia rerum 21
Dante minor, quamvis fers te nuliius egentem.
Omnis Aristippum decuit color et status et res,
Tentantem majora, fere prsesentibus sequum.
Contra, quem duplici panno patientia velat, 25
Mirabor, vitse via si conversa decebit.
Alter purpureum non exspectabit amictum,
Quidlibet indutus celeberrima per loca vadet,
Personamque feret non inconcinnus utramque :
Alter Mileti textam cane pejus et angue 30
Vitabit chlamydem ; morietur frigore, si non
Retuleris pannum. Refer, et sine vivat ineptus.
Res gerere et captos ostendere civibus hostes,
Attingit solium Jovis, et ccelestia tentat;
Principibus plaeuisse viris, non ultima laus est. 35
EPISTOLARUM LIB. I. 18. 77
Non cuivis homini contingit adire Corinthum.
Sedit, qui timuit, ne non succederet; esto:
Quid, qui pervenit, fecitne viriliter ? Atqui
Hic est, aut nusquam, quod quserimus : hic onus
horret,
Ut parvis animis et parvo corpore majus : 40
Hic subit et perfert. Aut virtus nomen inane est,
Aut decus et pretium recte petit experiens vir.
Coram rege sua de paupertate tacentes
Plus poscente ferent: distat, sumasne pudenter,
An rapias ; atqui rerum.caput hoc erat, et fons. 45
Indotata mihi soror est, paupercula mater,
Et fundus nec vendibilis, nec pascere firmtis,
Qui dicit, clamat, Victum date : succinit alter,
Et mihi dividuo findetur munere quadra.
Sed tacitus pasci si corvus posset, haberet 50
Plus dapis, et rixse multo minus invidiaeque.
EPISTOLA XVIII. — AD LOLLIUM.
Si bene te novi, metues, liberrime Lolli,
Scurrantis speciem prsebere, professus amicum.
Est huic diversum vitio vitium prope majus,
Asperitas agrestis et inconcinna gravisque,
Quae se commendat tonsa cute, dentibus atris, 5
Dum vult libertas dici mera, veraque virtus.
Virtus est medium vitiorum et utrinque reductum.
Alter in obsequium plus sequo pronus et imi
Derisor lecti, sic nutum divitis horret,
Sic iterat voces, et verba cadentia toUit, 10
Ut puerum ssevo credas dictata magistro
Reddere, vel partes mimum tractare secundas.
Alter rixatur de lana ssepe caprina,
Propugnat nugis armatus: Scilieet, ut non
Sit mihi prima fides, et, vere quod placet, ut non 15
Acriter eiatrem ? Pretium aetas altera sordet.
e3
78 EPISTOLARUM LIB. 1. 18.
Ambigitur quid enim ? Castor sciat, an Dolichos
plus ;
Brundusium Minuci melius via ducat an Appi.
Quem damnosa Venus, quem prseceps alea nudat,
Gloria quem supra vires et vestit et ungit, 20
Quem tenet argenti sitis importuna famesque,
Quem paupertatis pudor et iuga, dives amicus,
Ssepe decem vitiis instructior, odit et horret:
Aut, si non odit, regit; ac, veluti pia mater,
Plus quam se sapere, et virtutibus esse priorem 25
Vult, et ait prope vera : Mese (contendere noli)
Stultitiam patiuntur opes ; tibi parvula res est.
Arcanum neque tu scrutaberis illius unquam ;
Commissumque teges, et vino tortus et ira.
Nec tua laudabis studia, aut aliena reprendes : 30
Nec, quum venari volet ille, poemata panges.
Gratia sic fratrum geminorum, Amphionis atque
Zethi, dissiluit, donec suspecta sovero
Conticuit lyra. Fraternis cessisse putatur
Moribus Amphion ; tu cede potentis amici 35
Lenibus imperiis ; quotiesque educet in agros
^tolis onerata plagis jumenta canesque,
Surge et inhumanse senium depone Camoense,
Coenes ut pariter pulmenta laboribus empta;
Romanis sollemne viris opus, utile famse 40
Vitseque et membris, prsesertim quum valeas et
Vel cursu superare canem vel viribus aprum
Possis. Adde, virilia quod speciosius arma
Non est qui tractet; scis, quo clamore coronse
Proelia sustineas campestria; denique Sievam 45
Militiam puer et Cantabrica bella tulisti,
Sub duce, qui templis Partliorum sigiia refigit
Nunc, et, si quid abest, Italis adjudicat armis.
Ac (ne te retrahas et inexcusabilis absis)
Quamvis nil extra numerum fecisse modumque 50
Curas, interdum nugaris rure paterno:
Partitur lintres exercitus ; Actia pugna
Te duce per pueros hoslili more refertur;
EPISTOLARUM LIB. I. 18. 79
Adversarius est frater; lacus, Hadria; donec
Alterutrum velox victoria fronde coronet. 55
Consentire suis studiis qui crediderit te,
Fautor utroque tuum laudabit pollice ludum.
Protinus ut nioneam (si quid monitoris ewes tu),
Quid de quoque viro et cui dicas, ssepe videto :
Percontatorem fugito, nam garrulus idem est, 60
Nec retinent patulse commissa fideiiter aures;
Et semel emissum volat irrevocabile verbum.
Qualem commendes, etiam atque etiam adspice, ne
mox
Incutiant aliena tibi peccata pudorem.
Fallimur et quondam non dignum tradimus: ergo 65
Quem sua culpa premet, deceptus omitte tueri,
Ut penitus notum, si tentent crimina, serves
Tuterisque tuo fidentem prsesidio : qui
Dente Theonino quum circumroditur, ecquid
Ad te post paulo ventura pericula sentis? 70
Nam tua res agitur, paries quum proximus ardet ;
Et neglecta solent incendia sumere vires.
Dulcis inexpertis cultura potentis amici :
Expertus metuit. Tu, dum tua navis in alto est,
Hoc age, ne mntata retrorsum te ferat aura. 75
Oderunt hilarem tristes, tristemque jocosi ;
Sedatum celeres, agilem navumque remissi :
Potores [bibuli media de nocte Falerni
Oderunt] porrecta negantem pocula; quamvis
Nocturnos jures te formidare vapores. 80
Deme supercilio nubem : plerumque modestus
Occupat obscuri speciem, taciturnus acerbi.
Inter cuncta leges et percontabere doctos ;
Qua ratione queas traducere leniter sevum :
Ne te semper inops agitet vexetque cupido, 85
Ne pavor, et rerum mediocriter utilium spes :
Virtutem doctrina paret, naturane donet :
Quid minuat curas, quid te tibi reddat amicum:
Quid pure tranquillet, honos, an dulce lucellum,
An secretum iter, et fallentis semita vita?. 90
e4
80 EPISTOLARUM LIB. I. 19.
Me quoties reficit gelidus Digentia rivus,
Quem Mandela bibit, rugosus frigore pagus,
Quid sentire putas, quid credis, amice, precari ?
Sit mihi quod nunc est; etiam minus : et milii vivam,
Quod superest sevi, si quid superesse volunt Di : 95
Sit bona librorum et provisse frugis in annum
Copia; neu fluitem dubise spe pendulus horae.
Sed satis est orare Jovem quse donat et aufert :
Det vitam, det opes, sequum mi animum ipse parabo.
EPISTOLA XIX. AD MiECENATEM.
Prisco si credis, Msecenas docte, Cratino,
NuUa placere diu, nec vivere carmina possunt,
Quae scribuntur aquse potoribus. Ut male sauos
Adscripsit Liber Satyris Faunisque poetas,
Vina fere dulces oluerunt mane Camoenae. 5
Laudibus arguitur vini vinosus Homerus:
Ennius ipse pater nunquam, nisi potus, ad arma
Prosiluit dicenda. Forum putealque Libonis
Mandabo siccis, adimam cantare severis.
Hoc simul edixi, non cessavere poetse 10
Nocturno certare mero, putere diurno.
Quid, si quis vultu torvo ferus et pede nudo
Exiguseque togse simulet textore Catonem,
Virtutemne reprsesentet moresque Catonis?
Rupit larbitam Timagenis semula lingua, 15
Dum studet urbanus, tenditque disertus haberi.
Decipit exemplar vitiis imitabile: quodsi
Pallerem casu, biberent exsangue cuminum.
O imitatores, servum pecus, ut mihi saepe
Bilem, ssepe jocum vestri movere tumultus ! 20
Libera per vacuum posui vestigia princeps :
Non aliena meo pressi pede. Qui sibi fidit,
Dux regit examen. Parios ego primus iambos
Ostendi Latio, numeros animosque secutus
EPISTOLARUM LIB, I. 20. 81
Arcliilochi, non res et agentia verba Lycamben. 25
Ac, ne me foliis ideo brevioribus ornes,
Quod timui mutare modus et carminis artem ;
Temperat Archilochi Musam pede mascula Sappho,
Temperat Alcaeus; sed rebus et ordine dispar,
Nec socerum quaerit, quem versibus oblinat atris, 30
Nec sponsje Uiqueum famoso carmine nectit.
Hunc ego, non alio dictum prius ore, Latinus
Vulgavi fidicen ; juvat immemorata ferentem
Intrenuis oculisque legi, m.anibusque teneri.
Scire velis, mea cur ingratus opuscula lector 35
Laudet ametque domi, premat extra limen iniquus?
Non ego ventosse plebis suffragia venor,
Impensis coenarum, et tritse munere vestis;
Non ego, nobilium scriptorum auditor et ultor,
Grammaticas ambire tribus et pulpita dignor: 40
Hinc illse lacrimge. Spissis indigna theatris
Scripta pudet recitare, et nugis addere pondus,
Si dixi ; Rides, ait, et Jovis auribus ista
Servas: fidis enim manare poetica mella
Te solum, tibi pulcher. Ad hsec ego naribus uti 45
Formido: et, luctantis acuto ne secer ungui,
DispUcet iste locus, clamo, et diludia posco.
Ludus enim genuit trepidum certamen et iram,
Ira truces inimicitias et funebre bellum.
EPISTOLA XX. — AD LIBRUM SUUM.
Vertumnum Janumque, liber, spectare videris;
Scilicet ut prostes Sosiorum pumice mundus.
Odisti claves, et grata sigilla pudico :
Paucis ostendi gemis, et communia laudas.
Non ita nutritus. Fuge, quo descendere gestis :
Non erit emisso reditus tibi. Quid miser egi?
Quid volui? dices, ubi quis te Iseserit; et scis,
In breve te cogi, quum plenus languet amator.
E 5
82 EPISTOLARUM LIB. I. 20.
Quodsi iion odio peccantis desipit augur,
Carus eris Romse, donec te deseret setas. 10
Contrectatus ubi manibus sordescere vulgi
Coeperis, aut tiueas pasces taciturnus inertes,
Aut fugies Uticam, aut vinctus mitteris Ilerdam.
Ridebit monitor non exauditus ; ut ille
Qui male parentem iu rupes protrusit asellum 15
Iratus : quis enim invitum servare laboret?
Hoc quoque te manet, ut pueros elementa docentem
Occupet extremis in vicis balba senectus.
Quum tibi sol tepidus plures admoverit aures,
Me libertino natum patre, et in tenui re 20
Majores pennas nido extendisse loqueris,
Ut quantum generi demas, virtutibus addas ;
Me primis urbis beili placuisse domique ;
Corporis exigui, praicanum, solibus aptum,
Irasci celerem, tamen ut placabilis essem. 25
Forte meum si quis te percontabitur sevum,
Me quater undenos sciat implevisse Decembres,
Collegam Lepidum quo duxit LoUius anno.
EPISTOLARUM
LIBER SECUNDUS.
EPISTOLA I. — AD AUGUSTUM.
QuuM tot sustineas et tanta negotia solus,
Res Italas armis tuteris, moribus ornes,
Lejribus emendes ; in publica commoda peccem,
Si longo sermone morer tua tempora, Cse^ar.
Romulus et Liber pater et cum Castore Pollux, 5
Post injrentia facta deorum in templa recepti,
Dum terras hominumque colunt ^enus, aspera bella
Componunt, agros assignant, oppida condunt ;
Ploravere suis non respondere favorem
Speratum meritis. Diram qui contudit hydram, 10
Notaque fatali portenta labore subegit,
Comperit invidiam supremo fine domari.
Urit enim fulgore suo, qui prsegravat artes
Infra se positas : exstinctus amabitur idem.
Praesenti tibi maturos largimur honores, 15
Jurandasque tuum per nomen ponimus aras,
Nil oriturum alias, nil ortum tale fatentes.
Sed tuus hic populus, sapiens et justus in uno
Te nostris ducibus, te Graiis anteferendo,
Cetera nequaquam simili rationi modoque 20
^stimat, et, nisi quae terris semota suisque
Temporibus defuncta videt, fastidit et odit :
E 6
84 EPISTOLARUM LIB. II. 1.
Sic fautor veterum, ut tabulas peccare vetantes,
Quas bis quinque viri sanxerunt, toedera regum
Vel Gabiis vel cum rij^idis sequata Sabinis, 25
Pontificum libros, annosa volumina vatum,
Dictitet Albano Musas in monte locutas.
Si, quia Grsecorum sunt antiquissima quseque
Scripta vel optima, Romani pensantur eadera
Scriptores trutina, non est quod multa loquamur : 30
Nil intra est oleam, nil extra est in nuce duri.
Venimus ad summam fortunae; pingimus atque
Psallimus et luctamur Achivis doctius unctis.
Si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Scire velim, pretium chartis quotus arroget annus. 35
Scriptor abhinc annos centum qui dedidit, inter
Perfectos veteresque referri debet, an inter
Viles atque novos ? Excludat jurj^ia finis.
Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.
Quid> qui deperiit minor uno mense vel anno, 40
Inter quos referendus erit? veteresne poetas,
An quos et prsesens et postera respuat aetas ?
Iste quidem veteres inter ponetur iioneste,
Qui vel mense brevi vel toto est junior anno.
Utor permisso, caudseque pilos ut equinse, 45
Paullatim vello et demo uuum, demo et item unum,
Dum cadat elusus ratione rnentis acervi,
Qui redit ad fastos, et virtutem sestimat annis,
Miraturque nihil, nisi quod Libitina sacravit
Ennius, et sapiens et fortis et aiter Homerus, 50
Ut critici dicunt, leviter curare videtur,
Quo promissa cadant et somnia Pythagorea.
Nsevius in manibus non est, et mentibus hseret
Psene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema.
Ambigitur quoties uter utro sit prior, aufert 55
Pacuvius docti famam senis, Accius alti :
Dicitur Afrani toga convenisse Menandro;
Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi ;
Vincere Caecilius gravitate, Terentius arte.
Hos ediscit, et hos arcto stipata theatro, 60
EPISTOLARUM LTB. II. 1. 85
Spectat Roma potens; habet lios numeratque poetas
Ad nostrum tempus Livi scriptoris ab sevo.
Interdum vul^us rectum videt ; est ubi peccat.
Si veteres ita miratur laudatque poetas,
Ut nihil anteferat, nihil illis comparet, errat: 65
Si quaedam nimis antique, si pleraque dure
Dicere cedit eos, ignave multa fatetur,
Et sapit, et mecum facit, et Jove judicat sequo.
Non equidem insector, delendave carmina Livi
Esse reor, memini quse plagosum mihi parvo 70
Orbilium dictare ; sed emendata videri
Pulchraque et e.xactis minimum distantia, miror.
Inter quse verbum emicuit si forte decorum,
Si versus paulo concinnior unus et alter,
Injuste totum ducit venditque poerna. 75
Indignor quidquam reprehendi, non quia crasse
Compositum illepideve putetur, sed quia nuper ;
Nec veniam antiquis, sed honorem et prsemia posci.
Recte, necne, crocum floresque perambulet Attse
Fabula, si dubitem, clament periisse pudorem 80
Cuncti psene patres, ea quum reprehendere coner,
Quse gravis iEsopus, quee doctus Roscius egit :
Vel, quia nil roctum, nisi quod placuit sibi, ducunt;
Vel, quia turpe putant parere minoribus, et quse
Imberbes didicere, senes perdenda fateri. 85
Jam Saliare Numse carmen qui laudat, et illud,
Quod mecum itrnorat, solus vult scire videri ;
Ingeniis non ille favet plauditque sepultis,
Nostra sed impujjnat, nos nostraque lividus odit.
Quod si tam Graiis novitas invisa fuisset, 90
Quam nobis, quid nunc esset vetus? aut quid haberet,
Quod legeret tereietque viritim publicus usus?
Ut primum positis nugari Graecia bellis
Coepit, et in vitium fortuna labier sequa,
Nunc athletarum studiis, nunc arsit equorum: 95
Marmoris aut eboris fabros aut seris amavit :
Suspendit picta vultum mentemque tabella ;
Nunc tibicinibus, nunc est gavisa tragoedis :
86 EPISTOLARUM LIB. II. 1.
Sub nutrice puella velut si luderet infans,
Qiiod cupide petiit, mature plena reliquit. 100
Quid placet aut odio est, quod non mutabile credas ?
Hoc paces habuere bonse, ventique secundi.
Romse dulce diu fuit et sollemne rechisa
Mane domo vigilare, clienti promere jura,
Cautos nomiuibus rectis expendere nummos, 105
Majores audire, minori dicere, per quse
Crescere res posset, minui damnosa libido.
Mutavit mentem populus levis, et calet uno
Scribendi studio : puerique patresque severi
Fronde comas vincti coenant et carmina dictant. 110
Ipse ego, qui nullos me affirmo scribere versus,
Invenior Parthis mendacior; et prius orto
Sole vigil calamum et chartas et scrinia posco.
Navem agere ignarus navis timet; abrotonum segro
Non audet, nisi qui didicit, dare : quod medicorum
est, 1 15
Promittunt medici ; tractant fabrilia fabri:
Scribimus indocti doctique poemata passim.
Hic error tamen et levis haec insania, quantas
Virtutes habeat, sic coUige : vatis avarus
Non temere est animus; versus amat, hoc studet
unum ; 120
Detrimenta, fugas servorum, incendia ridet;
Non fraudem socio puerove incogitat ullam
Pupillo; vivit siliquis et pane secundo:
Militise quamquam piger et malus, utilis urbi:
Si das hoc, parvis quoque rebus magna juvari, 125
Os tenerum pueri balbumque poeta figurat;
Torquet ab obscoenis jam nunc sermonibus aurem ;
Mox etiam pectus praiceptis format amicis,
Asperitatis et invidise corrector et irse;
Recte facta refert ; orientia tempora notis 130
Instruit exemplis; inopem solatur et eegrum.
Castis cum pueris ignara puella mariti
Disceret unde preces, vatem ni Musa dedisset?
Pcit opem chorus, et prsesentia numina sentit;
EPISTOLARUM LIB. II. 1. 87
Coelestes implorat aquas docta prece blandus; 135
Avertit morbos, metuenda pericula pellit;
Impetrat et pacem et locupletem frugibus annum ;
Carmine di superi placantur, carmine manes.
Agricoise prisci, fortes parvoque beati,
Condita post frumenta levantes tempore festo 140
Corpus et ipsum animum spe finis dura ferentem,
Cum sociis operum, pueris et conjuge fida,
Telhirem porco, Silvanum lacte piabant,
Floribus et vino Genium memorem brevis aevi.
Fescenuina per hunc invecta licentia morem 145
Versibus alternis opprobria rustica fudit,
Libertasque recurrentes acceptji per annos
Lusit amabiliter; donec jam ssevus apertam
In rabiem verti coepit jocus, et per honestas
Ire domos impune minax. Doluere cruento 150
Dente lacessiti; fuit intactis quoque cura
Conditione super communi : quin etiam lex
Pcenaque lata, malo qiise nollet carmine quemquam
Describi: vertere modum, formidine fustis
Ad beue dicendum delectandumque redacti. 155
Grsecia capta ferum victorem cepit, et artes
Intulit agresti Latio. Sic horridus ille
Defluxit numerus Saturnius, et grave virus
Munditise pepulere ; sed in longum tamen aevum
Manserunt liodieque manent vestigia ruris. 160
Serus enim Graecis admovit acumina chartis,
Et post Punica bella quietus quserere coepit,
Quid Sophocles et Tliespis et iEschylus utile ferrent.
Tentavit quoque rem, si digne vertere posset;
Et placuit sibi, natura sublimis et acer; 165
Nam spirat tragicum satis et feliciter audet;
Sed turpem putat inscite metuitque lituram.
Creditur, ex medio quia res arcessit, habere
Sudoris minimum ; sed habet Comoedia tanto
Plus oneris, quanto veniae minus. Adspice, Plau-
tus 170
Quo pacto partes tutetur amantis ephebi,
88 EPISTOLARUM LIB. II. I.
Ut patris attenti, lenonis ut insidiosi,
Quantus sit Dossennus edacibus in parasitis,
Quam non adstricto percurrat pulpita socco.
Gestit enim nummum in loculos demittere, post
hoc 175
Securus, cadat, an recto stet fabula talo.
Quem tulit ad scenam ventoso Gloria curru,
Exanimat lentus spectator, seduius inflat :
Sic leve, sic parvum est, animum quod laudis avarum
Subruit ac reficit ! Vaieat res ludicra, si me 180
Paima negata macrum, donata reducit opimum.
Ssepe etiam audacem fugat lioc terretque poetam,
Quod numero plures, virtute et honore minores,
Indocti stolidique et depugnare parati,
Si discordet eques, media inter carmina poscunt 185
Aut ursutn, aut pugiles: his nam plebecula plaudit.
Verum equitis quoque jam migravit ab aure voluptas
Omnis ad incertos oculos et gaudia vana.
Quatuor aut plures aulsea premuntur in horas,
Dum fugiuntequitum turmai peditumque catervse; 190
Mox trahitur manibus regum fortuna retortis;
Esseda festinant, pilenta, petorrita, naves;
Captivum portatur ebur, captiva Corinthus.
Si foret in terris, rideret Democritus, seu
Diversum confusa genus panthera camelo, 195
Sive eleplias albus vulgi converteret ora :
Spectaret populum hidis attentius ipsis,
Ut sibi prsebentem mimo spectacula plura;
Scriptores autem narrare putaret asello
Fabellam surdo : nam quse pervincere voees 200
Evaluere sonum, referunt quem nostra theatra ?
Garganum mugire putes nemus, aut mare Tuscum :
Tanto cum strepitu ludi spectantur et artes,
Divitiaeque peregrinse ; quibus oblitus actor
Quum stetit in scena, concurrit dextera Isevse. 205
Dixit adhuc aliquid? Nil sane. Quid placet ergo?
Lana Tarentino violas imitata veneno.
Ac ne forte putes me, quse facere ipse recusem,
EPISTOLARUM LIB. II. 1. 89
Quum recte tractent alii, laudare maligne ;
llle per extentnm funem mihi posse videtur 210
Ire poeta, meum qui pectus inaniter angit,
Irritat, mulcet, falsis terroribus implet,
Ut magus, et modo me Thebis, modo ponit Athenis.
Verum age, et his, qui se lectori credere malunt,
Quam spectatoris fastidia ferre superbi, 215
Curam redde brevem, si munus Apolline dignum
"Vis complere libris, et vatibus addere calcar,
Ut studio majore petant Helicona virentem.
Multa quidem nobis facimus mala ssepe poetse
(Ut vineta egomet csedam mea), quum tibi librum 220
SoIIicito damus, aut fesso; quum Isedimur, unura
Si quis amicorum est ausus reprendere versum ;
Quum loca jam recitata revolvimus irrevocati;
Quum lamentamur, non apparere labores
Nostros, et tenui deducta poemata filo; 225
Quum speramus, eo rem venturam, ut, simulatque
Carmina rescieris nos fingere, commodus ultro
Arcessas, et egere vetes, et scribere cogas.
Sed tamen est operse pretium cognoscere, quales
^dituos habeat belli spectata domique 230
Virtus, indigno non committenda poetse.
Gratus Alexandro regi Magno fuit ille
Chcerilus, incultis qui versibus et male natis
Rettulit acceptos, regale nomisma, Philippos.
Sed veluti tractata notam labemque remittunt 235
Atramenta, fere scriptores carmine foedo
Splendida facta linunt. Idem rex ille, poema
Qui tam ridiculum tam care prodigus emit,
Edicto vetuit, ne quis se prseter Apellen
Pingeret, aut alius Lysippo duceret aera 240
Fortis Alexandri vultum simulantia. Quodsi
Judicium subtile videndis ariibus illud
Ad libros et ad haec Musarum dona vocares,
Boeotum in crasso jurares aere natum.
At neque dedecorant tua de sejudicia atque 245
Munera, quse multa dantis cura laude tulerunt,
90 EPISTOLARUM LIB. II. 2.
Dilecti tibi Virgilius Variusque poetse ;
Nec magis expressi vultus per aenea signa,
Quam per vatis opus mores animique virorum
Clarorum apparent. Nec sermones ego mallem 250
Repentes per humum, quam res componere gestas,
Terrarumque situs et flumina dicere, et arces
Montibus impositas, et barbara regna, tuisque
Auspiciis totum confecta duella per orbem,
Claustraque custodem pacis cohibentia Janum, 255
Et formidatam Parthis te principe Romam,
Si, quantum cuperem, possem quoque ; sed neque
parvum
Carmen majestas recipit tua, nec meus audet
Rem tentare pudor, quam vires ferre recusent.
Sedulitas autem, stulte quem diligit, urget, 260
Prsecipue quum se numeris commendat et arte :
Discit enim citius meminitque libentius iliud
Quod quis deridet, quam quod probat et veneratur.
Nii moror officium quod me gravat, ac neque ficto
In pejus vultu proponi cereus usquam, 265
Nec prave factis decorari versibus opto :
Ne rubeam pingui donatus munere, et una
Cum scriptore meo capsa porrectus aperta,
Deferar in vicum vendentem tus et odores,
Et piper, et quidquid chartis amicitur ineptis. 270
EPISTOLA II. — AD JULIUM FLORUM.
Flore, bono claroque fidelis amice Neroni,
Si quis forte velit puerum tibi vendere natum
Tibure vel Gabiis, et tecum sic agat: ' Hic et
Candidus et talos a vertice pulcher ad imos,
Fiet eritque tuus nummorum millibus octo;
Verna ministeriis ad nutus aptus heriles,
Litterulis Graecis imbutus, idoneus arti
Cuilibet : argilla quidvis imitaberis uda :
EPISTOLARUM LIB. II. 2. 91
Qiiin etiam canet indoctum, sed dulce bibenti.
Multa fidem promissa levant, ubi plenius sequo 10
Laudat venales, qui vult extrudere, merces.
Res urget me nulla : meo sum pauper in aere.
Nemo lioc man^onum faceret tibi ; non temere a me
Quivis ferret idem : semel hic cessavit, et, ut fit,
In scalis latuit metuens pendentis habense. 15
Des nummos, excepta nihil te si fuga Isedit.'
Ille ferat pretium poense securus, opinor.
Prudens emisti vitiosum: dicta tibi est lex:
Insequeris tamen hunc et lite moraris iniqua?
Dixi me pigrum proficiscenti tibi, dixi 20
Talibus officiis prope mancum ; ne mea ssevus
Jurgares ad te quod epistola nuUa veniret.
Quid tum profeci, mecum facientia jura
Si tamen attentas? Quereris super hoc etiam, quod
Exspectata tibi non mittam carmina mendax. 25
Luculli miles collecta viatica multis
jErumnis, lassus dum noctu stertit, ad assem
Perdiderat; post hoc vehemens lupus, et sibi et hosti
Iratus pariter, jejunis dentibus acer,
Prsesidium regale loco dejecit, ut aiunt, 30
Summe munito et multarum divite rerum.
Clarus ob id factum donis ornatur honestis :
Accipit et bis dena super sestertia nummum.
Forte sub hoc tempus castellum evertere prsetor
Nescio quod cupiens, hortari coepit eundem 35
Verbis, quae timido quoque possent addere mentem :
' /, bone^ quo virtus tua te vocat ; i pede fausto,
Grandia laturus meritorum prcBmia. Quid stas ?'
Post hsec ille catus, quantumvis rusticus, ' Ibit,
Ibit eo, quo vis, qui zonam perdidit,^ inquit. 40
Romse nutriri mihi contigit, atque doceri,
Iratus Graiis quantum nocuisset Achilles.
Adjecere bonse paulo plus artis Athense,
Scilicet ut possem curvo dignoscere rectum,
Atque inter silvas Academi quaerere verum. 45
Dura sed emovere loco me tempora grato,
92 EPISTOLARUM LIB. II. 2.
Civilisque rudem belH tuHt sestus in arma,
Csesaris Augusti non responsura lacertis.
Unde simul primum me dimisere Philippi,
Decisis liumilem pennis, inopemque paterni 50
Et laris et fundi, paupertas impulit audax
Ut versus facerem. Sed, quod non desit, habentem,
Quae poterunt unquam satis expurgare cicutse,
Ni melius dormire putem quam scribere versus?
Singula de nobis anni prsedantur euntes : 55
Tendunt extorquere poemata. Quid faciam vis ?
Denique non omnes eadem mirantur amantque :
Carmine tu gaudes, hic delectatur iambis;
Ille Bioneis sermonibus et sale nigro.
Tres mihi convivse prope dissentire videntur, 60
Poscentes vario multum diversa palato.
Quid dem? quid non dem ? Renuis tu, quod jubet
alter;
Quod petis, id sane est invisum acidumque duobus.
Prseter cetera, me Romaene poemata censes
Scribere posse, inter tot curas totque labores? 65
Hic sponsum vocat, hic auditum scripta, relictis
Omnibus officiis ; cubat hic in colle Quirini,
Hic extremo in Aventino, visendus uterque;
Intervalla vides humane commoda. Verum
Purae sunt platese, nihil ut meditantibus obstet. 70
Festinat calidus mulis gerulisque redemtor;
Torquet nunc lapidem, nunc ingens machina tignum ;
Tristia robustis luctantur funera plaustris;
Hac rabiosa fugit canis, hac lutulenta ruit sus:
I nunc, et versus tecum meditare canoros. 75
Scriptorum chorusomnis amat nemus et fugit urbes,
Rite cliens Bacchi, somno gaudentis et umbra:
Tu me inter strepitus nocturnos atque diurnos
Vis canere, et contracta scqui vestigia vatum?
Ingenium, sibi quod vacuas desumsit Athenas, 80
Et studiis arinos septem dedit, insenuitque
Libris et curis, statua taciturnius exit
Plerumque, et risu populum quatit; hic ego rerum
EPISTOLARUM LIB. II. 2. 93
Fluctibus in mediis et tempestatibus urbis
Verba lyrse motura sonum eonnectere digner? 85
Frater erat Romse consulti rhetor, ut alter
Alterius sermone meros audiret honores,
Gracchus ut hic illi foret, huic ut Mucius ille.
Qui minus argutos vexat furor iste poetas?
Carmina compono, hic elegos. Mirabile visu 90
Cselatumque novem Musis opus ! Adspice primum,
Quanto cum fastu, quanto molimine circum-
Spectemus vacuam Romanis vatibus sedem !
Mox etiam, si forte vacas, sequere, et procul audi,
Quid ferat, et quare sibi nectat uterque coronam. 95
Csedimur, et totidem plagis consumimus hostem,
Lento Samnites ad lumina prima duello.
Discedo Alcseus puncto illius : ille meo quis?
Quis nisi Callimachus? si plus adposcere visus,
Fit Mimnermus, et optivo cognomine crescit. 100
Multa fero, ut placem genus irritabile vatum,
Quum scribo, et supplex populi suffragia capto :
Idem, finitis studiis et mente recepta,
Obturem patulas impune legentibus aures.
Ridentur mala qui componunt carmina: verum 105
Gaudent scribentes, et se venerantur, et ultro,
Si taceas, laudant quidquid scripsere beati.
At qui legitimum cupiet fecisse poema,
Cum tabulis animum censoris sumet honesti;
Audebit, qusecunque parum splendoris habebunt, 110
Et sine pondere erunt, et honore indigna ferentur,
Verba movere loco, quamvis invita recedant,
Et versentur adhuc intra penetralia Vestse.
Obscurata diu populo bonus eruet, atque
Proferet in lucem speciosa vocabula rerum, 115
Quse, priscis memorata Catonibus atque Cethegis,
Nunc situs informis premit et deserta vetustas :
Adsciscet nova, quse genitor produxerit usus.
Vehemens et liquidus puroque simillimus amni
Fundet opes, Latiumque beabit divite lingua. 120
Luxuriantia compescet, nimis aspera sano
94 EPISTOLARUM LIB. II. 2.
Levabit cultu, virtute carentia tollet:
Ludentis speciem dabit et torquebitur, ut qui
Nunc Satyrum, nunc airrestem Cyclopa movetur.
Prsetulerim scriptor delirus inersque videri, 125
Dum mea delectent mala me, vel denique fallant,
Quam sapere et ringi. Fuit haud ignobilis Argis,
Qui se credebat miros audire tragoedos,
In vacuo laetus sessor plausorque tlieatro;
Cetera qui vitse servaret munia recto 130
More ; bonus sane vicinus, amabilis liospes,
Comis in uxorem, posset qui ignoscere servis,
Et signo Iseso non insanire lagense ;
Posset qui rupem et puteum vitare patentem.
Hic ubi cognatorum opibus curisque refectus 135
Expulit helleboro morbum bilemque meraco,
Et redit ad sese, ' P«/, me occidistis, amici,
Non servastis, ait, ciii sic extorta voluptas,
Et demptus per vim mentis gratissimus error^
Nimirum sapere est abjectis utile nugis, 140
Et tempestivum pueris concedere hidum;
Ac non verba sequi fidibus modulanda Latinis,
Sed verse numerosque modosque ediscere vitse.
Quocirca mecum loqiior hsec, tacitusque recordor:
Si tibi nulla sitim finiret copia lymphse, 145
Narrares medicis: quod, quanto plura parasti,
Tanto phira cupis, nuUine faterier audes?
Si vulnus tibi monstrata radice vel herba,
Non fieret levius, fugeres radice vel herba,
Proficiente nihil, curarier. Audieras, cui 150
Rem di donarint, illi decedere pravam
Stultitiam ; et, quum sis nihilo sapientior, ex quo
Plenior es, tamen uteris monitoribus isdem ?
At si divitise prudentem reddere possent,
Si cupidum timidumque minus te, nempe ruberes,
Viveret in terris te si quis avarior uno. 156
Si proprium est, quod quis Hbra mercatus et sere est,
Qusedam, si credis consuUis, mancipat usus:
Qui te pascit ager, tuus est; et villicus Orbi,
EPISTOLARUM LIB. II. 2. 95
Quum segetes oecat, tibi mox frumenta daturas, 160
Te dominum sentit: das nummos, accipis uvam,
Pullos, ova, cadum temeti : nempe modo isto
Paullatim mercaris agrum, fortasse trecentis,
Aut etiam supra, nummorum millibus emptum.
Quid refert, vivas numerato nuper an olim ? 165
Emptor Aricini quondam Veientis et arvi
Emptum coenat olus, quatnvis aliter putat ; emptis
8ub noctem gelidam lignis calefactat aenum ;
Sed vocat usque suum, qua populus adsita certis
Limitibus vicina refugit jurgia; tamquam 170
Sit proprium quidquam, puncto quod mobilis horae,
Nunc prece, nunc pretio, nunc vi, nunc sorte su-
prema,
Permutet dominos, et cedat in altera jura.
Sic, quia perpetuus nulli datur usus, et hseres
Hseredem alterius, velut unda supervenit undam, 175
Quid vici prosunt, aut horrea? Quidve Calabris
Saltibus adjecti Lucani, si metit Orcus
Grandia cum parvis, non exorabilis auro ?
Gemmas, marmor, ebur, Tyrrhena sigilla, tabellas,
Argentum, vestes Gsetulo murice tinctas, 180
Sunt qui non habeant, est qui non curat habere.
Cur alter fratrum cessare, et ludere, et ungi,
Prseferat Herodis palmetis pinguibus; alter,
Dives et importunus, ad umbram lucis ab ortu
Silvestrem flammis et ferro mitiget agrum, 185
Scit Genius, natale comes qui temperat astrum,
NaturjB Deus humanse, mortalis in unum-
Quodque caput, vultu mutabilis, albus et ater.
Utar, et ex modico, quantum res poscet, acervo
Tollam ; nec metuam quid de me judicet hseres, 190
Quod non plura datis invenerit ; et tamen idem
Scire volam, quantum simplex hilarisque nepoti
Discrepet, et quantum discordet parcus avaro.
Distat enim, spargas tua prodigus, an neque sump-
tum
Invitus facias, neque plura parare labores; 195
96 EPISTOLARUM LIB. II. 2.
Ac potius, puer ut festis Quinquatribus olim,
Exiguo gratoque fruaris tempore raptim.
Pauperies, immunda domus, procul absit : ego, utrum
Nave ferar magna an parvti, ferar unus et idem.
Non agimur tumidis velis Aquilone secundo; 200
Non tamen adversis setatem ducimus Austris ;
Viribus, ingenio, specie, virtute, loco, re,
Extremi primorum, extremis usque priores.
Non es avarus : abi. Quid ? cetera jam simul isto
Cum vitio fugere? earet tibi pectus inani 205
Ambitione ? caret mortis formidine et ira?
Somnia, terrores magicos, miracula, sagas,
Nocturnos lemures portentaque Tliessala rides?
Natales grate numeras ? ignoscis amicis ?
Lenior et melior fis accedente senecta? 210
Quid te exempta juvat spinis de pluribus una?
Vivere si recte nescis, decede peritis.
Lusisti satis, edisti satis, atque bibisti :
Tempus abire tibi est; ne potum largius aequo
Rideat et pulset lasciva decentius setas. 215
EPISTOLA AD PISONES.
HuMANO capiti cervicem pictor equinam
Jungere si velit, et varias inducere piiimas
Undique collatis membris, ut turpiter atrum
Desinat in piscem mulier formosa superne;
Spectatum admissi risum teneatis, amici ? 5
Credite, Pisones, isti tabulse fore librum
Persimilem, cujus, velut segri somnia, vanse
Fingentur species, ut nec pes, nec caput uni
Reddatur formse. Pictoribus atque poetis
Quidlibet audendi semper fuit sequa potestas. 10
Scimus, et hanc veniam petimusque damusque vicis-
sim.
Sed non ut placidis coeant immitia; non ut
Serpentes avibus geminentur, tigribns agni.
Inceptis gravibus plerumque et magna professis
Purpureus, late qui spiendeat, unus et aiter 15
Adsuitur pannus, quum lucus et ara Dianse,
Et properantis aquse per amoenos ambitus agros,
Aut flumen Rbenum, aut pluvius describitur arcus ;
Sed nunc non erat Ins locus : et fortasse cupressum
Scis simulare; quid lioc, si fractis enatat exspes 20
Navibus, sere dato qui pingitur ? Ampliora coepit
Institui ; currente rota cur urceus exit ?
Denique sit quidvis simplex duntaxat et unum.
Maxima pars vatum, pater et juvenes patre digni,
Decipimur specie recti. Brevis esse laboro, 25
F
98 EPISTOLA AD PISONES.
Obscurus fio; sectantem levia nervi
Deficiunt animique ; professus grandia turget ;
Serpit humi tutus nimium timidusque procellae.
Qui variare cupit rem prodigialiter unam,
Delphinum silvis appingit, fluctibus aprum. 80
In vitium ducit culpse fuga, si caret arte.
^milium circa ludum faber nnus et unjrues
Exprimet et molles imitabitur Eere capillos,
Infelix operis summa, quia ponere totum
Nesciet. Hunc ego me, si quid componere curem, 35
Non magis esse veiim, quam naso vivere pravo,
Spectandum nigris oculis nigroque capiilo.
Sumite materiam vestris, qui scribitis, sequam
Viribus ; et versate diu, quid ferre recusent,
Quid valeant humeri. Cui lecta potenter erit res, 40
Nec facundia deseret hunc, nec lucidus ordo.
Ordinis hsec virtus erit et venus, aut ego fallor,
Ut jam nunc dicat jam nunc debentia dici,
Pieraque differat et prsesens in tempus omittat.
In verbis etiam tenuis cautusque serendis, 45
Hoc amet, hoc spernat promissi carminis auctor.
Dixeris egregie, notum si callida verbum
Ileddiderit junctura novum. Si forte necesse est
Indiciis monstrare recentibus abdita rerum ;
Fingere cinctutis non exaudita Cethegis 50
Continget; dabiturque licentia sumpta pudenter.
Et nova fictaque nuper habebunt verba fidem, si
Grseco fonte cadent, parce detorta. Quid autem
Ceeciiio Plautoque dabit Romanus, ademptum
Virgilio Varioque ? Ego cur, acquirere pauca 55
Si possum, invideor? quum lingua Catonis et Enni
Sermonem patrium ditaverit, et nova rerum
Nomina protuierit ? Licuit, semperque licebit,
Signatum prsesente nota producere nomen.
Ut silvse foliis pronos mutantur in annos, 60
Prima cadunt; ita verborum vetus interit £etas,
Et juvenum ritu florent modo nata vigentque.
Debemur morti nos nostraque; sive receptus
EPISTOLA AD PISONES. 99
Terra Neptunus classes Aquilonibus arcet,
Re^is opiis, sterilisque diu paius, aptaque remis, 65
Vicinas urbes alit, et grave sentit aratrum ;
Seu eursum mutavit iniquum frugibus amnis,
Doctus iter melius : mortalia facta peribunt,
Nedum sermonum stet honos et gratia vivax.
Multa renascentur, qu» jam cecidere, cadentque 70
Quge nunc sunt in honore vocabula, si volet usus,
Quem penes arbitrium est et jus et norma loquendi.
Res ^estje regumque ducumque et tristia bella,
Quo scribi possent numero, monstravit Homerus.
Versibus impariter junctis querimonia primum, 75
Post ctiam inckisa est voti sententia compos.
Qiiis tamen exiguos elegos emiserit auctor,
Grammatici certant, et adhuc sub jiidice lis est.
Archilochum proprio rabies armavit iambo :
Hunc socci cepere pedem, grandesque cothurni, 80
Alternis aptum sermonibus, et populares
Vincentem strepitus, et natum rebus agendis.
Musa dedit fidibus divos puerosque deorum,
Et pugilem victorem, et equiim certamine primum,
Et juvenum curas, et Hbera vina referre. 85
Descriptas servare vices operumque colores,
Cur ego, si nequeo ignoroque, poeta salutor ^
Cur nescire, pudens prave, quam discere malo ?
Versibus exponi tragicis res comica non vult :
Indignatur item privatis ac prope socco 90
Dignis carminibus narrari coena Thyestse.
Singula qugeque locum teneant sortita decenter.
Interdum tamen et vocem comcedia toliit,
Iratusque Chremes tumido delitigat ore :
Et tragicus plerumque dolet sermone pedestri 95
Teleplius et Peleus, quum pauper et exsul uterque
Projicit ampullas et sesquipedalia verba,
Si curat cor spectantis tetigisse querela.
Non satis est pulclira esse poemata ; dulcia sunto,
Et, quocunque volent, animum auditoris agunto. 100
Ut ridentibus arrident, ita flentibus adsunt
f2
100 EPISTOLA AD PISONES.
Humani vultus. Si vis me flere, dolendum est
Primum ipsi tibi; tunc tua me infortunia Iserient,
Telephe, vel Peleu: male si mandata loqueris,
Aut dormitabo, aut ridebo. Tristia inEestum 105
Vultum verba deeent, iratum plena mlnarum,
Ludentem lasciva, severum seria dictu.
Format enim natura prius nos intus ad omnem
Fortunarum habitum ; juvat aut impellit ad iram,
Aut ad humum maerore gravi deducit et angit; 110
Post effert animi motus interprete lingua.
8i dicentis erunt fortunis absona dicta,
Romani toilent equites peditesque cachinnum.
Intererit multum, divusne loquatur, an heros,
Maturusne senex, an adliuc florente juventa 115
Fervidus ; et matrona potens, an seduia nutrix ;
Mercatorne vagus, cultorne virentis agelli ;
Colchus, an Assyrius ; Thebis nutrit\is, an Argis.
Aut famam sequere, aut sibi convenientia finge.
Scriptor honoratum si forte reponis Achillem, 120
Impiger, iracundus, inexorabiiis, acer
Jura neget sibi nata, nihil non arroget armis.
Sit Medea ferox invictaque, flebiiis Ino,
Perfidus Ixion, lo vaga, tristis Orestes.
Si quid inexpertum scense committis, et audes 125
Personam formare novam ; servetur ad imum,
Qualis ab incepto processerit, et sibi constet.
Difficile est proprie communia dicere; tuque
Rectius liiacum carmen deducis in actus,
Quam si proferres ignota indictaque primus. 130
Publica materies privati juris erit, si
Nec circa vilem patuiumque moraberis orbem ;
Nec verbo verbum curabis reddere fidus
Interpres; nec desilies imitator in arctum,
Unde pedem proferre pudor vetet aut operis lex. 135
Nec sic incipies, ut scriptor cyciicus olim :
" Fortunam Priami cantabo et nobile bellum."
Quid dignum tanto feret hic promissor hiatu ?
Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus.
EPISTOLA AD PISONES. 101
Qiianto rectius hic, qui nil molitur inepte : 140
" Dic mihi, Musa, virum, captse post tempora Trojse,
Qui mores hominum multorum vidit et urbes."
Non fumum ex fulgore, sed ex fumo dare lucem
Co^itat, ut speciosa dehinc miracula promat,
Antiphaten, Scyliamque, et cum Cyclope Charyb-
din ; 145
Nec reditum Diomedis ab interitu Meleagri,
Nec gemino belhim Trojanum orditur ab ov^o ;
Semper ad eventum festinat, et in medias res,
Non secus ac notas, auditorem rapit, et quse
Desperat tractata nitescere posse, relinquit; 150
Atque ita mentitur, sic veris falsa remiscet,
Primo ne medium, medio ne discrepet imum.
Tu, quid etro et populus mecum desideret, audi.
Si plausoris eges aulsea manentis, et usque
Sessuri, donec cantor Vos plaudite dicat; 155
^tatis cujusque notandi sunt tibi mores,
Mobilibusque decor naturis dandus et annis.
Reddere qui voces jam scit puer et pede certo
Signat humum, gestit paribus colludere, et iram
Colligit ac ponit temere, et mutatur in horas. 160
Imberbus juvenis, tandem custode remoto,
Gaiidet equis canibusque et aprici gramine campi;
Cereus in vitium flecti, monitoribus asper,
Utilium tardus provisor, prodigus seris,
Sublimis, cupidusque, et amata relinquere pernix. 165
Conversis studiis setas animusque virilis
Qu?erit opes et amicitias, inservit honori,
Commisisse cavet quod mox mutare Uiboret.
Multa senem circumveniunt incommoda, vel quod
Quserit, et inventis miser abstinet, ac timet uti; 170
Vel quod res omnes timide ffelideque ministrat,
Dilator, spe lonous, iners, avidusque futuri,
Difficiiis, querulus, laudator temporis acti
Se puero, castigator censorque minorum.
Multa ferunt anni venientes commoda secum, 175
Multa recedentes adimunt. Ne forte seniles
f3
102 EPISTOLA AD PISONES.
Mandentur jiiveni partes, pueroque viriles,
Semper in adjunctis sevoque morabiinur aptis.
Aut aoitur res in scenis, aut acta refertur.
Segnius irritant animos demissa per aurem, 180
Quam quse sunt oculis subjecta fidelibus, et quae
Ipse sibi tradit spectator. Non tamen intus
Digna geri promes in scenam ; multaque toUes
Ex oculis, quae mox narret facundia prsesens.
Ne pueros coram populo Medea trucidet, 185
Aut liumana palam coquat exta nefarius Atreus,
Aut in avem Procne vertatur, Cadmus in an<ruem.
Quodcunque ostendis mihi sic, incredulus odi.
Neve minor, neu sit quinlo productior actu
Fabula, quse posci vult et spectata reponi. 190
Nec deus intersit, nisi dignus vindice nodus
Inciderit; nec quarta loqui persona laboret.
Actoris partes chorus officiumque viriie
Defendat ; neu quid medios intercinat actus,
Quod non proposito conducat et hsereat apte. 195
llle bonis faveatque et consilittur amice,
Et rei^at iratos, et amet pacare tumentes ;
Il!e dapes laudet mensse brevis, ilie salubrem
Justitiam, letresque, et apertis otia portis ;
Ille tejrat commissa, deosque precetur et oret, ■ 200
Ut redeat miseris, abeat fortuna superbis.
Tibia non, ut nunc, orichalco vincta, tubseque
iEmula, sed tenuis simplexque foramine pauco
Adspirare et adesse choris erat utilis, atque
Nondum spissa nimis complere sedilia flatu ; 205
Quo sane populus numerabilis, utpote parvus
Et frugi, castusque verecundusque, coibat.
Postquam coepit agros extendere victor, et urbem
Latior amplecti murus, vinoque diurno
Phicivri Genius festis impune diebus, 210
Accessit numerisque modisque iicentia major.
Indoctus quid enim saperet liberque laborum
Rusticus urbano confusus, turpis honesto ?
Sic priscse motumque et luxuriem addidit arti
EPISTOLA AD PISONES. 103
Tibicen, traxitque vagus per pulpita vestem ; 215
Sic etiam lidibus voces crevere severis,
Et tulit eloquium insolitum facundia prseceps,
Utiliumque sagax rerum, et divina futuri,
Sortilegis non discrepuit sententia Delphis.
Carmine qui tragico vilem certavit ob liircum, 220
Mox etiam agrestes Satyros nudavit, et asper
Incolumi gravitate jocum tentavit eo, quod
lUecebris erat et grata novitate morandus
Spectator, functusque sacris et potus et exlex.
Verum ita risores, ita commendare dicaces 225
Couveniet Satyros, ita vertere seria ludo,
Ne, quicunque Deus, quicunque adhibebitur heroSj
Regaii conspectus in auro nuper et ostro,
Migret in obscuras humili sermone tabernas;
Aut, dum vitat humum, nubes et inania captet. 230
Effutire leves indigna Tragoedia versus,
Ut festis matrona moveri jussa diebus,
Intererit Satyris pauUum pudibunda protervis.
Non ego inornata et dominantia nomina soium,
Verbaque, Pisones, Satyrorum scriptor amabo; 235
Nec sic enitar tragico differre colori,
Ut nihil intersit, Davusne loquatur et audax
Pythias emuncto lucrata Simone talentum,
An custos famulusque Dei Siienus alumni.
Ex noto fictum carmen sequar, ut sibi quivis 240
Speret idem, sudet multum frustraque laboret
Ausus idem: tantum series juncturaque pollet,
Tantum de medio sumptis accedit honoris.
Silvis deducti caveant, me judice, Fauni,
Ne, velut innati triviis ac psene forenses, 245
Aut nimium teneris juvenentur versibus unquam,
Aut immunda crepent ignominiosaque dicta:
Offenduntur enim, quibus est equus et pater et res,
Nec, si quid fricti ciceris probat et nucis emptor,
iEquis accipiunt animis, donantve corona. 250
Syllaba longa brevi subjecta vocatur iambus,
Pes citus : unde etiam trimetris accrescere jussit
f4
104 EPISTOLA AD PISONES.
Nomen iambeis, quum senos redderet ictus
Primus ad extremum similis sibi : non ita pridem,
Tardior ut pauUo graviorque veniret ad auves, 255
Spondeos stabiles in jura paterna recepit
Commodus et patiens; non ut de sede secunda
Cederet aut quarta socialiter. Hic et in Acci
Nobilibus trimetris apparet rarus, et Enni
In scenam missos cum magno pondere versus, 260
Aut operse celeris nimium curaque carentis,
Aut ignoratse premit artis crimine turpi.
Non quivis videt immodulata poemata judex,
Et data Romanis venia est indigna poetis.
Idcircone vager scribamque licenter? an omnes 265
Visuros peccata putem mea, tutus et intra
Spem venise cautus? Vitavi denique culpam,
Non laudem merui. Vos exemplaria (3r£eca
Nocturna versate manu, versate diurna.
At vestri proavi Plautinos et numeros et 270
Laudavere sales; nimium patienter utrumque,
Ne dicam stulte, mirati, si modo ego et vos
Scimus inurbanum lepido seponere dlcto,
Legitimumque sonum digitis callemus et aure.
Ignotum tragicse genus invenisse Camcenge 275
Dicitur, et plaustris vexisse poemata Thespis,
Quse canerent agerentque peruncti fsecibus ora.
Post liunc personse pallseque repertor honestse
^schylus et modicis instravit pulpita tignis,
Et docuit magnumque loqui, nitique cothurno. 280
Successit vetus his comoedia, noji sine multa
Laude ; sed in vitium libertas excidit, et vim
Dignam lege regi : lex est accepta, chorusque
Turpiter obticuit sublato jurc nocendi.
Nil intentatum nostri liquere poetse : 285
Nec minimum meruere decus vestigia Grseca
Ausi deserere, et celebrare domestica facta,
Vel qui prsetextas, vel qui docuere togatas.
Nec virtute foret clarisve potentius armis,
Quam lingua, Latium, si non offenderet unum- 290
EPISTOLA AD PISONES. 105
Quemque poetarum limse labor et mora. Vos, o
Pompilius sanguis, carmen reprehendite, quod non
Multa dies et multa litura coereuit, atque
Perfectum decies non castigavit ad unguem.
Ingenium misera quia fortunatius arte 295
Credit, et excludit sanos Helicone poetas
Democritus, bona pars non ungues ponere curat,
Non barbam ; secreta petit loca, balnea vitat.
Nanciscetur enim pretium nomenque poetse,
Si tribus Anticyris caput insanabile nunquam 300
Tonsori Licino commiserit. O ego Isevus,
Qui purgor bilem sub verni temporis lioram !
Non aiius faceret meliora poemata: verum
Nil tanti est. Ergo fungar vice cotis, acutum
Heddere quae ferrum valet, exsors ipsa secandi : 305
Munus et officium, nil scribens ipse, docebo;
Unde parentur opes ; quid alat formetque poetam ;
Quid deceat, quid non ; quo virtus, quo ferat error.
Scribendi recte sapere est et principium et fons :
Rem tibi Socraticse poterunt ostendere chartse; 310
Verbaque provisam rem non invita sequentur.
Qui didicit, patrise quid debeat et quid amicis,
Quo sit amore parens, quo frater amandus et hospes,
Quod sit conscripti, quod judicis officium, qnse
Partes in beHum missi ducis, ille profecto 315
Reddere personse scit convenientia cuique.
Respicere exemplar vitse morumque jubebo
Doctum imitatorem, et vivas hinc ducere voces.
Interdum speciosa locis morataque recte
Fabula, nullius veneris, sine pondere et arte, 320
Valdius oblectat populum meliusque moratur,
Quam versus inopes rerum nugseque canorse.
Graiis ingenium, Graiis dedit ore rotundo
Musa loqui, prseter laudem nullius avaris.
Romani pueri longis rationibus assem 325
Discunt in partes centum diducere. Dicat
Filius Albini, Si de quincunce remota est
Uncia, quid superat ? Poteras dixisse. Triens. Eu !
F 5
106 EPISTOLA AD PISONES.
Rem poteris servare tuam. Redit uncia, quid fit?
Semis. At lisec animos aerugo et cura pecuii 330
Quum semel imbuerit, speramus carmina tingi
Posse linenda cedro, et levi servanda cupresso?
Aut prodesse volunt, aut delectare poetse,
Aut simul et juciinda et idonea dicere vitse.
Quidquid prsecipies, esto brevis, ut cito dicta 335
Percipiant animi dociles, teneantqtie fideles :
Omne supervacuum pleno de pectore manat.
Ficta voluptatis causa sint proxima veris,
Nec, quodcunque volet, poscat sibi fabula credi;
Neu pransse Laraise vivum puerum extrahat alvo. 340
Centurise seniorum agitant expertia frugis ;
Celsi praetereunt austera poemata Ramnes :
Omne tuiit punctum qui miscuit utile dulci,
Lectorem delectando pariterque monendo.
Hic meret aera liber Sosiis ; liic et mare transit, 345
Et longum noto scriptori prorogat sevum.
Sunt delicta tamen, quibus ignovisse velimus :
Nam neque chorda sonum reddit, quem vult manus et
mens,
Poscentique gravem perssepe remittit acutum ;
Nee semper feriet quodcunque minabitur arcus. 350
Verum ubi plura nitent in carmine, non ego paucis
OfFendar maculis, quas aut incuria fudit,
Aut humana parum cavit natura. Quid ergo est?
Ut scriptor si peccat idem librarius usque,
Quamvis est monitus, venia caret; ut citharoedus 355
Ridetur, chorda qui semper oberrat eadem :
Sic mihi, qui multum cessat, fit Choerilus ille,
Quem bis terqne bonum cum risu miror; et idem
Indignor, quandoque bonus dormitat Homerus.
Verum operi longo fas est obrepere somnum. 360
Ut pictura, poesis; erit quse, si propius stes,
Te capiet magis, et quaedam, si longius abstes;
Haec amat obscurum, volet haec sub luce videri,
Judicis argutum quae non formidat acumen :
Hsec placuit semel, hsec decies repetita placebit. 365
EPISTOLA AD PISONES. 107
O major jiivenum, quamvis et voce paterna
Fiiig;eris ad rectum et per te sapis, hoc tibi dictum
Toile memor, certis medium et tolerabile rebus
Ilecte concedi: consultus juris et actor
Causarum mediocris abest virtute diserti 370
Messalse, nec scit quantum Cascellius Aulus ;
Sed tamen in pretio est: mediocribus esse poetis
Non homines, non di, non concessere columnse.
Ut gratas inter mensas symphonia discors,
Et crassum unguentum, et Sardo cum raelie papa-
ver 375
Offendunt, poterat duci quia coena sine istis :
Sic animis natum inventumque poema juvandis,
Si paullum a summo decessit, vergit ad imum.
Ludere qui nescit, campestribus abstinet armis,
Indoctusque pilae discive trochive quiescit, 3S0
Ne spissae risum tollant impune coronse :
Qui nescit, versus tamen audet fingere. Quidni ?
Liber et ingenuus, prsesertim census equestrem
Suramam nummorum, vitioque remotus ab omni.
Tu nihil invita dices faciesve Minerva ; 38^
Id tibi jiidicium est, ea mens. Si quid tamen olim
Scripseris, in Mseci descendat judicis aures,
Et patris, et nostras, nonumque prematur in annum,
Membranis intus positis: delere licebit,
Quod non edideris ; nescit vox raissa reverti. 390
Silvestres homines sacer interpresque Deorum
Ceedibus et victu foedo deterruit Orpheus ;
Dictus ob hoc lenire tigres, rabidosque leones.
Dictus et Amphion, Thebanae conditor arcis,
Saxa movere sono testudinis, et prece blanda 395
Ducere quo vellet. Fuit haec sapientia quondam,
Publica privatis secernere, sacra profanis,
Concubitu prohibere vago, dare jura maritis,
Oppida raoliri, leges incidere ligno :
Sic honor et nomen divinis vatibus atque 400
Carminibus venit. Post hos insignis Homerus,
Tyrtaeusque mares animos in Martia bella
F 6
108 EPISTOLA AD PISONES.
Versibus exaciiit; dictse per carmina sortes,
Et vitse monstrata via est ; et gratia regum
Pieriis tentata modis ; ludusque repertus, 405
Et lonirorum operum finis : ne forte pudori
Sit tibi Musa lyrse solers, et cantor ApoUo.
Natura fieret laudabile carmen, an arte,
Quffisituin est: ego nec studium sine divite vena,
Nec rude quid possit video ingenium : alterius
sic 410
Altera poscit opem res, et conjurat amice.
Qui studet optatam cursu contingere metam,
Multa tulit fecitque puer : qui Pytliia cantat
Tibiceii, didicit prius extimuitque magistrum.
Nec satis est dixisse : " Ego mira poemata pango: 415
Occupet extremum scabies, mihi turpe relinqui est,
Et, quod non didici, sane nescire, fateri."
Ut prseco, ad merces turbam qui cogit emendas,
Assentatores jubet ad lucrum ire poeta
Dives agris, dives positis in fenore nummis. 420
Si vero est, unctum qui recte ponere possit,
Et spondere levi pro paupere, et eripere atris
Litibus implicitum, mirabor, si sciet inter-
Noscere mendacem verumque beatus amicum.
Tu, seu donaris, seu quid donare voles cui, 425
Nolito ad versus tibi factos ducere plenum
Lsetitise; clamabit enim, P«/cA/e / bene ! recte !
Pallescet super his, etiam stillabit amicis
Ex oculis rorem ; saliet, tundet pede terram.
Ut qui conducti plorant in funere, dicunt 430
Et faciunt prope ()lura dolentibus ex animo, sic
Derisor vero plus laudatore movetur.
Keges dicuntur multis urgere culullis,
Et torquere mero, quem perspexisse laborant,
An sit amicitia dignus. Si carmina condes, 435
Nunquam te fallant animi sub vulpe latentes.
Qiiintilio si quid recitares, Corrige, sodes,
Hoc, aiebat, et hoc. Melius te posse negares,
Bis terque expertum frustra, delere jubebat,
EPISTOLA AD PISONES. 109
Et male tornatos incudi reddere versiis. 440
Si defendere delictum, quam vertere, malles,
Nullum ultra verbum aut operam insumebat inanem,
Quin sine rivaii teque et tua solus amares.
Vir bonus et prudeus versus reprehendet inertes,
Culpabit duros, incomptis allinet atrum 445
Transverso calamo signum, ambitiosa recidet
Ornamenta, parum claris lucem dare cotjet,
Arguet ambi^ue dictum, mutanda notabit :
Fiet Aristarchus ; non dicet, Cur ego amicum
Offendam in migis ? Hse nugse seria ducent 450
In mala derisum semel exceptumque sinistre.
Ut mahi quem scabies aut morbus regius urget,
Aut fanaticus error et iracunda Diana,
Vesanum tetigisse timent fugiuntque poetam,
Qui sapiunt ; agitant pueri, incautique sequuntur. 455
Hic, dum sublimis versus ructatur et errat,
Si, veluti merulis intentus decidit auceps
In puteum foveamve, licet, Succurrite, longum
Clamet, lo cives ! non sit qui tollere curet.
Si quis curet opem ferre, et demittere funem, 460
Qui scis, an prudens huc se dejecerit, atque
Servari nolit? dicam, Siculique poetse
Narrabo interitum : Deus immortalis haberi
Dum cupit Empedocles, ardentem frigidus ^tnam
Insiluit. Sit jus, liceatque perire poetis : 465
Invitum qui servat, idem facit occidenti.
Nec semel hoc fecit ; nec, si retractus erit, jam
Fiet homo, et ponet famosse mortis amorem.
Indoctum doctumque fugat recitator acerbus;
Quem vero arripuit, tenet occiditque legendo, 470
Non missura cutem nisi plena cruoris hirudo.
INTERPRETATIO.
LIBER PRIMUS.
SATIRA I.
Argum. Festive reprehendit poeta ridiculam illam fiin^pifioipiav, qu3.
plerique aequalium suorum laborabant,conjunctani seniper cuin acri in eos
invidia, quibus ex illorum opinione melior sors obtigerat. Hujus autem
morbi, sane vel maximi vitae beatae impedimenti, prsecipuam causam
hanc esse dicit, quod insigni quadam stultitia abrepii permulti totam
per vitam nihil aliiid agant, quam ut quocunque modo pecuniam corra-
dant, conquisitis tamen nunquam fruantur, illud nimirum causati, se
placidse senectutis quieti nunc, quum tempus sit, pros|iicere. Primus
autem annus, quo haec satira componi potuit, fuit u. c. 716. Kirch-
nerus refert ad a. u. c. 719-
1 — 2. ' Ut nemo contentus vivat illa sorte [ = vita genere'], quam
sortem, &c., sed unusquisque laudet, &c.' Uvusquisque recte omittitur,
queniadmodum apud Graecos post ovSiig, fiyjSti^, tKaarog. D.
3. Laudare — felicem prcedicare, 6\j3i<^tn', fiaKapi^nv. B. — {di-
versa~\ ' Prorsus opposita et contraria suis sludiis.'
4, 5. \_Gravis annis*^ Miles stipendiorum initio ex praeda vel ex agris
assignandis divitias se paraturum aliquando sperarat ; at post complura
stipendia, quum jam aetate provectior nec dum dives factu.s est, invidet
mercaiori, qui eodem vel minore etiam tempore locuples factus est.
7. \^Quid enim ^'l quasi sequeretur ' contra dices, objicies ?' Est ex
sermone quoiidiano, ut ri ydp ; irCie yap oii) — [hora moniento^ ' brevi
horae tempore, puncto temporis.' Scliol. Epp. 2, 2, 17, puncto mobilis
horee. Liv. 5, 7> hora momento simul aggerem ac vineas incendium
hausit.
8. " Simplex aut = ' aut etiam.' In aut — aut res eequd ratione com-
poiiuntur: in simplici aut fit plerumque descensus a nitijore ad minus.
Nautae, qui desperat, victoria non potior videtur, seJ in ciia morte
omnium miseriarum finem agnoscit, additque, qute non tam certa putat,
aut victoria Iseia, ' or even ' (' or possibly,' ' or it viuy be ') a joyful vic-
tory.' " (Hand's Tursell. i. p. 535, 636.)
9 — 12. \Juris legumque perifus'] Non /egt6M«dumtaxat_/HS continetur,
sed etiam senatus con^ultis, edictis magistratuum, responsis prudentum.
\Consultor] qui litem habens jureconsukum, virum aliquem primarium
civitatis in atrio domus suae in solio sedentem, primo mane adit, ut sibi
de jure respondeat actionumque formulas praescribat f. [Fadibus^ Vas
• Theocr. 24, 100, /Sapit 'eviavToU. Virg. jEn. 9, 246, Hic gravit annit atque
animi maturut Aletet.
t In gallicinii tempore lidicula hyperbole inest, ut in iUis Cic. fro Muren. 9,
112 INTERPRETATIO. [sat,
in re judiciali est is, qui pro allero vadimonium promiUit (Varro) id est, qui
apud prsetorem spondet, reum in judicium sisti ; quod ni fiat, fore ut
ipse litis Bestimationem sufferat. Rusticanus Romanus igitiir, invitus qui-
dem, sed ne vadimoiiio deserto litem amitlat, in Urbem se conferre
coartus, ejus incolas alia, ut solent rustici, voce vel ideo felices prsedicat,
quod praeter multa alia vitae gaudia longe commodius negotiis forensibus
operam navare possint, ipse quum propterea tantum temporis perdat.
13 — 18. \_Cetera de geiiere huc^ Principium versus Lucreiiani, 4,594.
B. [Fabium] Fuit Fabius (Maximus 1'orph.), eques Ron)anus Narbo-
nensis, qui aliquot libros pertinentes ad Stoicam philosopliiam conscripsit.
Hic autem Fabius Pompeianas partes secutus est et cum Horatio de
disciplinis ssepe contendit. Acr. [Quo rem deducam^ ' qui sit disputa-
tionis mecE finis.' [£« ego^ Noli baec jungere cum v. /ac/a;n, sed est, ut
Varro R. R. 1, 56, en quin adsum. Sallust. Orat. Cottse 4, Adsum en
C. Cotta consul. \_Eia'\ h. 1. est impatienter increpantis. Cessare videt,
quos statim discessuros existimaverat, ideoque evocat moratos, additque
quid statis * ?
20 — 24 \Qiiid causa est'\ Q.uid ni propter hant stoliditatem cum
inconstantia conjunctam merito iratus Jupiter illis buccasinflet? Alibi
rdc yvdSrovc; <pvr7q.v fastus, h. 1. iracundise signum, ut Piautus Bacch.
V. 21, siifflatum vocat ira plenum militem, et jungendum artissime esse
illis inflet monstrat id. Casin. .3, 3, 19, hic Nescio quid se siifflavit uxori
suce, item iratus. \_Pr(Eterea~\ est item modus Lucretianus continuandse
orationi inserviens. ' Sed, eisi pergere in eodem argumento juvat, jam
serio loquar, ne cetera quoque ridens percurram (jocabundus leviter
pertractem), ut qui jocularia percurrit, id est,' ut solent aretalogi coram
vulgi circulis in plateis nugas suas proferre.
25 — 27. [olim dant] ' solent dare,' frequenti usu v. olim in exemplis
et similitudiiiibus. [Sed tumen] Hse particulae, ut simpWciler sed etiam,
post longiorem parenthesin interruptam orationem excipiuut. B.
29. [Nauta] — tfnropoi, mercatores, v. 6.
33. [Nam exempto est] ' perquain libenter enim hoc sapientis bestiolae
exemplo utunturf. ' — [magni formica lahoris] in prosa or. ' formica,
animal magni laboris.'
36 — 40. [Q««] id est, ' at ea.' — [inversum — annumX] De bruma
loquitur, ex qua velut novus circulus sive cursus anni semper vertentis
(Macrob. Sat. 1, 14 ) exordium capit. Pro hiemis autem signo Aqua-
rium ponit, quamquam proprie, ut ait Porphyrio, ' maxime sole in
Aquario constituto tempestates horrendae et frigora ingentia solent
esse. Sol autem transit in Aquarium xvii. Kal. Februarias (15
Januar.), In eo esl diebus xxx. usque ad xvil. Kal. MarL' — [con-
iristat] ut Virg. Ge. 3, 279, unde nigerrimus Auster Nascitur et
Vigilas tu (Sulpici) de nocie, ut tuis consulloribus respondeas ; ille (L. Lucullus),
ut eo, quo inlendit, mature cum exercitu perveniat. Te gallorum, illum buccina-
rum cantiis exsuscitat.
- [Nuliiil] Cfr. locum simillimum Sat. 2, 7, 24.
+ Proverb. vi. 6, Vude ad formicam, piger, et conaidera vias ejus et disce ta-
pientiain, qiia;, qiiiim non hubeat ducem nec prccceptorem nec principem, parat in
tEslate cibiim eibi et congregnt in messe, quod comedat.
t Cfr. Theocriti 13, 20, TeTpa/n/iei/ow eiapos fiini e' Homeri TreptirXofievuv, irepi-
reWonevuv eviavTwv.
LiB. 1. 1.] INTERPRETATip. 113
plitvio contristat frigore ccelum. — [sapiens] ' ideo, quod nec prod-
igit quaesita neqiie necessario victu se defraudat *.' — \igms, mare,
ferruvi'] Est taniquam proverbium, ut Sat 1, 4, 29. Eurip. Phoen.
521, Ilpof raiiT Iro) ^iv Trijp, irw ^£ ipdayava. — [alter] ut Graeci
6 irXrjaioi', (' your neighbour,') ' quicunque libi proximus est et quo-
cum te comparas.'
42 [Fiirtim defossdl ' in altitudinem clam effossa excavala.' Virg.
Ge. 3, 376, fpsi in defossis speciibus seciira siib alta Otia aguiit terrd.
43 — 48. [Qiwd 41] ' At si id auri pondus, inquit avarus, expendendo
minuam, paullatim usque ad assera consumetur, adeoque egenus atque
inops fiam.' Respondet poeta : ' Verum nisi in necessarios usus quod
opus est eroffas, quid cet.' — [Milia — ceyitum^ modiiim. — [triverit^
Virg. Ge. 1, 298, Et medio tostas astu terit area fruges. Proprie fruges
terunlur in arta bobus vel equis ad tribulam trahamve junctis. — [Aoc]
' propter hoc, ideo,' ut Sat. 1, 2, 81. — [ac me«s] quam aliorum Codd,
vulgaris est modus. Etiam Sat. 2, 3, 270, plus ac. Agnien venalium
(servorum) tibi finge herum rus euntem sequens ; inter hos alii variis
utensilibus onusti sunt, r.nus etiam in reliculo, quibus Itali pro saccis
etiamnunc ututitur, panem portat, ne male coctus vel arenosus alicubi
emendus sit, quum interim symphoniaci, anagnostse, scribae, dispensa-
tores, piiicernae nihil liumeris gestant, eadem tamen sub edendi tempora
accipiunt diaria ac miser iile bajulus. •
49 — 53. [referat — viventi] Quum triplex sit solita hnjus verbi con-
structio, refert absolute, refert med, tud, aliqua res refert {med), singulari
exemplo Sallustius Jug. \\\,faciendum aliquid, qitod iUoritm magls qitam
sua rettulisse videretur, singulari item Plauius Truc. 2, 4, 43, quoi rei
id te assimidare rettulit? cum dativo rei, singnlari item Horatius h. 1.
cum dativo personae. — [cumeris'] ' Ciimeram dirimus vas ingens vimi-
neum in quo frumehta conduntur.' Acron. Hodie Siculi, qui talibus
etiamnunc utuntur, eas vocant cannicci, quia conficiuntur ex harundini-
bus sectis, et undique viminibus cinguntur.
54 — 68. [liqiiidi] pro aqua, ut Ovid. Met. 5, 454, loqueniem Cum
liquido mi.rld perfundit divapolenld. — [urndl dimidia pars amphoras, XL.
pondo ; cyalliits duodecima pars sextarii. — [mallem] ' non falsum est
quod damnat Heindorfius mallem. Nam dicas et mallem non cohserent
constructione, et mallem significat ; " Si fieri potest seu posset" (quocerte
non affirmatur, id fieri non posse :) optarem potius cet.-f' — Aufidum
violentem, (Od. 3, 30, 10.) patrium flumen, ubique libenter commemorat.
61 — 64. [bona pars] ' satis magna,' ut Lucret. 5, 1024. Cic. de Or.
2, 3, 14. — [falso] V. citpido apud Horatium semper masc. Od. 2, 16,
15. cel. — [quantnm habeas'] Ex antiqua illa yvwfiy apud Plut. TTtpi
^iXoTrXovriae p. 526, C. ; Ksp^oivt Kai iptifiov Kai Toaovrov vo^/Jit*
atavTov a^iov, 0(T0»' av ixyQ- Seneca Ep. 116, ex Tragico Graeco,
Ubiqite tanti quisque, quantum habuit,fitit. — [iUi] non bonfe parti, sed
' homini ejiismodi, i|ui loquens inducitur.' Ti XP'?^" '"^'■'f' ! Cic. pro
Caec. 11, Qitid huic lu homini facias ? Contra pro Sestio 13, Quid koc
homine facias ? — [miserum] ' Ako\ovBu)q fuisset, miseram ; sed poeta
• 'Hpit est formica Hesiodo O. et D. 778, ore t' tipit aapov u/iaTa».
t Hand ad Wopkens p. 269.
114 INTERPRETATIO. [sAT.
vertit filiim orationis, ut si homi/iem dixisset, non partem hominnm.
Marcil. De usu v quatenus cfr. Od. 3, 24, 30. — [/««<] ' misera est.'
68 — 71' \^Tantalus] Versus heroicus, fortasse ex poela aliquo de-
sumptus vel leviter immutatus, et, ut ait Acron, ira^t^TiKWQ pronun-
tiandus. Hinc ridet avarus quasi ditens ; 'Ah, probe novi, quo rem
deducturus sis, ut fabula illa a sapientise magistris jam sexcenties de-
cantata me repiehcndas ; verum occidit miseros crambe recocta auditores.'
Cui poeta ; ' Re vera illud volui, quoniam aptior imago tuje perversitatis
reperiri vix poterat ; verum missis fabulis jamdudum tritis ac prope
anilibus, Latine tecum loquar.' — [^mulato /lomine^ ' alia est persona, res
eadem.' — [/«rform/,s] ' incubas noetu, quo fures arceas.' Virg. Ge. 2,
607, defossoque incubat auro. — [inhians'\ ' tamquam ore aperto captans,
cupide appetens.' — [«acrj*] ' quae ne contingere quidem nedum in
usuni qiiotidianum quidquam inde demere licet.' Sat. 2, 3, 110.
73 — 79. \_qtio valeal'\ ' ad quid tibi parandum.' — [sextarius\ quan-
tum viro teniperanti in diem sufficit. — [Queis humana'] ' vestes, balneum,
usus mulieris.' Schol, — [malosfures] Wolfius comparavit KaKOv^yovQ
K\wTraQ Herod. 1, 41. Sic Sat. 1, 6, 68, mala lustra. 2, 1, 56, mala
cicuta. 2, 5, 135, niala Furia. Est igitur ' molestos ac detestabiles.'
— [compileyit'^ Compilare aliquem etiam in prosa or. Cic. de Or. 2, 66,
malui compdari quam venii-e. — [pauper — bo7iorum] ut Sat 2, 3, 142,
pauper argenti. ' Harum sollicitudinum ac mulestiarum ex illis, quae
vos bona vocatis, semper orientium.'
80 — 83. [^t si] Haec per (ipwveiav dicuntur, cui serio respondetur
V. 84. — [condoiuit] ' tactum est dolore,' a v. condolescere, non condolere.
— [tentatum frigore] febri correptum, \xt &ie^e \. tenlare de morborum
accessionibus. — [affixit] ' fecit, ut diutius tibi cubandum esset.' Seneca
Ep. 67, /Igo gratias senectuti, qiiod me lectulo affixit. — [Suscilet] ' bo-
nam valeiudinem tibi restituat.'
84 — 91. [Non ujcor] ' Immo nemo tui curam gerit.' — [post omnia
ponas] Similiter dividitur anteponere a Cic, OfF. 3, 17, Malitia mala
bonis ponit ante. — [^n si] kut' ilpwrilav. ' An operam perdas (frustra
labores), si cognatos, qitos nullo (tuo) Utbore natitra tibi dat (ultro offert
atque praebet), amicos (bene de iis merendo) retinere servareque velis ?
ut (prorsus operam perdit) si quis cet. Minime vero : nam caritate, in-
dulgentia liberalitate facillime efficies, ut te ament cognati.' — [Infelix]
Ut nkXeoQ est interdum, ' qiii aliquid facit infeliciter' (Eur. lon 914.)
sic h. I. non malus ac prope sceleratus, nec est vocalivus, sed : ' adeo ut
ipse dolenter sentias, quam adversa fortuna utaris omnique careas suc-
cessu in rationibus, quae tibi cum propinquis tuis intercedunt.' — [asel-
lum] ' quasi esset equus generosus.' * Est autem proverbiale schema,
docere asinum currere.' Comm. Cruq. — [/« Campo] Martio, ut Od.
1, 8, 4. 2, 9, 18. cet.
92 — 94. [Denique] Cave confundas cum part. tandem intelligasque
de tempore. Est: ' atque hsec adeo summa est praeceptorum meorum ;'
' in a tiwrd, in short.' — [quumque haheas plus'] ' plus qiiam necessitas
postulat ; plus quam habet reliquorum hominuin magna pars.' — [ne
facias] ' ne inttr perpetuum metum et cruciatum vivas, ut Ummidius
ille, quem tamen vel maximse solicitudines tutum non praestiterunt a
miserrinio exiiio.'
95 — 100. [Ummidiusl Homo hujus nominis, hospes L. Marcii Phi-
tiB. I. 1.] INTERPRETATIO. 115
lippi, metnoratur a Varrone R. R. 3, 3. et alii Ummidii repe-
riuntur in Insciiptt. — [quidam^ In iioc quoque sine causa hsse-
runt ; ' Quornodo, quaesumus, quidam, si tam dives ?' Sed hoc Latini
usurpant de hominibus rebus geslis et honoribus minus insignibus.
Sic Cic. Tusc. 1, 48, Alcidamas qiiidam, rhetor antiquvs in primis no-
bilis. — [non longa est fabttia'] His vv. occupat ac retinet avarum, ne
forte propter longae narrationis taedium aufugiat. — [dives'] ' Is igitur,
quum tam dives esset, ut metiretur nummos, ila tamen sordidus' cet. —
[ifrco] ' quam servum vestire solent ;' tunica igitur pulla contentus
erat ; eadem constr. atque Epp. 2, I, 107, hidis atteviius ipsis, id est,
' quam ludos ;' non, ut alii interpretati sunt, ' quam servus se vestit.' —
[liberta^ vel propter foedas patroni sordes in eum exasperata, vel ut
tandem partem hereditatis sibi promissam acriperet, si alii tributum
esset hcmicidium, ei medium ferro gemina inter tempora frontem Dividit
(Virg. /En. 9, 750). — [Tyndaridarum^ mascul. ; fem. esset Tyndaridum
a Tyndaris. Dictum est autem ut Pliaselus ille — naviuni celerrimus.
Menander Fr. inc. 6. p. 193, Mein. vocoiv xaXtTrdiTaTo^ 4>36voc«
Est igiiur jocose dictum ; 'fortissima feminarum iilarum on)nium, quae,
ut Clytaemnestra Agamemnonem, viros unquam trucidaverunt.'
101 — 104. [vivam Mcenius] Sic Epod. 1, 34, Discincttts aut perdam
(ut) nepos. ' Hic post patrimonium abrosum Kalendis Januariis in
Capitolio clara voce optavit, ut quadringenta nummorum aeris alieni
haberifct. Qua;rente quodam, quid sibi vellet, quod tani sollemni die aes
alienum optaret habere, Noli mirari, inquit, octingenta debeo. Hic fertur
domo sua, quam ad foTum spectantem habuerat, divendiia, unam colum-
nam sibi ibi excepisse, unde gladialores spectaret, qua; ex eo columna
Msnia nominabatur.' Porphyr, — [Xomentanus'\ ' Cassius Nomen-
tanus adeo sine respectu bonorum suorum prodigus, ut sestertium septu-
agies gulae ac libidini impenderit.' ^cr. — [Frontibus adversis] junge
cum V. componere, non cum vv. pugnantia secum. ' Non desinis
contraria ita componere, ut e regione sibi opposita siiit ?' ut Graeci, ik
Bia^iTQOV iii-nv oi /3t'oi (avTi^troi). Lucian. Catapl. 14. — [componere]
velut gladiatorum par. Sat. 1, 7. 20.
105. [Tanainl ' Tanais spado fuit, ut quidam aiunt Maecenatis liber-
tus, ut nonnuUi, L. Munatii Planci, Viselli autem socer herniosus.*
Porph.
108, 109. [///«cj Imitatur morem philosophorum, qui in lincii%iv
moralium epilogis post degressiones variaque exempla earum caput
repetere solebant. [Nemone ut] cum indignatione mirantis est ;
' nemone ut se probet (concedis), verum avariiia duclus aliis semper
invideat?' (JVeber.) Avarus ad vocabulum ' probet' referendum est : =
' utpote avarus,' non ad v. ' nemo.' Nemon' ut avarus se probet =
' omnesne ut se non probent avari /' * (^Heindorf.)
- Hermanniis locum ita emendat : Illuc, unde abii, redeo ; qui nemo, ut avartis,
Se pro/iel ac potius liiudet diversa sequentes, Quodque aliena capella gtrtit disteutiui
uber, Tahescat, neqiie se niiijori pauperiotnm Tuiba: comiiarel ; hunc atque Itunc
superaie labnr-^t, Si feslinnvli semper locnpletiiir obslat. — Orellius WaclismutJiium
«ecutus lectionem recipit Codd. aliquorum et edd. vet. ' nemo ut avnrus se probet ;'
ita ut ' tiemn ut se ptiibet ' dictum putet pro nemitiem se prubate ; ut Sat. 1, 2, 115,
nec vincet ralio lioc tanlundem ut peccet, &c. Cic. de Fin. 5, 26, si Stoicis con-
cedis, ul virtus — efficiat, &c. Hiatum praesertim in hujus generis quasi primo
specimine post Sat. 7, tolerabilem judicat.
116 INTERPRETATIO. [sat.
110 — 116. l_capella] ' Proverbium, quo et Ovidius usus est (A. A. 1,
349.) quum ait, FertUior seges est alienis seniper in agris, Vicinumque
pecus grandius uber habet.' Porph. — [Sicj est part. similitudinis
respoudeiis sequeuti ut. — [missos^ Eunius Ann. 1, 101, veluti consul,
quum millere signum Folt, omnes avidi spectant ad curceris oras, Quam
mox emittat pictis ex faucibu currus. — lillum Praleritum'] ' equum,'
non 'aurigam,' ut Voss. — \^temnens'] Haud raro hoc simplici v. utuntur
poetae. Virg. JEn. 6, 620, Discite justitiam moniti et non temnere
divos.
117 — 120. [conviva satur'\ Aristoteles apud Maxim. et Anton. p. 878,
'Ek tov ^lov icparKTrov lariv l^tK^iiv wf tK (fVfnroaiov, jxrjrt diipCJvTa,
fir/Te iiiBuovra. Lucret. 3, 951, Cur non, ut plenus vitee conviva
recedis, JEquo animoque capis securam, stulte, quietem? — [Crispini^
Philosoplii cujusdam loquacissimi nomen, qui aperaXoyoc dictus est ;
scripsit etiam versus de secta Stoica. Schol. Ineptnm vocat Sat. 1, 3,
139. — ['w'] Horalius ridet Crispini hominis insulsi f.iciem in modum
misere ridiculum assiduo illo malo deturpatam, 'oculis humidis, rubidis,
fortasse ex sua sede propulsis, continuato fletu, carbunculis et ulceribus
aut supercrescentibus aut cavis aut sordidis' (quomodo varia lippitudinis
genera describit Celsus 6, 6. etiam hoc docens, fit ea in aliis brevis, in
aliis longa et qute vijc unqnam finiatur). — \_scrinia] Lepide significat
Crispinum tota scrinia libroruni a se conscriptorum plena domi ha-
buisse.
SATIRA IL
1 — 3. [Ambubaiarum'] ' Ambubaiae dicuntur mulieres tibicines lin-
gua Syrorum a v. abub, ambub, tibia.' Schol. — \collegia'\ jocose, quasi
harum muliercularum greges, quibus praeerant leno;;es, essent ex iis
collegiis s. sodaliciis QUIBUS, ut est in Inscriptt , EK S. C. COIRE
LICEBAT. — [pharniacopola] circulatorum genus, de quo Cato apud
Gell. I, 15, M. C<elium audilis, non auscullatis, tamquam pharmaco-
polam ; nam ejus verba atidiuntur, verum ei se nemo commiitit, si teger
est. — [Mendici] Videntur harioli, Isiaci, Galli, (Cybeles sacerdotes,
fitfTpayvpTai), fortasse etiam Judaei. — [mima] 'mulierculae gesticulariae
in niiniis et saltalriculae,' ut ait Gell. 1, 5. — [balalrones] ' Balatrones
et blateas bullas luti ex itineribus aut quod de calceamentorum soleis
eraditur, appellabant.' Festus. Ut lutum calceis, sic hi scurrae divitibus
vel invitis adhaerent. — [Tigeili'] Breviorem genitivi formam nominum
in ius, ium, reduxi, quum satis constet eam formam ante Octav. Augustura
pervulgatam fuisse. Formje in duplex i desinentis primus suasor et
commendator fuit Ter. Varro. {Krilz ad Sal. Cat. 3, 3.) ' M. Tigellius
musicus peritissimus et vocis eximiae C. Caesari dictatori et post Cleo-
patrae acceptissimus, Octaviano quoque Caesari amicissimus, eo quod
dulce caneret et urbane jocaretur, adeo ut inter familiares et domesticos
haberetur.' Comm. Cruq. De hoc Tigellio Cic. ad Fam. 7> 24, Cog-
nosti meam causam el istius salaconis iniquilutem. Sardos habes venules,
alium aliu nequiorem cet. Diversum hunc m:ijorem Tigellium esse ab Ti-
gellio Hermogene demonstravit Kirchuerus in Quaestt. Horat. p. 42, seqq.
8 — 12. [^ingralii^ non ' tetra, foeda,' sed ' quae nunquam satiatur, nun-
quam acceptis contenta est.' — [stringat] ' avide devoret, adeoque con-
LIB. I. 3.] INTERPRETATIO. 117
sumal.' 'Siimpta metaphora a ramis, quos stringimus, quando illos
Dudamus foliis.' Covitn. Criiq. — [htgliivie] pr. Trpotjyoptiljv (crop)
avium. — [^cotidiiclis^ Proprie de operibus publicis et privatis diciiur,
raro de pecunia fenori sumpta, ut hic et Juven. II, 46. — [Fujidius]
fenerator ignotus.
14 — 20. [Qiiinas'] usuram solitam, id est, singulis mensibus cen-
tesimam (12 per Cent.) quintnplicatam (60 per Cf/f^) — [ca/nti] sorti,
summse in fenore positae. — [exsecat'\ est, ' extorquere, extundere, ex-
primere.' — [nrget] ' Tanto gravicribus usuris oiierat unum quemque,
quanto intellexerit eum negligeniius res suas agere et luxuriosius
vivere. Schol ; ut, si aliquando sors tota aut ex parte perdenda sit,
inagnas saltem centesimas per tempus ad omne damnuni resarciendum
sufficiens inde percipiat.' — [Notnina sectatiir'] Ang. ' tries to get their
names in his books.' [Pro quastu^ ' ratione qusestus habita.' — [non sit
amicus'] ' ut qui perpetuo genium suum defraudet.' — [Terenti^ In
'EavTov Tiixuipovfjsrifi pater Menedemus, ciijus ob severitatem Clinia
filius in Asiam militatum profectus erat.
SATIRA III.
Argum. Prsecipuus hujus satirae finis est, ut communis illa hominum
perversitas exagitetur, qua nostra mala aut plane ignoramus aut summa
indulgentia fovemus, in aliorum conlra, et persape amicoriim in primis,
vitia sediilo inquirimus eaque acerbissinia severitate reprehendimus.
Cujus pravitatis quum excusatio saltem aliqua depromi possit ex Stoico-
rum sentenlia, ' omtiia peccata ecqualia esse' (v. 76.) hanc impugnat,
contraria Epicureoriim doctrina opposiia. (vv. 98 — 112.) Ab illo irapa-
S6K(i> ^^ aliud ejusdem disciplinse de perfeclo sapiente deridendum
transit, ita ut alacri et festiva clausula sermo ftniatur. (a. u. c.
716—718?)
1 — 8. Festive miris Tigellii moribus atque inconstantia illa, qua
semper in diversa aberrare solebat, ita descriptis, tamquam si de hoc
uno vitio disserere vellet, Trapd TrpoaSoKiav alium inducit v. 19. inter-
rogantem : Quid tu ? Nullane habes vitia? De Tigellio v. Sat. prasced.
init. — [Sardus'\ Inest ttpcuvtia quaedam in hac palrifE ejus mentione.
Proverbuim erat, Sardi venules ; aller allero nequior, et Porpliyrion
servavit Licinii Calvi in hunr modulatorem scazonta, Sardi Tigelli
putidiim cnput venit ; quod ipsum Hipponacteum praconium vocat Cic.
ad Eain. 7> 24. — [Si peteret — projiceret'] ' Si quaiido illo nolente
petebat, niliil unquam proficiebat.' Conjunctivis • tenipora locaque in-
finita, quibus illud fiebat, significantur. — [ab ovo'] ' Ovum initium
coenee erat, quippe quod in gustatione statini a balneis ofTerebatur;
poma vero cum bellariis in secundis mensis erant.' Schol. — [citaret^
'clara voce cantaret, ut Cic. de Orat. 1, 59, peeanem citare ; pr. ' sonos
ciere, movere.' — [lo Bacchel initium fortasse caiitici, quod ille fre-
quenter cantrtbat, nisi pro quavis cantilena convivali positum est. —
[modo summd^ ' Tigellius modo utebatur ea voce, quae summa chorda
tetrachordi ' (quo sonos modulabantur, ut fit in nostro violin:) 'Ty
- i. e. Subjunctivis, ut nos loquimur.
118 INTERPRETATIO. [sat.
virdry resonat, id est, gravissima, ry (iapvTary ; modo ea, quae ima
chorda, r^ vriry, eademque aculissima, ry o^vrdry, resoiiat.' Gesner.
9 — 16. \_Nil] ' Niiiil erat aequabile in ilio homine ; in nuUa re sibi
constabat.' — [yelut 9;«] [ipaxvXoyia pro, ' Saepe currebat, velut qui
fugiens hosteni curreret, ssepe lente incedebat, velut qui Junonis
sacra ferret.' — \_Junonh sacra] Loquitur de Kavr)<p6^ois, 'quoe mani-
bus sublatis sacra reposita in capitibus ferebant.' — [^tetrarchas'] no-
men principum praecipue Gallograeciae et Judaeae. — [^loquens'] ' in ore
habens ac dicens se eorum familiaritate uti, sibi epistolas et dona ab iis
missa esse.' — \_mensa tripes'] ' deipliica simplex, qualis decet hominem
paucis contentum et plerumque solum sine convivis coenantem.' — \_Con-
cha salis puri] Opponitur salinum argenteum. ' Pauperiores in marina
conclia salem tritum haliere solent, quo cum pane vescantur.' Porph.
— crassa] pinguem togam similiter dixerunt Suet. Oct. 82. Martial.
14, 143, plebeiam ac vWem. — [Decies centena] milia H. S. Est
quasi proverbium, ut nobis 'a thousand pounds.' — [quinque diebus]
paucis.
20 — 24. [et fortasse minora] ' Primus, opinor, Aldus Manutius sin-
cerum vas incrustare voluit, et reposuit haud minora ; quem deinceps
plerique omnes nimium patienter secuti sunt. Q.uid enim ? an credibile
est hoc fassum esse Horatium ? sua vitia non minora esse illis, quae in
Tigellio tam acerbe notaverat ? — Immo vero sibi mediocria tantum
vitia esse alibi gloriatur, non Tigellianis similia Sat. 1,4, 130. 6, 65.
— Summa urbanitas est in v./or<as«e ; quasi non pugnaturus foret, si
quis vel aequalia esse diceret.' Bentl. — [Mcenius] Sat. 1, l, 101, No-
vius, homo ignotus. Sententiae sic cohaerent cum praecedd. ' Atque
hoc pro certo affirmare possum, me tam stultum et improbum non esse,
quam fuit Maenius ille, ut carpam absentes amicos, mihi ignoscam cet.'
— [dare verba"] pro rebus. id est, ' decipere, circumvenire.' — [impro-
bus] ' nimius, modum longe excedens, ideoqne perversus.'
25 — 27. [pervideas] Pervidere sane significat, ut ait Bentleius, 'acute
et perspicue et penitus rem videre ;' sed quomodo ille, quocum loqui-
tur poeta, sua vitia pervidet ? Nimirum lippus et propterea oculis col-
lyrio inunctis ; id quod huc redit; ' parum pervidet.' — [Epidaurius]
Pausan. 2, 28, ApaKOVTiQ — Kai 'irepov ykvoQ tc ro ^av^^ortpov
pEVovTsg Xi*oae Upol fitv tov 'A(TK\t}7riov vofiil^ovTai Kal iiulv
dv^pwiroiQ ?;/if(Oot, Tpiipti Se fiovr] (T(pag r) twv 'Eiridavpiiov yrj.
29, 30. [acutis Naribns horum hominnm] nunc viventium, qui levis-
sima quasque vitia in aliis facillime odorantur, derident, vituperant;
talibus igitur homo simplex ac negligentior paruni convenit, persaepe
reprehensionis ansam praebet.
31 — 37. [Rusticins] iwn^e cnm v. <o«io dumtaxat. — [defluit] 'parum
apte composita est.' — [male laxus] ' non satis aptus ad pedem.'
Theophr. Char. 4, dypoiKOQ toiovtoq tiq, oIoq . . p.ii!^oj tou ■TroSoQ tcI
VTToSfjfiara (popslv. — [tihi] 'quocuui nunc ipsum colloquor.' [Inculto]
de amictu neglecto. (v. 31. j [Concute] imagine desumpta ab eo, qui
furem concutit. In prosa or. frequentius ' excutere ' pro diligenter
explorare. — [urenda] ' quae aliter quam igne exstirpari nequit.'
38 — 42. [llluc pravertamur] Si volumus ex aequo bonoque de
amicis judicare, ante omnia ad illud exemplum nos convertamus, quo
modo de amicarum nsevis amatores, de liberum vitiis parentes judicare
LiB. I. 3.] INTERPRETATIO. 119
solent. — [drciphtnt] ' fallunt, latent eum.' [Hagna'] Hanc libertinam
amaverat L. Caelius Balbinus, qui hoc tempore proscriptus erat (Appian.
4, 50), sed postea rediit et A. u. c. 724, mense Noveinbri consul suffec-
tus est. Spofin. — [virtus] ' sensus ejus, quod aequum bonumque est.'
44—53. [faslidire : strabonem^ e brevi, ut Sat. 1, 2, 30. ' Straho
dicitur, qui est detortis oculis; patus autem, qui est oculis leniter
deciinatis cuique huc atque illuc tremuli celeriter volvuntur.' Comm.
Cruq. — [puUum^ Antiqui puerum, quem quis amabat, pullnm ejus
dicebant. Festus. L. Junius Pullus Cos. fuit A. u. 504. — [abortivus^^
quasi propter abortum a matre factum nanus evasisset. \_Sisyphus]
M. Antonio triumviro pumilio fuisse dicitur intra bipedalem staturam,
quem ipse Sisyphum appellabat ob ingenii calliditatem. Comm. Cruq.
— [yarum^ introrsum retortis pedibus. [Balbutit'^ cujusmodi pronun-
tiatio teneri aliquid habet in talibus vTTOKopifffiaffiv. — [scauruml Scauri
dicuntur, qui talos habent exstantes. Schol. Praecipua hujus loci
urbanitas in eo inest, quod patres isti indulgentissimi simul cogno-
minibus gentium Romanarum ortis utique ex hujusmodi vitiis utuntur.
— [/'■«g»] Novius Bothii, p. 50, Spero rem faciet : frugi est homo.
[/»ep/ui] ' negotiosus ardelio, qui nobis operam suam jaotat.' Cic. de
Or. 2, 4, qui aut iempus quod postulet non videt, aut plura loquitur aut
se ostental — aut denique in aliquo genere aut inconcinnus aut multus
est, is ineptus dicitur. — [concinnus~\ ' qui officiosa sedulitate ct lepore
sese amicis commendare studet.' — [simplex'\ ' apertus et ab omni men-
dacio alienus.' [Caldior'], hot ; acer,fiery.
56 — 68. [Sincervm~\ ' Adeo perversi sumus, ut et purum vas cor-
rupto aliquo iiquore ejusque fsecibus obducere cupiamus.' [Probusl
' Si quis prubus (niodestus) nobistum vivit, statim non sine contemptu,
" multum demissus, abjectus, pusilli animi homo est," dicimus ; similiter
si quis paulid tardior (phlegmatic) est, qui rion acutissime moveatur
illico ei pingue ingenium tribuimus.' \_Tardo'] In v. pinguis ma^orem
reprehensionem inesse quam in v. tardus elucet vel e proverbio illo
pingui et crassd Minervd, nunquam tardd.
69 — C6. \rnalo] ' nulli maligno insidiatori velut in batuendo praebet
latus nudum, ubi feriatur.' (' nulli dat sese irridendum, idque agit, ne
lingua malevola laceretur.' Comm. Cruq.) propterea quod optime novit
se vivere inter homines maxime invidos et semper promptos ad alios
criminandos. — [ficlum] falsum. (Sal. Cat. 10.) [SimpUcior] ' Si
simplicior quis est et talis, qualem cet.' — [libenter~\ ' ut haudquaquam
poenitet me tibi fortasse saepe obtulisse : nam eo ipso, etianisi fieri
potest, ut tibi molestus fuerim, pervidere poteras simplicem atque
ingenuum meum animum.' — [irnpellal] Cic. pro Planc. 9 : si quando,
utfitjjactor in turbd, non illum accuso, qui est in summd Sacrd vid, quum
ego ad Fahium fornicem impellor, sed eum, qui in me ipsum incurrit
atque incidit. Est igitur : 'necopinato velut incurrere et incidere in
aliquem atque ita deflectere a lectione aut a tacita meditatione, cui
vacat alter.' Frequentius dicitur ' interpellare.' — [quovis sermone]
' primo quoque sermone, qui importuno in buccam venit.' V. molestus
junge cum praecedd.: ' adeoque molestus fiat.' [Communi se7isu\h. 1.
' ejus quod decet ; qualis quidem sensus omnium hominum esse debet.'
70. [Cum mea\ Construe ' Cum vitiis (meis) mea hona compenset.'
Cum igitur est prsepos., non conjunctio. — [pluribus hisce] non ablat.
absol., ut visum est Acroni.
120 INTERPRETATIO. [sat.
76—83. [qudtenusl Cfr. Sat. 1, 1, 64. ' Quoniam quidem nos omnes,
qnos Stoici praeter illum suum sapientem perfectum, stuitos {d^poyaQ,
riXiOiovQ, favXovQ, Stob. E. Ph. 2, 7, passim) vocare solent, a vitiis
prorsus liberare nos non possumus, quidni veram rationem et sequi-
tateni in dijudicandis ac puniendis aliorum erroribus delictisque sequi-
mur?' — [lepidunique^ ' atque ob id neque ab hero nec a convivisjam
gustandum, sed servis relinquendum.' [Lafieone] Cum Scholiastis
hunc pro M. Antistio Labeone, celebratissimo postea JCto, incorrnptd
liberlate insigni Tac. Ann. 3, "Jo, habemus. Sane statuendum est
hunc Labeonem etiam tunc juvenem necdum doctrina ceterisque
meritis clarum aliquando propter levius delictum servum adeo severe
punisse, ut prope pro mente capto haberetur. — linter sanosl ' apud
sanos, a sanis.'
83 — 89. [Quanto'] ' Quodsi insane tractare possumus vel servos, in
quos, quum nosiri sint, quidlibet prope licet, quanto major est insania,
si propter res ntillius momenti capitali odio persequiinur amicos !' —
[hoc^ ' quod statim dicnm.' Est nominal., non ablativ. Seqq. sic
ordinanda, ut w. paHllum deliquit amicus pro protasi hal)eantur: ' ubi
p. d. a.,' vv. quod — insuavis (quod nisi condones et ignoscas, nierito
te omnes nominabunt intractabilem et morosum) : pro parenthesi, acer-
bus cet. pro apodosi. [Rusnnem^ ' Octavius Ruso acerbus fenerator
esse traditur ; idem scriptor historiarum.' Porphyr. — (Cognomen
Ruso fuit Octaviorum, Calvisiorum, Occiorum.) Is igitur invitabat
debitores, ad audiendas suas historias ; qui quum solvendo non essent,
quasi coacti erant tristi recitationi adesse, ne illum offeiiderent. [Ca-
lenda] Cfr. Epod. 2, in fine. [Mercedeni\ ' usuras aut sortem.' —
[unde unde~\ pro ' undecunque.' [Porrecto jugulo'] quasi captivi, qui-
bus caput truncaturus est victor. — [hisforias] Hoc significat, Rusonem
pessimuni scriptorem liistoricum suae setatis fuisse. — [audit] Recitandi
morem induxerat Asinius Pollio.
90—92. [Quis paria] Stoicos irridet ideo, quia hsec eorum doctrina
omnia peccata esse paria eorum sectatores in dijudicandis alioruin delictis
severiores reddere solebat. Stoica igitur doctrina quantopere naturae
humansE repugnet, Epicureorum sententiam opponendo deuionstrat. —
[yere] Parliculae_/tve et ferme designant id quod fit nou turbalo ordine,
71071 admissd mulatione, in omni iempore. — Quod Heindorfius supplet
omnia, inesse posset in ipso/ere, sed id non pertinet ad paria, significat-
que consuetam rem (Hand.), Anglice vertas: generally, in general. —
[laboraut] 'ipsi non sine quadam molestia sentiunt quam contraria sit
vero.' — [ve7-um] Tijv ovaiav rwv TrpaypdToJV, ' reality,' ' real life.'
— [sensus] ' communis hominum.' Aliis videtur plur. — [justi] ' quae
quasi mater, id est, fons atque origo justi recte dici potest.'
93 — 98. Quum prorepserunt] Loci similes de primo hominum statu
sunt Critiae Bacb. p. 56. Moschionis apud Stob. E. Ph. i. p. 240,
H. Lucret. 5, 788. Vitruv. 2, 1. — [primis — terris] ' novd tellure'
Lucret. 1. I. — [animalia] de hominibus in primis loquitur. [Mutum]
' sine lingua ariiculalim distincia et ad res notandas apia.' Sic 7««/«
bestia Cic. de Finn. l, 21. — [pecus] ' brutorum instar ratione carentes.'
— [glandem] Virg. Ge. 1, 8: (Liberi et Cereris) munere telhis Chaoniam
pingui glandem mutavit aristd. Vitruv. 1. I. Homines veleri more ut
fera in silvis et speluncis et nemoribus nascebantur ciboque agresti
vescendo vilam exigebant. — [aiui] ' indigentia.' Schol. — [verba —
iiB. 1. 3 ] INTERPRETATIO. 121
«omiaaqHe'^ Inverso ordine Graeci ovo^iaTa icai pfjnaTa, omnes ora-
tionis partes his complexi. — [wce*] ' certum sensum singulis vocibus
ac verbis attribuerunt.'
101 — 109. [Jura inventa metii] Contra Stoici : to diKaiov (paat
^vaii iivai Kai ^i) Qiati. Stob. E. Ph. 2, 7, P- 184. H. Ex doctrina
vero Sophistarum Epicurique nihil justum aut injustum est natura,
sed legibus ac moribus ; contra naturale est discrimen inter bona et
niala, et suopte instinctu homo ducitur ad illa appetenda, haec fugienda.
— [_Nec vincet ratio] ovSi aiprjaii 6 XoyoQ. ' Nunquam Stoicorum ratio
evincet, firmiter nobispersuadebit verum esseistud praeceptum.' — [tan-
tumdem ■ut peccet~\ pro tantumdem, peccare. — [caules'\ brassicam. "Fran-
gere flores non memini legisse." Bentl. Recte tamen dicitur de cau-
libus, ut de calamis et cannis. — [sacra legerit] dictum ut sacrilegus.
Lucilius apud Non. 4, 271, omnia viscatis manibus leget. — scutica a
(Tkvtoq, corium, et ferula, quibus puniebantur pueri, a Martiale 10,
62, 10, dicuntur sceptra padagogorum : scuticd, habend, loris etiam
servi propter leviora delicta, ob graviora flagello cum aculeis ferreis
caedebantur. — [sectere^l sectari h. 1. insequi, urgere, Slwkuv.
110 — 113. Nam ut ccedas — non vereor^ 2oXotKo0a»/«f,' hoc manifesto
significat : ' Certus sum, te pro tua severitate nequaquam caesurum
ferula dumtaxat eum, qui graviore pcena dignua sit; immo eum hac
ipsa semper aflScies, flagello strenue usurus.' — [magnis^ junge cum v.
simili : ' et parva mineris simili te falce recisurum (exterminaturum)
atque magna.' — [regnum] Arripit hoc voc, ut derideat Stoicos, quem-
aSmodum fecit Epp. 1, 1, 106. Cic. Acad. 2, 44: ' Quid opus est illa
conditione, si iibi regnum cet., cum ex ista tua doctrina iiovov ilvai Tbv
ao<pov iSaaiXka Kai fiaaiXiKov, raJv £i ipavXwv f.ir]Skva (Stob. E. Ph.
2, 7) P- 222.) hoc ipsum regnum jamjam habeas ?' Lucilius apud
Forphyr. In mundo sapiens hcBC omnia kabebit : Formosus, dives, liber,
rex solu' vocetur.
116 — 119. [paterl Etsi Stoa proprie a Zenone condita erat, tamen
dicebant: ei /i?) j/v XpvannroQ, oiiic dv yv 'EToa. Diog. Laert. 7i
183. — [crepidas^ Graecorum. Persius l, 127- — [Hermogenesl Tigellius
Herniogenes tunc vivens, diversus utique a Tigellio Sardo.
120, 121. [Alfenus'\ " Urbane satis Alfenum Varum Cremonensem
deridet, qui abjectii sutrina, quam in municipio suo exercuerat, Romam
venit magistroque usus Ser. Sulpicio Rufo jurisconsulto ad tantam per-
venit scientiam, ut consulatum gereret et publico funere efferretur."
Acron. Vera scriptura videtur Alfenius, ita tamen, ut, quasi esset
Alfenjus, h. 1. trisyllabum maneat. Certe P. ALFENIUS cons. suff.
A. u. c. 755, est in Inscript. — [vafer'] aptum JCti i-mQiTov ut Sat. 2,
2, 131, vafrijuris. — [an<e] non de mortuo, sed antequam jureconsultus
factus esset. — [inslrumenta'\ scalpra et formas. Sat. 2, 3, 106.
124 — 132. [Lascivi pueri'\ 'quorum petulantiam provocat ridicula
tua declamatio et gesticulatio.' — [barbam\ cum abolla insigne liujusmodi
Stoicorum .semicynicorum. — [rumperis\ clamitans. Cic. ad Fam. 7» 1.
Dirupi peene me in judicio Galli. — Quadrantem in balneis publicis
homines tenuiores pendebant balneatori. — [stipator\ ' velut satelles et
assecla.' Vv. neque te cet. junge cum protasi dum : in apodosi autem
sibi respondent et — que — que. ' Dum tu, Stoice, propter ipsam moro-
sitatem in judicando ab omnibus derelictus manes, ego naturae humanae
G
122 INTERPRETATIO. [sat.
morem gerens fruor sorte longe feliciore ; etenim amicos habeo in me
aeque indulgentes et comes alque ego in illos sum.'
SATIRA IV.
Argum. Octoginta circiter ante Horatium annis Lucilius veteri illi
Ennii satirse formam prorsus novam dederat, quum suae setatis vitam
moresque salse describeret. Post Lucilium nemo in lioc genere cum
laude elaboravit, frustra id experto P. Terentio Varrone Atacino, (Sat.
1, 10, 46.) donec Horatius exsisteret novus satiricae poesis auctor, sed
tempore a Luciliana aetate multum diverso. Non igitur mirum nobis
videri potest ab aliis ea setate nativam Horatianae satira; simplicitatem
et gratam sermonis negligentiam prae ilia magis artificiosa carminum
pangendorum ratione fastiditam esse, ab aliis poetam ut acerbum, livi-
dura, maliiiosum esse vituperatum. Jam contra hos sinistros rumores
et prava judicia ut se defenderet, hanc satiram conscripsit. Heindorf
et Zell. (Scripta videtur Kirchnero A. u. c. 722.)
1 — 5. \Eupolis'] Quintil. 10, 1, 65 : Antiqua comcedia—facundis-
simeE libertatis est et insectandis vitiis pracipua. — Plures ejus auctores:
Aristophanes tamen et Eupolis Cratintisque prcecipui, Quanti Horatius
fecerit Eupolin, colliges ex Sat. 2, 3, 12. — [^prisca'] Critici Alexan-
drini, ut notum est, distinxerant comoediam antiquam (dp^^aiav), quae
desiit in Aristophane, mediam, novam, cujus praecipui auctcres Menan-
der, Diphilus, Philemo. Pro vulgari, ' alque alii antiquae comcediae
auctores,' veluti Epicharmus, Pherecrates, Plato, itidem in canonem
criticum recepti ab Alexandrinis. Cfr. Sat. 1, 10, 16. — \_describi] de-
scribere pr. accurate alicujus formam aut mores exprimere, unde
descriptio ;^rrpaKrjjp, sensu rhetorico, Cic. Top. 22 *. — [alioqtii Fa-
mosus] veluti falsarius, pi-^acrTng, vafer sophista, malus poeta, homo
turbidus ac factiosus, ut Cleon et Hyperbolus.
6 — 12. IHinc omnis] Jo. Laurentius Lydus de magistr. R. R. 1, 41 :
'PivBoJV i?ajU£7-poic iypaipe Trpwroc KU)fi(pdiaV l^ ov TrpwTOQ \a(3ojv
rdc d^onftds AovKiXiog 6 'Paj/iaToc, ijpojiKolQ tTVtisiv tKwfiii)-
0?/(T£. MtO' ov Kal Tove fiir' avTov, ovg Ka\ov(n'Pwfia~ioi auTvpi-
Kovg, ol rtiortpot rbv KpaTivov Kui EviroXiSog X'^9'"^^IP'^ t^rfXbxrav-
Ttg, Tolg fxtv 'VivQwvog fiiTpoig, Tolg St twv fivrffiovtvQkvToiv Sia-
avpfioTg xprjcafitvoi; r>/v ffarvpiKijv iKpdrvvav KWfiiiiSiav. — \pendet]
quatenus genere ceteroqui diverso imitatus est comcediam antiquam in
eo certe, quod homines etiam tunc viventes et honoribus usos nomi-
natim descripsit atque ridiculos reddidit. — [facetus] Perurbamim vocat
Cicero et vernaculam festivitatem ei tribuit ad Fam. 9, 15. [Emuncta
naris] ' qui facile odoraretur et acute animadverteret aequalium suorum
vitia.' Opponitur homo obesa naris. — [dictabat] puero a manu, ut
solebant antiqui. — \_stans pede in uno] ' tamquam ludibundus ;' imago
sumpta vel a pueris sic inter se ludentibus, vel a circulatoribus, qui
popello monstrant, quamdiu sic se sustinere possint. — [Quum flueret
lutulentus] ' Propterea quod multa diceret negligenter atque inordinate,
• Rectius Orellius guod malus ac fur. Cic. Phil. 14, 3, Testamenia, credo, sub-
jiciunt aut ejiciunt vicinos aut adoiescentulos circumscribunt; fiis enim viliit
affectos malos et audaces appeliare soiet consuetudo. Est igitur homo fraudu-
lentus, ac (et propterea quidem), si occasio oblata est, fur.
LIB. I. 4.] INTERPRETATIO. \23
pro lubitu Graecis etiaiti verbis et nitnis plebeiis usus, adeo ut ipse
doctissimos inter aequales judices habere nollet, (Plin. H. N. Praef. § 70
erant sane haud pauca, quae ipsius causa deleta velles ; ipse auteni lima
usus non erat.' Sic explicandus item locus Sat. I, 10, 50, et Quintil.
10, 1, 93. — [piger — ferre^ Nota constructio Graeca, vuGpbg (pkptiv, Od.
4, 14, 22, impiger vexare. — [laborem^ et meditationis et limae.
14 — 19. [Crispinus^ V. Sat. 1, I, fin. — [minimo^ sc. pretio.
" Minimo provocare dicuntur ii, qui in restipulatione plus ipsi promit-
ttmt, quam exigunt ab adversario." Schol. Angl. ' to offer large odds.'
Crispinus igilur victoriae certus, si sponsione vincatur, longe plus num-
morum se Horatio daturum promittit, quam ab ipso exacturus sit, si
inferior evadat*. — [perpauca loquentis^ ' taciturni, non garruli.' Schol.
Quodsi scripsisset loquentem, minus apte semet ipsum velut distraheret
a proprio animo. Animus autem auctor est sermonis vel parci vel
copiosi. — [conclusas'^ Verbosum ac turgidum genus scribendi significat,
ipso versus sono follis sibilum crepitumque imitatus.
21 — 24. [Beatus~\ ' stulte sibi ipse placens atque immortalitatem
animo quasi praecipiens.' [Fannius^ Horatii obtrectator (" poeta loqua-
cissimus et ineptissimus." Comm. Cruq.) notus prasterea ut TrapaaiTog
Tigellii Hermogenis ex Sat. 1, JO, 80, post hanc scripta. Nec negan-
dum erat Horatii Fannium mira vanitate inflatum libros suos et imagi-
nem ultro detulisse in bibliothecam ab Asinio Pollione, ut ait Plinius
7,30, publicatam a. u. c. 716, in qua tunc, quum conderetur, M. Teren-
tii Varronis unius viveniis iwsita imago erat. Fieri utique illud potuit,
si satira haec scripta est a. u. c. 722, vel duobus tribusve ante annis. —
\mea — tivientis^^ Eadem constructio satis frequens. Catull. 66, 51,
Abjuncta paullo ante comcB meafata sorores Lugebant. Ovid. Her. 5, 45,
nostros vidisti flentis ocellos. — [Culpari dignos] per attractionem pro,
' qnippe quum plures culpari digni sint.'
25, 26. [er«e] Sic Vatinius apud Cic. ad Fam. 5, 9, profecto iibi illum
(fugitivum) reperiam, nisi si ifi Delmatiam aufugerit, et inde tamen ali-
quando eruam. Turba o6;"!i/< singulos ; ex hac igitur erue, quemvis. — •
[o6 avaritiam] Etsi non dicitur laborare ob mcrbum, tamen hic facilli-
mum est zeugnia ; ' aut ob avariliam miser est aut misera ambitione
laborat.' Sic Sal. Jug. 22, ob easdem artes a Micipsd, non penurid libe-
rorum — adoptatum esse. Liv. 38, 39, non tam ob recentia ulla merita
quam originum memorid. Tacit. Hist. 2, 50, non noxd neque ob metum.
27 — 36. {argenti~\ facti, caelati. — [stupet'^ 'insano studio quaerit
vasa Corinthiaca.' — [Albius'^ homo ignotus, certe non TibuUus, ut
opinatus est Baxterus. Cfr. v. 109. — [«re] Eadem constr. Virg. Ge.
2, 508, Hic stupet attonitus Rostris. — [collectus^ ut Od. 1, 1, 4, pul-
verem collegisse. — [ampUet ut rem~\ Non est ut finale, sed junge cum v.
metuens : metuens ut ampliet rem, ' lest he should not increase his pro-
perty.' — [ poetas\ Festive nomen generale posuit pro iis, qui proprie
rwv f3avav(Tu)v odio expositi sunt, satirarum scriptoribus. Scilicet ex
illorum opinione omnes, qui versus faciunt, etiam satiras componere
adeoque aliorum famam laedere possunt. — [Fanum\ " Quando feriunt
boves, eorum in cornibus ligatur faenum." Acr. — [Excutiat sibi] dati-
• Bentleii conj. nummo speciosam esse nunquam equidem negabo, quum referat
sermonem formularuni nummo addicere (Sat. 2, 5, 110.) cet.
G 2
124 INTERPRETATIO. [sat.
vus commocli : ' dummodo dictis suis mordacibus lectores vehementer
ridere cogat ;' — [^illeverit~\ contemptim de negligentia in scribendo. — •
[a furno] a pistrino et aquae receptaculis, quorum dcc. in Urbe fecit
M. Agrippa. Plin. 36, 15. Gaudet igitur plan su i lwin inum infimae
sortis.
38 — 47. l^Primum'] Non sequitur deinde ; exempla hujus consuetu-
dinis in oratione incitatiore habet Goerenz ad Cic. de Legg. 3, 9. —
[Excerpam'] pro ' excipiam, eximam ' etiam in prosa or. Cic. de Or. 2,
1\, non enim, si est facilius, eo de numero — est excerpendum. — [con-
cludere] Sat. 1, 10, 59, pedibus quid claudere senis. — [Sermoni] quo-
tidiano. — [^sonaturum] Sic apud Cic. semper prastaturus. — [quidam]
Grammatici Alexandrini. Cic. Orat. 20, Fideo visum esse nonnullis
Platonis et Democriti locutionem, etsi absit a versu, tamen quod incitatius
feratur et clarissimis verborum luminibus ufalur, potius poema putandum
quam comicnrum poetarum, apud quos nisi quod vtrsiculi sunt, nihil est
aliud quotidiani dissimile sermonis. — [comoedia] utique nova, Menandri
et Philemonis. — [merus] ' quod igitur comoedia sermo merus est, nisi
quod metro ab hoc difFert.'
49 — 64. [Tempora — modosque"] ' pedes et pedum seriem rhythmicam
cum ceesuris legitimis.' — [Postquam] Versus Ennii testibus Schol. et
Serv. ad Mu. 1, 622. — [Belli] imago desumpta a Jano aperto. —
[etiam disjecti] ' Non in meis versibus solutis invenias membra poetae
quamvis disjecti, ut invenies in versibus his Ennianis verba et imagines
poeticas, licet sic transponas.'
56 — 61. [Sulcius — et Caprivs] " Hi acerrimi delatores (id est, qua-
druplatores) et causidici fuisse fraduntur, et ideo >na/e, valde rauci, quod
in contentione judiciorum altissima voce clamarent (assidueque accu-
sarent)." Porphyr. — [libellis] accusatoriis. — [contemnat~\ ' minime
metuat' — CcbH Birrique] " Cselius et Birrius fuerunt adolescentes
perditi." Schol.
62, 63. [■pila] Ante tabernas in porticibus collocatas librarii habebant
pilas, columnas porticus sustinentes, quibus pilis indices librorum, quos
in tabernis vendebant, affixi erant. A. P. 373. — [Hermogenisque Tigetli]
diversi utique a M. Tigellio Sardo, tunc mortuo.
65 — 71- [Jn medio] ' Probe novi esse, qui vel in medio foro, id est,
dempta hyperbola, coram maxima auditorum corona carmina recitent.'
— [lavantes] ' in balneis, quia in loco fornicato suaviter resonat reci-
tantis vox.' — [setisu] communi. Sat. 1,3,66. — [Inquit] adversarius
aliquis, 6 Tvx<i>v. — [studio] ' quum pravus sis, id est, propter malitiam,
dedita opera atque assidue hoc facere soles eoque gaudes.' Hoc enim
inest in v. studio, ' with zeaV — [est auctor quis] non, ut Schol., ' quis
est auctor V sed : ' estne auctor aliquis eorum cet. ?'
73 — 79- [solutos] yfXwroTTOioc, qui cachinnos movere studet. —
[niger] ' hic est improbis moribus et perfido ingeiiio.' — [Romane'} ' vir
probe, ut decet esse Romanum.' — [Sape tribus] " Duodecim homines
in triclinio ; nam inde triclinium dictum est, sc. a trlbus lectis." Comm.
Cr. — [quaternos] Summus hic numerus erat apud homines elegantio-
res. — [umis] ' si non plures, unus saltem scurra, quem dives mensae
adhibere solet, uthabeat,cuju8 jocis se convivasque delectel*.' — [quavis]
- [amet] non avet, requiritur a totius clausulffi constructione, nec subsistit
homo mordax in sol^ cupiditate alios carpendi.
LiB. 1. 5.] INTERPRETATIO. 125
' quavis ratione, modo festive, modo petulanter ac rustice ;' [aspergere^
' salsis dictis carpere et vellicare.' — [qui prtphet aquam] festiva ex-
tenuatione pro convivatore, quasi vero niliil aliud prasberet nisi aquam
partim ad pe des lavandos , partiin et frigidam et calidam ad bibendum.
81 — 93. ^tberl TrappijaiaarTjg. — [Infesto nigris] ' qui dicis te odisse
malitiosos atque improbos.' — [Pastillos] Versus repetitus ex Sat. 1, 2,
27, ante hanc edita. — \^Capitolini] " Fingit se loqui cum amico Petillii
Capitolini, qui cum praeesset Capitolio, accusatus est, quod coronam
Jovis Capitolini rapuisset, quare ipse sublatae coronae causam dixit et
absolutus est a judicibus in gratiam Octaviani Caesaris, cujus amicus
erat." Comm. Cruq. Cfr. Sat. I, 10, 26. — [succus'\ in prosa or. virus,
sine imagine, malignitas ac livor. " Loligo genus est piscis marini
succum habens nigrum et atramento similem." Comm. Criiq. Cuttle-
fish. — ^^Mrugo'] Sic Martial. 10, 33, 5, viridi tinctos arugine versus,
id est, maledicos. — [ut si quid^ Construfctione contracta ex 1,) ' ut aliud
quid vere proraittere de me possum ;' 2,) 'si quid aliud — promiltere
possura.'
96. [Insuevit'] Exemplis Bentleianis adde Tac. Ann. 2, 52, ul lectos
viros — imperiis suesceret. Construe; Hoc me insuevit, ut fugerem viti-
orum quceque, ea vilia exemplis notando, id est ' assuefecit me, adoles-
centem exemplis monens, ut postea ipse in singulis hominibus notarem,
quibus vitiis laborarent quseque mala atque calamitates eos propterea
consecutse essent, quibus exemplis deterritus ejusmodi vitia vitarem.'
100 — 109. [Albi'\ supra v. 28, " Mira urbanitate, dum quasi ostendit,
quomodo se pater optimus exemplis monere solitus esset, interea multos
percutit." Acr. — iBarrus'] homo ignotus. Cfr. Sat. 1, 7. 8. — [dura-
verit] ' corroboraverit, confirmaverit.' — [sine cortice] Cork. Plaut.
Aulul. 4, 1,9, Quasi pueris, qui nare discunt, scirpea induitur ratis, Qui
laborent minus, facilius ut nent et moveant manus. — [judicibus selectis]
A praetore urbano ex lege Aurelia A. u. c. 684, ccclx. ex senatoribus,
equilibus et tribunis aerariis judicea rerum capitalium seligebantur.
110, sqq. l_An hoc] Construe; An addubites, ' an possis vel aiiquan-
tulum dubitare ' hoc inhonestum sit necne ? — [Avidos] ' intemperantes.'
Schol. — Imprudens] insciens, XavBdvayv ifiavTov. — [^lUudo] ' quasi
ludens conjicio in cliartas.' — \nolis~\ ' quod si forte huic ignoscere nolis
(quod tamen te facturum spero) : pro certo veniet cet.' — \_manus] Fes-
tive fingit magnum Romae esse poetarum quasi sodalicium et conjura-
tionem, quae vel numero suo obtrectatores superare possit. Simul ridet
studium versificandi, quo tunc quam plurimi etiam invita Minerva duce-
bantur. — [ludai] Multi tum Judaei in urbe erant, turbidum hominum
genus. Cic. pro Flacco 28, ' Q.uemadmodum Judaei multos ad suam
superstitionem pertrahere proselytasque vel cogendo facere solent ;' —
[in hanc concedere turbam] ' te nobis aggregare eademque nobiscum
sentire in judicio praesertim de satiris faciendo.'
SATIRA V.
Argum. " Lucilium hac satira aeraulatur Horatius iter suum a Roma
usque Brundisium describens, quod et ille in tertio libro fecit, primum
a Roma Capuam usque et inde fretum Siciliense." Porphyr. Refertur ad
G 3
126 INTERPRETATIO. [sat.
foedus Tarentinum A. u. c. 717) inter Octavianum et Antonium ictum,
ubi Octavise sedula intercessione efFectum tandem est, ut pace reconci-
liata Antonius Caesari naves adversus Sex. Pompeium, Csesar Antonio
milites ad Parthicum bellum commodaret, sibique invicem in quinquen-
nium triumviratum prorogarent. Appian. B. C. 5, 93.
1 — 3. [A7-icia] oppidum Latii pone montem Albanum, xvi. mil. pass.
a Roma distans, notum propter Dianam Nemorensem ac fontem Egeriae.
Fuit ad viam Appiam, qua Horatius iter fecit certe usque ad Beneven-
tum. — \_Hospitio modico'] exiguo, parvo. Opponuntur haec magnce Roma.
— \^Heliodorus] rhetor ignotus. — [Graconim longe doctissimus] Comis
est hyperbole sermonis quotidiani, qua ut bearet Graeculum facile utique
ab se impetrare poterat. — [^Forum Appi~\ oppidum ab Appio Claudio
Caeco, qui viam Appiam muniit, sic nominatum, xx. mil. pass. distans
ab Aricia.
5 — 8. \^Hoc iter'] " id est, ,ab urbe usque ad Forum Appii biduo
venimus, quum velociores uno die soleant eo venire." Acron. — [(iltius
preecinctis] ' tvZiitvoTi^oiQ, celerius incedentibus ac strenuioribus.' —
[nimis est gravis] ' Nimis est molesta pigris, fortasse etiam propter
silices polygonos, quibus strata erat, ac propterea nos primum iter ita
divisimus, ut primo die AricJBe pernoctaremus.' — [Hic ego] " Hodie in
Foro Appii viatores propter aquam, quse ibi deterrima est, manere vitant.
Dicit ergo, se ibi ccenare noluisse, ne necesse haberet bibere." Porph. —
[teterrima] ' minus pura ac mali saporis.' — [haud animo eBquo] ' im-
patienter atque illis propemodum invidens.'
12 — 19. [Huc appelle] 'Domini ad fossae ripam descenderant, Servi
sarcinas eodem deportarant ; hinc puer aliquis ad locum, ubi eas
custodiebat, appellere jubet nautam, ut in lintre commode reponi
possint; hic quum appellit, non sine taedio majorem quam pro naulo,
quod depactus erat, esse numerum eorum videt, qui navem con-
scensuri erant, dominos puta eum permultis pueris, unde stomachose
Trecentos inseris, inquit, cet.' — [trecentos] ut sexcenti de magno nu-
mero. — [vnda'] mula remulco alligatur lintri. — [tit cantat] ' dum
cantilenas amatorias canunt temuleiiti et nauta et mulio;' hic enim
est h. 1. viator, qui per viam Appiam incedens fune trahit lintrem. —
[prolutus] ut /3«/3p£y/i£vog, madidus, uvidus, pro bene poto. — [Nauta
piger] ' Quum hunc quoque somnus obrepit, funem mulae detractum
saxo ex ripa exstanti religat sicque pastum interea, dum uterque crapu-
lam edorniiat, jumentum dimittit.'
21 — 28. [cerebrosns] homo iracundus atque irritabilis, hot-headed. —
[dolat] 'percutit, csedit.' — [quarta] diei hora, respondet circiter decimae
nostrae. — [lavimus] Horatius semper usurpat formam antiquiorem
lavere. ' Lavimus autem et religionis causa et prandium sumpturi.' —
[Feronia] antiqua dea Italica, postea conjuncta cum Junone, unde in
Inscriptt. vocatur IvNO Feuonia. Templum celebre liabebat iii.mil pass.
a Tarracina. — [repimus'] " Quia iliis temporibus adhuc Tarracinensis
urbs in altissimo monte erat ; inde postea in aequiorem locum deposita
est, ut non solum sint adhuc vestigia aedificiorum in monte sed et muro-
rum." Porph. — Anxur] nomen Volscum Tarracinae ad ostium Ufentis.
A Foro Appii distabat XX. mil. pass. — [Cocceius] Est M. Cocceius
M. F. Nerva, consul A. u. c. 718.
32, 33. [Fonteius] Est C. Fonteius Capito, cujus exstat nummus
iiB. 1. 5.] INTERPRETATIO. 127
cum liac inscriptione ; c. fonteius capito propr. = M. ant. imp.
cos. DESIG. ITER. ET TERT. III. viR. R. P. c. Fuit Antonii in Asia
legatus et consul suffectus A. u. c. 721. — [arf unguem^ 'elegans ac
politus.' " Translatio a marniorariis, qui juncturas marmorum tura
deraum perfectas ducunt, si unguis superductus non offendatur. Unde
jam, quaecunque perfectissima esse volumus significare, ad unguem facta
dicimus." Porph. Cfr. A. P. 294. — [iion ut magis alter] ' quemadraodum
Bon alter magis amicus est.'
34 — 36. [F««</os] hodie Fondi, Latii oppidum, distabat a Tarracina
XII. mil. pass. — [/tujidio Lusco pratore] Aufidius liomo ridicule vanus,
prius scriba, tunc praefectus, nomen praetoris sibi arrogaverat, ut prae-
tores re vera in nonnuilis municipiis summi magistratus vocabantur,
velut Aletrii, Capenae, Puteolis. Itaque ille antequam Maecenatera ejus-
que comites conveniret, edictum praemiserat cum praescriptione AU-
FiDio Lusco PR^TORE, quo honorifice eos excipiebat, vel per accensum
eadem formula eos se conventurum esse nuntiarat. — \_libenter Lin-
quimus] 'propter molestiam, quam nobis insulsi hominis prava sedu-
litas creasset, si diutius ibi morari necesse fuisset.' — [^precmia] insignia
honoris, quse quasi priEmia pristinorum suorum meritorum ostentabat.
— [latum clavuml senatorium habitum, quo Fundis uti poterat, ubi
nemo eum in ordinem cogebat, non item Romae; magis ridiculum id
etiam coram Maecenate, qui angusto clavo contentus erat. — \^batillum1
" Videtur hic batillus s. batillum foculus sacrificandi causa praelatus huic
magistratui, cum niliil rei niajoris agere solerent sine sacrificio." Gesn.
37 — 44. \Maniurrarum urbe] Festiva ti^uiviiq, Formias (hodie Molo
di Gaeta) xii. mil. pass. a Fundis distantes designat a Mamurra, equite
Romano, praefecto fabrum Julii Caesaris in Gallia, qui ingentem vim
pecuniae congesserat. Illo quo Horatius scripsit tempore videtur Romae
senator quidem, sed in luxuria et omnium bonorum contemptu vixisse.
— [Murena'\ Est L. Licinius Terentius Varro Murena, frater Terentiae
Maecenatis, ad quem est Od. 2, 10. — ' Plotius] Est M. Plotius Tucca
(cfr. Sat. 1, 10, 81.) criticus potius quam poeta, qui postea una cum
L. Vario tragico (Od. I, 6.) ex mandatu Virgilii iEneida edidit. —
[Sinuesste] ultimum in Appia Latii oppidum, xviii. mil. pass. distans a
Formis. — [quales] eadem constructione, qua usus est Epod. 5, 59, pro
' animse tales, qualibus ' cet. — [tulit] ' protulit, genuit.' — [sanus]
' quamdiu sana raente sura.' Porph.
45 — 51. [_Campano] Pons Campanus Savoni fluraini impositus iii.
mil. pass. a Sinuessa. — [parochi] homines, qui publico sumptu magis-
tratibus ac legatis iter facientibus ministrabant ea utensilia, quae sine
maxima molestia ab ipsis portari non poterant, ut ligna, salem, faenum.
— [Hinc] ' Hinc postero die profecti quum essemus, tempore, satis tem-
pestive {in good time) Capuam, quae a Ponte Campano distabat XXH.
mil. pass., pervenimus.' — [lippis] Construe : namque inimicum lippis et
crudis ludere pild ; quies contra et abstinentia utriusque mali optima
sunt remedia. — [Caudi] Caudium, Hirpinorum oppidum, notum clade
Romanorum in Furculis C^dinis, xxn. mil. pass. distabat a Capua.
52 — 55. [Sarmenti] Scurrae hi in Maecenatis comitatu erant. Sar-
mentus servus fuerat .M. Favonii, cujus, utpote inter proscriptos occisi,
bonorum sectio ad Maecenatem venit, qui Sarmentum manumisit et
scribam fecit. — [Messique Cicirrhi] scurrae ceteroquin ignoti. Nomen
G 4
128 INTERPRETATIO. [sat.
ridiculi causa inditum, est KiKippoc aXiKrpvbiv. — \_Mii.sa'] Est parodia
festiva Homerici illius Iliad. /3, 484, 'EtrTrjre vvv fioi Movffai 'OXv/i-
TTia Su)fiar' Ixovaai. — \^Osci] nominat. plur. Videtur ridiculi aliquid
inhaesisse huic denominationi vel propter Atellanarum personas Buc-
conem et Maccum. — \domina] M. Favonii vidua vivit adhuc adeoque
servus est ac sine patre.
58 — 64. [<«a] in pros. or. ' tuae cornu nisi foret exsectum fronti.'
— \At illi] Hic — at ille apud poetas, plurimum in extremis versibus,
respondet Graecorum 6 fiiv — 6 (ji. — iCampanum] " Hoc enim quasi a
natura Campanis fere omnibus inest, ut capitis temporibus magnae ver-
rucse innascantur in modum cornuum, quas cum incidi faciunt, cica-
trices in fronte manent quasi notae exsectorum cornuum. In hunc ergo
morbum, id est, faciei vitium, quo Campani laborant, jocatur Sarmentus."
Comm. Cruq. Est primus elephantiasis gradus. — \Cyclopa] ' ut sal-
tando Cyclopem, ferum Galateae amatorem, imitaretur ac referret.' —
[^larva] Nusquam nisi hic pro persond reperiri videtur.
65 — 70. [Donasset] ' Consecrassetne in signum libertatis acceptse
catenam Laribus, ut ingenui pueri (sumpta virili toga) bullas et puellae
pupas ?' Fugitivi autem et ostiarii plerumque catenati. — [Nihilo]
bisyllabum, ut vehemens Epp. 2, 2, 120. — [una Farris libra'] Quum
servorum demensum menstruum quaterni vel quini modii esset xxiv.
librarum singuli, robustiores quaternas vel quinas libras farris in pane
et pulte quotidie consumere poterant. — [Prorsus] per se intelligen-
dum : 'in summa, uno verbo;' potius quam jungendum prorsus
jucunde.
71, 72. [Beneventum] Plin. H. N. 3, 16, Hirpinorum colonia una
Beneventum, auspicatius mutalo nomine, quee quondam appellata Male-
ventum. A Caudio distabat xn. mill. pass. — [hospes] Construe :
Hospes pane arsit, dum versat turdos macros in igni. ' Quum propter
ipsam niiniam sedulitatem minus cautus esset hospes, paene arsit ejus
domus, dum turdos, et eos quidem, id quod ridebamus, macros veribus
translixos assat.' Virg. Mn. 2, 311, jam pro.rimus ardet Ucalegon.
78, 79- [.^tabulus] Est ventus ex Oriente flans, quem Apuli hodie
Altino vocant. — [erepsemus] forma sermonis quotidiani pro erepsis-
semns. — [Trivici] " oppidi in fine Campaniae, quo vehicula juncta
accedere nequeunl ; ergo Horatius ad villam devertit," Acron, In prosa
or. 'nisi in Trivicano pernoctassemus.'
82 — 84. [rapimur] ' celerrime vehimur.' — [oppidulo] " Equotuticum
(s. rectius Equum tuticum) significat, cujus nomen hexametro versu
coraplecti non potest. Hoc autem exemplo Lucilii. Nam in septima
Satira sic ait : Servorum estfestus dies kic, Quem plane hexamelro versu
non dicere possis: (Sigillaria.)" Schol. Verus situs Eqiii tutici (id est,
Eqtii magni) auctore Romanellio non est Scutuccio prope Asculum, sed
S. Eleuterio s. S. Liberatore prope Ariano. — [perfacile est] 'designare;'
.quod eliciendum est ex v. dicere. — [vilissima rerum] Plat. Euthyd.
p. 304, B. To 'vSup tvixivoTaTov.
87 — 91. [Canusi] hodie Canosa, ad Aufidum in Daunia, lxxxiv.
mil. pas. a Benevento distans. — [aqua] Construe : qui locus (Canu-
sium) non (una) urnd aqucs ditior (quam oppidulum v. 87,) a forti
Diomede est conditus. — [locus — conditus] ut Graeci, ;\;wpioj' KTit^oiievov.
— [Ainc] inde a Canusio, non, ut alii volunt, ab oppidulo a/jerpy. —
tiB. I. 6] INTERPRETATIO. 129
\^Carpentes'\ 'emensi;' quia viae singulse partes una post alteram pedibus
veluti carpuntur, ut fit in lana et lino nendo.
93 — 95. [BarQ Bariuni, hodie Bari, oppidum Apuliae Peucetiae. ad
mare situm, a Rubis (Ituvo) distabat xxi. mil. pas. — [Gnatia^ forma
popularis pro Egnatia, hodie Monopoli, a Bario distans xxxvii. mil. pas.
— Lympbis] forma Latina pro Nymphis : hae fontium deae memorantur
etiani in Inscriptt. meis Lat. n. 1637. — \_flatnmd sine tura~\ Plin. H. N.
2, 111, In Salentino oppido Egnatia imposito ligno in saxum protinus
flummam existere (reperitur apud auctores).
96—100. [Judaus Jpella] Bentleius in Ep. ad Mill. p.520: " Judai
habitabant trans Tiberim, et multo maximam partem erant libertini ;
Apella autem Iibertinorum est nomen, salis frequens in Inscriptt.
vetustis. Itaque Credat Judceus Apella, quasi tu dicas, ' credat super-
stitiosus aliquis Judaeus Transtiberinus.'" — [didici] ab Epicuro. Re-
spicit Lucreiianum illud 5, 83, et 6, 57: Nain bene qui didicere deos
securum agere eevum. — [Tristes] ' iratos atque infestos mortalibus.'
— [tecto] ut Val. Flacc. 5, 623, citus ad summi stellantin patris Tecta
ruit. — [Brundusium] hodie Brindisi, oppidum Salentinorum, ab Egna-
tia distabat XLiv. mil. pas. — [longa — charta] kut' tipuviiav, quasi
timeret, ne lectoribus molestiam creasset.
SATIRA VL
Argum. Horatius postquam et familiaritate, quam cum Maecenate
babebat, et Luciliano satirarum genere denuo tractato multitudinis in
se oculos converterat, fieri non potuit, quin, quum nonnisi perquam
pauci aut ipsum aut Msecenatis in eum animum accuratius introspicerent,
a plurimis unus ex vulgaribus illis fortunae filiis haberetur, quales post
civilium conversionum turbas et in hac nobilissimarum familiarum ruina
a civitatis dominis aut oppressarum aut opibus destitutarum amplo
numero exorti erant, et qui prava ambitione malaque sedulitate in fami-
liaritatem Maecenatis irrepsisset, ut honores et opes venaretur. Atque
adversus hanr. ipsam sinistram de se suspicionem et hominum aut igno-
rantiam aut malevolentiam hsec satira conscripta esse nobis videtur.
Zelt. ex Heind. (Scripta videtur a. u. c. 718.)
1 — 5. [Li/dorum] Ex antiqua fama (Herod. 1, 94.) refutata a Dionys.
Halic. 1, p. 21, Lydi duce Tyrrheno, Atyis regis filio, in Italiam cum
transmigrassent, ibi Tvpcnjvwv s. Tyrrhenorum nomine Etruriam in-
coluerunt. — [avus maternus] Singulari more Tusci metronymicis fre-
quentius etiam utebantur quam patronymicis. Loquitur non de Cilniis
Komanis, quorum nemo unquam consul fuit aut exercitus duxit, sed de
horum majoribus, qui Lucumones (principes) Arretii fuerunt. — [rnagnis
legionibus] 'exercitibus;' magnis autem, ut in versu Saturnio in Acilii
Glabrionis tabula apud Atilium Fortunatianum p. 2680, P. Fundit,
fugat, prostemil maximas legiones. — [naso suspendis] Cfr. Sat. 2, 8,
64. Est 'naso corrugato ' cum fastidio et contemptu irridere, subsan-
nare, [iVKrr)pi^eiv, aiWaiveiv.
7 — 17- [Cum referre] ' Tum, quum (ut semper facis) referre negas,
vere tibi persuades, recte hoc sentis.' — [dum ingetiuus] Haec unica est
exceptio ; scilicet servos, ne manumissos quidem, ut sibi pares amlcos
G 5
130 INTERPRETATIO. [sat.
tractare non poterat, quod jam contra erat in libertini filio. — \^Tulli]
Liv. 4, 3: En nnquam creditis fando audiliim esse — Servium Tullium,
captivd Cornictiland natum, patre nullo, matre servd, ingenio et virtute
regnum tenuisse '.' — \LcEvinum^ " Hic P. Valerius Laevinus adeo fcedis
ac projectis in omnem turpitudinem moribus vixit, ut provehi non
potuerit ultra quaesturae dignitatem." Porph. — [unrfe] "a quo Valerio
Publicola, ut : genus unde Latinum.' Schol. — \^pulstts fuit'^ ' et pulsus
est et postea in perpetuura exsul mansit.' — [unius assis^ Construe:
non unquam pluris preiio unius assis licuisse, SEstimatum esse veluti in
licitatione s. auctione j ' there has never been more bid for him than a
singlefarthing.' — [notante] ' ignominiose de eo judicante,' ut censor
notat, quem senatu movet. — [judice. quo nosti^ Attractio etiam Grsecis
usitata, ut Terent. Heautont. 1, I, 35, hac quidem causd qud dixi tibi.
— [titulis'] inscriptionibus statuarum ac monumentorum honorariorum
sepulchraliumque.
18 — 23. [longe longeque"] Modus superlativum exprimendi etiam
apud Cic. de Fin. 2, 21, quem servarunt Itali. — \_Decio~\ P. Decius
Mus, homo novtis, primus e Deciis consul fuit et in bello cum Latinis
pro legionibus Romanis dis inferis sese devovit A. u. c. 414. Liv. 8, 9.
— [^Appius'] Appius Claudius Pulcher, P. Clodii frater, de quo Caelius
ad Fam. 8, 14, persuasum est ei censuram lomentum aut nitrum esse.
Errare milii videtur. Nam sordcs eluere vult ; venas sibi omnes et
viscera aperit. — \_Vel merito] fi/corwf. Scite hoc versiculo significat,
se prorsus abhorrere ab honoribus Maecenatis favore captandis. — [in
prcprid pelle] " Ex proverbio sumptum est in eos, qui mediocritatis suae
obliti majora se ipsis appetunt, quos non contineri intra pelliculam dici-
mus." Porph. — [Sed fulgente] Versus heroicus. Gloriae velut deae
currus tribuitur, ut Victoriae a Simonide Anal. Br. I. p. 137, EvdoKov
NiKof ayXabv upfi iirk(5r]Q. Cfr. ad Epp. 2, 1, 177-
24 — 34. [7Wi] "Tillius hic senatu motus est a Caesare quasi Pom-
peianus ; occiso vero Caesare recepit latum iterum clavum, id est, sena-
toriam dignitatem, ettribunus militum factus est." Comm. Cruq. Frater
fuit fortasse Tillii Cimbri, Csesaris interfectoris. Tribuni autem wilitum
quattuor legionibus primis habebant jus lati clavi. Suet. Domit. 10, tri-
bunus laticlavius. — [ut] 'ex quo tempore, simulac' — [nigris — PelUbus]
corrigiis quattuor, ex nigra aluta, quibus medio in crure ligati erant
senatorum calcei albi vel purpurei, addita lunuia eburnea circa talum.
— [Barrus] Cfr. Sat. 1, 4, 110, homo, antequam inops fieret, formae
studio immodice deditus et adulterarum sectator. — [promittit] ' dum
candidatus honores petit, quae sequuntur promittit civibus suis.' Vides
Horatium etiamtunc loqui velut vetere republica.
38 — 44. [Tune] inquit aliquis ex populo. — Syrus autem, Dama, Dio-
nysius, solita servorum nomina. — [Dejicere e saxo] Tarpeio vel ut trium-
vir capitalis, vel potius tribunus pl. Supplicium autem illud non prorsus
insolitum etiam tunc fuisse, monstrat exemplum P. Dolabellse, qui
A. U. C. 710, homines perditos ac seditiosos, liberos de saxo Tarpeio
dejici, servos in crucem agi jussit. Cic. ad Att. 14, 15. — [Cadmo] " Cad-
mus dicitur eo tempore fuisse carnifex notae crudelitatis." Schol. —
[Novius] ' At ego saltem minus obscuro loco ortus sum quam Novius,
coUegameus in tribunatuj ego libertinus sum, ille libertus.' — [Hoc tibi]
Uibuno respondet Horatius populi vfirbis, cui hoc v. et v. 44, sese aggre-
LiB. I. (].] INTERPRETATIO. ]31
gat, ' Verum propterea noli te aequiparare ^miliis Paullis, Valeriis
Messalis, viris nobilissimis.' — [foro^ ubi habebantur laudationes fune-
bres; cremabantur mortui in Campo Martio. — [^magna sonabit^ Sic junge;
non magtia cornua. — \_salUm teiiet] ' Novius saltem propter vociierandi
facultatem nohis placet.' Loquitur ex popelli persona.
46— 63. [liberlino patre natum^ Repetitio haec significat propter hoc
unum se ab invidis continuo carpi, quod humili loco ortus nunc sit
Maecenatis amicus, antea A. u. c. 712i Bruto duce tribunus militaris.
— [forsit] hanc formam, cujus praeter h. 1. nuUum certum exemplum
exstat, agnoscit jam Priscianus, p. 1015, P. — [ambitione procul] Troppui
ovTag. — [singullim] per intervalla ac voce identidena repressa. — [Infans
— pudor] 'elinguis, qui omni loquacitate abstinet.' — [circum — veclari^
to ride about Ihe fields. — [Satureiano — caballo'] Saturium Horatio Sa-
tureium. Videtur fuisse campus amcenus ac fertilis juxta Tarentum, ubi
procedente tempore conditum est oppidum hodie Saturo dictum. — [Nono
post mensel Scilicet Bruti tribunum accuratius perspicere voluit Maecenas
atque clam experiri, utrum ei fidendum esset necne. — [turpi — hones-
tum] gen. masc.
68 — 74. \_Mala lustra] lupanaria, fornices, adolescentium perditorum
receptacula. — [his~\ ' harum rerum, harum virtutum.' Acron. — [Flavi'^
Toto lcco significat Venusiae non tam litteras quam arithmeticen, utpote
ad vitam civilem praeter ceteras artes necessariam, doceri solitam esse. —
[suspensi] ' i^r\oTt]pkvoi, qui sibi suspendebant Isevo brachio loculos,
capsas calculorum, quibus utebantur in conficiendis rationibus a ludi
magistro propositis. — [tahulam] ' calculatoriam, in qua et characteres
aritlimeticos notabant et calculos ordinare discebant.' Comm. Cruq.
/Ibacus.
T5. [Ibant oclonis] ' Singulis Idibus magistro afferebant menstruam
mercedem, ro SiCaKTpov.' Pro singulis dixit octonis, quia Idus omnes
in octavum post Nonas diem incidunt, sive, ut ait Lambinus, Iduum dies
sunt octo ; — [referentes] 'singulis mensibus ex more rursus ferentes;'
nisi vero explicare praestat, ' pro opera in arithmetica ceterisque elemen-
tis docendis coUocata ferentes praeceptori.'
79, 80. [In magno ut populo] ' quatenus id fieri poterat in tanta homi-
num aliud agentium multitudine, in qua etiam melius vestiti veluii latent
atque in paucorum oculos incurrunt.' — [crederet] 'quum nos vidisset,
tunc ipsum crederet,' pro quo tempore nos ulimur plusquamperfecto.
81 — 83. [fpse] non servus paedagogus. — [pudicum — ah omni] 'pree
pudore abstinentem.' — [honos] 'quodprimum decus est adolescentium,
qui aliis virtutibus noti atque honorati vix esse possunt quam pudore et
pudicitia.'
85 — 87. [Nec timuit] ' Consilium patris quum esset, ut ego altiorem
gradum in civitate ascenderem, quam ipse tenuerat, idcirco summam
curam coUocavit in me optime educando, ut ne quisquam unquam dicere
posset, ego si intra paternam conditionem mansissem, paternae negligentiae
hanc culpam esse ; omnes enim merito mihimet ipsi hoc vitio vertissent.'
— [coactor] exactionum (Suet. Vit. Hor. init.), quas pro publicanorum
aliqua societate curabat. — [questus] 'nec ego, si praco aut coactor ipse
quoque factus essem, hoc patris negligentiae tribuere potuissem.' — [at
hoc] ' At propterea tanto majorein illi debeo gratiam, quod me melius
quam conditioni suae conveniebat, educandum curaviu'
G 6
132 INTERPRETATIO. [sat.
90 — 101. [doto] Ut apud jurisconsultos, ' culpa.' — [nrf /as/«m] ' se-
cundum fastum, pro fastu suo parentes, quibus gloriaretur.' — [^Optaret^
' libera optione sibi sumeret.' — [honestos] " honoratos curulibus raagis-
tratibus, consulares et prsetorios." Comm. Cr. — [fortasse tuol " Egregie
hoc dixit, quia Maecenas eques Romanus permansit, contempto senatorio
ordine." Acr. — [salutandi plures^ Festive Manilius 5, 64, (salutator
strenuus ac solers) Instar erit populi totdque habilabit in urbe Limina
pervolitans, unumque per omnia verbum Mane satutandi portans communis
amicus.
102 — 109. \_peregreve'] ve colliquescit cum versu seq. — [calones']
'viliores servi.' Gloss. h. 1. equisones. — [petorrita] vox Gallica, ut
rheda, essedum. Cfr. Gell. 15, 30. Ducunt a petoar, peduar, quattuor, et
rit, rota. — [Curto] ut curta supellex, curta res, ' vilis, exigui pretii.' —
[^Mantica] " Quia pauperes, quum insident jumentis, post se sarcinas
habent." .ilcr. " Hoc ex Luciliano illo sumptum est: Mantica cantherii
costas gravitate premebat." Porph. — [Tiili] Tam exiguus comitatus ser-
vorum, insuper instrumenta quae nominat portantium, sane sordium sig-
num erat in prsetore. Videtur autem idem Tillius, qui notatur v. 25. —
[cenophoru7ti] wine-hamper, quo minorem sumptum faceret, domesticum
vinum secum portabat.
111. \_Milibus atque aliis'] Gen. neutr. respondet v. ^oc. ' Non solum
per itinera ego commodius vivo, sed in sexcentis aliis rebus,' quas statim
enumerat.
112 — 114. [quanti olus] ' animi causa cum propolis colloquor.' —
\Fallacem] ubi semper multi sunt circulatores, Chaldaei sive mathe-
inatici, sortilegi, etiam grassatores et crumenisecae. — [vespertinum] Q,uo
tempore homines splendidiores et negotiis vel civilibus vel feneratoriis
implicati jamdudum domum se receperunt neque iti foro remanent nisi
vulgi circuli, quibus illi sese immiscere erubescunt. — [divinis] ' hariolis,
sortilegis, interpretibus somniorum ;' et quidem delectationis causa ;
quia horum impudentia ac mendacitas, popelli eos consulentis stupor et
credulitas, risum ei movebat.
115, 116. [laganique catinum] id est, ' ad coenam frugalissimam.'
— [lagani] " Lagana (Kdyava) sunt placentulae qiiaedam vulgares quasi
membranulae compositae, quae cum pipere et liquamine conditae depromi
solebant ad ccenam moderatam et parabilem." Comm. Cr. Pancakes.
[lapis albus] Fea explicat ' tyyv9r]Kr)v (Atlien. 6, 8), a Latinis corrup-
tum in incitegam (Festus) basinvasorum collocandoruin causd paratam.
117, 118. \_cyathus] ad vinum ex cratere hauriendum. — [echinus]
Plerique explicant vas aereum, in quo calices lavantur, slop-basin. Fea
vult esse salinum, collato Acrpne ad Od. 2, 16, 14. — [cum paterd guttus]
Utrumque ad libationes faciendas. Qui vinum dabant, ut minutatim
funderent, a guttis guttum {'jug,' 'cruet') appellarunt. Varro, L. L.
5, 26.
120, 121. [Marst/a] " Marsya statua erat pro Rostris, ad quam sole-
bant convenire causidici, qui lites et negotia tractabant." Comm. Cr.
Serv. ad Mn. 4, 28, " Bacchus apte urbibus libertatis est deus ; unde
etiam Marsyas ejus minister est in civitatibus (in foro positus) libertatis
indicium (qui erecta manu testatur nihil urbi deesse)." Sicque re vera
est in nummo gentis Marciae apud Morell. Tab. 1, T, nondum ab Apol-
line victus et excoriatus. Ovid. Met. 6, ^Z.—[VuUum] 'Minorenim
LiB. 1. 7.] INTERPRETATIO. 133
Noviorum ad hanc statuam turpissime fenerebatur summo mane, quare
jocatur Horatius inquiens, Marsyam alteram habere manum erectam ad
depellendum Novios, quod eorum feneratorum impudentiam non posset
sustinere.'
122 — 124. l^Ad quartam] nostram fere decimam. ' Usque ad hanc in
lectulo sum' (ubi, si lubebat, legere aliquid poterat). — \_aut ego] ' post
quartam aut vagor, sine cerio consilio solus incedo' (ut v, 112, sed h. 1.
mane ante prandium) ; ' aut si hoc non placet, prius lego vel scribo
aliquid ; tum ungor oleo, pila in Campo Martio lusurus, deinde lavor,
postea domum redeo ad prandium sumendum, postremo per aliquot
horas otior domi.' Tum sequitur reliqua pars diei v. 112 descripta. —
l^fraudatis'] Oleo tam vili et rancido, ut lucernis implendis unice inser-
vire posset, hic se ungebat. — [^Natta] " Notat Nattam quendam tenacissi-
mum et sordidissimum." Comm. Cr. Ceterum Pinarii Nattae erant pa-
tricii ac nobiles. Cic. de Div. 2, 21.
126. [fugio Campum lusumque trigonem] Trigon a rpiywvoQ, genus
pilae minimae, durae et firmo pilo fartae ; nomen inde ductum, quod a
tribus ludentibus jactabatur et quidem ita dispositis, ut trianguli formam
efficerent. Mart. 7> 72, Sic palmam tibi de trigone nudo Uuctce detfavor
arbiter corona;.
127 — 131. [interpellet] ' prohibeat, non sinat.' — [diem durare] usque
ad coenam. — [Quastor] Perquam scite non memorat nisi infimum ma-
gistratum, quo sexcenti alii nunquam in honorum cursu longius pro-
gressi functi erant neque ejus ope filiis nepotibusque ullum splendorem
pepererant, etsi ipsis, utpote hominibus novis, honori fuerat. Ridicule
coiitra arrogans fuisset, si praetorem vel adeo consulem pro quaestore
posuisset.
SATIRA VII.
Akgum. Lepide narrat, quomodo P. Rupilius Rex cum Persio quodam
Clazomenis, lonica urbe, coram M. Bruto propraetore Asiae, acerrima
contentiune litigarit, Rupilius insuper acerbissimis conviciis, Persius
vilissima utens erga Brutum adulatione. Tandem Persius salse aliquod
dictum in adversarium expromit, quod totius historiolae acumen et quasi
medullam continet, v. 33, seqq. atque narratiunculae finem imponit.'
Zell. Horatius tribunus militum duce Bruto ipse tunc Clazomenis
videtur degisse, atque A.u. c. 713 primam hanc suarum satirarum
composuisse.
1 — 3. {liegis RupiW] ' P. Rupilius Rex Praenestinus, eques Ro-
manus, a. 702, magister publicanorum, qui in Bithynia vectigalia exige-
bant, fuerat (Cic. ad Fam. 13, 1), 2) et postea a civibus Praenestinis in
exilium missus, sub P. Attio Varo, a. 707, in Africa stipendia meruerat.
A. 711) Romae praetor factus, sed a triumviris Octavianoauctore proscrip-
tus, ad Brutum fugit, a quo in comitum cohortem receptus est. Testibus
Scholiastis Horatio ignobilitatem generis saepe exprobravit ; quam con-
tumeliam ulturus poeta eum hac satira irrisit. Spohn. — [ pus] mor-
dacitas et maledicentia impura ac pestilens. Nos : poison and gall. —
[Hybrida] " Clazomenius enim fuit, patre Asiatico, matre Romana.
Civitatem tamen Romanam obtinuerat. Eum igitur ut semiromanum
deridet Horatius." Ex Schol. — \lippis] "Adeo ait divulgatum esse.
134 INTERPRETATIO. [sat.
quibus modis insectatus sit Persius Rupilium, ut et in tonstrinis hsec et
medicinis (tabernis medicorum vulgarium) narrata sint. Fere autem in
his officinis otiosi solent considere ac res rumoribus frequentatas fabulis
celebrare." Porphyr.
6 — 8. [Z)«r«s] ' pervicax et morosus.' — l_odio] ' molestia, qua homi-
nes afficere solebat, unde omnes eum fastidiebant.' — [Confidensl Cic.
Tusc. 3, 7j quifortis est, idem est fidens, qvoniam confidens mald con-
suettidine loquendi in vilio ponitur, ductum verbum a confidendo, quod
laudis est. — \_tumidus]^ dicpa^^oXoe, iracundia cum superbia conjuncta.
— \_Sisennas, Barros~[ Noti tunc scurrse maledici. — [equisalbis'^ quum hi
celerrimi esse crederentur, inde naium hoc proverbium. Sic Plaut.
Asin. 2, 2, 12, Nam si se huic occasioni tempus subterduxerit, Nunquam
edepol quadrigis albis indipiscet postea.
10 — 18. [Conve7iil'\ 'postquam litem amice decidere et conciliari non
polerant.' — 'ihoc elenim'\ Omnes homines molesti, difficiles, contentiosi
hoc jure sunt, idem jus sibi statuunt, eodem modo agunt, quo fortes,
fortitudine sibi pares, inter quos certamen singulare oritur. — \_adversum
beUum'\ 'acerrimum certamen.' Conj. adversis et audax et supervacanea
videtur. — [»H/er] Duplicis hujus pr. inter usus, in quo haesit Bentleius,
exempla praebet Hand Turs. iii. p. 409. Cfr. Epp. 1, 2, 11. Liv. 10, 7.
1, certatum — inter ^pp. Claudium maxime ferunt et inter P. Decium. —
\_Ira — capitalisl ut morbus capilalis, caput, vitam petens, ita ut aliter
quam alterius utrius morte finiri non posset. II. x- 261, "EKrop, ni) fioi,
dXaare, avvtjnoavvag ayopEve, k.t.X. — [t;eire<] verbum de omnibus
animi perturbaiionibus usitatum efficacius etiam quam Bentleii verset.
— [Glaucol Apud Homerum quidem minime ignavus comparet, sed
tamen non sine quadam tipwj/ft^ II. K, 234, 'Ev9' avrt TXavKif) Kpovi-
Srjg (ppkvag i^k\iro Ziv^,"Oq wpoQ TvSeiSijv AiOfitiSia rivxt a.p.u^tv,
Xptrffta x"^"^' '•*'*' i.KaT6p.^oi tvvtajioiujv. — [>«««««] h. 1. 'oblatis,
datis.'
20 — 27. \Compositum'} 'par ejusmodi, ut non compositum melius par
sit cum Bitho Bacchius.' Compositum autem ad depugnandum. Acr.,
" Bithus et Bacchius gladiatorum nomina celebrata apud Suetonium
Tranquillum" (in libris deperditis). — \procurrunt'\ in jus, quasi in
campum, ut mililes inter se pugnaturi. Altera lectio concurrunt minus
apposita est ad vv. in jus. — [nV/e<ttr] Persius; non impersonaliter, ut
volebat Lamb. — ^Conventu^ ' Corona auditorum in judiciis.' — \co-
hortem^l amicorum et comitum Bruti, qui judices sedebanl. — \fertur'\
' eo loco, ubi, quia praeceps est ripa, torrentis (xnnappov) impetus est
vehementior ideoque in loco periculoso raro arbores caeduntur.' — [«aiso]
'arnaro et maledico.'
28 — 35. [multoque fluenti] Persio, dativus. Virg. Ge. 3, 23, magnum-
quefluentem Nilum. Uem. Phaler. p. 146, Fisch., Kai yap fiiTa^pe^ovTd
tffri Sfiva noitiv Coq t6, ' T
93, In actionibus videmus dici: qvam
REM SIVE MILITEM DICERE OPORTET.
43 — 48. [McBcenas] Nunc demum missis ambagibus ad id pervenit
importunus, quod sua maxime intererat, ut, si fieri posset, intercedente
Horatio Maecenatis amicorum velut cohorti eodem modo aggregaretur,
quo Horatio Virgilius illius amicitiam conciliarat. — [repetit] ' sermonem
intermissum hinc rursus exorditur.' — [paucoruni] Ter. Eun. 3, 1, 19,
Immo sic homo est perpaucorum honiinum. Gnatho. Immo multorum
esl, si lecum vivit. ' Quomodo tecum vivit Maecenas ?' (Responsum
non exspectat, sed continuo pro suo captu atque ingenio laudibus illum
extollit :) ' paucos utique inter amicos recipere solet, sed egregios, ut te,
Virgilium, Varium, atque hoc ipso delectu demonstrat, quanta sit pru-
dentia prseditus. Onuiino nemo fortuna dexterius ac sollertius eo est
usus, qua in arte sane rerum humanarum cardo vertitur. Jam facile tibi
erit mihi, homini centum artium, quales ille solet deligere, aditum ad
eum parare ; ac facies hoc fortasse non siiie proprio tuo commodo ; ego
enim te pro virili parte juvarem adversus invidos atque iniquos tuos, qui,
ut arbitror, interdum apud illum tibi ofRciunt ; immo ope mea quos
voles submovebis.' — [adjutorem] vocabulum scenicum. Phaedr. 5, 5,
14, In scend vero posfquam solus constitit, Sine apparatu, nullis adju-
toribus. — [ferre secundas] 'agere secundas partes, divTipayi>iviaTriv,'
cujus praecipuum munus erat, ut, quemadmodum Pylades Orestem in
Eurip. Iphig. in Taur. et in Oreste, verbis, recitatione, gesticulatione
quani maxime juvaret ac sustineret TrpwTayiovKTTriv. — [liunc hnminem]
StiKTiKuig se ipsum deraonstrat. Comm. Cr. Plaut. Curcul. 2, 1, 22, solus
hic homo est, qui sciai divinilus, id est, ' solus ego sum.' — [Submosses^
138 INTERPRETATIO. [sat.
' statim a Maecenate alienasses ;' quasi praecessisset, ' si tradidisses.'
Ipso autem tempore actionis celerilas facilitasque signifieatur.
48 — 55. [^vivimus^ prima persona scitius significat, honiinem haud
dignum esse, qui in hoc veluli sodalitium recipiatur. — [malis^l ' invidia,
simultate, insidiis, detractationibus, factionibus.' Comm. Cr. — \_Magnum
narras^ Valde miratur homo pusilli animi boc fieri posse ; statim tamen
necessitudini tam simplici atque innocenti se quoque adaptare studet vv.
accendis cet. Nihilominus vel invitus rursus monstrat, se aliis quam
malis artibus in expugnando Maecenate uti non passe. — [i«c habet^
ovrojQ ixih ex sermone familiari pro sic se res habet. — \^Accendis\
'auges desiderium, cur' cet. — [f^elis'] imperativus: ' sufflcit, ut velis;'
non ' si velis.' — quts tua virtus~\ ' nam ea est tua virtus,' ' pro virtute
tua ac dexteritate.' Sulpic. apud Cic. ad Fam. 4, 6, qui illius in te amor
fuit. Cic. ad Fam. 7) 2, qui meus amor in te est. — \eoque'\ " Conscius
suae facilitatis Msecenas, se vel invitum expugnari posse ab improbis
flagitatoribus, aditum adversus tales intercludit, janitori, nomenclatori,
cubiculario, duris et morosis servulis, raandando, ne quem nisi ex intima
amicitia ad se introniittant." Bentl.
58 — 60. [m triviis'\ ubi propter hominum turbam minus facile devi-
tantur occurrentes. — [rferfucam] ' ubi ex domo in forum descendet, ejus
comitibus me adjungam.' ■ — \iiil sine magno\ Aretalogi raore degreditur
in locum communem, irdvra rd Ka\d xaXt^ra.
60 — 66. \agit] 'dum ita ineptit, suam quasi causam apud me agens.'
— \Fuscus Jristius] Huic Horatius Od. 1, 22, et Ep. 1, 10, inscripsit.
Comm. Cruq. : " Hic fuit grammaticus illius temporis doctissimus, amicus,
et familiaris Horatii." — \pulchre nosset] ut probe, etiara in prosa or.
Planc. in Ep. Cic. 10, 13, Lepidum pulchre noram. — [ f/wrfe] Solita
erat formula. Sat. 2, 4, 1, Unde et quo Catius? — [Et pressare'] Sic dedi
cum Scholiastis et Codd. aliq. Postquam vulsa erant brachia, prensari
jam vix poterant, sed pressari, nisi statues varipov Trportpov. — lentis-
sima] ' quae quum pressarenlur semper cedebant adeoque sensu carere
videbantur.' — \Male salsus] ' prave atque intempestive jocans.' —
[jecur] h. I. irae sedes, ut alibi amoris. Cfr. Od. 1, 13, 4.
69 — 74. \iricesima sabbata] Est dies Tisri quintus decimus, primus
scenopegiorum, quae semper constat castissime celebrata, et, quod maximi
momenti est, Romanis satis nota fuisse. Dicitur etiam festum taberna-
culorum et complectitur integros septem dies a XV. Tisri usque ad xxi.
— \Curtis] ' verpis, circumcisis.' — \oppedere] vox plebeia pro ' con-
temnere eos ac religiones eorum deridere.' . Porph. — \Religio] scru-
pulus. Gloss. scruple. — \inJirmior] ' meticulosior ac superstitiosior.'
— \unus Multorum] ' adeoque popularibus superstitionibus obnoxius.'
Lucian. Sonin. 9, ruv iK rov TroWov drjixov iIq. — \Tam nigrum]
' diem afrum, infaustum.' — \surrexe] pro surrexisse, ut Lucil. 3, 4,
invasse ; 5, 1, 2, mansti ; Horat. Sat. 1, 5, 79, erepsemus. — \sub cultro]
quasi victimam a popa jamjam mactandam.
75 — 78. \Adversarius] Idem ille, de quo est v. 37, non alius novus
petitor. — \Inclamat] verbum longe significantius quam al. exclamat.
Sic Graeci Ifijio^v rivi. — \antestari] ' teste te uti, quod judicii causa
volo manum injicere.' Nam haec erat consuetudo: si quis vadato
non paruisset, ei adversarius aliqueni de praesentibus antestabatur, id
est, tangebat ejus aurem et dicebat, Licetne Antestari? Si respondisset
,i LiB. I. 10.] INTERPRETATIO. 139
ille, licet, tunc injiciebat vadatus manum in eum, qui non paruisset,
et ducebat in judicium ; aliter si injecisset manum, injuriarum poterat
accusari. Plaut. Persa 4, 9, 8, S. jige, amhula in jus, leno. D. Quid
me in jus vocas ? S. lllim apud prcelorem dicam, sed ego in jus voco.
D. Nonne antestaris ? S. Tudn' ego causd, carnufex, Uuoiquam mortali
libero aures atteram ? Acr. — {^Oppono^l ' Obverto, quo facilius petitor
auriculam (auricle) prehendere possit.' " Solebant testium aures tenere
et ita dicere, Memento, quod tu milii in illd causd testis eris ; quod est
antestari." Acr. Plin. 11, 103, Est in aure imd memoria locus, quem
tangentes anlestamur. — [injus"\ ad recuperatores vel ad centumvirale
judicium. — \_Clamor~\ hominis molesti et ejus adversarii, quo excitatur
circumforaneorum concursus. — [Apollo^ dXtKiicaKOQ, anoTpOTraloQ, ut
benignus poetarum custos et defensor. Porphyr. lliad. v. 443, tov d'
i^Tjpira^EV 'ATr6XS.wv 'Ftia [idX', uicrTt Shoq, tKdXv^t d' dp riepi
iroXXy.
SATIRA X.
Argum. Haec satira defensionem continet judicii, quod Horatius
Satira hujus libri quarta de Lucilio prompserat, ab antiquariis, perversis
hujus poetaft fautoribus injuste reprehensi, simulque multa cum urbani-
tate monstrat, quam insciti sint liomines atque recte judicandi facultate
destituti, qui propter odium adversus aequalem veterem poetam nimiis
laudibus extollant, egregia simul artis poeticae praeceptat radens. Scripta
videtur A. u. c. 723.
1 — 4. lNempe~\ est confirmantis. ' Certe (certainly, to oe sure) con-
fiteor me dixihse.' Acr. Sat. 1, 4, 8, durus componere versus. — incom-
posito pede'^ ' asperos scabrosque permultos esse.' — \_fautor inepte~\
'quisjamtam inepto modo Lucilio favet, ut aperta ejus vitia neget ?'
— \_defricuit\ Ut dolor oritur, ubi sale defricetur cutis vibicibus vel alio
quo modo laesa, sic ille ridiculos et perversos aequalium mores acerbe
castigando multos laesit, dum salibus ac facetiis iis, quos non notat,
risum excitat. — [chartd\ ' in eadem illa Satira 1, 4, 7.'
6. \_Laberi\ Macrob. Sat. 2, 7, D. Laberium, asperce libertatis equitem
Romanum, Ceesar quingentis millibus invitavit, ut prodiret in scenam et
ipse ageret mimos, quos scriptitabat . Sed potestas non solum, si invitet,
sed etiam si suppUcet, cogit ; imde se et Laberius a Casare coactum in
Prologo testatur his versibus, cet. Sequitur Prologus optimis utique
poesis Latinae monumentis adnumerandus ; verum mimi ipsi non solum
Horatio, sed etiam Ciceroni haud nimis placebant. Ad Fam. 12, 18,
Equidem sicjam obdurui (a. u. c. 709) ut ludis Ccesaris nosiri aquissimo
animo — audirem Laberii et Publii (Syri) poemata.
7 — 12. [diducere rictum\ ' lectorem vel invitum ad risum quasi
cogere, ei risum profusum movere ;' ' quamquam,' inquit, ' hoc quoque
non minimum satirici poetae est meritum.' — \currat\ ' multa cum
facilitate progrediatur neque claudicet neve insisiat.' Reprehendit Lu-
cilii verbositatem frequentesque a re degressiones, quibus vitiis defatiga-
batur lector. Nec satis illum artem calluisse significat, tristia, id est,
gravia ac seria, jocosis immiscendi, sed joca unice captasse. ' Satirarum
140 INTERPRETATIO. [sat.
autem scriptor partes interdum sustinere debet rhetoris s. oratoris lec-
torem ad virtutem exhortantis hominumque vitia acriter exagitantis,
seepius vero poetce, modo actiones ridiculas describentis, ut est Iter
Brundusinum, Importunus, CoUoquium cum Trebatio, modo malos et
vitiosos salse deridentis.'
13 — 15 [iirhani] ' aptijvoe, omnem scurrilitatem scite devitantis ac
propter id ipsum, quum multo acrius veiiemeniiusque in vitia invehi
posset, proprias vires extenuantis, sic tamen, ut lectorem minime fugiat,
non ingenii inopia, sed dedit^ opera poetam ita sibi moderatum esse ac
veluti frenos imposuisse, ut ne nimis jocosus et scurriliter mordax eva-
deret.' — [«eca<] ' dirimit, decidit.' Sic Ep. 1, 16, 40, Quo miclts
magnceque secantur judice lites. ' Ridiculum saepe magis commovet
homines quam gravis ac seria declamatio etiam in rebus magni mo-
menti.'
16 — 19. [^comoedia prisca^ Sat. 1, 4, 1, Eupolis aique Cratinus
Aristophanesque poetce. — [stabant'] ' propter illas virtutes adeo populo
placebant, ut ab initio usque ad finem plausum ferrent ; atque etiam
nunc eos nos admiramur; etsi pulchellus ille et delicatus Hermogenes
Tigellius (Sat. 1, 4, 72. 1, 9, 25,) nunquam hos legit.' Is igitur,
etsi facetus esse studebat, vera facetiarum exemplaria negligebat. —
\_simius iste^ vel, ' ineptus Tigellii imitator ' vel, ut narrant Scholiastse,
' propter deformem ac brevem staturam.' — De C. Licinio Calvo oratore
et poeta, Catulli amico, prsematura morte circiter A. V. c. 706 exstincto,
cfr. Weichert, Poet. Lat. p. 89.
20, 21. l^Graca Latitns] Placebat igitur nonnullis Horatii aequalibus
vitiosa illa consuetudo verba Graeca, interdum etiam integros versiculos
Latinis intermiscendi, qui mos in epistolis dumtaxat familiaribus ilH
tolerandus videbatur. — \^0 seri studiorum'\ Hoc ipso tam perverso ju-
dicio satis isti demonstrabant sero se incepisse litteris operam dare.
'0\pina^ia autem optimo jure antiquis perquam ridicula videbatur. Cfr.
Theophr. Char. 27. Cic. ad Fam. 9, 20, 6\pi[J.a3r(.Xg homines scis quam
insolentes sint. — \_quine putetis~\ Constructio contracta ex his ; 'puta-
tisne ?' et, ' qiii puteti.i ;' ' how could you imagine !'
22 — 24. [Pitholeotitil liberto M. Otacilii, unde Macrobio Sat. 2, 2,
dicitur M. Olacilius Pitholaus (HiiBoXaog, IlfiSdXtwc;, IlEiBoXeiov).
Suet. Caes. 75, Pitholoi carminibus maledicentissimis laceratam existima-
tionem civili animo tulit. — [concinnus'] ' gratum in modum mixtus.'
Chio enim vino dulci, cui aqua marina non addebatur, interdum misce-
bant Falernum austerum, unde utrumque saepe conjungitur apud poetas.
— [nota'] ' vini genus titulo amphorse indicatum.'
26. [causa Petilli] ' Quum causa aliqua peragenda est difRcilis ac
paene desperata, cujusmodi fuit Petillii Capitolini de furto coronae Jovis
in judicium vocati.' Sat. 1, 4, 94. Hic sane non nimis honorifice dura
ejus hominis causa dicitur. (" Maligne dura ; nam ab Octaviano abso-
lutus est." Schol.)
27 — 30. [Scilicet oblitus — Latine] ' Quum praestantissimi nostrae
aetatis oratores Pedius et Messala' (quos iv irap6Si{) dexterrime laudat)
- in eo summo opere elaborent, ut puro atque eleganti sermone Latino
causas agant, tune oblitus te Romanum esse, malis etiam apud judices
verba peregrina patriis immiscere 1 Adeo stultus certe vix eris, nam
comparatus cum illis, ab omnibus exploderere.' — [patria patrisquel
UB. I. 10.] INTERPRETATIO. 141
dictum est, ut aliquoties apud Sallustium (Cat. G, 52. Jug. 87,) patria
parentesque. Nec exsudare causas Latine ullam habet difficultatem ; sed.
recte explicatum est in Cod. Bland. : ' cum omni sudoie Latine recitet,
Latine proferat.' — Q. Pedius, fiiius ex sorore C. Julii Csesaris atque
unus ex heredibus ejus, A. u. c. 711 mortuus, uxorem habuit Valeriam
atque e filio Quinto nepotem natura mutum, Adoptavit igitur filium
alterum Messalae majoris, qui inde Pedius dictus est. Pedii frater itaque
Corvinus fuit et uterque Poplicolse cognomen habuit. (In legendo junge
Pedius Poplicola,non Poplicola atque Corvinus.) — M. Valerius Poplicola
Messala Corvinus, Tibulli fautor, nitidus et candidus et qiiodammodo ■
praferens in diceudo nobililatem suam ; viribus minor Asinio PoUione.
Quinctil. 10, 1, 113. — Camisii, Apuliae oppido, et Grasci et Osci
habitabant et utroque sermone, Grseco et Osco, utebantur. Sic bilingues
Brutates (Bruttios) propter eandem causam dixerant et Ennius et Lu-
cilius.
31 — 35. [mare citra^l in Italia. — [Post mediam noctem'] Moschus
2, 2, 'Nvicroc ori TpiTarov \dxog 'iaraTai, iyyvii S' ^wf, — Evte
Kal aTptKewv Troi/xatVtrat tSivog optipojv. — In silvam ligna ferre
simile proverbium illius, yXavK eg 'ABijvag. — [implere^ ' Si malis
augere innumerabilem Graecorum poetarum turbam interque hos te
intrudens eam refercire, tamquam nemini alii jam locus futurus sit.'
36, 37. [Turgidus Alpinus] Lepide sic vocatur M. Furius Bibaculus
Cremonensis, natus A. u. c. 651, qui a. u. c. 723 annos 72 numerabat;
nam etiam tunc eum in vivis fuisse probabile est. Praeterea composuerat
.^thiopidem, in qua Memnonis, Tithoni et Aurorse filii ab Achille
interfecti, primae erant partes. " AiXoyojg autem jugulat : ita pugnam
illam narrat, ut iterum videatur Memnona jugulare suis carminibus."
Comm. Cruq. Idem VQayfiaTtiav belli Gallici a Caesare gesti com-
posuerat, in qua legebatur versus ille ridiculus : Jupiter hibernas cand
nive conspuit Alpes (Sat. 2, 5, 43.) propter quem ipsum feslive hic
vocatur Alpinus, the Alpine poet, In eadem TrpayjjiaTeiq. erat turgida
descriptio capitis Rheni, Rheni figura in triumpho portata, capillitio
flavo, gentis suae colore ; ut est Ovid. ex Ponto 4, 3, 107, Squalidus
immissos fractd sub arundine crines Rhenus et infectas sanguijie portet
aquas. Aitributo certe lutei ipse Furius usus erat, quapropter h. I.
ridetur. Defingit autem : ' operose et Kajco^jjXw^ format, describit.'
38, 39, [ludo'] ' Missum faciens poema heroicum et tragoediam, ser-
mones, ludicrum poesis genus, ego excolo.' — [in cede'] in templo s-
sacello aliquo Musarum, ut dicunt Scholiastae. J2des certe Apollinis
Palatini tum nondum dedicata erat. — [Tarpa] Sp. Maecio Tarpa,
summo illoruin temporum critico (A. P. 387), cui jam a Cn. Pompeio
Magno A. u. c. 699, Horatii vero tempore a Caesare Octaviano cum
aliis quinque judicibus cura judicandarum fabularum ac mimorum com-
missa erat, quae nisi ab iis probarentur, in scenam non deferebantur.
Comm. Cruq. Ea cura antea fuerat aedilium ; sed intererat Octaviani,
ne quidquam per mimos praesertim in civitate ' cuncta interpretante'
(Tacit. Hist. 2, 91.) publice proferretur, quod in ipsius dominationem
ac mores maligne detorqueri posset.
40, 41. [Arguid] ' astuta,' ut Epp. 1, 14, 42, argutus calo. —
[Davoque Chremeta] personae Andriae Terentianae. — [comis] antique
pro comes, ' hilares atque lepidos.' Non est vocativ. sing. v, Fundani.
142 INTERPRETATIO. [sat.
Garrire autem est sermone quotidiano, eleganti quidem, sed facili, uti in
conscribendis fabulis.
42 — 44. l^Fundani] C. Fundanius prsestantissimus poeta comicus et
Maecenatis amicus (Sat. 2, 8, 19.) tunc excellebat in comoediis ad
Menandri, Philemonis, Diphili exempla componendis, in quibus prae-
cipuae partes erant callidarum meretricularum astutorumque servorum
senes emungenlium. — \_Pollio\ C. Asinius PoUio, orator, historicus,
poeta tragicus. V. Od. 2, 1. — \^pede ter jiercusso'] "Tragcedia trime-
tris versibus (senariis) fere texitur." Comm. Cruq. Tibicen autem in
singulis dipodiis pede percusso numeros {the measure) indicabat ; unde
^eramJo idem atque ictus, Kpovcng. — [acer] ' fervidus,'/en/. L. Va-
rius (Od. 1, 6, 1.) carmen epicum de Caesaris morte et Panegyricum in
Octavianum composuerat ; Thyestem tunc nondum videtur edidisse. —
\ducit1 cpiasi a nendo. Epp. 2, 1, 225, ienui deducta poematafilo.
Ab — 49. [^Virgilio^ qui tunc ediderat Bucolica et Georgica, jEneida
in manibus habebat. Illis tribuit dicendi genus molle (tenerum) atque
facetum {v enxxsiwm, graceful) Quinctil. 6, 3, 20, Facetum quoque non
tantum circa ridicula opinor consistere, Neque enim diceret Horatius
fa c e t u m carminis genus naturd concessum esse Virgilio. Decoris
hanc magis et excullce cujusdam elegantite appellationem puto. — [ Var-
rone'\ P. Terentius Varro Atacinus (ab Atace, Gallise Narbonensis fl.)
A. u. c. 672 — 717- Argonautica, laudabiliter Apollonium imitatus,
carmen de Csesaris bello Aquitanico, elegias, satiras conscripserat.
Quinctil. 10, 1, 87- — \_Atque quibusdam aliisl Quos significet ignora-
mus, fortasse Saevium Nicanorem, Sullse sequalem, * qui satiram scripsit,
in qud liberttcm se indicabat (Suet. Gramm. 5.)' et alios suos aequales
nobis ignotos. — [Harenteml 'ei merito debitam, adeo ut, ne si vellem
quidem, eum hac laude spoliare possem.'
50 — 55. \_fluere'] Sat. I, 4, II, ' torrentis instar secum trahentem
plura quidem recidenda servandis.' — [doctusl ' criticus.' Ejusmodi
reprehensiones Homeri ex schola Grammaticorum Alexandrinorum pro-
fectse complures inveniuntur in Scholiis Venetis. — \comis] refertur ad
illam animi bonitatem, quam merito in eo laudat Sat. 2, 1, 30 seqq. — '
\mutal\ ' mutandum s. corrigendum suadet in L. Accii tragoediis.'
' Idem Lucilius,' inquit, 'minime abstinet a deridendis Ennii versibus
minus gravibus quam reliqua ejus et omnino epici generis dignitas
requirit, ut cum dixit : At tuba terribili sonitu taratanlara dixit. — Tite
tute Tati tibi tanta tyranne tulisti Damna. — telo Transflgit corpus, saxo
cere comminuit brum.' V. Enni autem refertur et ad v. versus et ad v.
gravitate. — \loquitur non ut majore reprensis] ' nec tamen Lucilius ita
loquitur, quasi illis major sit; neque ego tam sum arrogans, ut, quod
inculla et negligentiora queedam in Lucilii Satiris dico, me illi prae-
feram.'
57, 58. \num illius~\ ' num illius ingenium ac facultas poetica non satia
benigna minusque apta ad pulchra poemata componenda, num argu-
raentorum ipsorum difficiiis atque ingrata natura in causa fuerit, cur
tam scabros versus fuderit. Neutrum profecto: culpa hujus rei unice
negligentiae Lucilii tribuenda est : nam et ingenio valuit, et festiva ac
lepida argumenta tractavit.' — \Num — iium] duo liaec membra Ik Trap-
aXKrjXov posita sunt, neque vero opponuntur; suamque retinet par-
ticula vim, ut negatio exspectetur. Sic Virg. Mn. 1, 294, num Sigeis
LiB. 1. 10.] INTERPRETATIO. 143
occumbere campis, Num capti potuere capi ? ntim incensa cremavit Troja
i:iros? — [masis faclos^ ' majore arte elaboratos ;' ut Graeci -TrtTroitjfikva
dicunt, quse cum arte elata sunt. Cic. de Orat. 3, 48, oratio polita et
facta quodammodo.
59 — 64. [flrc si^ Post adjectivi comparativum haud raro apud poetas
simpliciter pro quam si. Sat. 1, 2, 21, non se pejus cruciaverit atque hic.
— \^Hoc tantum] ' Si quis hoc tantum contentus, ut claudat quid hexa-
raetris, nulla ratione habita caesurarum et ipsius soni, plerumque nimis
•isperi atque inf;rati, amet scripsisse (aorist).' cet. Cfr. Sat. 1, 4, 9. —
[Etrusci — Cassi'] Cassius hic diversus fuit a Cassio Parmensi, cum laude
memorato Epp. 1, 4, 3, qui quo tempore haec satira composita est, a. u. c.
723, in vivis erat. Q,uod hic narrat Horatius urbani alicujus hominis ac
derisoris fuit inventum. — {^ferventiusl^ hic malo significatu. Contra
Od. 4, 2, 7> Fervet immensusque ruit profundo Pindarus ore. — \_Am-
bustum^ ' libris circumcirta positis ustulatus.' Sic Od. 4, 11, 25, am-
bustus Phaethon. Consulto mitius verbum elegit, ne nimis rem exagge-
raret, non combustum.
65 — 67- [Fuerit^ ' id quod vos identidem dicitis, ego non nego.' —
[Quam rudis^ ' Libenter etiam concedo limatiorem esse Lucilium quam
Ennium, auctorem generis rudis (uncouth) et propter hanc ipsam rudem
formam (dypoiKiav) a Graecis nunquam tentati, id est, rejecti.' Ovid.
Trist. 2, 424, Ennius ingenio maximus, arte rudis. — [jioetarum seni-
orum'] Livii Andronici, Cn. Naevii, Pacuvii, Plauti, Caecilii Statii, Accii.
68 — 71- [dilatus] ' prolatatus, reservatus,' id est, ' si fatum eum
nostra atate vivere vohiisset.' — [Detereret] veluti lima, recideret, falce
putaret. ' Tum longe aliter scripsisset ; politiores, minus asperi essent
ejus versus, Graeca non immiscuisset, omnia vitasset, quae nunc apud
eum perfectioni poeticse officiunt.' — [«;;t)o«] ' usque ad ipsam carnem.'
72 — 77. [slilum vertas] Superiore parte stili lata oblitterabant, quae
in cera exararant inferiore acuta. — [Filibus in ludis] Epp. ], 20, 17-
— [dictari] Persius 1, 22, Ten' cirratorum centam dictata fuisse Pro
nihilo pendas ! — [equitem] id est, ' homines cultos atque artis peritos,
quales equites Romanos esse decet.' — [Arhuscula~\ minia eximia. Cic.
ad Alt. 4. 15, Quaris nunc de Arhusculd : valde placuit.
78 — 80. [Pantilius'] " Pantilius nomen est vilis poetae et maleolentis."
Comm. Cr. Sed cimicem potius appellat a putida et fceda maledicentia;
clam adversarios pungebat, ut solent cimices. — [Demelrius] idem mo-
dulator, quem V. IH simium yoca.t. Construe: men' moveat cimex Pan-
tilius aut cruciet illud, quod cet. Fannius Quadratus, poeta ineptus
(Sat. 1, 4, 21) h. 1. Hermogenis Tigellii, hominis aeque molesti, para-
situs.
81—84. Plotius] De Plotio et Vario v. Sat. 1, 5, 40. T. Valgius
Rufus, poeta epicus et elegiacus, ad quem est Od. 2, 9. Tib. 4, 1, 180.
— Octavius poeta et historicus, in cujus mortem est Virgilii Catal. 14.
Fuscus Arislius Sat. 1, 9, 61. Visci ibid. v. 22. — [Amhitione relegatd]
' Procul profecto absum a gloriola captanda, quum vos, in his etiam pri-
mores civitatij, Maecenatem, Asinium Pollionem (Od. 2, 1), Messalam,
inter amicos meos enumero.'
85, 86. [fratre] Q. Pedio Poplicola. Vide supra v. 28. — [Bibule]
Sic scripsi ; etenim perquam inconcinnum videtur hoc: ' vos (duo),
Bibuli (nomen) et (te unum) Servi (praenomen).' Bibulum vei Bibulos
144 INTERPRETATIO. [sat.
volunt esse M. Calpurnii Bibuli consulis cum Caesare A. u. c. 695, filium
vel filios. Id tamen notandum A. u. c. 723, tres certe ejus filios ex-
stinctos fuisse. — Servius filius fortasse Ser. Sulpieii Rufi jurisconsulti,
tribunus pl. a. u. c. 70fi, qui philosophisE et artibus liberalibus operam
dabat. — C. Furnius " liistoriarum fide et elegantia claruit." Comm. Cruq.
Teste Seneca de Benef. 2, 25, patri Antotiianas partes secuto apud Octa-
vianum veniam impetravit.
88, 89. [Prudeiis^ ' consulto, non per oblivionem.' Addit hoc, ne
quis se prsateritum queratur.
91, 92. l^Discipularum^ Ridiculam scenam lectori ofFert, pulchellos
illos vocis et cantus modulatores inter puellas vel ingenuas {Acr.) vel
mimas {Comm. Cruq.) cantilenas docentes, qua in schoia invicem delicias
faciebant et magistri et discipulse. — ^^plorare'^ " Salsissima utitur ^iXo-
ylq. ; nam et plorant, qui docent puellas cantiunculas amatorias flebili et
molli voce decantare et plorare jubent Graeci quibus gravem imprecantur
eatamitatem, quod KXainv et oijuii^ttv illi dicunt." Baxter. — [cathedras'^
feminarum sedilia commodiora. Molles vocat Juven. 6, 91. — [/, ptier^
" Eleganter, quasi hoc ex tempore dixerit, praecipit puero, ut in hanc
ipsam satiram illud conferat, ne pereat tam opportunum et scitum in
modulatores istos dictum." Porphyr. — [Wc] ' hsec ipsa verba, oijxh^^uv
(T£ KiKtvu), ^tiapwrart.' Propert. 3, 23, 23, /, puer, et citus hac aliqud
propone colmmid. — [libeUo~\ ut Pers. 1, 120, de una illa satira: Vidi,
vidi ipse, libelle.
LIBER SECUNDUS.
SATIRA I.
Argum. Simulans se C. Trebatium Testam, insignem juris peritum,
qui in jure civili familiam ducebat (Cic. ad Fam. 7) 5), consulere, quid
in tantii obtrectatorum in se satirasque suas iniquilate faciat, tamen hoc
genere omisso Caesaris res gestas, justitiam, fortitudinem carmine epico-
panegyrico prsedicare nondum se audere dexterrime significat (a quo
genere suse indoli contrario omnino abhorrebat) : conlra in satiris com-
ponendis, Lucilii, de quo sequissime judicat, exemplo sibi proposito,
etiam postmodum se perseveraturum, quoniam hoc genus suse naturae
maxime sit consentaneum. ' Verum,' inquit, ' in posterum in eos dum-
taxat invehar, qui me ultro aggressi fuerint :' quorum hac ipsa occasione
cblata nonnullos acriter vellicat. ' Tales autem nebulones,' (pergit,
memorata Lucilii cum Scipione et Laelio necessitudine vel propter sum-
mam illius libertatem nunquam dissuta) ' ubi perstrinxero, nunquam pro-
fecto timebo, ne potentes amicos a me abalienem.' Jam Trebatius, qui
jurisconsulti partes per hanc satiram dramaticam egregie tuetur, festi-
vam juveni amico cautionem praescriptionemque praecipit (cfr. ad v. 5),
- I.1B. II. 1.] INTERPRETATIO. 145
- ne unquam mala carmina componat,' eumque in generoso proposito
confirmat. Scripta videtur A. u. c. 726, ut hujus libri tunc editi quasi
prologus esset.
1 — 4. [Siint quihus — videor~\ Haec constructio Horatio solita h. 1. satis
etiam a Codd. firmatur. Cfr. Sat. 1, 4, 24. — [Legem] ut A. P. 135,
operis lex, ' regula et ratio satirae Romanae.' — [^tendere^ Imago desumpta
a fidibus lyrae vel nervis arcus nimium intentis. — [sine nervis^ ' Dicunt
versus meos nullius esse momenti et carere viribus ingenii, adeo, ut
quivis facili opera tales effutiat.' Cfr. Sat. 1, 10, 13. — \_deduci'} a
nendo. Sat. 1, 10, 44. Epp. 2, I, 225, tenui deducta poemata filo.
— \Trehatius~\ C. Trebatius Testa, amicus Ciceronis, qui cum eo in
Epp. ad Fam. lib. 7, saepe jocatur, tribunus pl. A. u. c. 707, auctore
certe Pighio, tom. iii. p. 451, A.u. c. 726, senex sexagenarius, hilaris et
ad jocum urbanum in primis factus, Horatio tunc 37 annos nato sane
placere debebat.
5 — 7- [prascribe'] Est verbum proprium de jurisconsultis. Cic.
Orat. 40, Quis unquam duhitavit, quin in repuhlicd nostrd primas elo-
quentia tettuerit semper urbanis pacatisque rebus, secundas juris scientia ?
quum in alterd gratieB, gloria, prccsidii plurimum esset ; in alterd pra-
scriptionum cautionumque prcBceptio, Sfc. — [Quiescas^ Cum comica
gravitate jurisconsultus brevissime, singulis prope verbis parcens, re-
spondet. — [dormire^ ' Si, quse animo voluto, versibus includere vetor,
adeo inquietor, ut insomniis fatiger.'
8, 9. [Ter — transnanto] Sic junge; non ter uncti. Hic quoque legum
sermonem facete imitatur. Cfr. Od. 1, 8, 8. Od. 3, 12, 16. " Quod vero
ier, inquit, transnanto, id quoque et a medicis et a magis petitum est ;
impari enim et praecipue ternario numero summam vim illi tribuunt."
Torr. — [Irriguuni] Sic Grseci reyyfiv ■KVtvnovag oTv<^, /3e/3p£yfi£voc
oivtp, Latini, madere, uvidum esse vino. Ipse autem Trebatius valde
amabat et natationem et scyphos. Cic. ad Fam. 7» 20, qui neque in
Oceano natare volueris studiosissimus homo natandi ; et 7, 22, Illuseras
heri inter scyphos, quod dixeram .... itaque etsi domum hene potus sero-
que redieram, S^c.
10 — 12. [<e rapi/] * Si omnino huic scribendi cupidini resistere non
potes,' &c. — \_Prcemia~\ Caesaris ipsius approbationem et gloriam apud
populares : de donis intelligere minime conveniret poetse urbanitati ac
modestiae. — \pater] Sic seniores viros solebant alloqui juniores.
13—15. [neque enim] Od. I, 6, 9. 2, 12, 9. 4, 2, 27. — [^fractd—
cuspide] Plutarchus in Mario p. 419. D. " Ea pars ligni, quae in ferrura
inseritur, antea duabus fibulis ferreis continebatur : Marius autem
alteram quidem, quemadmodum erat, reliquit; altera vero exempta,
clavum ligneum fragilem in ejus locum immisit, eo consilio, ut pilum ad
clipeum hostis conjectum non maneret rectum, clavo ligneo fracto curva-
returferrum,et lignum transversa cuspide hserens deorsum penderet." —
[describat] ' describere possit.' Hic enim modus aptior videtur quam
indicativi vel praesens vel futurum.
16 — 18. [poteras] de actione hypothetica (posses) ita enuntiata ac si
jam locum habuisset, utpote quae saltem perquam optabilis sit. — [/or-
tem'] ' constantem ac magnanimum,' ut Epp. 1, 7» 46, strenuus et fortis
— Philippus. — [Scipiadam] Africanum minorem. — [dextro tempore]
Sat. 2, 4, 4, opponitur tempore lavo. Admodum scite totam rem in
H
146 - INTERPRETATIO. [sat.
futurum aliquod tempus magis opportunum differt, quum re vera genus
istud panegyricum Vario et Rabirio reliquisset.
19, 20. [malel ' Quem si quis laudibus extollat ineptis atque immo-
deratis, ille eas dedignatur et respuit.' — [^urtdique tutus^ ' Quomodo
equus recalcitrando arcet a se molestum palpatorem, sic C*sar ineptos
adulatores, ita ut quoquo versus se ab eorum incursu tutetur.'
21 — 26. [trisli^ ' mordaci et satirico.' Comm. Cr. — [PavtolabuTn]
Sat. I, 8, 11. — [Saltat] contra decorum. Cic. pro Mur. 6, Nemo fere
saltat sobrius, nisiforte insanit — multarum deliciarum comes est extrema
saUatio. — [Milonius] " Scurra illorum temporum." Porph. — \_ut semel]
' 60 ipso temporis momento, quo primum ebrius factus est.' — [ic/o]
'vinoientia capiti perturbato.' Comm. Cr. — [lucernis] Juven. 6, 304,
Qiium bibitur conchd, quum jam vertigine tectum Ambulat et geminis
exsurgit mensa lucernis. — [Castor] II. y. 237, T^ciOToga ff iirTroSaiJiov
Kal iri'| dyaOov YIoXvStvKta. — [ovo] Ledae a Jove cygni specie com-
pressae. ' Vel fratres gemelli diversa sequuntur studia ; quid, quseso,
faciant, qui cognati inter se non sunt?'
27 — 29. [quot capitu7n] " Terentianum illud (Phorm. 2, 4, 14), Quot
homines, tot sententice ; suus cuique mos." Schol. — [claudere] Sat. I, 10,
69. — [nostrum] ' Qui melior fuit me et te, o Trebati, censu et natali-
bus.' Fuit enim vir bonus et valde nobilis, utpote Magni Pompeii
avus. Comm. Cr. Etiam nunc in talibus vulgo utimur. Tale est Lu-
cretii illud 3, 1038, Lumina sis oculis etiam bonus Ancu' reliquit, Qui
melior multis quam tufuit, improbe, rebus. Rutgers.
30—33. \_llle] 'intimos animi affectus et arcanas curas concredebat
sive committebat Satiris suis ; magna cum simplicitate (naivete) omnia
cum lectoribus communicans, sive quid in vita quotidiana ei mali ac-
ciderat, seu quid prosperi contigerat.' — [Decurrens] ' aliud confugium
quaerens.' — [quo fit] " Solent naufragi suum naufragium in tabella
depictum circumferre, eamque in templis alicui deo consecratam suspen-
dere. Ad hunc modum Lucilii vita tam clara est in ejiis libris, quasi
esset depicta in aliqua tabula." Comm. Cr. Ceterum demonstrat hic
locuSj quanti Horatius fecerit Lucilii et animum et ingenium ; sed unura
in eo reprehendere solebat negligentiae vitium. — [senw] Hieronymus
in Chron. ad 01. 169, 2. 46 dumtaxat annos ei tribuit (a.u.c. 606—651).
Sed quum fuerit amicus .\fricani minoris interfecti A. u.c. 625, et sub eo
Numantino bello (a. 621) eques militaverit, sane credibile est ab Hiero-
nymo errorem esse commissum.
34 — 38. [Lucanus] Opponit se in municipio natum Lucilio equiti
Romano, ut Juvenalis 6, 167, Venusinam nobili Romanae. In hac
tota autem degressione animi causa imitari videtur ipsum genus Lucili-
anum. — [anceps] ' Ego dubius sum atque incertus ; nam Venusini
Lucanis sunt iinitimi et Apulis.' Porph. — [ad hoc, — quo ne] ' ad hunc
finem, — ut ne ;' rarissimo usu. — [Sabellis] Sat. 1, 9, 29. — [per
vacuum] ' si non resisterent hosti coloni Venusini.' — [Romano] vel pro
Roinanis ut epod. 7, C, vel supple agro, ut Cic. Verr. Acc. 3, 15, quum
ex Leontino usque ad Lilijbceum aliquem vadaretur. — [sive quod] in
pros. or. ' sive aliquod bellum inferret:' dictum est ut incutere verbera,
minas, metum.
39 — 44. [hic stilus] ' Neminem jam hoc carminum genere lacessam,
nisi ipse provocatus ero :' (id quod inest in v. ultro.) — [ul pereat]
tiB. H. l.J INTERPRETATIO. 147
Tractum ex Callimacho hoc, Fragm. 7i Zfv varep, d>Q Xa\j
/3w?' Trav
anoXoiTO ytvog TtjXodiv avTkWovra KaKov (pvTov o'i fiiv t(pt]vav
(chalyba). — Inoceat
^ ' nemo me lacessat injuria.'
45_49. ^cominorii] ' lacessierit, provocarit.' Acr. — [^Flebit'} ' dole-
bit,' Graecismus, olfiw^iTai vel K\avairai. — {^insignisl ' omnibus jam
propter perversitatem notus deridebitur.' Cantari, ut vfivii(s9ai, 'om-
nibus in ore esse, et quidem cum infamia.' — ' Cervius, quadruplator et
rabula, Ascanii(?) libertus, calumniator accusavit Cn. (Domitium) Cat-
vinum (cos. a.u.c. 701) legere de sicariis.' Comm. Cr. Servius C2dd.
Feae essel Servius Pola accusator, de quo Caelius ad Fam. 8, 12. Cic. ad
Q. Fr. 2, 13, homo teler etferus Pola Servius. — \_Canidia] s. Gratidia,
Epod. 5 et 17- Sat. 1, 8. Junge venenum Albuti : " hic enim Albutius
veneno u.xorem suam dicitur peremisse." Schol. — [7"«^?««] "C. Turium
(Marinum) significat judicem corruptissimum." Comm. Cr. — [si quid
se judice certes] Eadem constructio Sat. 2, 5, 27, foro si res cerlabitur
olim,
50 — 52. [ Ut, quo'} ' Sic coUigendo ex argumentis, quae tibi proponam
{avWoyi^mv iht' kfiov) judica, quomodo fiat, ut ea vi, qua quisque
maxime praeditus est, terrorem incutiat sibi suspectis atque exosis.' —
[^unde nisi^ in prosa or., ' id quod unice intus eis monstratum est :' hoc
autem convertit in interrogationcm : ' unde (hoc eis) monstratum est
nisi intus, instinctu quodam naturali ? '
53 — 56. \_Scceva} " Scseva luxuriosus quidam fuit, qui matrem dato
veneno necavit, propterea quod ei nimis diu viveret. Sic Cicero pro
Scauro (Fragm. Beier. p. 155), Libertus patronam non occidit, sed duo-
bus digitulis gulam oblisit." Comm. Cr. — \crede} ' committe huic aaijjT(^
matrem incustoditam : sane dextra, qua utique pius dici potest, eam noa
trucidabit.' — \mirum, Utl ' JE<\\ie mirum est hoc atque illud quod —
petit bos,' id est, 'neutrum profecto mirum est.' ' Contrarium enim est
Scaevae indoli ferro homines occidere, sed homo ignavus pro doloso suo
ingenio promptus erit ad venenum matri miscendum : reapse autem
uterque necandi modus aeque sceleratus est.' — \yitiato'\ ' postquam
cicuta a Scaeva immixta corrupit mel, hoc electarium {electuary) sive
mulsum fuit, anum occidit.'
58 — 60. \_Mors'] alata,ut ejus frater, Somnus. Eurip. Alc. 262, Trrfpw-
toq" Ai.^aQ. Od. 2, 17i 24. — \jusserit~\ omnes mei et Pottierii Codd.
Luserit illud Feae destituitur ea auctoritate, quam in tam gravi mu-
tatione requirimus. Praeterea Foituna dea recte ludere dicitur (Od. 3,
29, 50) non item fors. — \scribam, color^ ' Quicunque erit tenor status-
que vitae meae, scribere pergam, si qualicunque modo commotus ero
(v. 45) aequalium vel vitiis ridiculis vel in me iniquitate, et opprobriis
dignos insectabor.'
60 — 62. \0 puer] Sic juvenem amice alloquitur pater (v. 12) Tre-
batius. — ^vitalis] pr. ' qui ad diutius vivendum satis vigoris habet.*
' Ne cito pereas, metuo ' (1 fear thou wilt not be long-lived). Sine figura :
' Vereor, ne omnes irritando tot tantasque molestias capias, ut tam
ingratam vitam ipse detestaturus sis.' — \majoricm~\ ' ne aliquis ex
potentioribus amicis refrigeratus se abs te abalienet amicitiamque tibi
renuntiet.'
63 — 66. \Primus'] Cfr. Sat. 1, 10, 48. — [moreml Quum saepissime
jungantur vv, mos modusque (Od. 4, 2, 28), hic simpliciter morem posuit
H2
148 INTERPRETATIO. [sat,
pro modo s.formd. — {^pelleTn} * vulpinam illam simulationis ac fraudis.'
Cfr. locum simillimum Epp. I, 16, 45. — \_per ora] Sal. Jug. 31, in-
cedunt per ora vestra magnifici, 8fC. — \_Cederet'] Plaut. Cas. 2, 8, 10,
At candidatus cedit hic mastigia. — \_Lalius] C. Leelius Sapiens, cos.
A. u. c. 614.
67 — 70. \_Metello'] Est Q. C^cilius Metellus Macedonicus, cos. A.u.c.
611, qui de Pseudopliilippo triumphavit. Plin. H. N. 1, 44, Equidem et
Africani sequentis (hunc Metellum, virum ceteroqui felicissimum) in-
imicum fuisse inter calamitates duxerim, ipso teste Macedonico. Siquidem
liberis dixerit : Ite filii celebrate exsequias ; nunquam civis majoris funus
videbitis. — \Lupo] Est L. Cornelius Lentulus Lupus, cos. a.u. c. 598.
Mordaces in hunc Lucilii versus servavit Cicero de N. D. 1, 23, Tubulus
si Lucius unquam, Si Lupus aut Carbo, Neptuni filiic' , divos Esse puiasset,
tam impius aut perjuru' fuisset ? — ^cooperto] tanquam lapidibus in
eum jactis. — \arripuit] ' aggressus est, in eos acerrime invectus.' —
^tributim'] ' per omnes 35 tribus,' quasi dixisset : ' populum cunctum.'
Pers. 1, 114, Secuit Lucilius urbem.
71 — 74- \scend] ' a vita publica, ubi quasi in theatro, in omnium
civium conspectu versabantur.' — \in secreta] 'intra suos parietes et in
amcenos villarum secessus.' — \Virtus Scipiada] Cfr. Sat. 1, 2, 32, et
supra V. 17. — \sapientid] Populus uno consensu Sapientis ei cognomen
tribuerat. — \discincti] ' soluto tunicae cingulo, ut commodius luderent.'
— \Decoqueretur] ' Donec coena pararetur. Ostendit per herbas, eos
fuisse sobrios.' Comm. Cr.
75 — 78. \ingenium] Quatenus ille inventor hujus generis fuit. —
\fragiU — solido] gen. neutr., imagine desumpta ab eo, qui dum avidius
nucem aliquam, juglandem puta vel avellanam, dentibus frangere vult,
putamini nimis duro eos illidit, sibique dolorem creat.
79. \hinc diffindere] Hanc lectionem tuentur Acron et Comm. Cruq.
sic explicantes ; ' infirmare, contra dicere. Juris verbo usus est. Prae-
tor enim dicere solebat, Hic dies diffusus esto.' Servata difiBciliore
lectione, ex qua non intellecta ceterse omnes {defindere, difflngere, de-
fingere, defriiigere, diffundere, diffigere, diffidere) ortae sunt, inclinat
animus ad Feoe interpretationem : ' Senex lepidus et facetus utitur qui-
dem verbo ssepe a se audito et usurpato in jure civili, sed significatu
proprio: abscindere, removere ac rejicere.' Hoc igitur dicit: ' oranino
tuam sententiam probo.'
80—82. \Sed tamen ut monitus] 'Etsi aequa et vera sunt, quae dicis,
tamen, ne propter mala carmina (id est, famosos libellos) actio injuri-
arum aliquando tibi intentetur, pro amicitia nostra necessarium puto te
monere,' &c. — Post vv. quotidiani sermonis Sed tamen — legum cogita-
tione supplebis ' scito, sic habeto :' ut saepe. — \sanctarum — legum]
' quae summa reverentia dignse sancteque observandae sunt.' — \jus est
judiciumque] ' lex (Cornelia) lata est et actio injuriarum in eumdatur.'
83 — 85. [si quis mala] Horatius festive accipit de vitiosis atque in-
eptis. — \laudafus] Satis callide Csesaris auctoritate adversus iniquos
suos se munit ac tutatur. — \latraverit] pro ' allatraverit' (Liv. 38, 54:
Cato allatravit Scipionis magnitudinem ; et ad constr. latrare aliquem
cfr. Epod. 5, 8. Epp. 1, 2, 66): ' si in talem hominem invectus erit,' id
quod etiam jure fieri potest.
86. \Solventur risu tabula] Matthiae ad Cic. pro Rosc. Am. § 82 :
LiB. II. 2.] INTERPRETATIO. 149
' Cic. de Or. 2, 58, odiosas res sespe, quas argumentis dilui non facile est,
joco risuque dissolvit, ad nihilum redigit, evertit. Ut hic Cicero res risu
dissolvere dixit, sic Horatius solventur risu tabula, id est, sententise
judicum mitiores, leniores fient risu, sed respiciens simul ad propriam
significationem vv. solvi et tabulee.' Tabula igitur idem quod in prosa
or. tabellas judiciarise; lotius autem loci sententia haec : ' Si quis adeo
stultus erit, ut tecum injuriarura agat, tu pro certo absolvere.'
SATIRA II.
Argum. Sub Ofellae, rustici cujusdam, persona praecepta tradit, qui
nuliius philosophi doctrinse addictus, perversis aetatis siiae hominibus
veterem illam abstinentiam et frugalitatem liberrimo gravissimoque ser-
mone commendat, quam ipse optimam adjutricem expertus erat ad beate
vivendum et vel totius rei familiaris jacturam sequo animo ferendam.
Zell ex Heind. Scripta videtur a.u.c. 717-
1, 2. [6oni] amica lectorum allocutio. Cfr. Sat. 2, 6, 51 et 95. Epp.
2, 2, 37. Argumentum ac sententias se desumpturum dicit ab Ofella,
easque suo modo expressurum ; cfr. in primis v. 112, Ofellam autem
ipsum loquentem inducit demum, v. 1 IG. — l_Ofella'] Quum Codex Sangall.
h. l. firmet Bentleii conjecturam, hic, vv. 53, 1 12, 133, substituendam
esse duxi terminationem a alteri in us, quae librariis debetur, quibus illa
in viro falsa videretur; sed non meminerant gentis Romanae nomen esse
debere Ofellius. Lucretius Ofella memoratur a Velleio 2, 27, aliisque.
Videtur fuisse vicinus et familiaris Horatii juvenis, vir sapiens natura
atque insita virtute, cujus candor grataque simplicitas juncta cum in-
signi lepore satis festive opponitur Stoicis illis aretalogis, quales erant
Crispinus et Damasippus.
3 — 6. \^abnormis'\ prorsus diversus a norma illa, quani vulgus statuit
iis, quos philosophos nominare solet: Ofella enim nulla certa secta et
disciplina nutritus, sed a natura edoctus erat, quid verum rectumque
esset. — [crassdqtie Minerva] ' longe distans a subtilitate illa saepe per-
versa, quam affectare solent philosophi.' Proverbium crassd, pingui
Minervd (Cic. Lasl. 5) a textura rudi repetilum est. — {^lances] aureas
et argenteas, mcnsas marmoreas vel citreas ; utraeque autem nitent et
proprio splendore et tersae a servis. — [insanis] ' nimis magnis.' Acr. —
\_Acclinis'\ 'inclinatus, propensus ad falsa probanda.'
7 — 12. \^Leporeni] Grata negligentia aliquantum intricatae sunt sen-
tentiae pro vulgaribiis his: ' Venatione et equitatione, aut, si hae corporis
exercitationes vere Romanae tibi non placent, pilae vel disci ludo fatiga-
tus ubi eris, tunc esuriens sperne (si potes ; sed non poteris) cibum ac
potionem vilem.' — \_Militia~\ Venatio ab Aristide, Orat. 2, p. 25, fiopiov
TroXefitKrig rixvrjg vocatur. — [gracari'] ' Graeco, id est, moHiore modo
vivere corpusque exercere ;' sic pergracari est ' per totam noctem po-
tare.' — \_seu pila velox] ' seu pila te agit ' ducit, allicit' tunc lude pila.'
— \Molliler] 'dum studium hujus ludi grato modo eflScit, ut ne sentias
quidem quam gravis per se sit labor ille.'
13 — 17. \_pete] ' hoc modo te exerce.' Addita autem cedentis aeris
imagine vitat pedestris or. colorem : * lude disco.' — [exiuderit] pr.
H3
150 INTERPRETATIO. [sat.
' tundendo removerit, cum vi excusserit,' verbum longe eflRcacius quam
ejusdem gloss. expulerit. — \Hijmettia\ ' mulsum proeparatum ex dul-
cissimo melle Attico et vino generosissimo, spreto mulso mixto ex vino
et melle communi.' — \Foris esi\ ' Abest promus condus, cellarius, adeo
ut meliores cibos tibi ex penu promere vel obsonari nequeat.' — ^atriivi^
ut Od. 3, 27, 18, ater Hadriavee — sinus : ' mare agitatiir procellis, prop-
ter quas nemo nunc piscari potest.' — \hiemat\ xti/ia^trat.
18 — 22, ^Latranteml iratum ventrem vocat Sat. 2, 8, 5. — [Undfe]
' Unde effici et acquiri hoc putas, ut tantam vim tam tenuis et vilis cibus
habeat?' — [i« caro nidore^ 'grato odore atqne opi^iv excitante, qui
ex cibis pretiosis oritur.' Sat. 2, 7, 38. — [Tit] Cfr. Od. 1, 9, 16.
— \pulmeniaria'\ a v. pulpa, non pulle, obsonia grata. — l_pinguem
vitiis~\ ' luxurie tumidum.' — \albus\ color hominis vitam mollem atque
umbratiiem degentis, kuKiaTpa^priKoTog, cui j/Xioj/ieroc, sole adustus,
opponitur. Sic Sulpicia, Sat. 36, de Domitiano, ivgluvie albus. —
\ostrea\ bisyllabum, ut Sat. 1, 8, 45, cerea. — \_scarus\ piscis ignotus.
Epod. 2, 50, sea-hream (?). Jam Ennius in Phageticis apud Appul.
Apol. p. 484, Quid scarum praterii, cerebrum Jovi' pcene supremi ? —
\lagois\ "Avis leporini coloris." Porph. (Ptarmigan, or white grouse ?)
23 — 28. \Vix tamen eripiam\ ' ^gre tamen, scio, quamvis validis
argumentis usurus, id abs te obtinebo, ut apposito in mensa pavone
gallinam praeferas.' Pavones autem Q. Hortensius primus in mensis
apponere docuit Romanos. — \tergere\ comice de grato sapore, quo
palatum permulcetur. — \vanis rerum\ Ut Od. 4, 12, 19, amara cu-
rarum. — \pandat spectacula\ ' expansa cauda puleherrimos suos colores
ostendat spectatori eumqiie delectet.' Construe : tamquam ad rem atti-
neat quidquam, quia (quod) veneat, S(c. — \cocto\ ' Cocto pavoni num
tnanet eadem pulchritudo, quae fuerat vivo ? Minime vero.' \num adest\
De hoc hiatu monosyllabi vide Schneider, Lat. Gramm. 1, p. 156.
29 — 30. \Carne — distat nihil, hac magis illam — te petere esto\
- Quamvis quod ad carnem attinet pavo nihil distat a gallina, tamen esto
(hoe tibi condono) te externa pavonis pulchritudine deceptum magis
petere hiijus carnem quam gallinse ; sed illud profecto stultissimum est,
si distinguere vis lupos ejusdem prorsus formse et coloris ex diversis
tantum locis, ubi capti sunt.' Esto te petere, ut Epp. 1, 1, 81, Esto aliis
alios rebus studiisque teneri. Corruptae lectionis: distat nil hac magis
illd, Jmparibus formis deceptum te palet. Esto. Interpretationes incer
alias sunt hae : 1. ' Quamvis distet caro gallinse a pavonis, tamen non
hac magis illa moveri dicet eum, sed formis imparibus.' Bothe. 2. Quam-
vis hac carne (gallinae) nihil magis distat illa (caro pavonina), tamen,
&c. Nihil magis Graeco more dictum accipio pro nihilo magis, ovSkv 7t
fiaWov : nam magis distare pro plus dici non posse puto. AlatthieB.
31 — 33 \Unde dafnm se7itis\ ' Verum unde tibi concessum, Svva-
Tov est, ut sapore distinguas, &c. ?' — \lupus\ Xdfipa^, (pike,) Lucil.
Sat. 4, Illum sumina ducebant atque altilium lanx, Hunc pontes Tiberinu*
duo inter captu' catillo. In lupo igitur tria saporis genera distin-
guebant lurcones, lugos captos inter duos pontes, id est, sublicium et
senatorium, inter quos Cloaca maxima sordes antiqiiae urbis egerebat,
quibus pisces alliciebantur, vel inter sublicium et Fabricium ; lupos
captos ad Tiberis ostia ; in alto mari, qui pessimi erant. — \hiet\ "pisces
LiB. n. 2.] INTERPRETATIO. 151
statim quum capiuntur, hiant." Schol. Etiam, puto, in mensis apposiri.
— [jactatus] Columeila 12, 16, Docta et erudita palatu fastidire dociiit
(Philippus), fluvialem lupiim, nisi quem Tiberis adverso torrente defali-
gasset. — [^Tusci'] qui in Etruria oritur.
34—36. [Mullum] mullet. Plin. H. N. 9, 30, Ex reliqud nobiUtate
(post scarum) gratia maxima est et copia mullis, sicut magnitudo modica,
binasque libras ponderis raro admodum exsuperant. — [puimenta] • in
plures portiones disseces, quas singulis in lancibus eadem coena tuis
convivis apponas.' — [Ducitl ' movet atque allicit, ut fieri solet.' — [_quo
pertinetl ' Cur ergo niagnitudinem laudas in mullo et reprehendis in
lupo? Quia scilicet in utroque te delectat, quod est rarius.' Comm.
Cruq. — [illis'] ad propius vocab. lupos refertur, his ad remotius
mullum.
38 — 40. [Jejumis'] Construe ; Stomachus rarojejunus (semper satur)
contemnit cibos vulgares. — [Porrectum~\ Quivis supplebat mullum. Cete-
rum consulto quatuor spondeis usus est, ut piscis exoptatum pondus et
magnitudinem exprimeret. — [Felleni] (j3ovX6firiv av, non j3ov\oifj.riv
dv. ' Vellem, si fieri posset, sed vix fiet.' Heindorfii velim esset spe-
rantis.
41 — 44. [Preesentes austri] ' Sed utique heluones isti hanc pcenam
merentur, ut Austri calor putrefaciat pretiosos eorum cibos.' — [Pra;-
sentes] ' quasi numina omnem suam vim exserentes.' — [Futet] ' con-
temnitur et fit vilis.' Schol. — [rhombus] »^^rra. furbot. — [mala copia]
•prava, quae facit, ut stomacho laboremus.' — [quando] ' quandoquidem,
quoniam ;' nam tempus significatur statim part. quum. — [inulas] iXkviov,
elecampane. " Non quod acida est haec herba, sed quod, quum coqui-
tur, aceto conditur." Acr. Amaras vocat Sat. 2, 8, 51.
45 — 49. [Pauperies] 'Quamquam cibi naturales et simpHces non
prorsus removeri potuerunt a divitum epulis j nam ovis atque oleis
etiam nunc utuntur ccenarum initio.' — [Haud ita pridem] ' Praeterea
variat semper lurconum de cibis pretiosis judicium ; sic acipenser {stur-
geon) apud andquos piscium nobilissimun (Plin. 9, 26,) jam contemnitur;
contra rhombus (Sat. 1, 2, 116,) tum negiectus nunc quajritur.' — [Haud
ita prident] ' Lucilii tempore, circiter ante hos lxxx. annos.' — [Gal-
loni] " Gallunius prasco prinius acipenserem suae mensae apposuit, quare
ejus luxus eliam a Lucilio taxatur." Comm. Crtiq. Lucilii versus ser-
vavit Cic. de Finn. 2, 8. — [praconis erat] erat vi caesurae ultimam sylL
producit.
50 — 62. [auctor — pratorius] Scholiastae narrant,"Asinium quendam
vel Sempronium Rufum praetorium instituisse, ut ciconiarum pulli man-
ducarentur; quare, inquiunt, quum in praetura petenda repulsam tulisset,
tale epigramma meruit; Ciconiarum Rufus iste conditor Hic est duobus
elegantior Plancis ; Suffragiorum puncta non tulit septem. Ciconiarum
populus ultus est mortem." Quod si re vera praeturae repulsam tulit,
KaT ti^uivtiav pratorius dicitur h. 1. infelix praeturae petitor. — [mergos]
sea-gull, ' quos propter durissimam carnem et rancidum ex piscibus,
quibus vescuntur, saporem, nunc nemo edit.' — [edixerit] tamquam
praetor.
53 — 56. [Sordidus] " Eadem qua Graeci libertate poetae Latini pri-
mario nomiiii formam secundarii reddunt partim metri ergo, partim
variandae constructionis : Lucr. 1, 805, sic aliis alice rebus vertuntur,
H 4
152 INTERPRETATIO. [sat.
Id. 2, 470, mixta aspera levibus principiis, et h. 1. Horatius." Lobeck.
— lOfelld Judicel Non est : 'mejudice;' nondum enim ipse loquitur,
sed Horatius ejus sermonem refert. — [pravum detorseris'] ut Sal. trans-
vorsum agere dixit Jug. 6 et 14. Est: 'si alio te ita detorseris, ut
pravus fias.' — [^Avidienus^ avarus aliquis ignotus ; nomen fictum non
est. — [Cams^ propter immunditiam ac sordes. — [e.c verol Sal. Jug.
78, nomen ex re indilum, ex ipsa ejus vita, qualis re vera erat. Plaut.
Stich. 88, Nunc Micotrogus nomine ex vero vocor. — [djc/um] ut KaXeXv,
iTrovofidZtiVfXi-yiiv ovop.d tivl. Liv. 1, 1, Slirps virilis, cui Ascanium
parentes dixere nomen.
57 — G2. \_Quinquennes'\ ' Oleas rancidas et putridas edit.' — [mu-
tatum — vinuni] vappam, olvov iKT^oTriav. — [parcit defundere'] ' prop-
ter parcimoniam nunquam aiiud vinum nisi vilissimum bibit.' —
[defundere] ex cado in crateram atque ex liac in pocula. — [Ctijus
odorem olei] ' oleum, cujus odorem,' &c.; eadem attractione, qua Teren-
tius ; Populo ut placerent quas fecisset fabulas. — [licebit] ut Epod. 15,
19. — [repoiia] " Postridie nuptias apud novum maritum coenatur, quia
quasi reficitur potatio." Festus et Porph. Contra Acron : " Repotia
dicuntur septimus dies, quo nova solet nupta redire ad parentes suos."
— [albatus] ut solebant diebus festis induere togam recens cretatam. —
[cornu — bilibri] ' Cornu, quod sextarium capit. Habent enim propolae
cornua, quse hanc olei tenent quantitatem.' Comm. Cruq. ' Non ex
elegantiore aliqua ampulla olearia, sed ex vili cornu ipse, ne puer nimis
fortasse olei profuudat, hoc guttatim oleri infundit, contra veteris aceti,
quod nullius est pretii, largus esse solet.'
64 — 66. [aiwit] Significat esse proverbium. Aliorum angit est mera
interpolatio. — [Mutidus] ' Homo sapiens mundus atque elegans erit
eatenus, qua convivis nunquam sordibus nauseam faciat ; hocsufRcit;
nimiam lautitiam vitabit.' Varro apud Gell. 13, 11, Dominum convivii
esse oportet 7ion tam lautum quam sine sordibus. — qud vuigo depravatum
in qui satis firmatur a Codd. Blandin. et Acrone, — [In neutram partem]
' neque in luxuriam nec in avaritiam erit miser cultus' (genitiv.), id est,
' quod ad totam vitae externae rationem attinet ;' quae constr. vv. felix
et miser in exclamationibus proprie usitata {cerehri felicem ! Sat. 1, 9,
11) hinc transiit etiam in sedatam orationem.
67 — 69, [Albuli] Porphyrion : " Hic est Albutius, qui et avarus et
elegans conviviorum apparator saevus est habitus in servos :" addit, quod
utrum verum sit necne incertum est: " qui ob cupiditatem nimiam
habendi alienam (sic: uxoremne, an Allienam, nom. pr. ?) uxorem suam
veneno necavit." (Cfr. Sat. 2, 1, 48.) — [didil] didere idem fere ac
' dividere, distribuere.' ' Dum servos suum quemque munus ad mensam
obire jubet, quia ipsi nirais lenti videntur, desaevit eosque male mulcat ;
qua iracundia et sibi et convivis coenae gaudia corrumpit.' — [NcBvius]
' Ex altera parte non minus ofFendit convivator negligens, ut Naevius,
homo ignotus, simplex ; qui propter nimiam animi bonitatem servos
etiam desides ac pigros non castigat.' — [unctam] ' in unctis s. sordidis
calicibus.' Schol.
73 — 81. [sederit] ' quieverit, nullos in ventriculo tumultus excitarit,
nec nauseam fecerit.' — [conchylia] Omnes fere conciiulae, teste Celso
2, 28 et 29, facile intus corrumpuntur alvumque movent. — [Le7ita'\
viscous. — [pituita] trisyllabum. — [desurgat] in prosa or. ' surgat de
LiB. 11. 2.] INTERPRETATIO. 153
ccend dubid ; qui Terentianus est jocus. Phorra. 2, 2, 28, P. Cocnd
dubid apponitur. G. Quid istuc verbi est ? P. Ubi tu dubites, quid
sumas potissimum. — [^pragravat'] ' onere suo deprimit.' — [_affigit'\ 'adeo
ut mens hebetata suo officio fungi nequeat, rebus vilibus quasi adhae-
rens.' — [divina — aural Pythagoreorum et Stoicorum fuit doctrina,
nos ex universd mente divind delibatos animos habere, ut ait Cic. Cat. 21.
— l_dicto citiusl ' corpore brevissima coena refecto statim cubitum it
neque in noctem potat.' — [prascripta} 'ad necessarias functiones ac
solita vitae quotidianae officia.' Schol.
82 — 87- [/luoudaml ' certo tempore, suo tempore.' Virg. JEn. 2, 367,
Quondam etiam victis redit in prtrcordia virtus. Alii minus accurate
interpretantur ; ' aliquando, interdum.' — [tenuattm'\ Est fere poetarum
pro pedestris or. ' attenuatum, extenuatum.' — [ubique^ 'etubi.' Sine
causa Bentl. Heind. ubive ; nam hoc certum est, ad molliorem vitam in
senectute transeundum esse, hypotlietica vero illa, anniversarium sol-
lemne interdum redire, aliquando corpus extenuatum esse. — [prcBsumis^
'ante tempus sumis, Trpo\aix(3dviig.' Sic prtecipere et prasumere volup-
tatem homonyma apud Senec. de Brev. v. 5.
89 — 93. [Rancidum'] Proverbium hoc veterum rusticorum Romano-
rum fuisse videtur, rancidam (leviter putentem) aprugnam sive suiliam
recenti melius sapere. — [vitiatum'] tainted ; high. Opponitur integer,
' recens,' non ' totus.' — [commodiusl quapropter quamdiu poterant
reservabant porcinam, ut semper esset iri penu, quod hospiti inexspectato
apponeretur. — [Hos — Heroas\ Festive sic vocat antiquos rusticos
Romanos, ut Virg. Moret. 60 de Simulo ; Ergo aliam molitur opem sibi
providus heros.
94 — 97. [Das aliquid'] ' Si famae aliquid tribuendum esse existimas
(qua de re minime dubito), scito luxuriem tibi dedecus allaturam esse.'
Scito, sic tenelo saepe ita cogitatione supplendum est. — [quce — occupet]
Conjunctivum prstuli, quum optime sic explicetur: ' utpote quae oc-
cupet,' id est, ' ideo, quod occupat.' Per indicativum fit locus cora-
munis. — [patruum] quorum severitas in proverbio erat. Cfr. Od.3,
12, 3, Patru(B verbera linguce. Sat. 2, 3, 87. — [iniquuin^ ' tibimet ipsi
exosum,' ut apud Cic. saepe iniqui mei mitius est nomen pro inimicis.
99 — 102. [./is, laquei pretium] Hoc quoque in proverbium abierat.
Lucian. Tim. 20, 'Eyo» Si ical ttoXXovq av eiTelv «x"'/*' <
<" X^^S A'^*'
ovSi 6j3o\6v, iiffre TrpiaffSrai fipoxov, eaxriKoraQ, a^pvu) Si rrjfiepov
vXovaiovQ Kal TroXvreXelQ. — [Trausius] decoctor ignotus. — [vecti-
galia] h. 1. privati reditus, ut Od. 3, 16, 40. Cic. de Off. 2, 25. —
[superat] ' superabundat tuis usibus.' Schol. Cic. Parad. 6, 3, Uter
igitur est divitior, cui deest, an cui superat ?
103 — 107. [indignus] ' indignus, qui egeat.' Plaut. Curc. 4, 2,
23, Indignis si male dicitur, male dictum id esse dico. — [Templa
ruunt] quippe quae per bella civilia diu neglecta sint. — [nimirum] ut
St)\ov6ti ironiam significat. — [recte tibi — erttnt res] Haec lectio prae-
sUt. Sat. 2, 3, 163, Recte est igitur (aeger) 1 Cic. ad Fam. 9, 9, rectis-
sime sunt apud te omnia. — [Uterne~\ ne superadditur interrogationi, ut
Sat. 2, 3, 245 (harum eclogg.), Quantane ?
108 — 115. [casus dubios] 'vitae calamitates,' ut Od. 4, 9, 38. —
[assuerit] ' assuefecerit.' Cfr. Sat. 1, 4, 105. — [superbum'] refertur
etiam ad v. mentem. — [/» pace] 'in rebus secundis sese praepararit
Hd
154 INTERPRETATIO. [sat.
adversis.' — [^puer'] certe a. u. c. 712, lioc enim vel sequente Trium-
virorum proscriptione Ofella fundum suum amiserat. Eadem autem
conditio Ofell» atque Lycidse Virgiliani Ecl. 9, 4, {advena ■nostri agelli
'dixit:) ' Hcec mea sunt : veteres migrate coloni.' — [ii.vi latius] ' non
largius, non profusius.' Opponitur angustius. Caes. B. C. 3, 16, rem
frumentariam, qud anguste utebatur. — {metato in agello'\ ' quem metator
assignarat Umbreno veterano.' Sic Valerius Cato, Dir. 45, Pertica qua
nostros metata est impia agellos. — [forteml ' navum, opus rusticum
strenue facientem, etsi nunc potius novo domino quam sibimet ipsi
agrum colit.' — [mercede colonunt\ Coloni enim aut partiarii erant, ut
Italorum massari, Metayers, aut nummis locupletium agros colebant;
Plin. Epp. 9, 37, A
^)^ nummis, sed partibus locem, (ita ut dimidia vel
tertia proventiis pars coloni sit, reliqua domini j Ofellse certa pensio as-
signata erat. Colum. 1, 7-)
116 — 122. l_No7t temere^ ' non facile, raro.' — [pensilis «»a] Plin.
H. N. 14, 3, Durant alies (uvae) per hiemem pensili concameratce nodo,
Sfc. — [duplice ficu] ' bifida.' Schol. Pallad. R. R. 4, 10, 36, Subinde
ficus, sicut est divisa, vertatur, ut ficorum coria siccentur et pulpce tunc
duplicato' in cistellis serventur aut loculis.
123. [Post fioc^ Ex antiquo more demum post cibos sumptos pota-
bant, luxuriosi contra inter edendum. Seneca, Epp. 122, Post prandium
aut coenam bibere vulgare est : hoc patres familice rustici faciunt et vera
voluptalis ignari. — [ludus erat'] ' Post hoc eo modo liidebamus, ut
certa inter nos potandi lege dicta, is, qui non obtemperasset, sequente
vice uno poculo multaretur, atque culpa commissa quasi potandi magistra
omnibus esset.' Vulgo ita explicant ; ' qui culpam qualemciinque in
bibendo commiserat, ita puniebatur, ut illico poculum unum prse ceteris
exsiccare deberet, quae quidem pcena convivis risum movebat, quia prse-
mium potius erat ;' vel ut Heindorfius, magis etiam ad nostros, non ad
rusticorum Romanorum mores ; ' Post coenam ad ludum aliquem nos
conferebamus (talorum puta vel similem) ; quique in eo errorem com-
miserat, poculum ebibere debebat.'
124, 126. [Ac venerata^ passiv. eodem significatu atque Plaut. Rud.
6, 2, 62, Fenus, veneror te, ut omnes miseri lenones sient. Carm. sec.
49, quceque vos bobus veneratur albis, Sfc. Votum convivarum erat cum
libationibus Cererem adorantium ; ' ita surgat alto culmo.' Inscriptt.
Lat. N. 4751, ita valeas. Plaut. Aul. 2, 1, 27, ita di faxint. — [con-
tractal ' rugosae propter sollicitudines.' Plaut. Ampli. Prol. 52, Quid
contraxistis fronlem ?
127 — 129. [hinc~\ ' ex iis commodis, quibus nunc ut antea fruimur.'
— [nituistis'] ' pingues ac validi fuistis.' — [0 pueri'] " Pueri aut filii
aut servi." Jcr. Tu interpretare de filiis. — [«<] ' ex quo tempore.' —
[incola^ Significanter incolam, non dominum dicit veteranum advenam
possessorem agelli. — [proprice'\ ' in perpetuum ab uno possidendae.'
Sic Lucil. 27, 32, Qiium sciam Nihil esse in vild proprium mortali datum.
Corn. Nep. Thras. 4, 2, parva munera diutina, locupletia non propria
esse consueruuf. Sat. 2, 6, 5, ut propria hcec mihi munera faxis. —
[herum\ Hoc voc. proprie ad mancipia refertur, hic ad fundum.
131 — 136. [nequiliesl ' Aut profusione aut lite aliqua, quam propter
legum atque edictorum inscientiam perdet, nova possessione rursus
expelletur.' — [vafri] Sat. 2, 6, 34, jtis anceps. — [ Umbreni^ Homo
LiB. 11. 3.] INTERPRETATIO. 155
diversus saiie ab eo, quem memorat Sal. Cat. 40. — [nnlH proprius']
Cum vi repetit vocab. v. 129. ' In sempiternum nullius erit proprius.'
— Ifortes] 'constantes atque strenui.' Egregie repetit statim v.fortia;
Martia de pacificis colonis prope ridiculum fuisset. Ad totum locutfe
cfr. Anthol. Pal. ii. 27, 'kypoQ ' Axn^fitvidov ■yivofii^v irorl, vvv ck
MiviTTiTOV Kai irdXiv i^ tTtpov Ptjaonai i'iq 'irepov. Kai ydp tKtivoq
ixii-v fik TTor' tftro, Kai TrdXiv ovroQ OUrai' etyut d' oXw£ oiJevof,
dWd Tvxf)<:-
SATIRA III.
Argum. Hac satira colloquium continet poefae cum Damasippo,
ridiculo homine, qui quum per mercaturam rem familiarem consum-
psisset, nihil jam aliud agebat, quam ut Stoica baiba et abolia superbiens
circumforaneus philosophus ubique sectse suse formulas a Stertinio,
importuno aretaiogo, sibi traditas decantaret. Hunc igitur Damasippum
inducit poeta ipsis Saturnalibus in villam Sabinam irruentem et acer-
bissima sua vel potiusStertinii magistri oratione totum genus humanum,
Stoicis sapientibus exceptis, stultitiae, atque adeo ex Sioicse philosopliiae
rationibus, insaniae arguentem. Zell ex Heindorfio. (Scripta esse vide-
tur A. u. c. 722, quum Horatius xxxiii. annos natus esset.)
I. [^Sic raro scribis] Damasippus primum exprobrat Horatio intole-
rabilem negligentiam ; deinde brevi, sed acri interrogatione ipsi expen-
dendum proponit, quid mali ex tali desidia oriturum sit. Optime sibi
respondent Sic raro — ut, quum in media clausula perquam dura sit
omissio part. adeo.
2 — 4. [Membranani] 'in quam ex tabellis cereis vel etiam palim-
psesto transcribas scripta tua.' — [retexens] pr. ' telam resolvens,' id
est, ' quae minus recte scripsisse tibi videris, delens ac denuo elimans.' —
[Iratus] ' Tibimet ipsi succensens, quod nimis genio indulgens, potans
atque in diem dormiens, nihil jam componas dignum, de quo homines
loquantur.' (ovSiv \6yov dKiov). — [Ab ipsis] Ah ipsis S. non est
'inde ab ipsis S.' sed dicitur, ut /ugere a patrid, ab hoste, pro fitgere
patriam, hostem. Quod autem Bentleius quaerit; ' Quomodo ab Satur-
nalibus fugere potuit ? quid, malum, nonne tam ruri quam in urbe dies
Saturnaliorum erant?' facile solvitur; ruri, ut volebat, summum per
otium vivere poterat Horatius, in urbe non item, ubi conviviis interesse
debebat.
5. [Saturnalibus] Saturnalia, KpoVea, celebrabantur A. d. xvi. Kal.
Jan. (xvii. M. Decembr.) usque ad xiv. Kal. Jan. in memoriam priscae
hominum vitae, ubi omnes liberi, omnes inter se sequales fuerant ; con-
tinuo igitur epulabantur, ludebant, dona sibi invicem mittebant, domini
servis joci causa apparebant ad mensas. — [Sobrius] ' Quum qui in urbe
vivunt nunc luxurientur et plerumque ebrii sint, tu in hac solitudine
sobrius manens dic,' &c.
6 — 10. [promisiis] ut A. P. 46, promissi carminis atictor. — [Nil est]
' Nihil habes ; frustra a te exspectamus magni aliquid et prajclari.' —
[calami] " Arguit eorum stultitiam, qui quum senientiarum aut verbo-
rum inopia urgentur, in innocentes parietes quasi minus commodos
irascuntur." Comm. Cruq. — [laborat] quatenus poeta eum exsecratur
H6
156 INTERPRETATIO. [sat.
vel etiam pugnis caedit Pers. 1, 106, Nec pluteum cadit nec demorsos
sapit ungues. Cotnicum est illud irapd TrpoaSoKiav atque poelis. —
[^mifiantisl promittentis, (ut aiTdXeiv) de rebus majoribus. — [sj] h. 1.
de tempore, ' ubi primum.' — \_vacuum'] 'otiosum in hoc secessu.'
11, 12. \_Quorsum'\ ' Quem ad finem, fiuo tandem consilio compegisti
et in vehiculo artasti horum libros ?' Jam, quibus niaxinie delectari
solitus sit, nominat praeter Platonem, summum dialogi et Socraticae
elpwveiag magistrum {Socraticee chartcB A. P. 310,) Archilochum, iam-
bici carminis principem, poetas priscae et novae comoediae. — \educere'\
V. propr. de iis, quos nobiscum ex urbe rus ducimus. Cic. ad Q. Fr. 3,
3, Si nobiscum eum rus aliquo eduximus. — {tantos'] ' tam praestantes
atque egregios.'
13 — 16. \Invidiam~\ 'Credisne minus invidorum- iniquorumque te
habiturum, ubi virtutem, id est, industriam, deserueris ? Immo, et
merito quidem, contemplui habebere.' — [Siren^ ' blanda, sed impudens
conciiiatricula.' Cic. pro Sestio 9. — [meliore'] ' magis industriosa.' —
[Ponenduni] ' Hoc missum faciendum est sineanimi dolore ; quod ipsum
hominis est desidis ac vilis.' — [di] Pontifieum formula est di deaque
vel sive deus sive dea nec ridiculi quidquam quaerendum in v. deaque.
— [Damasippe] Licinius Damasippus tamquam statuarum et hor-
torum venditor memoratur jam a Cicerone ad Fam. 7i 23. ad Att. 12,
29 et 33.
17 — 20. [tonsore'] ' qui immani barba te liberet;' quasi majus bene-
ficium Damasippo di quoque impertire non possent. Stoicorum prse-
cipue et Cynicorum erat nios barbam, quo magis a popello suspicerentur,
promittere. — [Postqttam] ' Postquam aere alieno confiato fortunarura
naufragium feci, philosophus factus sum et excussus, a creditoribus
ejectus ex possessionibus meis, adeo ut nihil earum curandum mihi
restet, nunc in aliorum negotia me ingero, identidem quserens, quomodo
eos a stultitia dehorter atque ad veram sapientiam perducani.' — [Janus]
Cfr. Epp. 1, 1, 54. Cic. de Off. 2, 25, de qucsrendd, de collocandd, pe-
cunid, vellem etiam de utendd commodius a quibusdam optimis viris ad
Junum medium sedentibiis quam ab ullis philosophis ulld in schold dispu-
tatur ; ubi ZuMPT : " Sedebant feneratores et argentarii maxinie ad
(prope) .lanum medium in tabernis ad forum Romanum. Viae in forum
deducentes Janis transitoriis (passages) superstructae erant, qui tres com-
memorantur, summus, imus, medius."
21—26. \_Sis7/phus] MoM filius, conditor Corinthi. 11. Z, 153, St-
avtpoQ, — 6 Kepdiffrog ■yeveT' dvSpwv. Ridicule fingit illum jam Co-
rintliio vase pedes lavisse. Solebant autem talium rerum amatores
gloriari se tabulas pictas, signa, vasa, partim summorum quorumque
artificum, partim antiquissima, ut catiHum Evandri manibus trilum (Sat.
l, 3, 91), domi habere. — [infabre] ' minus artificiose.' — [Jusum du-
rius] 'rigidius, ita ut capilli, tori, artus veram corporis humani naturam
minus recte imitarentur.' ' Artis peritus,' inquit, ' huic signo statue-
bam pretium centum miliium sestertium, alii aliud; praeter ceteros item
excellebam in amoenis hortis pulchrisque domibus emendis rursusque
cura lucro vendendis, unde homines in compitis sive triviis, ubi auc-
tiones fiebant, per circulos congregati alterum Mercurium me praedicare
soliti erant.'
27. [morbi purgatum] In orat. soluta diceiidum foret morbo purgatum
LIB. 11. 3.] INTERPRETATIO. 157
sive liberatum ; sed Graecam constructionem Ka^ap^rjvai rijg vocrov
h. 1. praetulit. ' Sed miruni in modum novus morbus veterem illum
mercandi niihi expulit, ei successit, ut pleuritis interdum transit in
cardialgiam.' Loquitur non de philosophia Stoica per se spectata, ut
vult Comm. Cruq., sed de fervido illo studio ex hac philosophia orto,
quo nunc aliena negotia curet, quae iroXvirpayfioavvtj aliis forsitan
videatur novus morbus.
28 — 31. [corl ut interdum Kap^ta, h. 1. os ventriculi. Cfr. v. 161. —
[trajecto] Proprie ; ita enim medici dicunt. {fie^iaraa^ai, [j.eTd(TTa(riC.)
Porph. — {miseri] Quod Graeci rbv tottov TrtTrov^ora dicunt, Latini
miserum locum, id est, morbo affectum. Plaut. Poen. 5, 2, 43, miseram
esse pradicat bticcam sibi : Fortasse medicos nos esse arbitrarier. — [hic'^
' quem nosti.' Comicum exemplum morbi subito mutati : homini a
veterno oppresso medicus consilium dederat, ut pugillatum exerceret ;
cui consilio illico obtemperaturus aegrotus medicum ipsum pugnis
aggressus est. Jam hujus pugilis gesticulationem quum imitaretur
Damasippus, Horatius, ' Quidvis aliud,' inquit, ' tibi permittens, hoc
unum deprecor, ne male me mulcare incipias.' — [simile^ in me fiat,
esto (tertiae personae), ut lihet {let il be any thing you please).
32 — 40. [^stultique^l Stulti et insani sunt Stoicis, quicunque ab eorura
disciplina abhorrent. Cic. Parad. Stoic. 4, ori irag d^ppwv fiaivtrai. —
\jprope omnesl airavTtg, ojq tnoQ tiirtlv. — [Slertinius^ Cfr. Epp. 1,
12, 20, ubi Schol. : " Stertinius philosophus ducentos et viginti libros
Stoicorum Latine scripsit." — [sapientem^ ' quae sapientiae speciem
atque opinionem conciliat.' — [a Fabricio — ponte] " Hic pons Fabricius
dictus est a Fabricio consule conditore, qui nunc Lapideus nominatur,
junctus insulae Tiberinae." Comm. Cruq. Nunc Ponte di Quattro Capi.
— [male re] ' familiari administrata, quum decoxissem.' — [operto —
capite^ ut solebant interdum moribundi. — [dexter^ propitius, velut
5t6Q (Twr^p. — [Cave^ " Notandum ve syllabam brevem esse, quam-
quam senundae est conjugationis, ut Persius (I, 108,) vide brevem
posuit." ^cr. — [pudor — malusl falsus, Svautiria.
41 — 48. \_porticus~\ orod ■KoiKikt) Athenis, in qua Zeno ejusque suc-
cessores docuerunt. — [autumat^ ' affirmat, dicit ;' non, ' opinatur, cen-
set' Cfr. Geil. 15, 3. — [/or»i«/a] pr. carmen legis, h. 1. definitio,
Kavijiv. — [tenet'^ ' icaT«;^£i, amplectitur.' — [Insano'^ Ut oiim nomina-
batur Mercurius, sic nunc inops factus insanus. Cfr. v. 297-
51 — 56. \_partibus~\ ' Uterque pariter errat, sed in eo dumtaxat dis-
crepant, quod diversas in partes a recto tramite abeunt ;' sine imagine:
'diverso quidem modo, sed aeque errant stulti omnes.' — [hoc te — modol
refertur ad v. velut. — [caiidam trahat~\ non : ' tamquam bos,' ut exponit
Acron et Fea ; sed, " solent pueri petulantes nescientibus (maxime
hominibus fatuis) a tergo caudam suspendere, ut velut pecus caudam
trahant." Porph. — [ignes, — rupes fluviosque^ modus proverbialis, ut
Sat. 1, 1, 39. Epp. 1, 1, 46. — [huic varum^ Solitus Horatio discre-
panttee dativus, ut Sat. 1, 4, 48. 1, 6, 92. Epp. 1, 18, 4. — [varum]
' contrariuni, opposilum.' " Pedes in diversum flexos habentes varos
dicimus et distortas venas varices." Schol.
57 — 59. [amica Mater'] " Haec composite proferenda sunt." Comm.
Cruq. Est II. Z. 251, ritrioSatpoQ firirtjp. — [serva] Take care. Sic
Plaut. Pers, 6, 2, 29, hem serva rursum. Item Ter. Adelph. 2, 1, 18.
158 INTERPRETATIO. [sat.
60, 61. [Ftifiits'] Fufium Phocaeum (?) vocat Porph. Histrio hic,
quum Ilionam ab umbra Deiphili filii expergefacieudam ageret ebrius,
re vera somno oppressus crapulam edormivit, ita ut Catienus, qui
Deiphili partes agebat, eum expergefacere nequiret. — ledormit] per-
fectum. Porph. In oratione soluta, 'edormiret.' Hyginus, Fab. 109,
" Priamo Polydorus fiiius ex Hecuba quum esset nalus, llionse filise suse
dederunt eum educandum, quae Polymnestori, regi Thiacum, erat nupta,
quem illa pro filio suo educavit. Deiphilum autem, quem ex Polymnes-
tore procreaverat, pro suo fratre educavit, ut si alteri eorum quid foret,
parentibus prsestaret. Sed quum Achivi Troja capta prolem Priami
exstirpare velient, — ad Poiymnestorem legatos miserunt, qui ei Aga-
memnonis filiam nomine Electram pollicerentur in coiijugium et auri
magnam copiam, si 1'olydorum, Priami fiiium, interfecisset. Polymnestor
legatorum dirta non repudiavit, Deiphilumque, filium suum, iniprudens
occidit, arbitrans se Polydorum, filium Priami, interfecisse," &c. Jam
apud Pacuvium Deiphili umbra dormienti Ilionae quum appareret, his
versiculis eam alloquebatur ; Mater, te appetlo, qtice curam somno suspen-
sam levas, Neque mei te miseret : surge et sepeli natum ! (Cic. Tusc. 1,
44.) Illa autem experrecta haec proloquebatur | Age, adsta, mane, audi,
iteradum eademmet ista mihi ! (Acad. 2, 27.)
64. [veteres^ Huratii tempore sculptores nihil fere novi inveniebant,
sed eo contenti erant, ut antiquissima exemplaria quam accuratissime
imitarentur. Quocirca fiebat, ut veterum artificum usque ad Alexandri
M. aetatem opera ipsa in dies studiosius quaererentur.
68 — 70. [prcesens^ ' propitius.' Mercurius omnis lucri dator, Ktp-
d(^OQ — [Scribe^ ' Cura scribendas tibi a debitore decem tabulas, id est,
syngraphas (bonds), quales a Nerio, famoso illius temporis feneratore,
morte coujugum locupletato, dictari solent debitoribus, plenoe cautio-
num.' — [a Neriol commodatas, ut Cic. ad Att. 16, 7, edictum legi a
Bruto (acceptum). Formula autem haec erat : L. Tilius scripsi me
accepisse a F. Mavio quindecim mutua numerata tnihi de domo. — ■ Pe-
rillius, cui propter asperitatem et amaritudinem cognomen erat Cicutce,
fenerator cautior etiam Nerio, quapropter vocatur nodosus, ' qui optime
callet nodos et laqueos legura ac formularum juris civilis.'
71, 72- [sceleratus'] Petita est imago ex Odyss. A. 455, ubi Menelaus
Proteum vinculis tandem injectis vaticinari sibi adigit. — Rapere injus
coUo obtorto licebat in publicis viis debitorem, qui judicium deserebat,
cautionem datam subterfugiens. — [malis — alienis] Odyss. Y. 345,
HVTjtTTfjpffi ci llaWdQ 'A9f]V7] ' Aa^earov ysXov tJp<7£, TrapeTi-Xay^tv
Sk voTifia' Oi S' ■fjSr] yvaBiiioXai yeXouov dWorpioiaiv — oaas S' dpa
a(p'ni}V AaKpv6<piv wipTrXavTO' yoov 5' il^tero Bvfioe. Verum Horatiug
diversam proverbio significationem tribuit: ' ita ridere, ac si quis
ad ridendum uteretur bucca non sua, sed aliena;' id est, ' effuse
ridere.'
74 — 76. [male rem gerere] etiam apud Cic. Cat. 7, dicuntur ii, qui
patrimoniuni suum prodigunt. — [Perillius] idem qui supra ridiculo
cognomine Cicuta, — [dictantis] debitori cautionis formulam, quam ser-
vavit Coinm. Cruq. : scribe cautionem pko ea pecunia. — [rescri-
here] to repay ; per argentarium debitum solvere, h. e. scriptum debiti
liberare.
77 — 81. [togam"] componunt in plicas discipuli, qui consident in
tiB. n. 3.] INTERPRETATIO. 159
subselliis vel cathedris, attentas aures itiagistro prsebituri. — \_omnes, vos
ordirie] ' Vos, qui variis vitiis laboratis, omnes, sed certo quodam ordine
huc adeste, ut unum post alterum ego castigem atque corriscam.'
82, 83. [ellebori'] Elleborum nigrum sive veratrum alvi purgandae
causa dabatur melancholicis. — iNescio an] ' puto prope ;' / dont know
whetker reason does not, ^c. — [Anticyrant'] in Phocide. Strabo 9,3,
' AvriKtppa, bfitxivvfioc ry Kara rov MaXtaKov koXttov Kai rfiv OiTr]v.
Knt £i] (paaiv «icei rbv iXXi^opov tpviff^ai rbv d(TTtTov, ivrav^a Sk
<TKiva!^t(r^ai jSiXriov, k. t. X. — [ratio] ' vera sapientia, medicae munere
fungens.' — [destinare] v. propriuni de medicamentis, ' praescribere.'
84 — 87- [Staberi] Quintil. 7> 9. 9i Heres metis (uxori meae) dare
damnas esto. Hincapud Horatium damnati, obligati. — [epu!n7u] populo
dandum ex famosi nepolis arbitrio. Q. Arrii epulum funebre memo-
ratur a Cicerone in Vatin. 12, cujus filii ut prodigi carpuntur mox
V. 243. — [nnantum metit Africa] Est quasi proverbium. Od. 1, 1, 10.
88—91. [Seu recte] Cfr. Od. 3, 12, 3 : patruie verbera liiiguee. Sat. 2,
2, 97. — [Qiiid ergo] ' Quae ergo ratio eum induxit V — [Quoad] mono-
syllabum, ut dehinc, et deinde bisyll.
96, 97- [construxerit] ' ut struem coacervarit ;' sic Sat. 1, 1, 44,
constructus acervtts. — [Sapiensve ?] Noli cum nonnullis hoc tribuere
Horatio ; Damasippus enim ex Stoicorum more se ipse interrogat.
100 — 103. [Gractis] In prosa or. fortasse dixisset Gneculus ; nara
levitati hominis significandae inservit hoc attributum minime otiosum.
— [Nil agit] Ipse jam Stertinius sese revocat ab incepta comparatione
inter Staberium, avaritiae specimen, et Aristippum, nimium pecuniae
contemptorem, memor praecepti logici a Stoicis traditi, nuUam contro-
versiam contrariis exemplis dirimi, sed talia anquirenda esse, quae etsi
primo aspectu diversa, tamen re accuratius pensitata veluti per induc-
tionem verum in clara luce collocent.
104 — 121. [emptas] Non est slmpliciter 'easque,' sed ' statim, post-
quam eas emisset ;' — [scalpra'] paring-knives or awls. — [formas]
lasts. — [mercaturis] dat. ut Od. 2, 4, 19, lucro aversam. — [Undique]
in prosa or. ' ab omnibus.' — [foliis — amaris] ut cichorei, intubi. —
[jacttitur] Motus febricitantium violenti significantur. Cels. 2, 4, Mali
tnorbi testimonium est — jactare brachia et crura.
123 — 129. [Dis inimice] ^ioXq i)(^pi, ' cui omnes di irati sunt.' —
[ctirtabit] absumet. — [porrigine] iriTvpiCKTti, scurf. — [perjuras] in
soluta or. molliore pronuntiatione pejerare. — [surripis] clanculum,
aufers vi. — [ceedere] vulnerare. — [tuo qiios cere] Est conj. T. Fabri
firmata a Feae Codd. aliq. Ad v. iuos nihil attinebat adjungere, quos
are pararis. ' Ideo quod meapecunia servos emi, eos quocunque modo
mihi placet tractare, meo jure caedere possum.'
132. [Qitid enim ?] ' dicis ?' Idem prope ac quidni? quippini?
' Sane poteris niihi objicere, ego solita et nunc frequentia haec facinora
quum feci, minime aequiparandus sum tragico illi Oresti, qui ferro, non
ut apud nos fit, laqueo aut veneno, Clytemnestram occidit, neque Argis,
urbe a tragieis identidem memorata et, si ita dicere licet, poetica, sed in
media urbe Roma, veneficis referta, matrem e medio sustuli.'
137 — 144. [male tuta mentis] insanus. ' Immo postea sanioris prope
mentis fuit Orestes quam illo puncto temporis, quo matrem trucidavit.
Etenim in eo dumtaxat deliquit aliquantulum, quod interdum sorori
160 INTERPRETATIO. [sat.
atque amico niale dixit;' ut in Euripidis Oreste v. 2G4, MeS^tf jui' ovcra
rwv ifiwv 'Epivuwi', Msffov \i.' oxi^a^uQ, wg jiakys e£ Tdprapov. —
{splendida bilis^ Bili niorbose condensatae et propterea asphalti specie
splendescenti a medicis tribuebatur fitKayxoXia. — lOpi/nitis^ ' Homo
ignotus, qui quamvis dives esset auri et argenti domi in arca conditi,
nihilominus ^auperew se esse ducebat, et pro inope se gerebat, ita ut
Veieiitarmm ruhellum (Pers. 5, 147), vinum acidum, quale provenire
solebat Veiis, festis diebus, profestis vappam, vinum prorsus corruptum
vel multa aqua dilutum biberet ac truUa uteretur, non argentea nec
murrhina (ut solebant ditiores), sed tantum fictili, quales conficiebantur
in Campania.'
146 — 156. [ovans~\ Ut triumphare dicuntur, qui gaudio exsultant, sic
etiam ovare. — {_hoc age'} In auspiciis et sacrificiis incipiendis hoc age
a praecone inclamal)atur, quo omnes essent intenti rei divinae, neque
quidquam aliud mentibus agitarent. — [inopem^ ' extenuatum, viribus
corporis privatum.' — [vence'] ' quatenus corpus sanguine alunt vires-
que reficiunt ; sanguine exhaurientur.' — [ptisanariuml iTTiffavt], a
TTTirrffw, pinso, sorbitio ex aqua fervente et hordeo plerumque, hic
oryza, confecta. — {Octussibus^ Dicebant octusse et oclussibus, centusse
et centussibus.
157. [Quid refert'] In pedestri or. ' Quid refert, morbone peream, an
furtis rapinisque V
158 — 163. IQuisnam'] ' Omnis, qui non est stultus, sanus. Avarus
autem non stultus solum, verum etiam insanus. Nec tamen ex eo, quod
quis non sit avarus, continuo coUigi potest eum sanum atque integrjE
mentis esse. Aliis enim vitiis idem fortasse deturpalur, quse quo minus
eum pro sano habeamus vetant. Ab oranibus ergo vitiis liber sit oportet,
quem nos Stoici sanum vocamus.' — {Cur, Stoice ?] Se ipse interrogat
Stertinius. In prosa or. ' Cur, ex mea disciplina Stoica dicam ?' Kap-
Sia non solum cor, sed etiam os ventriculi significat ; qui hujus infir-
mitate laborat, KapCiaKOQ. — {Craterum] illustrem illorum temporum
medicum, quo jam Atticus usus erat. Cic. ad Att. 12, 14. — [Recte est]
Cic. ad Att. 1, 7, apud matrem recte est. — {tentantur'] ' laborant aut
pleuritide aut renum morbo, ut nos ipsi videmus.' — [acv.to'] o^H(}
voaip. Cels. 3, 1, Morbi quidam hreves acutique sunt, qui cito vel tollunt
hominem vel ipsi cito finiuntur. His opponuntur longi.
164, 165. [immolet] ' Concedo aliquem sceleribus non coopertum,
non perjurum esse neque adeo sordidum, ut propterea fidem Ixdat ac
furetur ; concedo eum idcirco Laribus sequis, id est, non iratis, porco
facere posse : et eundeni, si sit ambitiosus et, quo anibitioni satisfaciat, '
audacter multa moliatur, a quibus abstineat homo modestus, insanum
esse censeo, ac propterea ei praecipiam, ut Anticyram naviget ad elle-
borum sumendum.'
166 — 169. [barathrme] ' profundae ac tetrae voragini,' quales erant
eae, in quas capitis damnatos solebant detrudere Athenis et Lacedae-
mone. ' Quod si quis ambitione actus omnes suas facultates largitioni-
bus profundit, quo auram popularem captet honoresque adipiscatur,
non minus insanit quam si pecuniam suam omnem in barathrum de-
jiciat ; neque vero minus insanit, qui partis nunquam utitur, immo
necessaria quoque sibi denegat.' — [Canusi] Apulise oppidum, haud
procul a Venusia. Sat. 1, 5, 91. — [antiquo censu] 'jam pater majores-
LlB. 11. 3.] INTERPRETATIO. 161
que ejus ex censu publico divites habebantur.' — [rfiyiwe] populari
licentia pro divisisse.
172 — 178. [sinu laxol ' Nucibus quum ludere vellet Aulus, eas fere-
bat sinu laxo s. soluto, ut ait Sen. de Benef. 4, 24, quod ipsum negli-
gentiae signum erat, nimiumque facilis erat in donando coUusoribus.' —
[tristem'] 'severo vultu in locis cavis.' — l^Nometttaimml prodigum ac
luxuriosum. Sat. 1, 1, 102. — [tiatura coercet'] ' certis finibus circum-
scribit; judirat, vobis et justum esse et sufRcere.'
181. [intestabilis'] ' cui propter delicta vel prodigalitatem interdictura
est jure testimonium dicendi apud judices, testamenti etiam faciendi et
testamento quid ab alio accipiendi.' — [sacer'] " qui leges sacratas, qui-
bus innitebantur plebis jura, violarat, is plebiscito in comitiis tributis
rogato sacer dis inferis judicabatur." Festus : " Neque fas est hominem
sacrum immolari, sed qui occidit, parricidii non damnatur ; nam lege
tribunitia prima cavetur; si QUis eum, qui eo plebiscito sacer sit,
OcciDERiT, PARRiciDA NE siT. Ex quo quivis homo malus atque im-
probus sacer appellari solet."
182, 183. [In cicere] Ludos significat, quorum editio propter gladia-
tores exhibendos, forum statuis, circum tensis ornandum, majores utique
impensas aedilibus ac prsetoribus contrahebat quam quod cum iis con-
junctum erat, ut infimae plebeculae distribueretur cicer, faba, lupini. —
[Lattis] ' cubitis late distenta toga,' ut Epod. 4, 7> bis trium ulnarum
togd. — \ut stes] ' ut tibi decernatur statua aerea ; sed hac gloriola
abreptus interea rem tuam familiarem disperdes. Verum adeone stultus
tu eris, ut speres unquam fore, ut tamquam alteri Agrippae tibi populus
plaudat?' In primis autem apta est hujus mentio, quia Agrippa consul
A. u. c. 721, sponte aedilitate suscepta, ludis et speetaculis magnificen-
tissimis populi plausum tulerat.
187 — 191. [humasse] aoristi significatione. — \_Rex sum] ' Sic volo,
sicjubeo; stat pro ratione voluntas.' Demisse respondet miles, unde
rex partic. et, quia nihil objectum fuerat, orationem continuat. — [in-
tdto] 'ita ut impunitus maneat ;' in prosa or. 'impune.' — [Di tibi
dent] Iliad. A. 18, 'Y/xii/ /i£j/ ^toi colev 'OXvntria SwfiaT txovTsg
'EKnepaai Ilpia/ioio troXiv, ti £' o'iKad' i/caffSat. — [deducere] ' domum
ducere,' ut decedere de provincid, ' in urbem redire.'
192 — 195. [consulere] comice, quasi rex esset jurisccnsultus. For-
mulam servavit Cicero pro Mur. 13, Et vestrum illud : licet consu-
LERE ? — [ah Jchille] Iliad. B. 768, 'Av^pwv aii fity' dpiarog Iriv
Tt\an(i>vioQ Aiac, 'O^p' 'Axt^-tvg nTjvitv' 6 ydp ttoXii (jitpraTog fjtv.
— [Putescit] ' insepultus est.' Odyss. A. I(i2, 'Avepoc, ov Srj ttov
XtvK oarta irvSrtTai ou/3py. — [Gaudeat] Iliad. A. 255, 'H Ktv
y7]Br)(Tai UpiafioQ Ilpta/ioio Tt iralStg, 'AXXoi te TpCJiQ /xfya Ktv
KtxapoiaTO ^v/t^.
197—205. [Mille ovium'] Cfr. Gell. 1, 16. Mille in hac constr. est
nonien, ;;^tXiac. — [improbe] Xitottiq pro impio, scelesto, void of affec-
iion, Voss. — [Rectum attimi] ' rectam mentem, rectum animi statum.'
— [Quorsum ? Insatius quid] Agamemno : ' Quorum haec, quae dicis,
spectant ?' Miles : ' Quid tandem nimis perversi fecit Ajax, etiam quum
insaniret pecoraque trucidaret? Abstinuit tamen,' &c. — [Uxore] Tec-
messa. — [gnato] Eurysace. — [ipsum] ' vel ipsum Ulixem, tam sibi
exosum.' — [Verum ego] Respondet Agamemno. — [adverso] 'mihi
162 IKTERPRETATIO. [sat.
inimico, propter id ipsum, quod naves in eo hBerebant neque in altuni
provehi poterant.
208,209. [^species alias veris^ ' species, ^avracriaf, opiniones animo
conceptas, alias a veris, falsas et confusas ea exagitatione nientis et
conturbatione, quse oritur ex scelerum conscientia.' Sic Epp. 1, 16, 20,
alium sapieiUe bonoque. Epp. 2, 1, 240, alius Lysippo. — \commotus^
'cerritus, mente captus,' deranged.
212 — 222. [^tilulos^ ' tibi potendos plenos laudum tuarum, qui nomen
tuum apud posteros ffiternent,' i. e., ' ob vanam glorise cupiditatem.' —
[Sfas animo^ recto; ' tibi ipse constas sanaque es mente?' — [.cor~\
understanding, ut, Egregie cordatus homo Catus Mliu' Sexius. — [Rufam
aut Pusillani] Ha;c noniina haud raro in Inscriptt. reperiuntur. — [in-
terdicto^ Ulp. Fr. 12, 2, Lex xii. tabularum furiosum itemque prodigum,
cui bonis interdictum est, in curatione (pro quo voc. proprio Horatius
V. tutela utitur:) jubet esse agnalorum. — [vilrea^ ' faiso splendore
nitens.'
223, 224. [Hunc circumtonuit] Quod attonitus, l(i^p6vTr\T0Q, a deo
aliquo homo esset, insanum factum interdum credebatit, ut cerritum ix
Cerere, lymphalum a Nympliis. — [Bellona] Sacerdotum genus signi-
ficat, quod ex infima piebe eratj qui furiosorum in morem saltantes
destrictis gladiis sese cruentabant, ut Galli, Magnae Matris deum IdaeK
sacerdotes. Illi autem vocabantur/araaijct ex <ede Bellonce. — [cruentis]
'rebus s. spectaculis, cruore.'
224 — 227- [octavusl comice, ut Juven. 2, 40, Tertius e calo decidit
Cato ; grata contra hyperbola Sappho Grsecis est decima Musa. —
[compeltarerl ' ne injuriosis verbis nie adorirentur iniqui mei.' — [toti-
dem] ' quot ille mihi ingesserit verba insaniam significantia ; insane,
delire, cerrite, &c., totidem rursus regeram. Sic eum docebo sua ipsius
vitia respicere atque agnoscere.' Nota est fabella ^Esopia, duas peras
s, manticas nobis esse datas, unam e pectore, alteram e tergo suspen-
sam ; in illa aliena vitia, in hac propria asservari. — [ignoto] ' quod
nunquam videmus.'
228, 229. [sic~\ ' Opto verum mihi dicas ; sic, ubi hoc feceris, con-
tingat tibi, ut post rei familiaris naufragium, rursus lucrum facias in
vendendis hortis, tabulis, signis, et quidem majus etiam quam antea,
quo jactura illa cito compensetur.' — [pluris] ' quam priusquam de-
coxisti.' — [Qud vie stultitid] ' Propter quam stultitiam (nam aliqua
laborare me concedo) tua ex doctrina me insanis adnumeras ? quod
quidem mihi niniis severum judicium videtur.'
231 — 233. [abscissum'] Hygin. F. 184, Pentheus, Echionis et Agaves
Jilius, rex Thebarum, Liberum negavit dcum esse nec mysteria ejus acci-
pere voluit. Ob hoc eum Agave mater cum sororibus Ino et Autonoe per
insaniam a Libero objectam membratim laniavit. Male alii abscisum
(ferro). De eadem re Ovid. Met. 3, 732, (Agave) Avulsumque canut
digitis complexa cruentis, Clamat lo. — [veris] ut supra v. 223, cruentis,
V. 244, pravorum et amore, Sat. 2, 8, 8'S,fictis rerum.
236—243. [longos'] ' Divites aemulatus in villula tua domum vel
porticus nunc ipsum exstruis, id quod curtae tues rei parum convenit,
nec minus ridiculum est quam si tu, prope pumilio, loiigos statu atque
incessu imitari velis.' " Turbo gladiator fuit exiguo corpore, sed ani-
mosus pugna." Porph. — [Spiritum — majorem corpore] ' majorera quam
i LiB. II. 4.] INTERPRETATIO. 163
i
i convenire videtur homini tam pusillo.' — [yerum esl] ' rectum et justum
I est facere te quoque tam dissimilem et tanto minorem s. inferiorem
rertare i.e. in certando cum Msecenate?' — l_denarrat] 'ordine et plene
iiarrat.'
245, 246. [num tantum, snfflans se, mapna fuisset] v. svfflare hac in
re usitatissimum erat. Plaut. Stich. 5, 4, 42, Suffla celeriter tibi buccas.
— Vv. Major dimidio si cum plerisque pro pulli responso habeas, nihil
aliud profecto significat quam, ' dimidio tuo corpore, mater, vitulus te
major erat :' quod sane perversum est neque uUii vel hypevbola vel
ilpwviia defendi potest. Quocirca aliter distinxi cum Waddelio et
Kirchnero, Obss. p. 56. ' Major dimidio jam se sufflando facta mater
rursus pullum interrogat: Num tanium?'
248 — 254. [abludit] 'abhorret, discrepat.' — [Adde"] 'Aliam nimio
sedificandi studio' (quod videlicet poeta in semet ipso per elpwviLav
dumtaxat reprehendit :) 'adjungis insaniam, poemata componeiido ;
sicque malum auges, quasi ignem oleo exstinguere velies.' — [«an««]
Cic. de Divin. 1, 37, Negat sine furore Democritus quemquam poelam
tnagnum esse posse ; quod idem dicit Plato. A. P. 290, excludit sanos
Helicone poetas Democritus. — [rabiem] praesertim in servos negligen-
tiores. Epp. 1, 20, 25, Irasci celerem, iamen ut placabilis essem. —
[Teneas tuis te] 'Contine te iis, quae ad te pertinent; cura temet ipsum ;
alios missos fac' — [major — insane^ 'magis insane parce minus in-
sano.'
SATIRA IV.
Argum. De Catio, quem sibi Horatius fingit artis culinariae et men-
S8B struendae praecepta summa cum gravitate et tanquam ex tripode
tradentem, Comm. Cruq. haec nobis refert: " Sub persona Catii risurus
est poeta Epicureos, ut in proxime superiore risit Stoicos. Fuit autem
M. Catius Epicureus, qui quatuor libros scripsit de rerum natura et de
summo bono, quod quum Epicurei in voluptate ponerent, hoc est, in
gulae et corporis libidine, — rogat Catium Horatius, ut sibi dicat ccenae
parandae et ordinandae magistrum ejusque praecepta." Sane Catium
Insubrem, Epicureum, ut scriptorem nuper admodum mortuum com-
memorat Cicero, Epp. ad Fam. 15, 16 (a. u. c. 709). cfr. Quintil. 10, 1,
124: In Epicureis levis quidem, sed non injucundus tamen aucior est
Catius. Sed nemo interpretum praeter Dacierium animadvertit, quod
tradit Comm. Cruq. ad v. 46: " Irridet eum, quod de opere pistorio in
suo libro scribit de se ipso : Hac primus invenit et cognovit Caiius Mil-
tiades :" id quod prorsus convenit cuin v. 74, ubi cum niagno sui aniore
repetit Primus et invenior. Fuerit igitur Catius Miltiades, libertus Catii
a Cicerone memorati, scriptor de arte coquinaria, persona ridicula per
totam urbem nota.
1 — 3. [Unde et quo] Cfr. Sat. 1, 9, 62. — [Ponere signa] haec vv.
referenda sunt ad artem mnemonicam, qua utebantur et oratores et
philosophi antiqui. Festinat igitur Catius ponere, referre, signa, voc.
proprio imagines sententiarum suarum in locis a se captis. Cfr. Script.
ad Herenn. 3, 16—24. Cic. de Or. 2, 86, ubi § 359 ipse quoque utitur
verbo ponere : Rerum memoria propria est oratoris : eam singulis personis
bene positis noiare possumus, ut sententias imaginibus, ordinem
164" INTERPRETATIO, [sat.
locis comprehendamus. Eo salsior autem est locus, quod artificiali
memoriae parum aut nihil tribuisse Horatium veri simile est. — [vin-
cant\ Athenaeus 7> 36 : ' AXal^oviKov iari Trdv t6 twv fiaytipwv <pvXov.
— \_Anylique reum^ Socratem accusatum a Melito hujusi|ue subscripto-
ribus {ffvvijyopoig) Anyto et Lycone, Flat. Apol. Socr. p. 23 E.
4 — 9. [tei»o] Oppositum Sat, 2, 1, 18, dextro tempore. — [fto«!<«] Non
est pro vocativo, sed : ' pro animi tui bonitate, optime mihi nota.' —
[intercideril] ' exciderit e memoria propter interpellationem meam.'
— [^artis'] ' memoriae artificialis a Simonide inventae,' propter quam
scientiam a Catio affectatam malitiose eum irridet Horatius. — \^Qidn
td] Gaudet Catius occasione insperato sibi oblata novae sapientise prae-
cepta cum Horatio communicandi, hocque ipso modo ea memoriae affi-
git.' — \jenues~\ h. 1. ' XsTrra^, subtiles atque subtili sermone accurate
expositas.'
11. [/psa] Sic pracepta opponuntur auctori multo melius, quam si
legas ipse. — \canam\ quasi alter Empedocles, vel etiam Pythagoras :
Magna — Queeque diu laluere canam. (Ovid. Met. 15, 14G.) — [auctorl
Haud prorsus improbabile est, quod tradit Comm. Cr., Catium ipsum in
libro suo significasse pleraque se debere viro ahcui conspicuo simulque
artis coquinariae peritissimo, cujus nomen tamen celandum fuerit, ne
dignitas ejus quoquo modo minueretur.
12—14. [^Longa^ " Bene ab ovis incipit, id est, ab initio coenae, ut
alibi, Sat. 1, 3, 7, Ab ovo usque ad mala." Scli. — [succi melioris\ non
tam gratioris saporis, ut h. L intellexit jam Plinius H. N. 10, 74, quam
' tvxviiortpa, quae facilius concoquuntur salubriusque nutrimentum
prasbent.' Celsus 2, 20, Boni succi sunt — cucumis, cucurbita, ovum
sorbile. — {alba~\ Ipse Bentleius quum sentiret conj. suam alma (' ahbilia,
nutrientia,' nutritious) respui a sermone quotidiano (etsi ahnus ager,
alma vites, alma ubera locum habent in sermone epico et didascaUco) ;
in Curis novissimis rediit ad librorum lect. alba recteque retulit ad
vitelli (non albuminis) colorem albicantem,quum reoentiasunt,oppositum
subrufo, qui oritur, ubi ova putreseere incipiunt. — \_marem~\ Utique ex
opinione rusticorum Romanorum. Colum. 8, 5, 11, Quum quis volet
quam plurimos mares excludi, longissima quesque et acutissima ova sub-
jiciet ; et rursus quum feminas, qiiam rotundissima. Contrarium tradit
Aristot. H. A. 6, 2, 2, «<m ^£ rd niv /iaicpd Kal o%ka tmv «^div OrjXta,
To, di ffTpoyyvXa Kal irtpi(piptiav txovra icard to o^v apptva. •—
[cohibent\ ' circumdant, et propter id ipsum, quod callosa sunt, haud
facile cum albumine miscetur vitellus.' — \callosa\ ' spissae ac firmae
materiae ;' intellige de vitella, non cum aliis de putamine.
15, 16. [Caule\ broccoli. — [suburbano\ Quia in hortis suburbanis
praeter piscinas rivi et euripi amoenilatis causa inducti nimis humectant
solum, unde brassica fit insipida. Contraria sane est doctrina Palladii
3, 24, 5, caules — argillam el glaream timent, sabulone et arenis non de-
lectanlur, nisi perennis unda succurrat. — [irriguo\ D. Heinsius volebat :
irrigui nihil est elutius (magis fatuum) horti caule ; quod merito rejecit
Bentl., etsi Batavus falsa conj. recte hunc locum interpretatus est.
17 — 19- [oppresserit\ ' imparatum occupaverit.' Cic. ad Att. 13, 38,
vereor maxime, ne in Tusculano opprimar. — [maltim responset\ Com-
parari potest Od. 2, 19, 6, turbidum latatur ; Od. 3, 27, 67, perjidum,
ridens ; Epp. 2, 2, 9, canet indoctum. Esset igitur, ut ait Bothius, con-
LiB. II. 4] INTERPRETATIO. 165
cise dictum, pro eo quod est: 'malum dare palato dure responsando.'
Quum tamen in v. respmisare (aspere ac ferociter respondere, adversari et
reluctari) per se insit nialae contumaciae notio, habet, qiio se commendet
Jacobsii distinctio : A^^e gaUina, vialim ! r. d. p., iit v. 82, flagitium
ingens ! Epp. 8, 6, 22, indignuni ! — \^l)octus eris~\ verbum, non adject.
' Docebere, docetor a me.' — [miisto] Mustum dulce conservabant usque
in annum, ita ut quovis mense prsesto esset coquo. Cato, R. R. 120.
Colum. 12, 29.
20, 21. [^Pratensibus] Ac sane morchella edulis, agaricus deliciosus,
lycoperdon tuber in pratis, contra nocentissimus ille agaricus muscarius
in silvis aliisque locis opacis reperitur. — [aliis] in silvis ac paludibus
natis. Inutiles vocat Celsus 5, 27, 12.
22, 23. [prandia] Proprie accipe, non de gustatione initio ccenee.
— [ante gravem] ' mane igitur, ne nimis a sole cocta aestum moveant,
sed potius stomachum salubriter refrigerent.'
24 — 27. [Aufidius] Utrum sit M. Aufidius Lurco, qui primus pavones
saginare instituit (Plin. H. N. 10, 20, 23) necne, nobis parum com-
pertum est. — [mella Falerno] Loquitur de promulside. Plinius 22, 53,
Semper mulsum ex vetere vino utilissimum facillimeque cum melle concor-
poraiur, quod in dulci nunquam evenit. — [vacuis — venis] coente initio.
— [prtFCordia] intestina, in primis ventriculum. Epod. 3, 5. — [pro-
lneris] Sat. 1, 5, 16, Midtd prolutus vappd.
28 — 30. [Mitulus'] Athen. 3, p. 83, E., ti)v rtWivav — t)v 'PiofxaToi
fiirXov dvofid^ovci, conchula esculenta. Celsus 2, 29, Alvum movent
— cochlea — ostrea, pelorides, echini, musculi et omnes fere conchtda maxi-
meque jus earum. — [lapathil rumicis, sorrel. — [brevis herbaj ' hu-
milis.' — [Coo] Etiam CeLsus 1. I. ad alvum movendam commendat
vinum dulce vel salsum. Plin. 14, 10, Coi marinam aquam largiorem
miscent (vino) : — idque translatum in albiim mustum leucocoum appellatur.
— [Lubrica] Intellige de succo et pulpa. — [nascentes] ' Luna crescens.'
Plin. 2, 41, Lunari potestate ostreorum corichyliorumque et coneharum
omnium corpora augeri ac rursus minui — exquisivere diligentiores.
32 — 34. [Circeiis] oppido et promontorio Latii. Plin. 32, 21, Cir-
ceiensibus ostreis neque dulciora neque teneriora esse ulla compertum est.
— [Miseno] oppido et promontorio Campaniae. — [patulisi dvairrv-
XoiQ, ' quae facile conchas aperiunt et claudunt.' — [molle Tarentum']
Cfr. Epp. 1, 7, 45, imbelle Tarentum.
35 — 39. [Nec~\ ut interdum etiam in prosa or. pro nec vero, nec tamen.
— [exactd] ' explorata.' Virg. ^n. 1, 309, sociisque exacta referre. —
[<en«r| Pers. 6, 24, tenuem turdarum nosse salivam. — [avertere] * a
nriensa piscatoria carissimos quosque pisces cupide et quovis pretio
auferre atque celeriter aliis prseripere emptoribus.' — [Ignarum quibus
est] ' semper in omnibus conviviis ;' hinc indicativus. — [jus aptius]
'qui elixi apponendi sunt,' quos patinarios vocat Plaut. Asin. 1, 3, 28.
— [quibus assis] dativ., non ablat. — [Languidus — reponet] ' prope
satur suavitate condimenti ad edendum revocabitur.' Comm. Cr. Cu-
bito sinistro innixi et pauUum se attoUentes, quum comedebant, in toro
se fulciebant; saturi in cervical se reclinabant.
41, 42. [Curvat] Catii igitur magister praeferebat apros in Umbria,
maxime in Appennini saltibus ilicis glandibus pastos illis, qui in palu-
166 INTERPRETATIO. [sat.
dibus Laurentinis ad mare Tuscutn inter Ardeam et ostia Tiberis
capiebantur, quia horum caro iners, insipida et fatua esset. — [ulvis]
De his Virg. JEn. 10, 709, quem — Defendit — palus Laurentia — silvd
Pastiis arundined.
43, 44. [^Finea^l 'Propter foliorum vitis amaritudinem caprearum his
pastarum caro non semper placet palato ; quocirca quasrendae potius
capreae in saltibus captae, quae gramen ac segetes depascuntur.' — \_suh-
7nittit] ' suppeditat.' — [^Fecunda] Explicant fere ' praegnantis,' sed sine
exemplo. Tu proprie accipe pro iTri9kr({) leporis naturam significante,
utpote quae ex veterum atque etiam recentiorum nonnullorum doctrina
superfetet. — [sapiens] ' peritus yaaTpovofiiaQ conviva non temere
aliud leporis frustum seligit nisi armos (shoulders), quippe qui optimi
sint saporis.' Acron et Fea explicant ' lumbos ' contra consuetudinera
Latinam.
51 — 56. [il/ass/ca] ex Campania, tertii ordinis vinum teste Plinio
14, 8, 3. — [crassi] 'spissi et propterea bibenti minus grati.' — [tenu-
abititr] Plin. 14, 27, Campaniee vina nohiUssima exposita sub dio in cadis
verberari sole, liind, iinbre, ventis aptissimum videtur. — \_odor nervia
inimicus] ' vis illa vini aromatica {bouquel), qftae nimis cito potorem
ebrium reddit.' Hoc igitur modo Massica extenuanda sunt, neutiquam
ut, quum ex doliis in cados diffunduntur, per saccum lineum colentur.
, — \_Surrentina] Surrentum, oppidum Campaniae in sinu Puteolano ;
haec leviora erant nec facile ante annum xv. probabantur ; Plin. 14, 8, 3,
Ad tertiam palmam venere — Surrentina — convalescenlibus maxime probata
propter tenuitatem salubritatemque. — \_f<fce Falernd] ut ejus saporem
combibat. Colum. 12, 30, Si qua vina erunt duriora aut miniis bona, —
siimito facem vini boni et panes facito et in sole arefacito et coquito in
igne, postea terito et pondo qitadrantem amphoris singulis infracto et ob-
linito. — \_limitm] ' Ubi faex illa melius reddiderit vinum Surrentinum,
hoc ovo columbino rursus defaecato, quoniam vitellus materies alienas
secum ad dolii fundum devolvit.'
58 — C2. [squillis] quas Graeci Kapidag nominant aut Kafif.idpovg.
Comm. Cr. Shrimps. — \cochlea] Dioscor. 2, 11, koxKmq XE|Oc^aToe tw-
arofiaxoQ — aptffrof Sk o rt iv Sap^uivi Kai Aifivy. — \lactitca] Rursus
contra Romanorum consuetudinem pugnat, qua lactuca cum aceto coe-
nas claudebant, ut vini vim frangerent. Virg. Moret. TG, Grataque
nobiliiim requies lactuca ciboriim. — \innatat] 'supernatat, non subsidet
stomacho acri, aestuanti,' ut Seneca, Ep. 95, nivem rodunt, solaiium sto-
machi mstuantis. — \hillis]hilla diminutive dicta ab hira, quod est intes-
tinum jejunum farciminis genus. — \immorsus] 'vellicatus, excitatus.'
Loquitur de iis gulae irritamentis, quae pervellent stomachum, Sat. 2, 8,
9. — \malil] jSovXoir' dv. — \immundis] ut erant Romae haec infimae
plebeculae receptacula. Epp. 1, 14, 21, uncta popina. Mart. 7, 60, 7iigra
popina. — \fervent] ' Tunc (quod alias vix faceret immundum prae-
parationem nauseans), appetit conviva vile aliquod ferculum, sed bene
piperatum salsumque et fumans, qualia plebeii sibi ex popinis afferri
jubent.' Sic prorsus faciebat Vitellius, Suet. Vit. 13, ne — in itinere
quidem iillo temperavit, quin — manderet circa viarum popinas fumantia
opsonia.
63 — 66. \duplicis juris] 'duorum jurium, simplicis et compositi.'
LIB. II. 4.J INTERPRETATIO. 167
— [p/ngKi] opponitur tenui, estque idem, quod Celso I, 6, plenius. —
[oiKria] ' liquainen prsecipue thynnorum, ut garuni, scombrorum.' —
[non alia] Optima habebatur, quae ex thynuis ad Byzantium captis
prasparabatur. Athen. 3, 84, Qvvvwv wpaiiDV Bu^avriov tirXiro
fijfTtfp. — [pK/«(7] ' cujus gravi odore imbuta est oroa Byzaniia, vpx»/»
vas fictile, salsamentis servandis aptum.'
67, 68. \^Hoc ubil Simplex igitur jus constabat ex oleo, vino, muria:
compositum autem ex hoc, quod simplex vocat, decocto cum herbis odo-
riferis (rore marino, thymo, croco) ; deinde, ubi steterat, rursus admisce-
batur oleum Venafranum frigidum, optimum illud ex Campania. Od.
2, 6, 15. — [Conjcio] Plin. 21, 17, Prima nobiiUas Cilicio (croco) et ibi
in Coryco vionfe. — [^sletit'} ' per aliquantum temporis desiit fervere
atque intepuit.'
70 — 75- [Picenis^ Jam ad secundas mensas transit. Tiburtina po-
maria nota jam ex Od. 1, 7» 14. — [Fenucula^l Plin. 14, 2, 34, Fe7ii-
culam (uvani) ollis (vasis, in quibus condebantur) aptissimam Campani
malunt sirculam vocare, alii staculam. — [fumo duraveris^ ' servaveris.'
Comm. Cruq. Plin. 14, 3, Aliis (uvis) gratiam, qui et vinis, fumus
offert fabriUs. — [Hanc ego'] ' Uvam Albanam passam comedere in-
stitui cum malis recentibus, quo utriusque sapor prorsus diversus,
jam permixtus, patatum titillaret.' — [facem] Est facula Coa (Sat. 2,
8, 9). — [aUec'\ Caviare. Plin. 31, 8, 44, yitium gari est alex, imper-
fecta nec colata fcex. Transiit iji luxuriam ; pervenit ad os/reas, echinos
— muUorum jecinora, innumerisque generibxis ad saporem gulcB ccepit sal
tabescere. — [piper album'\ Plin. 12, 7, 14, candidum vocat, lenius
tiigro. — [sali uigro'\ Opponitur Tigellii sali puro. (Sat. 1, 3, 14.) Plin.
31, 7( 40, Quicunque ligno confit sal, niger est. Videtur salsissimus
(Plin. 1, 1, 41,) fuisse. — [Incretum'] 'per incerniculum s. cribrum
permixtum,' ut mirus inde nasceretur color quasi cinereus, in aliis
mensis nunquam visus. — [puris] ' ideoque eleganliam grato sapori
addentibus.' — [circumposuisse] 'circum mensam rotundam convivis
apposuisse, vel singulis, vel binis.'
76 — 80. [miUia ttrnal 'in singula convivia impendere tria millia
nummum, 24/. 4*. 4^d. — [macello] in foro piscario. — [vagos] 'in
catino quoque ut in mari libere natare cupientes.' — [movet] absolute
et impersonaliter. — [unctis] 'quas ungit, dum furtim jus aliquod
deglutit.' — [gravis] ' nauseam faciens.' — [veteri crateree] ' etiam
propter formam obsoletam parum elegantis atque diutino usu attrit£e.'
81, 82. [mappis'] voc. Punicum. Quinctil. 1, 5, 57. T. Faber volebat
mattis. storeis scirpeis. ' Praeterea scopis et scobe purgamenta coenffi a
pavimento everrenda sunt;' cfr. ad v. 37. Plin. 36, 25, 60, Sosus Per-
gami stravit qtiem vocant aadpojTov oIkov, quoniam purgamenta
coena in pavimento quaque everri solent veluti relicla, fecerat parvis e
testuUs tinctisque in varios colores. — [flagitium] ' Maximum dedecus
haec in rebus vilissimis negligentia tibi afferet.'
83, 84. [lapides varios] ' pavimentum Xi^offrpuTov, tessellatum,
vermiculatum, sectile.' — [palmd] ' scopis e palmarum foliis confectis.'
Schol. Martial. 14, 82, In pretio scopas testatur palma fuisse, Otia sed
scopis nunc analecta {avdkiKTr)^) dabit. — [tortaUa] Construe : dare
inluta toralia circum Tyrias vestes. Longae perpetuaeque mappae sunt
168 INTERPRETATIO. [sat.
toralia, Isidoro Or. 19, 26, Tyria vestes auteiTi purpura, qua cervicalia
torique tonientis farti erant cooperti. Cfr. Sat. 2, 4, 102. Epp. 1, 5, 21.
91 — 94. [i7iterpres^ quasi inro(pr]Ti)Q sapientis illius ignoti (v. 10).
— \_tantundevi] ' quam ipsa praeceptor tuus.' — [^lmbitumque] 'omnis
praeter vultum forma exterior atque cultus.' — \_fontes'\ Festiva est
Trapy^ia Lucretiani illius, 1, Q2Q,juvat integros accedere fonles Atqite
haurir e.
SATIRA V.
Argum. Auctain dies morum corruptela, tandem factum est, ut
fortasse in nullo alio populo magis quam apud Roraanos hoc testa-
mentorum captandorum studium ab heredipetis tamquam singularis
quaedam ars et proprius quaestus exerceretur. Cfr. Hor. Epp. 1, 1, 77.
Cicero Parad. 5, 2. Seneca de Benef. 6, 38. Epist. 68. Plin. H. N. 14,
Procem. Juvenal. Sat. 12, Petron. Sat. 124, et crebro apud Lucianum,
ut Dial. Mort. 6. Contra hos igitur, qui vocabantur captatores, haec
Satira conscripta est, omnes dolos, artificia, insidias describens, quibus
homines isti uti solebant. Ex festiva aulem Trapy^i^ Homerica, in
quo genere apud Graecos excellebant SiXXoi Timonis Philassi, Ulixes
pergit interrogare de vicissitudinibus futurae suae vitae, in primis de
certissimo opes amissas recuperandi modo, vatis Thebani umbram, con-
tinuans quasi vv. Odyss. A. 137. Scripta autem videtur Kirchnero
A. u. c. 725.
1 — 3. [narrata] 'a te mihi dicta.' Acr. — \_dolos6] 'homini tam
cato atque ingeniosc'
7 — 11. [apotheca] unde botlega, boutique, Bude, booth, cella vinaria
in superiore aedium parte, supra fumarium. Cohim. 1, 6, 20, vina
celerius vetustescunt, quce futni quodam tenore pracocem maturitatem
irahunt. — [vilior algd est'] Proverbium. Cfr. Od. 3, 17, 9, inutili— algd.
Virg. Ecl. 7, 42, projecta vilior algd. — [Quando] ' Quoniam sine longa
verborum circuitione, simpUciter et aperte, nullo falso pudore abster-
ritus, paupertatem reformidare te fateris.' — [privum] 'proprium,' hinc
privilegium. Gell. 10, 20, Veteres priva dixertmt, quee nos singula
dicimus. ' Si quid ab amico tibi donatur ea quasi conditione eoque
consilio, ut tu solus eo fruare, non alius aliquis, nihilominus tu donato
diviti.' — [devolet] ' cito deferatur;' metaphora sumpta a <Mr</o.
13 — 18. [hotwres] ut Od. 1, 17, 16, ruris honores, ' fructus laetos.' — •
[Ante Larem] " Consuetudo fuit, ut rerum primitiae dis Laribus pone-
rentur." Porph. — [sine gente] Cic. Top. 6, Gentiles sunt, qui inter se
eodem nomine sunt (Titius, Sempronius, Cornelius) ; qui ab ingenuis
oriundi sunt : quorum majorum nemo servitutem servivit ; qui capite non
sunt deminuti. "Libertinus; nam sine gente libertini." Comm. Cruq.
[fugitivus] ' olim, cum servitutem serviret.' — [comes exterior] ' sinis-
terior, ins inistra parte positus.' Acr. Juven. 3, 131, Divitis hic servi
claudit lalus ingenuorum Filius : ubi Schol. " in sinistra ambulat." —
[Utne tegam] in prosa or. ' egone ut tegam ?' Terent. Andr. 1, 5, 28,
Eine ego ut advorser ? — [Dama] {Ai]fi6So)poc, Ajj/xac-) ' honiini alicui
vili ac perdito, qualem tu descripsisti.' Non videtur persona certa quaj
tunc in vivis fuerit, sed nomen commune horainis servilis loci atque
LiB. H. 5.] INTERPRETATIO. 169
indolis, ut mox v. 161, et apud Persium 5, 79, ' an abandoned slavish
souL'
20 — 25. [hocl ' paupertatis incommodum.' — [^tolerarel Trapiiidia
Homerica, Odyss. Y. 18, TerXa^t Sii] KpaSii]' Kal Kvvripov dX\o ttot
irXrjg' quo quasi proverbio in scholis utebantur. — [ruam'] ' propere
milii parem.' Virg. JEn. 11, 211, et confusa ruebant (celeriter collige-
bant) Ossa focis. — [^^praroso — hamo^ Lucian. D. M. 6, 4, heredipeta
de sene : tooovtov fioi SkXiap KaTaviwv, i(piaTr}Kti ^aTTToyikvif) irpditjv
iTTiyiXwv.
27—37. [si res certabitur] Cfr. Sat. 2, 1, 49. Liv. 25, 3, mulla cer-
tanda dies. — [olim] aliquando, certo tempore. — [Vivet — improbus]
Refertur prsesertim ad liiium injustarum calumniarumque studium. —
[pula] adverb., ultima brevi. Cfr. Colum. 5, 2, 3, Sin cuneatus ager
fuerit, ut, puta, longus pedes centitm, Sfc, ubi paullo ante est exempli
causd. In prosa orat. primum repperi apud Celsum Prooem. lib. 1,
&c. — [priBnominel Praenomen civi libero proprium et inter cognatos
familiaresque usitatum. — [jnolles] 'quae blanditiis permulceri amant
et, si non permulcentur, offenduntur.' — [Jus anceps] ' plerumque con-
troversum.' — [Eripiet] Terent. Phorm. 7, (al- 8,) 96, Fel oculum ex-
sculpe ; est ubi vos ulciscar prohe. — [cassd nuce] ' re vel vilissimi.'
Sic Itali usurpant _/?co. Ita autem vocabant nuces inanes, sine medulld
veniosas, ut ait Petron. 137« — [pauperet] ' spoliet, privet.' — [jocus']
' aliis ludibrio.'
38. [Pelliculam curare] 'corporis sui habere curam.' Acr. — [fi cog-
nitor ipse ; Persta] Sic interpungendum : ' nemini alii, ut hoc officio
erga Publium fungatur, concedito.' Cognitor est, qui defendit alterum
in judicio, si prcesentis causam novit, et sic tuetur ut suam. Pseudascon.
in Cic. Divin. § 11. Cognitor est qui litem alterius suscipit coram
eo, cui datus est. Festus. Postquam autem in locum dominilit is substi-
tutus erat cognitor/ ille in judicio non jam comparere necesse habebat.
Cfr. Gaium 4, 97-
39 — 41. [seu rubra'] Salsissime hic irridet triplici, ut mihi saltem
videtur, 7rap<f>^/^ M. Furium Bibaculum, quem turgidum Alpinum
appellat Sat. 1, 10, 36. Is igitur, ut ait Comm. Cruq. Pragmatiam (nar-
rationem) belli Gallici (a Julio Caesare gesti) hoc versu exorsus erat :
Juppiter hibernas cand nive conspuit Alpes. Jam Jovi festive irrisor
substituit Furium ipsum ; tota reprehensio autem cadit in unam illam
duram et a longinqud similitudine ductam, ut ait Quinclil. 8,6, 17, immo
putidam metaphoram conspuit ; nam canas pruinas ipse dixit, Od. 1, 4,
4, et hibernas Alpes, Tacit. Hist. 1, 70. De hoc igitur constat : jam vel
ipsae particulse seu — seu salis demonstrant Furii fuisse etiam illa aeque
inepta rubra canicula findit Infantes statuas, Prseterea perquam incon-
cinne Horatii ipsius imagini (ut plerique arbitrantur) rubra, &c. oppo-
neretur irapqjSia Furiana: Furius conspuet Alpes. Ridet igitur duo
illa mira iTriStra rubra pro fervens, ignea, fiagrans (Od. 3, 13, 9,) et
statuas infantes dictas, quo Furius exprimere voluerat omnium statua-
rum ■KoiorriTa, et, quum in proverbio esset statud tacituniior (Epp. 2,
2, 83,) mirifice se loqui opinatus erat, ubi infantes, ayXwrrong, mutas
illas denominasset. Cumulus autem accedet parodiae, ubi statuerimus
etiam tertium illud pingui tentus omaso Furii fuisse.
I
170 INTERPRETATIO. [sat.
42 — 47. [^ciibHo stantem prope'^ Pers. 4, 34, Est prope te ignotus,
cuhito qui luiigat. • — [</(ttnni] catervatim natant. Oppian. Hal. ,3, 631,
IIoXX^ d' iKnayXog rt irapiffTarai ix^vlSoXoiaiv" Ayprj, ot iiapivoQ
^vvvwv (JTpaTOQ 6piir]cnovTai. His igitur comparat senes stultos, qui
heredipetsE veluti hamo capiuntur : qua imagine usus est etiam Lucian.
Tim. 22, avrove (captatores) 6 Bvvvoi; e/c ixvxov rrJQ (Tayyvjjg diiipv-
yiv, ovK oXiyov rb SiXtap KaTairiwv. — [cetaria^ KJjTttat, receptacula
prope litus maris, ubi thunni vere capti saliebantur. — [sublatus^ Patres,
si filios sibi natos alere vellent, eos humi jacentes in genua tollere et
complecti solebant ; si noUent, exponi jubebant. — [nitdet^ ' destituat,
astutias tuas aperiens, tuque excludare.' — [in spem^ ' heredandi.' Tac.
Ann. I, 8, Augustus in spem secundam nepotes pronepotesque, tertio gradu
priniores civitatis scripserat.
48 — 54. [Adrepe^ ' sensim et caute in senis familiaritatem te in-
sinua.' — [ut et scribare~\ Duplici et duplex optatum captatoris recte
distinguitur,' alterum, ut ante omnia secundus heres scribatur, alterum,
ut puer moriatur. — [egerit Orco^^ Od, 1, 24, 18, Nigro cmnpulerit
Mercurius gregi. — [in vacuiim^ ' ut in possessionem vacuam herede
succedas et ex asse heres fias.' Est jurihconsultorum verbum ; vacans
et vacua possessio aliquoties reperitur apud Gaium, ut 2, 81. 4, 131. —
[limis^ ' obliquis ocutis raptim legas.' Acr. — [prima — Ceral V. cera
ut homonymum v. tabulee conjungebatur in nuncupatione testamenti.
Gaius 2, 104. ' Lege occulte, quid scriptum sit secundo versu inde ab
itiitio testamenti ;' nam primo versu quum nominatus esset testator,
plerumque continuo ad heredis institutionem transibant.
55 — 58. [Plerumquel ' Persaepe accidit aliis quoque idem illud, q"iod
nuper Nasicae' (cujus calamitas tunc videtur derisui fuisse civitati ; ac
fortasse eadem induxit Horatium ad describendos hac satira heredi-
petas). — [recoctus^l Recoquere sse\>\\}s usurpatur pro ' in alios formare
usus,' ut Flor. 3, 20, e ferro ergastulorum recocto gladios ac tela fece-
riint : est igitur, ut nos dicimus, re-cast or re-moulded, ' mutata priore
conditione factus quaesticuli causa scriba ex quinqueviro.'
59, 60. [aut erit aut «on] Salsissima dilogia utitur poeta ; nam ex
una parte simpliciter atque optima fide dicere videtur: ' prout dixero
fore aliquid, erit, non fore, non erit ; divinare enim pariter ea quae
evenient ut ea quse non evenient Apollo inihi concessit.' Ex altera vero
parte eadem verba hoc quoque signilicant: 'vaticinia inea, ut assolet,
aut eventum habebunt aut eo carebunt ; artem enim divinandi' (quse
semper conjecturalis atque fallax est, ex Horatii certe sententia) ' mihi
donavit Apollo.'
61—63. [juvenis'] Octavianus natus a. u. c. G91, a. u. c. 725 annum
trigesimum quartum agebat. — [Demissum genusl^ Tacit. Ann. 12,58,
Nero Romantim Trojd demissum et Jtilia stirpis auctorem jEneam aliaque
itnud procul fabulis vetera facunde exseciitus.
64 — 69. [metuentis^ ' qui propter angustias domesticas nolebat re-
stituere aes alienum, solidum, integram illam summam, quam a Corano
mutuani sumpserat.' — [prater plorare'] x^pff tov KXaitiv, oifxo)Z,iiv,
' Nihil omnino quum iis legasset, eos exheredavit maloque afFecit.'
70 — 72. [mulier] concubina. — [temperet'] ' ad arbitrium suum re-
gat.' Comm, Cruq, — [laudes] ' praesentes, ut tibi benevoli fiant.'
LiB. II. 6.] INTERPRETATIO. 171
73 — 78- [Thebis] Videtur hoc Romae factum esse ; nisi vero ex mimo
petitum est. Afferunt Eumolpi testamentum apud Petron. 141, Omnes
qtii in lestamento meo legata habent, frmter libertos meos, hac conditimie
percipient, qua dedi, si corpus meiim in partes conciderint et adstante
popttlo comederint. — \_SciHcet'] SrjXovoTi, ' hoc tentans, an fortasse posset
elabi, quofacto, heres molestus excidisset hereditate.' — l_abundes'\ ' prope
nimia facias.'
79—81. [Difficilem'] Etiam Cic. Orat. 29,jungit difficiles {SvaKoXovc)
ac morosos ; difficilis, cui vix quidquam placet omnisque comitas deest ;
morosus, qui pro lubitu ac fastidiose modo hoc, modo illud vult, jubet,
vetat. — [ultro Non etiam sileas ] Sic junge : ' neque vero tu alio tem-
pore, quum ille tecum colloqui volet, sine ulla causa taciturnus sis, quasi
taedio afiFectus aut ira percitus.' Non cum imperativis etiam A. P. 460.
Epp. 1, 18, 72. — [Davus] Servi comici instar, qui summum erga herum
obsequium simulat timideque cum eo loquitur. — [obstipo] " Obstipus,
stipitis instar, sive rigida immotaque ratione aliquo inclinatus, h. 1. in
anteriorem partem deflexus." Forcel. Significat t6 avi\iv5iE()0v Koi
SovXovpiTreg. — [mullus] equidem jungo cum v. similis, ' prorsus
similis ;' alii cum v. metuenti.
82, 83. [Obsequio grassare] ' behave towards him (propr. ' step in')
wiih (the greatest) obsequiousness.' Liv. 3, 44, se jure grassari, non
vi ; 10, 14, consilio grassari. — [increbuit] 'gliscit, augescit,' ut Virg.
Ge. 1, .359, increbrescere murmur.
84 — 87- [substritige] substringere est aliquid inferiore parte sic ligare,
ut superior arrigatur acutiorque fiat, idem fere igitur h. 1. atque
'arrige,' ' aure sublatd (Epod. 6, 7) ausculta.' — [Importunus] ' Si
quovis loco et tempore etiam minus apto laudes captat, adeo ut ei, quo-
cum loquitur, perquam molestus fiat.' — [Ohejam'\ Sat. 1, 5, 12, Ohe !
Jam satis est.
89 — 93. [certum vigilans] ' virap, ovk ovap, pro certo, adeo ut ne
minimo quidem dubio jam locus sit.' — [Audieris] ' vel ipse alta voce
legens vel testamento per puerum a manu recitato.' — [unde mihi tam
forlem] ' petam, parabo?' Sat. 2, J, 116, Unde mihi lapidem? —
[Sparge subinde] ' Frequenter, passim dicito.' Jcr, — [illacrimare]
Sane est imperativ. v. deponentis, qua forma usus est etiam Cic. de
N. D. 3, 33. — [est] ' licet ; facile est nec multam artem requirit,
tunc ipsum, quum inibi est, ut vultus gaudium prodat, verum afiectum
celare.'
94 — 99. [arbitrio] Inscriptio Nolana apud Morcellium Opp. 1, p. 347,
C. CVRIATIO. L. F. FLAMINI. DIVI. AVGVSTI. ARBITRATY. HYACINTHI.
LIB. — [sit Emptor] ' ex quarta parte tibi legata, si quid emere cupiat,
libenter te ei donaturum.' — [nummo] imaginariu emptionis summa,
qua utebantur coram testibus, ubi inter vivos aliquid donabant, quo
minus ea ex donatione lites orirentur. Cic. pro Rab. Post. 17, Ecquis
est ex tanto populo, qui bona C. Rabirii Postumi nummo sestertio sibi
addici velit ?
SATIRA VI.
Argum. Scripta videtur Satira A.u.c. 723, quo anno Sabinum ei
donavit Maecenas.
I 2
172 INTERPRETATIO. [sat.
1 — 5. [jn votis] ' in optatis.' (Cic. ad Fam. 2, 13.) — [modus] de agri
spatio 8. meiisura etiam Plaut. Aul. Prol. 13, Agri reUqidt eii non mag-
num modum. — \_jugis aqua'\ Sio junge, non cum aliis jiigis fons aqtta,
id quod consuetudini repugnat. — ^^silvce] Od. 3, \(i, 29, collatis Epp. 1,
16, 5, et 18, 104. — [^super Aii] ' ini tovtoiq. piaeter hsec' — [Maid
«o/f] Invocat Mercurium lucri datorem, Kipd(fov, ipiovviov. — [/jro-
pria] ' stabilia,' Cfr. Sat. 2, 2, 129.
6 — 12. [5/] ' hac conditione exaudi preces meas,' &c., frequenti in
precando formula. — \_vitio'] luxuria, libidine, prodigentia. — [cidpd]
negligentia praesertim. — \veneror] 'deos venerans ab iis precor.' Cfr.
Carm. Sec. 49. Sat. 2, 2, 124. — \_de710r7nat] ' denormem, inaequalem
reddit, adeo ut contra agrimensorum regulas quadratus non sit.' — \fors
qua] Construe, si qua (aliqua)/o?«.
13—15. [Hercule] h. 1. ut Pers. 2, 11, TrXovToSorriQ. " Ut Mercu-
rius apertis lucris et negotiationi prteerat, sic Hercules opertis lucris
sive thesauris." Schol. — [gratumjuvat] ' ita juvat, ut gratum sit animo
meo.' — [Fingue] Jocatur in ambiguo significatu v. pingue, (|uod ad in-
genium relatum significat 'crassum, tardum.' — \custos] 'Ep/u^c Xoyioc,
poetarum semper custos, unde hos vocat viros Mtrcuriales, Od. 2, 17i 29.
16 — 19. \montes] Sabinos et in villam meam, arcem, quia in loco
edito sedificata erat. — \_QHid prius] Scripsit haec aut scripsisse se fingit
Turi, quocirca hoc dicit: ' Nunc quum in Sabinum meum ex urbe me
recepi, Satirse, quam componere fert animus, argumentum longe aptissi-
mum id erit, ut laeto animo prsedicem rusticationis insignia bona;' eaque
statim enumerat : ' Hic enim nec prava ambitio me vexat,' &c. — \Musd-
que pedestri] Cfr. Sat. 1, 4, 47. Od. 2, 12, 9. Epp. 2, 1, 250, Sermones
repentes per humum. — \plumbeus Auster] (Sirocco) ' aestu suo corpus
aggravans, viresque ita extenuans, ut nihil moliri possim neque studiis
vacare.' — \gravis] 'pestilentiam secum afferens.' Le t iferum nom\n-dt
Juven. 4, 56. — \Libitina] funerum dea Italica modo cum Proserpinae
modo cum Veneris numine a dociioribus conjuncta, in cujus templum
pro quoque funere nummus inferebaturj item, quaecunque ad fuiiera
pertinebant, ibi locabantur et vendebantur; igitur, quo plures morie-
bantur, eo major et ipsius deae et libitinariorum, qui funera curabant,
quaestus erat.
20 — 24. \Matutine paler] Descriptionem incommodorum vitae urbanae
scite orditur ab invocatione Jani, qui omnia initia fortunat, vitae, anni,
h. 1. negotiorum per singulos dies capessendorum. — \audis] ' aKovtiQ,
kXveiq, appellaris.' — \Unde] ' a quo,' ut Od. 1, 12, 17. — \Iionia]
' Quum Romae sum, mane me rapis sponsum in Forum " (Epp. 2, 2, 67,
Hic sponsum vocat) : i. e. Romae necessitatem milii impositam sentio pro
hoc vel illo amico confestim spondendi, nisi insuavis et negligentior
haberi velim. — \Eia — urge] His vv. se ipse hortatur Horatius :
' eTTiiye, propera, ne quis in hoc ufHcio recipiendo te praeveniat.'
25, 26. \Aquilo radit] ' flat, terrae superficiem radens, perstringens,'
iit radere litus. — \Interiore — gyro] ' solstitium hiemale lente ducit
diem, qui jam breviorera horarum, quibus sol lucet, circulum describit;'
ut inter plures circulos, quibus idem est centrum, interiores semper
brevius spatium circumscribunt.
27, 28. \Postmodo] ' Quum pronuntlaro sponsionis formulam, quae
fortasse, ubi creditori a me satisfaciendum erit, si debitor ipse solvendo
LiB. II. 6.] INTERPRETATIO. 173
non fuerit, mihi postmodo noxam afferet :' ex Biantis lUa yvwfiy, qiiae
in proverbium abiit : 'Eyyva, Trdpa 5' dra. — '[clare cerlumquel Est
hoc ex formularum sermone, ex quo apud jurisconsultos certa verha
eadem sunt ac soUemnia et legitima: utrumque autem v. ila jungitur in
formula apud Liv. 1, 18, Jupiter — tu signa nohis certa adclarassis ; et
prorsus ut h. 1. apud Senec. Lud. 1, qucBcunque audivi, certa claraque
affero. — [Luciandum^ ' summo labore penetrandum est per turbam, ita
ut in tardiores impingam eosque pulsem, atque adeo etsi invitus injuria
eos afficiam.'
29 — 31. [Quid vis, insanel Vv. haec quasi in formulam transierant.
Cic. de Or. 2, 67, Quid tibi vis, insane ? itemque apud Propert. 1, 5, 3.
— [improbtis urget^ est : 'sine ullo pudore ac modo me insectatur diris
imprecationibus.' — [tu pulsesl ' Quomodo, malum (inquit pulsatus),
audes impingere in omnes qui tibi obstant, eosque de via deturbare ? ' —
[si recurras^ ' ubi ex Foro ad Maecenatem, quasi apud eum habitares,
festinanter redeas.'
32 — 35. [Hoc juvat'] ' saepe invisere Maecenatem.* — [non mentiar^
' libere fatebor.' Est sermonis quotidiani. Cic. ad Fam. 3, 4, Quod
scribis — id mihi, ne mentiar, gratum est. — [atras^] quia olim fuerat
plebis infimae sepulcretum ; tunc vero turris Maecenatiana cum horto ibi
exstructa erat. Sat. 1, 8, 14. — [centum'\ 'sexcenta negotia ab omni
parte me vexant et quasi circumvallant.' (Ter. Ad. 3, 2, 4.) — [se-
cundam^ nobis ex variis anni temporibus vel sexta vel septima, Horatio
utique satis incommoda; argentarii contra tunc negotiis vacare incipie-
bant. Cic. pro QuintioG. — [Roscius orabat'] Verba sunt servi Roscii ;
imperfectum autem, quod prsesentis vice fungi dicunt, potius sic explica:
' orabat eo lemporis puncto, quo me hoc tibi nuntiare jussit.' — [Puteal'}
Duplex erat Puteal in Foro Romano, alterum in Comitio, quo Atti Navii
cos et novacula defossa erat (Cic. de Div. 1, 17), alterum, de quo hic
loquitur, prope arcum Fabianum, Puteal Libonis (Epp. 1, 19, 8. Pers.
4, 49) PvTEAL scRiBonianum in denariis gentis Scriboniae (Eckhel.
D. N. 5, p. 301), forma exhibetnr. " Ad eum locum conveniebant fene-
ratores." ^cr. — [adesse^ non advocatum in judicio, sed sponsorem apud
argentarium, ut Cic. pro Quintio 6.
36, 37. [De re] Ecce Roscii puero supervenit illico scribarum nun-
tius. Etenim post aciem Philippensem Horatius, quo se patrimonio
maxima ex parte spoliatum sustentaret, scriptum quaestorium compa-
rarat; verum ab hoc quaesticulo, ut videtur, circiter A.u.c. 717 jam
sese removerat. Nihilominus scribae poetam coUegae loco habere per-
gentes eum interdum advocabant, ubi de rebus ad se pertinentibus con-
sultarent, quo postulata sua, illo apud Maecenatem intercedente, facilius
obtinerent. — [reverti] ' rursus adesse in collegio, ubi de re gravi atque
inexspectata' (videlicet scribis, cum Horatio, ut re vera erat, levis atque
exigua videretur, sibi tamen molesta) ; ' quaeque ad ipsum quoque cum
ceteris pertineret, consultandum esset.'
38,39. [Imprimat] Hoc rogat tertius aliquis homo negotiosus. Mae-
cenas autem circa tempus pugnae Actiacae, A.U. C. 723, Italiae praefectus,
Caesaris Octaviani annulum signatorium habuit. Dio Cass. 51, 3. — Ta-
bella quae fuerint, divinare non possumus : fuitne diploma, quod dice-
bant (Tacit. Hist, 2, 54 et 65), quod ad ratum fieret, a Maecenate obsig-
13
174 INTERPRETATIO. [sat.
nandum erat ? Ea certe a principe, tunc ab ejus tanquam vicario, signa-
bantur. Cfr. Suet. Oct. 50.
40 — 43. [Si>plimus'] Quum Horatius A.u.c. 716 in Maecenatis famili-
aritatem rereptus sit, ex hoc loco apparet hanc Satiram scriptam esse
exeunte A. 723. In seqq. consulto extenuat suam cum potente amico
necessitudinem, significans se ab ambitione longe remotum esse, neque
unquam negotiis civilibus ab illo administrandis sese ingerere solitum.
— [dumtaxat'] ' fikxpi tovtov, non araplius nec minus.' — \_tollere rheda']
'recipere comitem in rhedani.'
44 — 46. [Gallina] nomen gladiatoris per se ridiculum, qui Threx erat
(sic enim pronuntiabant, ubi ars, non natio significaretur, non Thrajc),
id est, parma Threcidica et gladio incurvo (apTry) armatus componi
solebat in arena cum Syro mirmillone, id est, gladiatore armatura Gallici
induto et piscis {fiopfivXov s. ixopnvpov) imaginem in galea habente.—
[^parum cautos'} ' paenulis et lacernis non satis munitos Isdunt frigora.'
— [rimosa] 'quas nihil secreti retinet, sed in hujusmodi sermonibus sane
sine ullo incommodo aut periculo alterius :' ex Terentiano illo Eun. I, 2,
25, Plentis rimarum sum, hac atque illac perfluo,
47 — 49. Noster comice pro ego. Plaut. Rud. 4, 7> 19» minime istuc
faciet noster Damones, quasi excepto vocabulo nosler ex ore servorum,
h. 1. ex ore vulgi Horatium sibi consociantis. Plusquamperfecta in
spectaverit et luserit mutare nihil attinebat, quum sit velut species
interrogationis directse pro hypothetico si quando spectarat, prorsus ut
Sat. 2, 7, 68, Evasli pro si evusisti.
60 — 54. [Frigidus'\ ' Si sinister aliquis ac formidolosus rumor per
singula bivia spargitur a Rostris in urbe media sitis, unde primum
emanavit, omnes me verum scire opinantur, utpote qui principibus viris
proximus sim.' — [Dacis] Cum his M. Antonii sociis, ipso illo anno
723, quo haec Satira composita est, bellum gerebatur; ad quod A. 724,
M. Crassus, illius, qui a Parthis occisus est, filius, missus est. — [derisor]
tlpuv. Sal. Cat. 6, cujuslihet rei simulator ac dissimulator. Mixta vi»
detur constructio ex his duabus ; ' Semperne eris derisor ? ' et, 'Ut tu
semper es derisor !' — [rfi exagiteni] Formula solita. Tac. Ann. 6, 6,
in Tiberii Epistola, di me deaque pejus perdant, quam perire me quotidie
sentio, si scio.
65 — 59. [militibus promissal Hic quoque eodem tempore (a. u.c. 723
exeunte) quotidianus civitatis sermo erat. Quo tempore liaec scripsit,
etiam tunc ambigebatur, utrumne in Sicilia, an in Italia veteranis tu-
inultuantibus Caesar agros daturus esset. — Triquelra antiquiore ser-
mone pro triangu/a dicta est Sicilia a forma triangulari, tribus promon-
toriis, Pachyno, Lilybseo, Peloro finita. Cfr. Quinciil. 1, fi, 30. —
[Mwam] 'praecipuum omnium, quotquot sunt.' Vt Cicero, U7ms gladi-
ator M. Antonius, Catullus, unus caprimulgus.
61 — 64 [veterum] scriptorum ante Alexandrum M. — [somiio] me-
ridiano, siesta, quod Varro, R. R. 1, 2, dicit, astivum diem diffindere
insititio somno. — [Ducere] sXkhv, quasi vinum obsorbere, haurire.
Virg. jEn. 6, 714, Securos latices et longa oblivia potant. — [faba
Pythagora cognata'\ " Dubitabat enira Pythagoras, an in eo corpore
lateret anima patris sui an alterius propinqui, qua de re ridet eum
Horatius et ejus sequaces." Comm. Cr. Quocirca, ut aiunt, Pythagoreis
LiB. II. 6.] INTERPRETATIO. 175
interdictum erat, ne Kvdfioig vescerentur ; alii alias causas afferunt.
Hoc igitur dicit : ' Nobile illud legumen, quod vulgus quidem spernere
soiet, sed pro cognato sibi habuit vel ipse Pythagoras.' — l_Uncta sacisj
Sicjunge, non salis pingui.
65 — 67. [0 — C(r7)«] ' aeque securae et jucundae, ac si conviva deorum
essem (Od. 1, 28, 7), in noctem usque producta;!' — \_meique] non
'servi,' sed ut patet ex seqq. et ex v. 41, suorum, 'amici atque fami-
liares, qui in lectis mecum accumbunt, et quidem ex rusticorum more,
ante Lares in foco collocatos, dum servi domi mese nati nutritique,
alacres, ut solent, et petulantes mensam circumstant, et mox ccena peracta
reiiquias ciborum a nobis quantum libet degustatorum comedunt.'
68 — 72. [^Siccat] ' Suo quisque arbitratu ebibit pocula minora aut
majora, liber a molestis illis legibus, quas ffv/zTrocriapxiC (
ex bibendi)
de numero ac mensura pocuiorum alias convivis dictat.' — [c«/;i/ J ' sumit,
eligit.' — [acria^ 'grandia:' Acres potores similiter Sat. 2, 8, 36. —
[uvescit^ 'paullaiim uvidus fit (Od. 4, 5, 39), bene potus;' gioss. est
humescit, codd. aliq. — [Zepos] " insignis saltator, archimimus, Octa-
viano gratus, qui lepide semper saltabat, unde ei nomen inditum." Schol.
73 — 78. [Pertinet^l ' Sed Socratici generis nostri sunt sermones.'
— [summumquel ' rb rkXoQ twv ctyaQwv, iiSovj) ») apir'^, perpetua illa
controversia inter Stoicos et Epicureos nos quoque agitat.' — [Cervius']
lepidus ac facetus Horatii vicinus; /^re//ms contra avarus, item in vicinia
habitans. — [garrit] ' comiter narrat fabellas ^Esopias aniles, omnibus
jam per nutricum narrationes inde a pueritia notas, nec tamen unquam
injucundas, si facete narrentur.' — [Ex re] 'pro re nata, ut res fert et
sermonis forte orti occasio.'
79 — 83. [Olim] Olim et quondam frequens fabellarum et exemplorum
initium, nostrum ' once npon a time.' — [attentus] ' parcus,' ut Ter. Ad.
6, 8, 31, Nimium ad rem in senectd attenti sumus. — [ut tamen] ' ita
tamen, ut animum alias contractum ac prope anxium laxaret hospitiis'
(daliv., 'se exhilararet interdum hospites invitando'). — [ille^ ' ut qui
tam benignus esset.'
84 — 87. [invidit] cum genitivo, ut <(>9oviiv rivi rivoq. — [long<e]
" Habet enim glumam (grani folliculum) longam." Comm. Cr. — [aci-
num] uvae passse. — [tangentis male] ' vix et fastidiose manducantis.'
88 — 92. [Quum pater] Non sine festiva stili gravitate patremfamilias
facit stratum esse in palea hornotina atque edere cibos longe viliores,
aJor {spelt) et lolium {darnel). — [patientem] ' Kaprfporira dum par-
cam ac duram vitam agis.' Virg. Ecl. 10, 52, Certum est in silvis, inter
speleea ferarum Malle pati. — [Fis tu] Exhortantis est, ut hoc consi-
lium capiat; vin' tu simplex esset interrogatio.
93 — 100. [terrestria quando] Mus urbanus philosophum Epicureum
agit, omnibus terrestribus (animalibus) fato contingere animas mortales
docens. — [pepulere] ' impulerunt, commoverunt.' — [avertes] 'cupi-
entes, quo tempore nemo eos animadverteret nec disturbaret, rependo
moenia subire ac aperturam aliquam clanculum intrare.'
101 — 103. [Nox] dea ccelum curru pervehitur, ut Aurora et Sol. —
[coccum] scarlatto, Scharlach, scarlet, nomine mire corrupto ex
Galatid, qua ex regione optimum coccum (cochineal insect) importa-
batur. — [candere] rarissime de alio quam albo colore, excepto ferro,
I 4
176 INTERPRETATIO. [sat.
carbone, favilla candente, in quibus notioni fulgoris rutilantis accedit
notio ardoris. — \vestis^ stragula. Cfr. Sat. 2, 4, 84.
105 — 109. [ procuZ] 'prope.' Gloss. Cod. Sangall. Sane procul quum
distantiam nulla mensura definitam significet, interdum explicari debet
juxta, vel accuratius, ' exigua distantia,' Sic Epp. 1,7,32. Virg. Ecl.
6, 16, Serta procul, tantum capiti delapsa, jacebant. — [^canistris'^ ut
primo mane a servis amoverentur purgareturque triclinium. — [succinc-
iui] ut solebant esse structores, coense ministri. — \_Continual'\ ' unum
post alterum cibum assidue apponit.' — [yerniliter^ ' ipse, cum servos
non haberet, in modum vernas alacris et prompti ministrat.' — [pra-
lambens^ Aptum v, de mure pro eo, quod de homine esset preegustans,
' ut alteri significet, quam lauti sint cibi.'
111 — 117. [agit'^ ' prsebet se hilarem convivam.' — [subito ingens'^
Cogitandum de servis, qui sub diluculiim conclave scopis spongiisque
purgaturi erant ; quorum strepitu simul excitanlur molossi, domus cus-
todes. — [valeas'^ ' in perpetuum : ego enim huc rediturus nunquam
sum.' — [ervum^ leguminis genus, Grsece opojSof, nobis chick-pea or
bitter vetch,
SATIRA VII.
Argum. Virtus comica hujus Satirae in eo maxime cernitur, quod
fingit Davi servi Salurnaliorum licentia abutentis sermonem Stoicum
magnam partem Crispini aretalogi janitori sublectum esse. Jam quid
exspectandum erat, ubi Crispiniana sapientia a servo traderetur ?
Verum ecce summa cum elegantia ac festivitate tractatur vafidSo^ov
Stoicum homines voluptarios, luxuriosos, signorum tabularumque pic-
tarum cupiditate abreptos, avaros, adulatores, non minus servos esse,
quam qui proprie sic dicantur, et propterea ex jure saltem naturae non
minoribus nequitiae ac stultitise poenis teneri sive fii.KpoSovXov£ sive
fiiyaXoSovXovQ. (Arrian. Epict, 4, 1, 55.)
Nihilominus, dum in semet ipsum opprobria larga manu ingerere
videtur, hominum vulgo atque in primis inimicis suis significat, talium
de se judicia partim iniquiora, partim prorsus falsa minime distare ab
iis, quae a quovis servulo fieri et possint et soleant ; indignos igitur esse
suos obtrectatores, quibus directo respondeat, omnique confutatione
longe praestare lepidam stultorum derisionem. — Scripta videtur A. u. C.
725.
1, 2. [Jamdudum ausculto'] ' Jamdiu auribus capto et veluti venor
opportunitatem loquendi.' Gesn. — [reformido'] memor sane proverbii
apud M. Anfonin. 11, 30, AovXoe nifvKag, ov liirtaTi aoi \6yov. —
[Ital " In colloquiis ununi ita tofam sententiam afRrraat responsione:
Yes." Hand. Turs. 3, p. 493. — [amicum'] ' domini studiosum eique
fidum.'
3 — 7- [/'■"^0 ' XP^^l^i^oQ, frugale atque obedientiae plenum, ab
omnique furto abstinens ;'- saepe de servis. Opponitur itequam. Cic.
Tusc. 3, § 16. — [ut vitale'] ' In tantum sum frugi, quam satis sit
pro captu ac modulo servulorum ; gloriari enim non est meum, neque
talem me haberi postuio, cui prae immodicis virtutibus metuant homines,
ne cito moriatur.' Ovid. Am. 2, 6, 39, Optima primafere Manibus rapi-
untur avaris. — [libertate Decembri] (adj., ut omnia nomina mensium:
LiB. II. 7.J INTKRPRETATIO. 177
male igitur Codd. aliq. Decembris.) In perpetuo illo quasi bello inter
aoininos ac servos, lii, ut ait Arrian. Epict. 4, 1, 58, Saturnalibus
di'0Yac (inducias) habebant. Horatii temporibus celebrabanlur a. d.
XVI. Kal. Jan. (17 De'.) Cfr. Sat. 2, 3, 5. — \_urget] ' naviter perse-
quitur.' Tib. 1, 9, 8, terra rusticus urget opus. — [^iatat] ' titubat, huc
atque illuc fertur.'
9, 10. [Priscus'] homo ignotus, ordinis tamen senatorii. Jam, qui huic
occurrebant, mirabantur eum modo tres annulos gestare, modo nullum
omnino. Trium autem Horatii temporibus jam nimius nunierus erat,
qui postea semper crevit. — [inaqualis] Cfr. Sat. 1, 3, 9 et 18. —
[clavum] ' Modo ut senator erat iiidutus tunica laticlavia, modo ut
eques Ro. cum angusto (purpurae) clavo prodibat.'
13 — 18. [Folaiierius] Nihil de hoc homine tradunt Scholiastae. —
[justa cheragra] ' nequitiam ejus merito puniens;' Pers. 5, GO, quum
lapidosa cheragra Fregerit articulos. Utrobique metri causa scribendum
est cheragra, non chiragra. — [Contudit] ' debilitavit nodis in digitorum
articulis contractis.' — [Mitteret] e fritillo, pyxide lignea, in qua tali
manu agitabantur, deinde ex ea in phimum conjiciebantur, adeo ut
duobus his instrumentis omnis fraus arceretur. Pldmus autem turricula
erat (Martial. 14, 16) sive pyrgus, cylindrus cavus qui trochleatim
eflSctus erat, certosque habebat intus gradus excisos, ex quibus funde-
bantur tali in alveolum sive tabulam lusoriam, in cujus media parte
statuebatur turricula. — [levius miser] Minus usitate sic dixit, quum
frequentissimus sit positivus leviter saucius, Sfc. — [ac prior iltu] 'prope
praestantior et felicior homine inconstanti.' — [Quijam contento] Imago
afierpiaQ in utramque partem, desumpta a nautis modo ita funes con-
tendentibus, ut periculum sit, ne rumpantur, modo nimis laxantibus,
ita ut vela concidant. Lucian. Dial. Meretr. 3, extr. opa, [Jiri kutci
Ttjv irapoiniav, dTroppr]^wniv Trdvv riivovffai rb icaXwSiov.
19 — 29. [hodie] pr. 'antequam hic dies transeat,' id est, ' illico,
statim.' — [Furcifer] Donatus ad Ter. Andr. 4, 5, 12, " Furciferi dice-
bantur, qui ob leve delictum cogebantur a dominis ignoiiiiniae magis
quam supplicii causa circa vicinos furcam (V) in collo ferre subligatis
ad eam manibus, et praedicare peccatum suum, simulque summonere
ceteros, ne quid simile admittant." — [cgat] ' adigat ad priscam majo-
rum hostrorum vitam sequendam.' — [dtfe^idis] non tam adversus alios,
quam ' pro virili tua parte in temet ipso servas et tueris.' — [et hares]
1. • intricatus remanes in priore pravitate.' — [absentem] ' a te relictam.'
— [securum olus'\ ' coenulam ab omni sollicitudine liberam.' — [usquatn]
cum verbis motus est, any where (= ' any whither') ; usque, ' semper,*
hic locum non habet. — [Finctus] ' quasi vinculis oneratus et in car-
cerem pertractus ad ccenas eas, quum contra libentissime omnes in-
vitationes accipias.' — [amasque] ut Sat. 1, 2, 54, ' lecum contentus es
idque praedicas.' Cic. ad Att. 4, 16, in eo me vulde amo.
31 — 33. [sub lumina prima] ' Post vesperam prima fax.' (Macr.
Sat l, 3.) Graeci Trtpi XuxvwV d(pdg. — [Neinon' oleum feret ocius']
'oleum lucernae, qua uti vult nocturno tempore ad amicum properans ;'
non, ' quo unctus et lotus abeat ccenatum.' (^Comm. Cruq.) — [blateras]
" stulte et percupide loqui." Festus. H. 1. ' cum trepidatione et furore
verba eflfutis.' — [fugisque] Longe festivius hoc quara dXiotwm furisque,
I 6
178 INTERPRETATIO. [sat.
quod et TavTo\oyiav sapit, et a codd. minorem habet auctoritatem.
Recte /tcron: " Expressit velocitatem hominis festinantis ad coenam."
34, 35. \_Mulviu$\ ' Jam fuga tua, id est, prseceps tuus abitus ex
domo, in causa est, ut Mulvius et alii scurrae, qui venerant spe illecti
fore, ut invitarentur, ab janitore jussi abire ccenaque frustrati, diras tibi
imprecentur, quas nos servuli tibi referre non audemus, timentes, ne
tergo eas expiare debeamus.' — [duerit ille\ 'facile suam causam ad-
versus te ita defenderit Mulvius scurra.'
36 — 39. \_levem^ Libere igitur fatebitur scurra, ' se utpote hominem
levem gula ad te convivatorem deduci :' 'ciborum nidore nasum sibi
supinari, (attolli, ut cupide eum olfaciat.)' ' Facile patior,' inquit Mul-
vius, ' me a te nominari ivibecillum, cupidinibus obnoxium et turpis otii
appetenteni; adde etiam, si vis, pejora, qui semper in popinis versetur.
Verum quum tu eodem gulse vitio tenearis et sis fortasse me nequior,
cur tandem vltro, a me non lacessitus, sed quasi tuo jure insuper mihi
probra ingeris ?'
41, 42. [Quingentis'] summa, qua viliora tantum mancipia emeban-
tur. Drachma Attica {= 9|d.) Horatii Ktate respondebat fere Roma-
norum denario {S^d.). — \Aufer'] ' abstine, noli ;' ex usu quotidiano.
— [stomachum'] ' iram compesce.'
44. [ter vindicia] 'homo adeo servus cupiditatibus ac formidini, ut ne
saepius quidem repetita manumissio per vindictam te vere liberum red-
dere queat.' Forma autem legitima manumissionis temporibus antiqui-
oribus haec fuisse videtur. Comparebat coram praetore urbano dominus
cum servo, amicusque domini, assertor in libertatem ; dominus servum
vindicta (virgula) vel festuca dicis causa percutiebat, quo suam in eum
potestatem manifestaret : tum assertor in libcrtatem hanc formulam pro-
nuntiabat: Hunc hominem liberum esse aio ex jure Qniritium. Dominus
velut cedens adversario ficto ; Hunc homiyiem liberum esse volo : vel,
Liber esto atque abito, quo voles ; dein eum circumagebat et manu
emittebat ; postea praetor edicebat, eum hominem liberum esse ex jure
Quiritium.
46 — 48. [Jdde super dictis'] ' Adde insuper iis, quae dixi.' — [vica-
rius] Servus vicarius is erat, quem servus ordinarius suo ex peculio ad
eum finem emerat, ut vice sua fungeretur in officiis servilibus exse-
quendis. At quum peculium semper esset in domini potestate, etiam
servi servus (o tov oIk&tov oiKeTijg Theophilo) in eadem manebat ;
adeoque vicarius simul erat conservus servi ordinarii. — [mos Vester]
civium Rom.anorum, ingenuorum, quibus se non sine certa quadam
amaritudine animi opponit miserum mancipium, sine patre, sine gente,
sine civitate.
49 — 56. [alii] acerbe significat Maecenatem. — [lignim] {u puppet)
' vevpoaTracTTOv, a circulatore aliquo fidicidis in hanc vel illam partem
tractum, ut quasi gesticulari videatur.' — [sibi imperiosus] dp^wv,
E-yKparijc kavTOv, qua genit. constructione usus est Plin. 34, 8, Tiberius
— imperiosus sui. Od. 3, 29, 41, potens sui. — [Responsare] {to defy)
'cupiditatum illecebras aspernari,' — [in se ipso totus] ' nullius indi-
gens, qui omnia sua in se reposuit, omnia sua in se collegit, nihil extra
se sui ponit:' ut diversis locis ait Seneca. — [teres atque rotundus]
Globus perfectissima est forma ex antiquorum sententia (Plat. Tim.
LIB. II. 7] INTERPRETATIO. 179
S p. 33, B.) ; quae quum levis sit nullique in ea anguli emineant, nihil
quod extrinsecus impingat, in ea morari (haerere) eamve laedere potest.
— manca] ' quasi manibus debilis, ita ut impetum in sapientem facere
nequeat.'
57 — 62. [2VoM quisl Sic apud Ciceronem constanter non queo, non
veqiieo. — [Fel qman^ 'exempli causa, ut ceteris omissis hoc afferam.'
Epod. 12, 13, et Virg. JEn. 11. 406. — iPausiacd] Pausias Sicyonius
floriiit circiter anno ante Chr. 370. Pingebat parvas tabeljas encausticas
niaximeque pueros. — [torpesl Sat. 1, 4, 28, stupet Albius eere. —
[Fulvi Riituhaque] Nomina gladiatorum ; Pacideianus (sic enim codd.
meliores apud Cic. Opt. Gen. Or. 6. Tusc. 4, 21. Ep. ad Q. Fr. 3, 4.) jam
a Lucilio niemorabatur. — [contento poplite] Expiica: ' certaniina, quae
committunt inter se gladiatores isti contento poplite, projecio pede;'
non ' miror contento poplite.'
63 — 67. [rubrica] Hujusmodi picturae rudes atque informes ad alli-
ciendum popeilum ante ludos exponebantnr ab iis, qui munera edebant,
vel etiam a lanistis. — [cessator~\ 'qui non statim apparet domino vo-
canti, vel aliquo missus sero domuni redit.' Cfr. Epp. 2, 2, 14. — [vete-
rum] aetatis inde a Pericle ad Alexandrum M. — [callidits] ' a connoisseur.'
Sat. 2, 3, 23. — [Nil ego] ' tyoj ovSbv £ijui, nequam audio.' — [fibi
ingens] ' tantane tua est virtus, ut libenter careas ccenis opiparis easque
devites? '
70 — 73. [qut tu impunitior] 'quo tandem jure naturae minus dignus
es pcena quam ego, ubi sumptuosa obsonia cupidius emis ? Quamquam
tu quoque ex riaturae lege justas gulositatis poenas pendis, nimio cibo et
cruditate debilitatus atque morbis tentatus.' — [inamaresciintl ' in ven-
triculo eumque corrumpunt.' Sat. 2, 2, 75i Dulcia se in bilem vertent. —
[illusique] ' qui dum ut antea stare se posse credunt et volunt, vacillant.'
— [vitiosum] cruditate et aqua inter cutem.
74 — 80. [An liic peccat~\ Simili denuo exemplo propositum suum,
paria esse et domini et servi peccata, demonstrat. — [sub noctem~\ ' An
quum (ut vos domini ad minima etiam attenti dicitis, neque ego servus
nego), hic puer peccet, qui strigilem, rem prope nihili, domino furatus,
sub noctem domo herili clam egressus apud pomarium cum uva permu-
tat, ut semel palatum oblectet, contra expers culpae servilis est, qui vel
sua praedia paterna vendit, ut gulae satisfaciat? ' De constr. v. mu-
tare cfr. Od. 1, 17, 2. 3, 1, 47. Epod. 1, 28. 9, 28. — [tecum me]
' (T(avr(p ffvvtivai: ne per unam quidem horam tranquille tecum ver-
sari et sine continua animi agitatione meditari potes sapientum prae-
cepta.' — [erro] Ulpian. Dig. 21, 1, 17, Erronem sic definimus, qui non
quidem fugit, sed frequenter sine causd vagatur et temporibus in rebus
nugaioriis consumptis serius ad dominum redit. — [comes atra] Cfr. Od.
2, 16, 21. 3, 1,39.
81 — 83. [Unde mihi lapidem?] ' sumam tibi injiciendum ?' Davus:
' Nil opus.' Imitatur dominum cerebrosum, in servos, ubi verum
dicere audent, desaevientem. Languidissima contra fuisset vitiorum
confessio ac poenitentia. — [sagittas~\ Quasi tragoedias movet. — [aut
versus facit\ id quod ex opinione vulgi et Davi alterum nec levius genus
est insaniae. — [le Ni rapis\ Sic Vell. 2, 85, quian se Canidius pracipiti
fugd rapuisset ad Antonium. In prosa or. usitatius : te proripis. —
[Sabino\ ' Mittam te tanquam ergastulo dignum iii Sabinum meum, ubi
I 6
180 INTERPRETATIO. [sat.
cum octo aliis servis (tot igitur erant in Horatii familia rustica) : eris
fossor ac caprimulgus, et quae pcena tuse protervitatis erit, urbis amoeni-
tatibus in perpetuum carebis ;' solitae dominorum minae. Plaut. Mostell.
1, 1, 17, cii hercle paucas tempestates, Tranio, Augebis ruri numerogenus
ferratile.
SATIRA VIII.
Argum. Nasidieni coenam narrat Horatio Fundanius. Illud autem
quamvis summo studio ageret hujus convivii dominus, ut coram Maece-
nate, in cujus honorem dabatur, divitias suas, magnificentiam atque
elegans judicium ostentaret, tamen operam tam misere perdidit, ut vix
quidquam ineptius, agrestius, magis ridiculum cogitari posset, quam hasc
ipsa coena et qui eam prsebuit Nasidienus, ex infima fortuna, ut omnia
arguunt, locuples factus ; homo, ut Wielandii verbis utamur, avare pro-
digus, superbe submissus, arroganter credulus, elegantiam et urbanita-
tem ridicule afFectans, sed idem ineptus, tsedii plenus, stolidus, omni
sensu communi, liberaliore educatione ac vitas usu destitutus. Scripta
est Satira circiter a.u.c. 724 — 726.
1. [f//] in interrogatione directa; etiam Epp. 1, 3, 12, Ut valet? ut
meminit nostri? — [Nasidieni~\ Pronuntia quatuor syilabis quasi Nasid-
jeni. Cfr. v. 75 et 84. Nasidienus Rufus, testibus Scholiastis, fuit eques
Romanus, fortasse publicanus, ut Porcius (v. 23), cui utilis esse poterat
in his illisve negotiis adjuvandis et in conducendis vectigalibns Meecenas,
quem propterea lauto, ut opinabatur, convivio excepit. — [beati^ ' divi-
tis,' ut Od. 3, 7) 3. De Calvisio, homine Nasidieni perquam simili,
Seneca Epp. 27. Nunquam vidi hominem beatum indecentius.
2 — G. [dicius^ ex sermone quotidiano pro dictus es. — [/)« medio^
quum solita coenae hora esset nona. Plaut. Asin. 4, 2, 16, de die potare,
et Graeci a(f iifiipaQ Triviiv, inde a sexta vel septima. Jam in hoc infi-
ceta Nasidieni luxuries cernitur, quod ad tempestivum convivium invi-
tarat Maecenatem, — [-Oa] Videtur referre sermonem quotidianum. Cfr.
V. 80: illa Redde. Virg. Ecl. 1, 9, Sed tamen iste deus qui sit, da,
Titijre, nohis. — [iratuin] ' famelicum.' Cfr. Sat. 2, 2, 18. — [^Lucanusl
Sat. 2, 3, 234. Caput ccense hoc videtur fuisse, aper integer, sed inepte
primo appositus, ut conjectare licet e Coena Trimalcliionis, Petron. 40.
— [leni fuit Austro^^ ' non nimis fervido,' quo facile in putredinem ab-
isset, sed leni, ad hoc dumtaxat sufficiente, ut caro lassa fieret, id est,
requieta. Porph.
7 — 9. [ccenee pater'^ ut apud Gr. Trar^p Xoyov, SoyfiaTOC, ' coenae
dominus convivis significat optimam nunc ipsum esse hanc aprugnam,'
dum re vera excusare conatur ejus putorem, ob eamque ipsam causam
tot cinctam rebus apponit, quae quidem non ccenae initio, sed lassato jam
ventriculo apud alios praeberi consuessent. — [Pervellunt] ' cum qua-
dam delectatione pungunt, suscitant.' Acr. — [f^ecula Coa] Suidas :
<peK\ri, TfvK oivov KeKavfitvr]. Etiam haec stomachum excitantia nimis
cumularat homo scaevus.
iO, 11. [alle cinctus] Sic Phaedr. 2, 5, 11, Ex alticinctis unus atrien-
sibus. — [acernam] " Et hoc notat ejus sorditiem, quod pro divitiis non
habuerit mensam citreara aut vermiculatam." Comm. Cr. Piin. 16, 26,
IIB. II. 8.] INTERPRETATIO. 181
Acer — operum elegantid ac suhtilitate citro secandum. [Gausapel pr.
linteum villosum.
12 — 17- [Sablegit] quaecunque abjecerant convivae, ossa, putamina,
&c. Qui talia sublegehat, dvaXiKr^ig, analecta vocabatur. Sic Calvisius
(Sen. Ep. 27) grammaticos habebat analectas. Ridiculum itiest in mira
analectarum sedulitate, cui opponitur pocillatorum lente accedentium
teque mira gravitas. — \_Attica virgo^ Kavri^opog. — [Hydaspes^ Indos
vel iEthiopes in familia urbana habere tunc pars luxuriae erat. ' Hic a
flumine patrio nomen habet. — [Cacubal Ex Latio prope Campaniae
fines. Videtur Nasidieni pravitas in eo versari, quod unum tantum
vinum Italicum unumque Graecum afferri jusserat, non simul Falernum
et Lesbium. Sordes autem ipse ridicule prodit vina geiierosa offerens
dumtaxat, quae petitum non iri a Maecenate pro certo sciebat. — [maris
expers^ {ov rtOaXacyabJiJLsvov) cui opponitur vinum Graecum salsum.
" Erat igitur nimis dulce, quum salsum praetulissent convivae."
18, 19. [Divitias miseras^ quse possessori miserias creant ac sollicitu-
dinem, ut Sat. 2, 6, 79, opes sollicitee. Arrian. Epict. 3, 22, 27, 'iSire
Tovg vvv rrXovaiovQ, oar)Q olfnoyiig 6 (Siog avrwv fitaroQ tariv. —
[pulchre fuerit'] Cfr. Sat. 2, 2, 120. — [laborol h. 1. ' cupio, aveo.'
20—24. [Summus^ Novem sunt convivae, ex solito apud Romanos
more. Plaut. Stich. 3, 2, 31. Varro apud Gell. 13, 11. — [Viscus Thu-
rinus] Thuriis, Calabriae oppido, oriundus, quo cognomine distinguitur a
Viscis fratribus. Horatii amicis. Sat. 1, 10, 83. — [Varius~\ poeta. Sat.
1, 5, 40. — [Servilio'] trisyll. In nummis : C. Serveili. Huic, ut
scurrae, vulgo dabatur cognomentum Balatro. Cfr. Sat. I, 2, 2. — [^«-
bidius~\ homo ignotus. — [q^wai] Haffc lectio preestat alteri quos, ex con-
suetudine Latina (Sal. Cat. 58, Est locus in carcere, quod Tulliamim
dicitur), et facilius fem. in masc. mutabant quam contra. — [umbras'\
'convivas ab ipso domino ccenae non invitatos. sed quos comites seeum
duceret eorum aliquis, qui invitati erant.' — [Nomentanus] Videtur idem
cum nepote illo Satirae 1, I, 103, "Decumanum" dicit Comm. Cruq. —
[ipsum'\ ut servis Graecis avTOQ, herus. — [Porcins\ " publicanus." Comm.
Cruq. — totas semel, ' uno haustu,' contra piures simul. — [obsorbere']
plerumque de liquidis usurpatur, h. 1. pro deglutire, devorare.
25. [ad hoc\ ' ad hoc aderat, ut nomenclatorem ageret, si cibi aliquod
genus nos minus periti non agnosceremus.'
29, 30. [ Ut vel continiio\ as immedialely. — [patuit] ' Apparuit No-
mentano a patrono yaaTpovofiiaQ doctoris munus impositum esse ; nam
is nisi affuisset, illa passeris non tetigissem.' — lpasseris\ Est pleu-
ronectes, hodie platesca flesus (flounder). — [ingustata\ ' Quae quia alibi
apponi non soleiit, ego nunquam ante gustaram.' — [ilia^ intestina,
jecur potissimum.
31 — 34. [melimela\ honey-apple. Varro, R. R. 1, 59, Quee antea
mustea vocabant, nunc melimela appellant. — [niinorem\ ' decres-
centem.' — [damnose\ ' immodice, ita ut damnum sentiat, qui convi-
vium prasbet.' — [moriemur inulti\ Epica (ppaaiQ (Virg. JEn. 2, 670,
Nunquam omnes hodie moriemur inulti), ridicule ad potationem trans-
fertur.
35 — 41. [calices — majores] Ex more acrium potorum. Cic. Accus.
1, 26, 66, poscere majoribus poculis. — [parochi\ Cfr. Sat. 1, 5, 46.
Hic festive ita vocat coenae praebitorem. — [Fervida] ' Acria vina.
182 INTERPRETATIO. [sat.
hebetant subtiliorem palati gustum, itaque convivse talis coena; delicias
minus persentiscent.' — [^e.rsiirdantl tralatio ab auditu ad gustatum. —
llnvertuntl Kura rjjg Kt^aXfJe TpiTrovrai, Comm. Cniq. ' Inclinant
vinaria (lagenas, Glossse : vinarium, oivo(popHov) ad infundendum
merum in calices.' — l^Allifanis^ dativ. 'majoribus scyphis ;' ab Allifis,
Samnii oppido, " ubi fictiles et latiores calices fiebant." ('omm. Cruq.
— [imi Conviva^ Nomentanus et Porcius, Nasidieni parasiti, prudenter
cavebant, ne eum ofFenderent largius bibendo ; patronus ipse ob avari-
tiam sibi temperabat a potu.
42 — 50. [post partum^ after spawning iime. — [mixlum jus^ Cfr.
Sat. 2, 4, 63. — [prima — cellal ' eo oleo Venafrano ex Campania,
quod in cellis (ubi torcularia erant) ex olivis prelo suppositis primum
manavit et propterea primae notae, omnium dulcissiinum ac purissi-
mum est.' — [garol Caviare. Plin. 31, 43, Garum nunc e scombro pisce
(mackerel) laudatissimum in Carthaginis Spurlaria cetariis ; sociorum id
appellatur, singulis miUihus nummum permutantibus congios fere binos.
Piscis Hiberus igitur est scomber ad Carthaginem, Hispaniae urbem,
captus. — [Methymna'^ Lesbi oppidum. — [yilio mutaverit] ' acetum ex
■yino Lesbio confectum vitio, id est, fermento.'
61 — 53. [i/ilutos^l ' non aqua dulci lotos, quo marinae sapor iis dece-
deret, echinos prccstantissimo huic juri muriae loco incoquere docuit
Curtillus,' (helluo ignotus.) — \_Ut melius^ ujq Kptliraov 6v. — [quod
testa marina remiltat'\ ' Quia melius sit quam muria a cetario praeparata,
quam alii huic juri admiscent, id, quod testa marina, illutus echinus
per se ipse remittat, (succus ejus naturalis non dilutus aqua dulci).'
54 — 64. [aulaa'] iripnrtTdafiaTa. " Consuetudo apud antiquos fuit,
nt aulaea sub cameras tenderent, ut, si quid pulveris caderet, ab ipsis
exciperetur." Porph. — [erigimur'] ' animum recipimus.' — [majiis]
" ruinam domus metuentes." Comm. Cruq. — [posito capite] ' demisso
in lectum.' — [immaturus] ' qui nondum maturus esset morti.' — [Tol-
leret] ' maestum consolatus esset ;' pr. de eo, qui, quum humi procidit,
ab alio erigitur. — [suspendens omnia naso] ' omnia irridens.'
06 — 74. [Tene — torqiierier] Infinitivus indignationis, ut Sat. 1, 9,
72. — [agaso] " servus, qui jumenta curat." Acr. Nasidienus, ut ser-
vorum numerum augeret, ipsum quoque agasonem, hominem adeo
ecsevum, ut amovens aulaea, quie ceciderant, patinam frangeret, illis
aggregarat ; idque Servilius odoratus erat. — [nudare'] 'patefacere, dete-
gere.'
77> 78- [soleas poscit'\ Foris calceis, domi soleis utebantur viri ;
easdem in discumbendo deponebant ; depositas servum poscit Nasi-
dienus, ut de coena, surgat jubeatque praeparari mazonomum. — [in lecto
qiwque] Remoto domino coenae, non solum Maecenatis comites, verum
etiam imi lecti parasiti jocos de ridiculo casu in aurem proximo quisque
insusurrabant; quominus in effusos risus erumperent, vetabat Maecenatia
prcBsentia, cujus dignitas ne coram parochi servis periclitaretur cavendum
erat. ^
80—87. [Redde'\ ' Refer mihi.' — [fictis rerum'] ut Sat. 2, 2, 25,
vanis rerum : A. P. 49, abdita rerum : ' fingentes nos de aliis rebus
jocosis ridere.' — [secundo] tralatio a vento secundo : ' praeter ceteros
nos adjuvante.' — [31azoHomo] pr. lanx ingens, ex qua [idl^a vefieTai,
puls distribuitur, h. 1. etiam aliis cibis destinata. — [discerpla'] quum
LIB. 11. 8.] INTERPRETATIO. 183
ex more avis integra apponenda esset, jam discerpla neque ex artis
regulis secta afFertur. — l^gruisl Tunc ciconiae praeferebantur ; ergo per
86 quoque non satis congruum erat ferculum, mire prsesertim nimio
sale et farre immixto conspersum.
88 — 90. [Pinguibusl Hoc significat Nasidienus convivis, anserem
non vulgaribus ficis, sed succi melioris et abundantioris saginatum fuisse.
[a/te] praeter colorem indicatur sexus, tenerioraque esse jecinora et
feminarum et albarum. Eadem subtilitate Pers. G, 24, turdarum salivas
dixit, non turdorum. — [armos^^ shoulders. " Quia lumbi lK"ibent aliquid
tetri odoris et saporis minus jucundi." Comm. Cruq. — edit^ Conjunc-
tivus antiquus edim, edis, edit, ut Epod. 3, 3.
91 — 95. [merulos'^ Nunc certe ab Italis non comeduntur, sed tamen
olim etiam Athenis. Aristoph. Av. 1081. Merulas inassatas dysente-
ricis mederi auctor est Plinius 30, 7- Apponit igitur ferculum, quod
Romae alias medicinse potius loco videtur esse functum. — [sine c/uwe]
Quae pars optima habebatur. — [Canidial saga et venefica. Epod. 6
et 17- Sat. 1, 8. — \_afflasset~\ Credebant afflatum prsesertim basilisci
repentinam homini mortem afferre. C. Rabirius, ed. Kreyssig. p. 22C,
Percutit adflatu brevis hunc sine morsibus anguis. — \_Afris\ longe teter-
rimis, ut Od. 3, 10, 18, Mauris — anguibus ; atris esset simplex iTri^iTOv
ornans, ut Od. 3, 4, 17, atris corpore viperis.
EPISTOLARUM
LIBER PRIMUS.
EPISTOLA I.
Argum. Compacto sane inter Horatium et Maecenatem haec epistola
scripta est, quemadmodum omnia, quae ad eorum necessitudinem per-
tinebant, antequam ederentur, cum Msecenate communicata esse con-
sentaneum est. Jam quum essent non pauci, qui mirarentur atque
etiam conquererentur nulla aut paucissima carmina lyrica ab Horatio
componi, hic, dum philosophiae sibi placitae prsecipue vacans, per hos
maturiores vitae annos (circiter A. u. c. 730—746.) Epistolarum poeti-
carum genus novum condit, partim kut (ipojvtiav, partim ex animi
sententia hominibus illis prope nimis benevoiis respondet. Simulat
autem sese de talibus querelis quasi expostulare cum potente amico,
quocum primum ea de re collocuius, deinde epistola ipsa recitata, pro
vera, qua inter se ulebantur, familiaritate saepius jocatus erat, in primis
de salsa Stoicorum irrisione, qua totum horum disputandi genus dum
facete imitatur ludit. — Scripta videtur Weicherto A. U. c. 737, Kirchi/ero
A. U. C. 739.
1 — 3. [Prima'\ 'cujus laudes ut prioribus jam meis carminibus lyricis
praEdicavi, ita in posterum, dum concessa mihi erit vita, seniper prae-
dicabo.' Est velut proverbialis formula. — [Spectatian'] Verbum hoc
est proprium de gladiatoribus saepe victoribus atque a populo celebratis,
nota SP. expressum in tesseris, quae talibus honoris causa dabantur. —
[nirfe] Gladiatores postulante populo in amphitheatro a ludorum editore
accipiebant rudem (a rod or foil) in signum exauctorationis, si liberi
erant, si servi, missionis artis gladiatoriae, vorabanturque rudiarii. — •
[ludol 'gladiatorio, ubi quasi inclusus in cella sub lanista vivam hujus-
que arbitratu in arenam descendam.' Sineimagine: ' Miror te aliumve
denuo carmina a me postulare, quum jam et senior factus sim, et ante
omnia otium quaeram, in quo unice sapientiae vacem j praeterea poematis,
quae edidi, justis popularium meorum postulatis jam satisfecisse mihi
videor.' In primis autem abhorrebat a cafminibus panegyricis, qualia
fortasse ab eo exspeclabantur.
4,5. [mens] ' voluntas studiumque, yvw/ijj.' — [Veianius'] " Nobilis
gladiator, post multas palmas consecraiis Herculi Fundano (apud
Fundos in Latio culto: Inscr. m. Lat. m. 1539.) armis, tandem in agel-
lum se contulit." Porphyr. — [lalet abditus] Summam solitudinera
significat, in quam ille caussatus aliquid, velut fuga capta se abdiderit.
Similiter Cicero, Accus. 2, 73, omnia ita condita fuisse atque ita abdite
latuisse. .
6. [Ne — toties] ' Ut totam rem semel transigat nec fortasse de
INTERPRETATIO. 185
integro in arenam revocari ipse se patiatur populi plausu vel magno
auctoramento inductus.' — [^ejrtrevid — arend^ stans ad crepidinem circi,
s. proxime podium, ubi erant primi spectatores. — [^loties'] 'neque idera
frustra.' Optimis enim quibusque gladiatoribus propter hanc ipsam
prasstantiam difficilius rudem dare popellus solebat, donec precibus fati-
gatus tandem vinceretur.
7. [Est mihi — qui^ Persius 5, 96, Stat contra ratio et secretam
gannit in aurtm. — [persotiel'\ active, ut Cic. ad Fam. 6, 18, 4, jam
tamen personare aures ejus hujusmodi vocibus non est inutile.
8 — 10. [Solve^ ' Si sapis {sanus, ut Sat. I, 5, 44), dejunge in per-
petuum a curru equum senescentem, vacationemque ti da ab omni opere
ac liberum (avtrov) sine pasci, ubi vult.' — [Feccetl ' ne conlinuo in
saxa impingat aut iiumi prolabatur, ita ut eundem iilum, cujus vigorem
ac velocitatem olim omnes admirabantur, postremo derideant.' — [ilia
ducat^ ' aegre spiritum ducat,' 'frequenter aniieiet.' Ibycus Fr. 2.
Schneidev. p. 95, "Qcfts (pepei^vyog 'iinroQ ai^Xotpopog irori yi)p(} 'As-
Koiv (Jvv 6)(i(T(bi 6oot£ eg afiiWav ij3a. Ennius apud Cic. Cat. 5,
Sicut fortis equus, spatio qui sape supremo Vicit Olympia, nunc senio
confectu' quiescit. — [ludicra"] amores, jocos, convivia, &c.
11 — 15. [yerum'\ Nou tam spectat ad investigationem naturse ejusque
cognitionem, quam ad rjSiiKriv philosophias partem. — [decens^ ' ho-
nestum.' — [omnis^ Sat. I, 9, 2, totus in illis. — [Condo et componol
' Quae collegi, quasi in horreo vel cella penaria repono et ordino, ut iis,
ubi tempus requisierit, facile utar meamque in rem transferam.' — [de-
promere^ veiut peritus ac sedulus promus condus. — [Ac neforte roges^
' Noli autem opinari me, ut plerisque nunc mos est, certam aliquam
disciplinam sequi, me esse aut merum Epicureum aut Stoicum aut
Academicum.' — [Duxl ' auctor, ccnditor sectae alicujus.' — [Lare\ Vocc.
familia et domus consuetudo Latina pro philosophorum sectis usurpabat :
omnis autem domus Larem habet, qm familiam tuetur; sic Epicureus
in tutela est doctrinae magistri sui. — [Nullixis'\ Supple cogitatione:
'Scito,' 'sichabeto,' me 'iKXtKTiKov philosophum esse. Magister Sam-
nilium pro lanista familiae gladiatoriae est jam apud Cic. de Or. 3, 23.
In ejus verba autem jurabant, qui se auctorabant. Sat. 2, 7, 58. Ad-
dictus autem pr. qui ob aes alienum, quum solvendo non sit, ex praetoris
edicto traditur creditori, qui in corpus ejus jus habeat et tamquam servo
utatur, donec solvat. Addictus ighor, ut jurem, ;^c. est : ' obnoxius et
velut vi coactus certam quandam doctrinam amplecti ac ne transversum
quidera unguem ab ea discedere.' — [lempestas'^ ' Hospitis instar, qui
certam sedem non habet, sed deverticula semper mutat, nunc hac doc-
trina utor, nunc illa, prout in hac illave parte majore probabilitate me
allicit et conducere mihi videtur.'
Ifi, 17. [agilis'] Non est 'facilis, mobilis, versatilis:' sed, 'agendi
cupidus, actuosus, TrpaicriKoc,' ut Epp. 1, 18, jungit agilem gnavumque.
— [mersor civilibus undis] Res civiles, in primis conciones et comitia,
propter instabilitatem aurae popularis ac multiplices turbas crebro cum
fluctibus tempestatibusque comparantur. Mersor autem significatione
forniae mediae, ei(rCvofiai, ifiavTOV ifi^dWuj, est 'prorsus absorbeor,
abripior rebus civilibus,' ' omnes meas curas in iis defigo.' — [Firtutis
vem'] ut nunc dicunt, idealis, qualem Stoici informarant, quae propter
186 INTERPRETATIO. [epist.
se coleretur. Custos autem et satelles imagines sunt desumptae a virtute
quasi regina.
18, 11). [m Aristippi] Cic. Acad. 2, 42, Eortim qui vohiptatem finem
honorum esse voluerunt princeps Aristippus Cyrenmus ; a quo Cyrenaici
s/RSoviKoi. — [Et mihi^ ' Et mihi (raeae voluiitati et coiistantiBe) res
externas subjungere, VTro^ivyvvvai, conor; non me rebus subjungo;
in eo igitur elaboro, ut sequo animo omnes fortunae vicissitudines sus-
tineam, iisque superior sim,dum laeto, sed moderato vitae usu contentum
nullae sollicitudines angunt, nuUae cupiditates transversum agunt vexant-
que.' Recte igitur jam Comm. Cruq. ' Rebus utor ita, ut eis imperem,
non autem, ut eis serviara ut avarus.'
20. [Restat^ ' Ceterum quum etiam nunc impediar, quo minus ad-
spirem ad perfectam sapientiam, saltem me ipsum (id quod omnium
gravissimum est), regam his GTOixtioig s. KvpiaiQ S6%aiQ, quas ex meis
qualibuscunque sapientiae studiis deducere atque coUigere potui ; alios
sibi ipsos, ut volunt, moderari facile patior ; aliena enim negotia non
curo, ut Damasippus.' — [soler^ non tam in rebus adversis, quarum per
totam Epistolam nullam mentionem facit, quam : ' ubi minores quam
vellem progressus facio in virtute ac sapientia.' — [Elementa] extenuans
dicit, quasi doctrinas simplicissimas ac minime abstrusas, ut quivis earum
veritatem intelligat iisque uti queat.
21 — 24. [oculo — contenderel Signifieat aciem oculorum extendere,
dirigere usque ad certum finem, aKOTrbv, ultra quem cerni jam nihil
potest ; collineare. Cic. de Off. 3, 2, qtiantum conniti animo potes, quan-
tum labore contendere. — \_Lynceus] Sat. 1, 2, 90. — [Non tamen] ' Non
tamen adeo desperandum de visu est, ut si aliquando lippitudine {i?i-
flammation of the eye) labores, coUyria adhibere curarique nolis.' Sine
imagine : ' Si experimento facto ad suraraura profectfls gradum perve-
nire nequis, noli ideo desperare ac te prorsus negligere. Prima enim
sequentem honestum est in secundis tertiisque consistere.' (Cic. Or. 1.)
Glyco autem athleta robustissimus, poetae aequalis. — [cheragra^ Sat.
1, 7) 16, ex qua oriuntur nodi in digitorum articulis.
25 — 27. [quadam prodire tenusl per tmesin pro quadamtentts, eadem
conformatione feminina, qua sunt quatentts, aliquatenus, hactenus, ea-
tenus, illatenus : ' licet progredi usque ad certum quendam terminum.'
\^Fervet~\ veluti de febri loquitur. — [miseroque^ Od. 2, 16, 10, miseri
tumtiltus mentis. Cupido apud Hor. semper gen. masc. Itemedia autem
ex philosophiEB illa parie, quae ad mores spectat, scite comparat cum
e7r^5a7f, cantionibus s. carminibus magicis, quibus etiara medici inter-
dum uti solebant : voces magis ad symphonias refero, quibus medici et
magi carmina illa arcana comitabantur. — Idolorem^ 'raolestissimas has
animi perturbationes;' morbos philosophi appellant. (Cic. Tusc. .3, 4.)
29, 30. \_certa piacula^ ' praesentia ac probata remedia.' Quoniam
antiqtiissimo tempore morbi ad iram deorum immortalium referebantur
(Celsus Praef. 1), haec ante orania KaQa^jiaai, sacrificiis expianda et
placanda erat ; hinc nove medicaraenta ipsa piacula vocat. Jam vero
haec medicamenta sunt sapientium scripta, quae attentissime et anirao a
J)erturbationibus quam maxime vacuo legere ac meditari debemus, eo-
rumque consilia sequi. Junge ter lecto, non ter pure nec ter pure et ter
lecto.
i
LiB. I. 1.] INTERPRETATIO. 187
31 — 35. [<iBja<or] Donatus ad Ter. And. 4, 3, 3, amator corporls est,
amicus animi. — {^inifescerel Accius Both. P. Sc. p. 249, Nulliim est iv-
genium tantum neque cor tam ferum, Quod non labascat lingud, mitescat
malo. — [commodet^ Commodare pr. ' libenter et gratis praebere.' Sat.
1, l, 22, facilem — votis ut preebeat aurem. — [/jrima] junge etiam cum
V. virtus. Quintil. 8, 3, 41, Prima virlus est vitio carere. ' Ac reapse
virtutis et sapientiae primordium illud est, ut vera docentibus aurem
praebentes vitia fugiamus praejudicatasque opiniones deponamus.* —
lcaruissel aopiffrutg.
36, 37. [Esse mala^ Hsec Fides — palma (v. 51) eo vinculo cum
preecedd. junguntur, quod exhibent exemplum hujus ipsius stultitieB
humanae et in pecunia laboriosissiine quaerenda et in petendis honori-
bus ; stultitise ea dumtaxat ratione devitandae, ut sapientiae document^
libenter amplexi accurate sequamur. — [/a6ore] ' summa cum molestia
et animi et corporis :' sic enim exponendum v. capitis, et apposite ad
nostrum sermonem.
38 — 41. [^eitremos — ad Indos'^ hyperbolice, * usque ad terras remotis-
simas.' ' Eodem labore iisdemque periculis per totam vitam defungeris,
quibus mercatores nostri sese exponere solent.' — \^per ignes] ' per gra-
vissima quaeque pericula.' Proverbii habet speciem, ut Od. 4, 14, 24.
Sat. 1, 1, 38. 2, 3, 56. — \_Ne cures'^ ' Quin id facis, quod longe facilius
est talibus laboribus, ut verae sapieniiae praeceptis aurem praebeas ; quod
ubi feceris, opus non habebis curare bona inania.' — [mirari] ' magni
facere,' ut Epp. 1, 6, 1, Nil admirari. — [meliori'] ' te sapientiori.' Epp.
1, 2, 68, te mciioribus offer.
42 — 44. \Quis circum] 'Quis non malit sine ullo certamine Olym-
pionices esse, quam in ludis paganalibus et Compitalitiis multo cum
sudore, exiguo lucro, nullo honore depugnare?' — [_circum pagos] Lo-
quitur de festis paganalibus et Compitalibus, ubi pugiles catervarii oppi-
dani (Suet. Oct. 45) vel circumforanei lanistce (Id. Vitell. 12) otiosum
popellum suis artibus exigui quaestus causa delectabant. — [Magna]
Lucian. Herod. 7> iviaTarat 'OXvfiTria rct jityaXa, quo nomine dis-
tinguebantur Olympia ad Pisam celebrata ab aliis aliarum urbium Olym-
piis. — [coronari] Graeco modo, are(pavov<T6ai '0\u/i7ria. — [dulcis']
Ipsa versus caesura nos hoc voc. jungere jubet cum v. palmes, non cum
vv. spes et conditio. ' Cui veluti certo quodam pacto destinata sit vic-
toria, quum nemo cum robustissimo athleta decertare audeat;' quse
quidem erat victoria sine pulvere, sine pulveris aspersione, aKoviTi nal
diiaxiTi viKq.v.
45 — 48. \_yHius est~\ Ex more Stoicorum, quasi Trapd Trpoa^oKiav
injicit sententiolam per se, ut videtur, ita claram et certani, ut nemo
omnino eam negare possit: eamque alia, sed quae priori similis est,
comparatione effert : ' Ut Olympia sine certamine vincere longe praestat
victoriae in Compitalibus partae; ita animus aequus facilius ad summum
bonum pervenit, quara aeger ac perturbatus; ut vilius, &c., ita virtus
longe praestat etiam iis bonis externis, quae priraa raortales ducunt.' —
\_Janus summus ab jmo] quod loci inter duos Janos est, ubi negoiiis suis
vacabant feneratores. P. Victor in Descr. Urbis Romae : Duo prtecipui
Jani (" transitiones perviae," Cic. de N, D. 2, 27) ad arcum Fabianum
superior inferiorque. Cfr. Sat. 2, 3, 18. Hic lepida. TTpoa^oizoiToiiq. ipse
Janus medius magistri partes suscipit. — \_Prodocet'\ uTra^ Xeyoiievov:
188 INTERPRETATIO. [epist.
' alta voce et palam docet (sine retractatione aut pndore).' V. irpoSi-
SaoKUv (Sopli. Trach. 681) callide ad Latinitatem deflexit. — Irecinunl']
£pp. 1, 18, 13, puerum seevo credas dictata magistro Reddere; ubi v.
proprio est. Cic. de N. D. I, 26; sed idem de Finn. 4, 4, dictata de-
cantare dixit.
49. [i<E«;o] Idem versus Sat. 1, 6, 74, ubi vide. ' Argentarii, dum
fenus suum exercent, veluti docent reliquos cives omnes nummos ante
virtutem quaerendos esse ; talem doctrinam cupide arripientes et juvenes
et senes haec tamquam discipuli magistro dictata reddunt, ac profecto
mihi nequaquam diversi videntur a puerulis in ludum literarium a
paedagogo deductis, quos olim sic descripsi : Ltevo,' 8fc.
50,51. \^fidesque~\ Credit, ' bona fama et propter honestatem et
propter aliqiiantum pecuniae, quamvis ad equestrem dignitatem non
sufficiat.' — [^quadringentis^l Ex lege Roscia theatrali (lata A. t. c. 687,
a L. Roscio Othone trib. pl.), sancitum erat, ne quis in quatuordecim
gradibus orchestrae, in qua senatores sedabant, proximis sederet, nisi
qui eques et equestri censu esset. Quadringenta millia H. S. autem
census erat equester. — [^sex septem] Est proverbialis formula. Ter.
Eun. 2, 3, 39, mensibus sex septem.
52 — 54. [Plebs eris] ' Contemneris, inter plebem reputaberis et in
XIV. ordinibus non sedebis.' Comm. Cr. — \_pueri ludentes] ' Pueri ubi
inter se ludunt, qui plurium vel omnium judicio inter omnes dexterrimus
est, rex declarabitur.' — [Si recte facies] Pueri sic intelligunt: ' Si facies
optime inter omnes, quae ludi lex poscit.' Hac autem voce vehit per-
culsus TraOtjTiKwQ exclamat poeta : ' Nonne haec verba reconditiorem
etiam habent sensum, ubi eadem ad totam hominum vitam applicaris?
Ac profecto hoc idem recte facere (KaTopQovv Stoicorum) nulliusque
flagitii sibi conscium esse, est illud velut inexpugnabile propugnaculum,
quod nos prorsus securos et propterea beatos reddit.'
57 — 60. [Nenia] pr. ' carmen funebre praeficarum,' deinde 'omnis
cantilena popularis' (Od. 3, 28, 26, etiam ' nutricum') ; h. 1. puerorum
illud, Rex eris, &c. — ' Eadem profecto,' pergit, ' erat sententia M.
Curii Dentati, qui Sabinos et Pyrrhum devicit, M. Eurii Camilli, Gal-
lorum victoris, alterius Komuli, aliorumque antiquorum horum simir
lium ; hac vitae norma utebantur, ut virtus honori esset, non divitiae.'
— [decantata] Permanet in neniae imagine : ' hoc semper et in animo
et in ore habebant.' — [nt propius] ' quo tantum habeas, ut e Xiv.
ordinibus inter equites, vel etiam in orchestra inter senatores, fabiilas
spectes.' — [quocunqite modo] wq Iv vapoStf) ridet Pupii tragoedias futiles,
quibus ille se spectatorum affectus movisse vel putabat tantummodo,
vel reapse imfieritum popellum sibi afflere coegerat. Quis fuerit,
quando vixerit, ignoramus; nisi quod videtur Horatii acqiialis fuisse.
— [lacrimosa] 6pt}vwdt], lacrimas excitantia, ut Sat. 1, 5, 80, lacrimoso
— fumo.
61, 62. \responsare'\ Cfr. Sat. 2, 7> 85> responsare cupidinibus : Epi-
curi apud Diog. L. 10, 120, avTiTaTrtffOai Ty Tvxy- — \superba] Sal.
Catil. 53, populuin Romanum sape fortunts violentiam toleravisse. —
[erectum'] Cic. pro Deiotaro 13: animus magnus, alacer, erectus. —
[prasens] ' nunquam te deserens, semper promptus ad te adjutandum.*
— {uptatl 'aptum ad responsandum, ad hoc certamen idoneum reddit,
vires tuas acuens atque augens.' Constructio responsare — aptat occul-
LiB. I. 1.] INTERPRETATIO. 189
tatur vel tnitigatur interposito v. hortatur, quod ipsum in prosaor. rarius
cum infinilivo componitur. (Cic. pro Sest. 3.)
63. [Q«W 4'i] 'Ultro fateor meum judicium praesertim in iis, quae ad
opes honoresque spectant, longe distare ab eo, quod solet sequi stulta
multitudo, meaeqiie sententiae rationem sine mora reddere paratus sum.
Nam si forte populus' (addita v. Romanus tlpuvtiif inservit) ' me rogel,
cur inter ipsum verser quidem quotidie easdemque cum ceteris civibus
porticus perambuiare soleam, sed,' &c.
fi7— 69. [^referaml ' Responsi loco narrabo notam illam fabellara
^sopiam ;' qua similem in modum usus erat jam Lucilius, p. 421,
Haverc. — [fieZ/ua] " lilud vulgi judicium (v. 63) non solum damnosum
(v. 68) est, veium etiam tam discrepans et diversum, ut id sequi ne-
queas." Obb. — [capitum^ Saepe multitudo, tyranni, animi perturba-
tiones comparantur cum monstris TroXvKKpnXoig.
70 — 73. [Pars^ ' Varia enim sunt imminum vulgarium studia, omnia
tamen qusesticuli causa suscepta; ad hoc in ipsis suis studiis nunquara
sibi constant, novarum semper voluptatum avidi ; quam quidem duplicem
perversitatem ego vitare conor.' Primos pioducit publicanos, summa
cupiditate scripturam, portoria, ceterosque publicos reditus conducentes.
Amare autem cum publicanis, viris equestris ordinis, committit viles
captatores (Iieredipetas), qui anus viduas senesque ccelibes et orbos donis
parvi pretii, sed palato gratis, ut crustulis (opere dulciario) et pomis
(omnium arborum fructibus, qiii palpam habent) alliciebant. — [excipi-
ant^ verbum venatorium, Od. 3, 12, 12, excipere aprum, iKSkxiffOai, to
caplure. — [^vivaria^ receptacula vel saepta, ubi servantur et saginantur
omnis generis animalia viva, lepores, apri, glires, aves, pisces, ostrea.
Est igilur : ' quorum hereditates aliquando devorent.' — [occultofenoreli
' dum viros bonos se esse simulant, illegitimum fenus clam exercent,
partim majus quam unciarium (12 per cent.), partim adversus legem
Plsetoriam credita pecunia adolescentibus xxv. annis minoribus.'
74, 75. [Esto^ ' Verum, ut hanc ipsam sludiorum minus honestorum
varietatem multitudini condonem, hac perversitate prope magis indignor,
quod in illis ipsis siimmam iriconstantiam mentisque mutabilitatera
monstrant.' — [durare^ ' sustinere.' Ter. Ad. 4, 2, 15, Non hercle hte
quidem durare quisquam, si sic fit, potest.
77 — 79 [Baiis^l Campaniae oppido inter Misenum et Puteolos. —
[«nui] maris, significatione propria, quasi dixisset: ' nullus est sinus
prior Baianu ;' non ' angulus, receptaculum.' — [lacus^ Lucrinus prope
Baias. — [sentit amorem~\ ' mox experitur, quanta cupidilate flagret dives
ille, multorum maneipiorum herus.' Sentire de re ingraia, ut Od. 3, 1,
34, Contracta pisces mquora sentiunt : h. I. propter moles, quibus coarcta-
tur. — [Festinantis] Cato Censorius apud Gell. 16, 14, Qui unum quid
malure transigit, is properat ; qui multa simul insipit neque perficit, is
festinat. — [Fecerit auspicium'] ' Dives iste caecam et morbi similem
libidinem suam ita s equitur, ac si esset auspicium divinitus datum numi-
nisve alicujus jussum.' Virg. ^n. 9, 185, an sua cuique deus fit dira
cupido? — \_Teanum'\ ' Prsevideo fore, ut Teanum Sidicinum xxx. mil.
pass. a Baiis remotum, vos jubeat instrumenta deferre ibique aiiam villam
exstruere.' " Primum gaudet maritimis locis, continuo post mediter-
raneis." Comm. Cr. — \_Tolletis'] arguta breviloquentia verbis ipsis
divitis utitur.
190 INTERPRETATIO. [epist
80. [Lectus gemalis'^ " qui in atrio adversus portam sternebatur in
honoreni Genii." Festus, p. 160, Amst. Genialis liic lectus cuique
domum inlranti signum erat conjugum par in ea iiabitare; nam muliere
mortua vel post divortium cum ea factum, tollebatur.
84 — 86. [ride^l ' Et tu, Msecenas, et quicunque lisec leget, habet, cur
rideat,' &c. Bentleiano illi viden' ut locus est potius in actionibus et
eventis improvisis et admirationem excitantibus. — [caenaculd] Varro,
L. L. 5, p. 162. Speng. : Vbi coenabant, ccenaculum vocitabant ; postea
quam in svperiore parte coetiitare coepernnt, stiperioris domns universa
ccenacula dicta. Talia autem caenacula meritoria (Suet. Vit. 7) con-
ducebant homines tenuiores. — [conducfo navigio^ ' Navem interdum
conducit, locupletes, qui proprias habent, in eo saltem aemulaturus, ut
ipse quoque in locum aliquem amoenum, veluti Baias, vehatur, quum eo
tamen incommodo ut aeque atque illi nauseet, propria significatione,
vavri^v, to be sea-sick.' — [priva'\ ' uni propria.' " Privos privasque
antiqui dicebant pro singulis." Festus. — [triremis'] pro qualibet nave
majore.
87. ' Quid, quod tu, dilecte Msecenas, ipse interdum judicia facis
minus recta? Velut quum me rides propter levem aliquam ac fortuitam
in habitu cultuque negligentiam, nec vero longe majora vitia, in quae
subinde incido, reprehendis et castigas, id quod tamen tui foret officium,
quum sis preesidium columenque meum (Od. 1,1,2. 2, 17, 4) itaque cordi
tibi esse debeat, ut illa deponam.' — [curatus] curationem capitis pro
comptu dixit etiam Petron. 10?. — linatquali tonsore'] 'qui propter im-
peritiam insequaliter tondet dexterum et Isevum capitis latus.' Curatus
autem tonsore ut Od. 1, 6, 2, Scriberis alite. Ovid. Met. 7, 50, matrum
celebrabere turbd.
88. [Occurri] aOjOicrraic, * quoties forte tali habitu neglecto coram te
versor.' — [subucula] tunica interior linea vel byssina. Varro ap. Non.
p. 642, Merc. Posteaquam binas tunicas habere cceperunt, instituerunt
vocare subuculam (virorum) et indusium (feminarum). ' Hasc inter-
dum, quia minus eam curo, detrita est, tunica pexa, id est, recens et
spissa. villis planis et politis texluram tegentibus, talisque discrepanti
ridiculum sane prsebet aspectum, et similiter ubi toga minus eleganter
quam nunc solent, qui ornatui student, amictus sum, ita ut male mihi
sedeat, ex una(|ue parte magis defluat quam ex alterfi.' (Sat. 1, 3, 31.)
92 — 96. \_/Estuat'\ A fluctibus maris ad aninium transfert etiam Cic.
Acc. 2, 30. — [disconvenit^ verbum Horatianum, pro ' discordat, dis-
crepet.' Epp. i. 14, 18, non eadem miramur ; eo disconvenit inter
Meque et te. — [Diruit'\ Sal. Cat. 20, Nova diruunt, alia adificant. —
[Jnsanire — sollenmia'\ ut Sat. 2, 3, 63, insaiiire errorem, ' delirare solito
errore, quemadraodum faciunt omnes alii, adeo ut neque castigatio nec
singularis aliqua cura mihi adhibenda sit.' — [curatoris'\ ' Furioso et
dementi curator isque per praetorem deficiente legitimo dabatur ex
lege xii. Tabularum, insano vel stulto solo praetoris edicto.' Obbar. —
[rerum tutela mearuvi] non 'tutor,' ut multi volunt, sed ' praesidium.'
97. 98. [et — stomacheris'\ 'quamquam es meum praesidium atque
alioquin ex animi tui sententia meaque causa, ne deridear ab aliis,
segre fers, si vel in re nullius momenti a vitae elegantise recedo, et
decorem negligo.' — [De le pendentis] ' who hangs vpon you :' non ' who
is dependent on you.' — [<e respicientis] ' cui in dictis factisque tuos
I
l ,iB. 1. 2.] INTERPRETATIO. 191
ensus ne unquam laedet, immo «t tibi honeste gratificetur propositum
i st, simulque in omni vitae conditione spem suam in te reponit.'
99 — 101. [/1d summain] Jocatur : ' Sed ut aliquando philosoplia^ri
lesinam, Stoicorum Tcaoaho^iov meum faciam.' — [minor — Jove] " Sen-
entia Stoicorum': In hoc sapiens minor est Jove, quia morilur." Acroiu
' .'eterum commune erat TrapdSo^ov et Stoicorum et Epicuri. jElian.
, *, H. 4. 13, 'ETriicovpoe l\iytv iroifiwg fxtiv Kai Tt^ Ad nepl (vSai-
I loviac SiayuJviCioGai, iid^av Ix^v Kai vSojp. Lucianus, Vit. Auct. 20,
l ie Stoico: /iovoq ovtoq ero^cif, fiovoQ koXoq, jxovoq SiKaioQ, dvCptioQ,
f, yacriXtvQ, p/jrwp, nXovaioQ, vofiodkTi}Q Kai rdWa, oTrocra icTriv. —
( konoratus^ ' ad honores eveclus.' — [rex — regum^ ut Persarum rex. — •
i sanusl^ ' Id vero ante omnia cuncti tibi concedent, te perfecta sanitate
I rui, nisi ubi forte pituita (Kopv^a, KardppovQ, 'a cold in your head') tibi
> Tiolesta est.' Stoici objiciebant sibimet ipsi hoc incommodum interdum
I jbstare videri perfectse beatitudini ; eo scilicet consilio, ut facili opera
II alem objectionem confutarent. Hanc ipsam ratiunculam salse ridet : ' nisi
i :um pituita molesta est et tibi, et nobis auditoribus.' Ariian. Epict. 1, 6,
p. 36, Nai {iTrtTVxov tvSaifioviaQ') dW al nv^ai jxov piovcn ( = mu-
?us et mala pituita nasi [CatuU. 2, 3, 17] mibi molesta est). TivoQ ovv
■viKa X
P"C «,\Cj dvSpdnoSov ; ovx 'iva Kal dTTOfjLvaayQ atavTov;
EPISTOLA n.
Argum. Lollius, ad quem haec Epistola data est, filius natu maximus
M. Lollii cos. A. u.c. 733 (ad quem Horatius scripsit Od. 4, 9) videtur
fuisse. Lollius, nobili loco natus, dives, juvenis generosae indolis et
elegHntis ingenii erat, quantum quidem ex hac Epistola et luijus libri
Ep. 18, conjicere licet. Ei igitur poeta hac epistola saluberrimis con-
siliis viam, qua perveniatur ad honestatem et felicitatem, monstrat, eam-
que ut alacri animo ingrediatur adoiescentem monet. Atque quum hoc
ipso tempore (a. u.c. 727. Kirchn.) Horatius Prseneste degens Homeri
carmina relegisset, hac scribendi occasione utens primum ostendit inde
tanquam ex vita ipsa posse aptissima in utramque partem exenipla a
nobis petit. Post hanc egregiam de Homero sententiam pluribus vv.
explicatam (vv. 1 — 31) tradit potissima praeceptorum capita, quibus vita
juveni regenda sit. Ceterum est schola Stoica ex interpretatione Homeri
morali, quam praeiverant Antisthenes, Zeno, Persaeus. Vide Dionem
Chrysost. Orat. 53 et 55, et perquam similis est Ivlaximi Tyrii Diss. 32.
l — 3. [maxime] ' maxime natu inter fratres.' — [declamas'] ' de-
clamando de fictis thematis duce rhetore aliquo, domestico potius quam
publico, te exercere soles.' Seneca, Controv. Praef. p. fi3, Bip. Declamare
est domestica exercitalionis. — [Praneste'] propter frigus eestiva deliciat
Romanorum: Flor. 1, 11. Od. 3, 4, 3.
4. [Planius] Kar' tlpotvtiav hic quoque Stoicorum fastum deprirait.
Lect, planius praeter codd. nostros antiquiss. firmant Acron ' apertius '
et Porphyrio ' manifestius' explicantes. Lucian. Lapith. 30, ToiavTa
t^ipydi^tTai 6 KaXoQ XpvanrvoQ Kai Zrjviav 6 ^avfxaaTOQ Kai KXtdv-
^IQy pr\iidria CvaTi)va Kai ipujTriatiQ fiovov Kai axrifiaTa (piXoaoipojv.
— [Crantore] Cic. Tusc. 3, 6, Crantor ille, qui in nostrd Academid vel
in primis/uit nobilis.
192 INTERPRETATIO. [epist.
6 — 8. [Fahula] ut fivSrog, totum poematis heroici argumentum. —
l^Barbarice^ Phrygiae, ut saepe. Ennius in Andromacha, p. 35, Both.
adstante ope barbaricd, id est, Phrygia. — [co//wa] ' longo bello con-
flictata, violenter commissa.' Sic cvyK^ovtiv. — [^cBstus'] ' animi per-
turbationes vehementiores.' Max. Tyr. 1, 1, tov ttjq ip^X^^ crdXov.
9 — 12. [^Atitenor] II. H. 348. Liv. 1, 1, jEneas Anlenorque pacis
reddendaque lielence semper auctores fuerant. — [^pracidere] ut naut£E
funem ancorae securi, cut away. — [Qwjrf Paris] ' Quid contra facit
Paris V Respondet 1. 1. ' yvvdxKa fiiv ovk anoSwcfM, sed opes cum illa
asportatas.' Kar' tlpwveiav ejus responsum ita convertit ac si dixisset,
' Equidem ego nulia vi cogi possum, ut optione mihi data prae interitu
eligam vilam bealam regnumque securum :' proprie, ' Ipse suum
exitium temere atque inconsulto saluti anteponit.' — [^Nestorl II. A.
254. Duplex inler, in quo hic quoque offendit Bentleius, ut Sat. 1, 7
II, ex consuetudine est Latina vel apud Ciceronem, Lael. 25.
13 — 16. [Huncl Agamemnonem, qui propter Chryseidem (quam
inquit, Kat KXvTainvrjaTprjQ Trpo^ifiovXa, II. A. 113,) sibi Calchantis
responso ereptam iratus Briseidem ab Achille abduxit, nec tamen ean
tetigit. — [delirant] ' stultitia sua peccant.' — [pleclunturl ' poena.'
luunt;' plecti, pr. verberibus puniri. Sat. 2, 7> 105, (70 harum Eclogg.
iergo plector. — [Seditione] diversa illa et Acliillis et Thersitae ; doli.
Pandari, scelere atque libidine Paridis.
18 — 25. [exemplar~\ Sic jam Alcidamas reprehensus propter figura
insolentiam ab Aristotele, Rhet. 3, 3, Tr)v 'OSvffaeiav Kokbv avSiptoTri
vov ^iov KaroTrrpof appellarat. Utile autem : 'dignum, quod imite
mur.' — [Qui domitor~\ Libere in Latinum convertit Odyssese exordium
ut rursus A. P. 141. — [providus~\ respondet aliquatenus vocabul"
TToXvTpOTTOc. — [parat] 'ApvvfXtvo^ ijv ti TpvxvvKai voaTov iraipwv
— [immersabilis] ' quem res adversse demergere in SvaxtifJ^^pov y
vkXayog arripag dvrjg (jEschyl. Prom. 746), opprimere nunquan
potuerunt.' — [Sirenas] Odyss. M. 39. — [Circa'] Odyss. K. 2.34.—
[pocula] (pdpfiaKa Xvypd. — [bibisset] Bibit utique magae cinnum, sei
caute et praemunitus insuper antidoto illo (/ioiXv) a Mercurio aceepto,
26, 27. [Nos numerus sumus] ' Ut in Ulixe Homerus sapientiae e
temperantiae exemplum proposuit, sic in Penelopae procis et Phaeacibu
imaginem adumbravit vulgi hominum, cui plurimi nostrum adnume
randi sunt.' — [numerus] ' 0/ the common herd.' Proprie ii, quorur
capita dumtaxat numerantur, nulla ingenii, virtutis, fortitudinis ra
tione habiia, quibus prorsus carere existimantur. Eurip. Troad. 47^
KavTav^' aptaTivovT 'lyuvdfirfv TeKva, ovk api^fibv dXXioe, dX)
vTrepTaTOvg ^pvyiov. — [fruges consumere nati] Lepide detortum es
ex Homerico /3poroi, 01 dpovprfg Kaprrbv idovffiv (II. Z. 142.) in eo:
qui propter ignaviam et nequitiam ad nihil aliud facfi videntur quam a
fruges terrae consumendas. — [Sponsi Penelopce] ' similes sponsis illis
— [Alcinoi — juventus] quse semper apnd regem suum epulabatur a
saltando se delectabat. Odyss. 9. 248, Alti S' rifilv Saig Tt (piX
KiSapiC Tt xopoi Tt, ' novi igitur Phaeaces,' quorum rpvfrf, j3ioQ drrc
XauoTiKog in proverbium abierat.
28 — 30. [In cute] ut Sat. 2, 5, 37, pelliculam curare, molliter (
delicate vivere. — [operafa] quasi vero haec luxuria opera esset ; fest
vius quam occupaia. — [Cui pulchrum] ' cui honestum, immo summui
LiB. I. 2.] INTERPRETATIO. 193
bonum videbatur,' &c. — [^cessatum ducere ciiram] In prosa or. 'citharse
cantu efficere, ut cesset omnis cura, omnem curam abigere, KOifii^tiv
TiiQ <f>povTiSa^.' Jam per TrpoaoJiroTrodav Cura (Od. 2, 16, 11),
symphoniis cessatiim, ad cessandum aliquamdiu, ducitur.
31. [Utjiigulent'] ' Latrones rapiendi cupiditate tantopere concitan-
tur, ut somno posthabito de nocte surgant et ad homicidia patranda iter
capi.int ; tu contra propter animi torporem cessas, ubi salus tua {tvSai-
fiovia philosophorum) agitur?' — [de nocte] pr. ' quum nox etiara
nunc est, ante gallicinium.' Terent. Ad. 5, 3, 55, Rus cras cumfilio iho
primo luci. M. Immo de nocte censeo.
33 — 38. [Si noles] ' Atqui optime tute scis, si corporis exercitationes
nunc nimis neglexeris, periculum tibi instare, ne aliquando aqua inter-
cute labores, quocirca prudenti consilio usus nunquam illas intermittis ;
verum similiter prorsus fit in moribus: nisi optimis quibusque philoso-
phiae auctoribus ssepe vel ante diem, quum mens est quam maxime
vegeta, attente lectis, aurem jam nunc praebebis verae doclrinae et rebus
honestis operam dabis, socordiam, propter quam te emendare negligis,
inultis et magnis animi aerumnis aliquando lues.' — [curres^ *Si sudoris
impatiens noles sanus cursu interdum vires tuas exercere, sed domi
otiosus sedes et graecaris, liydropicus aliquando propter desidiam factus,
a medico jussus curres, quuni tibi longe raolestius erit.' Cels. 3, 21,
Hydropicis muUum amhulandum, currendum aliquando est. — [studiis]
Studia, &£(upta, res, actiones. — [vigil] ' Si non propter philosophiam
vigilaveris, propter invidiam et amorem dormire non poteris.' Est
igitur ' insomnis.' — [Est animiim] 'edit, consumit.' II. Z. 201,
BtWipo(l>6vTr]Q — aXaTO "Ov Sujuov KaTtSdJV, quod Cic. Tusc. 3, 26, in
Latinum eonvertit: Ipse suum cor edens. — [in annum] ut Epp. 1, 11,
23, neu dulcia differ, in annum.
39 — 41. [Dimidium] Vetus proverbium, 'Apxv ^s roi rifiia^v Travroc,
quod lamblichus, n. 162, ad Pythagoram refert. Sophocl. Fr. 715»
Dind., 'Epyov Si iravToc 7]v rif dpxV
^'- KaXwg, Kai rag TfXevTag
tlKOQ iaSi' ovTwq fx""- — [sapere aude] ut roX/i^v, ' sustine, abs te
impetra.' Virg. ^n. 8, 364, Aude, hospes, contemnere opes. — [incipe]
saepe de consilio audaci. Ruhnk. ad Ter. Andr. 1, 3, 13. — [Rusticus]
' Facit ut rusticus ille in fabella, puto, ^Esopia, qui quura otiosus sederet
in ripa fluminis, interrogatus a viatore : Quid tibi hicvis? Exspecto,
respondit, donec defluat amnis, ut siccatum transeam.'
43,44. [QucFritur] ' Recte vivendi autem tempus differtur a plerisque
ob nimium studium rem faciendi ; cujus cupidinis molestiam facile
devitat is, qui sua sorte contentus, nihil amplius optat. Is demum, qui
huc pervenit, animum suum excolere et ab animi perturbationibus se
liberare poterit.' — [argentum] pecunia, ut Sat. 2, 6, 10, quum tii ar-
gento post omnia ponas. — [pueris — creandis] Formula solita in tabulis
nuptialibus. Tacit. Ann. 11, 27, (Silium et Messalinam) adhihitis qui
obsignarent, velut suscipiendorum liherorum causd convenisse. Similis
erat Atheniensium formula apud Menandrum Fr. inc. 185, ivl ira'iS(»)v
9x6p<f> Tu>v yvTjtriwv AiSwpi aoi yt ttjv ifxavTov Bvyarepa. — [beaia]
'opulenta.' — [incultts] 'quae nullum proventum afferunt, certe longe
minorem quam arva.' — [pacantur] Quemadmodum Romani pacata
dicebant regna bello domita et in provinciarum formam redacta, sic silvae
K
194 INTERPRETATIO. [epist.
aratri ope in arva fertilia mutatae recte dicuntur pacari ; vomer armorum
instar eas doniat.
47 — 51. [rlediixit'] aopi(7T()iQ de tempore perpetuo. Ut febres rfece-
dunt (Lucr. 2, 34. Cels. 3, 5), sic etiam deditci possunt ; alibi dicuntur
abigi, depelli, tolli. — [Valeat^ ' Sana sit mens in corpore sano.' —
[Juvat illum sic^ ' dominum modo pecuniam corradendi cupidum, modo
jacturas metuentem, ipsa domus et res sic vexat atque angit, ut tabuls
pictae lippum, qui, quo magis eas intueri conatur, eo gravioribus dolori-
bus afiicitur ; ut fomenta, medendi causa adliibita, haud raro podagrae
dolores exacuunt ; ut symphonise nervos auditorios vehementer irritant,
quum quis propter sordium coitum (Cels. C, 7) auribus laborat.' —
[fomenta'\ In variis podagrae generibus utique adhibebant fomenta ;
cfr. Celsum 4, 24: hic autem poeta loquitur de eo, quod auclore eodem
Celso 1. 1. interdum accidit, ut nihil superimponi dolor patiatur, immo
fomentis augeatur.
53. [Sincerum] 'mundum.' Comm. Cr. — [vaii] " Allegorice dicit
vas pro hominis pectore." Jcron. Cfr. Lucr. 6, 16, Intellexit ibi vitium
vas efficere ipsiim, Omniaque illius vitio corrumpier intiis. — ' Voluptas,'
inquit, ' avaritia, invidia, iracundia eae in primis sunt animi perturba-
tiones, quae verum vitae fructum nobis corrumpunt,' quod per imaginem
significatur versu 53.
55 — GO. [certum — finem] ' modum rei familiaris, ad quem ubi per-
veneris, plura quaerere desine bonisque partis fruere ac vive !' Sat. 1,
], 52, Denique sit finis quarendi. — [voto] ablativus verbi pete, non
dativus \ oc. finem. — [htvidia] Orellii Opp. sent. 1, p. 22, Sn>icpar»jc
rbv <p^6vov ift] ^p^X^lC tlvai Trpiova, Menander, p. 198, M., b Si t6
KaKiOTov Twv KaKuiv TravTwv, <pSi6voQ. — [Sictili — tyranni] Phalaris,
Agathocles, Dionysii. Erat quasi proverbium, Cic. Acc. 5, 66, Sicilia
tulit quondam multos et crudeles iyrannos. — [mens] fikvoQ,Bvfi6g. Catull.
15, 14, mala mens furorque vecors. Od. 1, 16, 21, Compesce mentem. —
[dolor~\ Virg. Mn. 1, 25, causa; irarum savique dolores. — [odio — inulto]
dativus vocabuli poenas : ' dum odium nondum satiatum violenter ac
prafecipitanter ulcisci studet.' — [festinat] ' poenas festinanter exigit.'
61 — 63. [Ira furor] Philemo, p. 417, M., /iatvo'/i£^a ■navTiQ, orav
dpyil^wHt^a. — [animum] rbv S^n/ioV. Plaut. Trin. 2, 2, 29, Tu si
animum vicisti potius quam animus te, est quod gaudeas. — [Imperat]
' Aut servus est aut dominus ; nihil enim est tertium.' [Fingit equum]
• Verum si cupiditates voluptatemque temperantia frenare tibi proposi-
tum est, fac, ut mature hanc Ka^apaiv incipias, quemadmodum magister
{'nnrodafiaffTrjc, domitor) equum primis jam annis, dum docilis est,
fingit ire (' ad eundum') docet ingredi viam,' &c. Fingere h. 1. ' for-
mare, instituere.'
64 — 67. [venaticus — catulus] ' quo aliquando ad venatum uti con-
stituit dominus.' — [cervinam pellem] In pellem stramine vel musco
repletam et ad vivi cervi similitudinem aliquatenus refictam jam catulj
a magistris incitabantur. — [latravii] ut Epod. 5, 58, adulterum latrent
Suburance canes. — [a«/a] honestius vocabulum Graecum pro Latino
cliorte, corte, loco saepto, quo cujusvis generis animalia alebantur, canes
venatici etiam exercebantur. ■ — [Militat] ' feras sectatur;' frequenti
comparatione inter venationem et militiam. — [Nunc — tiunc] ' Noli,
LIB. 1. 3.] INTERPRETATIO. 195
qusso, hoc inceptum difFerre; fugit irreparabile tempus.' — [adbibe'^
' dum adolescens es, Hber adiiuc a vitiis, libenti animo sapientiae prae-
cepta ausculta.' Cic. de Finn. 3, 2, combibere artes. — [jOMer] ut Od. 4,
1, 15, Fahius Maximus centum puer artium. Sic enim uTroKopiOTt/cuic
a farailiaribus appellabantur adolescentes xx. et plures annos nati. —
[melioribus] 'quorum prudentiam ac virtutes tu ultro agnoscis.' Epp.
1, 1, 48, meliori credere non vis? — [offerl ' Roga eos, ut te doceant ;
noli exspectare, dum te moneant.' Schol.
68 — 70- [imbuta recens] Philo, Quod liber sit, quisquis virtuti studet,
p. 671. wcrnip ydp <pa<n ra. Kiva, twv dyytiwv dva^piptiv rdg rS»v
irptitriov siQ ahru syxv^evrwv oir^ac, oiiro; Kai ai rwv vkutv ;//i;xat. —
[Quod si cessas] ' Ceterum memento me omnia haec praecepta tibi tua
tantum gratia tradidisse; consilium meum habes ; nunc tu fac, quod
tibi placet : si negligens eris, tua res agetur; sin velut auriga in certa-
mine me prascesseris, gratum utique mihi erit; ego tamen, cui certam
quandam viam ac rationem in omni mea vita regenda tenere propositum
est, nunquam negligentior fiam propterea quod te aliosve differre atque
omittere verae sapientise studia videam, neque ideo quod alii nimio
fortasse ardore in ea incumbunt, magis quam ratio mihi suadet, vires
meas contendam ac propter hoc conficiam.' Singulari autem arte, quo
omnis offensa devitetur, preecedentibus dicit, non prcBcedenti.
EPISTOLA III.
Aroum. Julium Florum, familiarem suum, tunc temporis inter
comites Tiberii Neronis, a. u. c. 734, in Orientem ab Augusto missi,
percontatur, quid Tiberius, quid coramunes amici, quid ipse agat (vv.
1 — 25), ad sapientiae studium excitat (vv. 25 — 30), postremum ut cum
Munatio, communi amico, in gratiam redeat, amice hortatur (vv. 30 — 35).
Zell. " Fuit Satirarum scriptor, cujus sunt electae ex Ennio, Lucilio,
Varrone." Porph. Haud improbabiliter de Floro disputavit Weichertus,
Poet. Lat. p. 36G seq., unde seqq. excerpimus : " Ita Scholiastae verba
intelligenda esse puto, ut Florum ex Ennio, Lucilio, Varrone, quos con-
stat scripsisse Satiras, prsestantiora carmina elegisse eaque fortasse anti-
quitatis rigore sordibusque abstersis, et emendatiora et elegantiora edi-
disse statuamus:" (vel dicam potius in eo elaborasse, ut illorum Satiras
sermoni captuique aequalium suorum magis adaptaret.) " Hinc igitur
fortasse factum est ut Florus ipse Satirarum scriptor appellaretur." Ex
iis utique Horatii familiaribus fuit, quos ob ingenium atque studia poetica
haud parvi aestimaret. Cfr. Epp. 2, 2, prope decennio post hanc ad eun-
dem missam.
2 — 4. [Cluudius'] Augustus Tiberium, A. u. c. 734, in Orientem
miserat, ut Tigranem in Armeniae regnum ei datum deduceret. Vell. Pat.
2, 94. — [Augusti privignus] Sic honoris causa eum appellat, quippe qui
hanc Epistolam lecturus esset. Florebant etiam tunc C. et L. Caesares,
Agrippae ex Julia filii, Augusti nepotes, ab hoc adoptati ; Tiberium adop-
tavit demum a. 757. — [Thraca] forma poeiica, OpyKr}. — [vinctus] "nive
strictus." Schol. Cogita de fluvio deo. — Iturres] " Herus et Leandri.
InterSeston et Abydon medium est Hellesponti fretum." Porphyr. Quae
explicatio confirmatur etiam Strabonis, 13, 22, loco de utriusque oppidi
situ, de irvpyoiQ et cursu aquarum : 1:101 rov pov Ik rrjs UpoTrovriSoQ.
K g
196 INTERPRETATIO. [epist.
6—8. [sludiosa] ' cupida litteranm.' Cels. 1, 2. " Ipse Tiberius
doctus" (et ssepe curiosa eruditione amicis molestus: Suet. Tib. 70,) " et
doctos comiles habuit." Porph. — lcohors'] Paullatim mos invaluit, ut
sic appellaretur grex (Epp. 1, 9, 13) adolescentium nobilium, qui
comitabantur proconsulem vel quemcunque alium cum imperio extra
urbem missum. Cic. ad Q. Fr. 1, 1, 4. — [quid — operum struit ^^]
' quae scripta componit V Schol. — [sumit^ ' prsedicandas eligit,' cum
infinitivo ut Od. 1, 12, 11, Quemvirum sumis celebrare? — \_BeUa quis\
lirt%i)yr]<fiQ. ' Quis igitur bella, quae ille gessit, paces, quas victis ira-
posuit, ad posteritatem propagare conatur?'
9. \_Quid Titius'] Jacobs. in Lectt. Venus. p. 355. " Horace is here
speaking of the will and efforts of Titius: he acknowledges his spirit
aiid his pursuit of lofty aims ; but he utters no decision, nor do we
even know with certainty whether he was acquainted with any proofs
of Titius'3 talents. The hope only of his success is benevolently ex-
pressed ; and the expression of this hope, and indeed his taking any
noiice of what the young and aspiring man was engaged in, must have
been very flattering to him. We know not whether Titius ever obtained
the object of his exertions ; to us his merits or demerits are alike in-
different : not so, however, the mind of the poet, as it displays itself,
in what he wrote of and to his friends." Titius autem fortasse filius fuit
M. Titii cos. sufferti A. U. c. 723. "Libri ejus nulli exstant." Comm.
Cruq. — [brevi venturus in ord] ' nondum quidem notus civibus suis
propter poeticas laudes, sed qui, ubi ediderit carmina, brevi nomen
vendibilis poetse merebitur.'
10 — 14. [expalluit hauslus] Eadem constr. atque Od. 2, 12, 7, peri-
ctilum contremuit. Od. 3, 27, 28. ' Qui,' inquit, ' in Pindaro imiiando
vires suas experitur, me prope confidentior.' (Od. 4, 2.) — [fontis] Ovid.
Am. 3, 9, 25, Adjice Maoniden, a quo ceu fonte perenni Fatum Pieriis
ora rigaittur aquis. Lacus {reservoirs, cisterns) et rivi aperti signifieant
non poetas lyricos Pindaro inferiores, sed poesis genera et faciliora et
leviora. — [Ut valet ?] Recte Cruquius : ' haec plena sunt amoris bene-
voli.' — [aptare modos] Cfr. Od. 2, 12, 4, Aptari cithara modis. —
[auspice Musd ?] Sine imagine : ' poetica facullale fretus et felici cum
successu Pindarumne re vera nunc aemulatur? an ad tragcedias scri-
bendas jam roagis inclinat V Fluctuabat igitur, ut manifeslo apparet,
Titius inter duo genera, incertus etiam tunc, utrum Pindaricum genus
propter novitatem primus inter Komanos exroleret, an recentiorum
tragoediam Latinam. — [descsvit] ut Virg. JEn. 4, 52, dum pelago
descevit hiems, pr. ' ex alto,' id est, ' vehementer ssevit.' Refertur ad
violentas animi perturbationes (iram, saevitiam, amorem, furorem), a
tragicis expressas ; ampullari autem, ut Graecorum \i}KV^i'!,iiv, de am-
plo et magnifico sermonis tragici ornatu non sine exaggerationis notione,
ligura repetita ex Aristophanis Ranis v. 1208, XrjKy^iov aiTukiotv.
Sic Callimachus, teste Hephaestioue p. 20, tragcediam Movaav \i]kv-
^uov appellavit. A. P. 97, Projicit ampullas, 8j-c. Jam vero non ridet
Titium ipsum prae nimio tumore desavientem et ampullantem, sed
tragicum genus ipsum, et potissimum tragcediam Romanam, quse ipsi,
ut aliunde quoque apparet (Epp. 2, l, 65. A. P. 258), haud nimis
placebat.
15, 16. [Quid mihi — agit] Est sermonis quotidiani hoc sensu:
LiB. I. 3.] INTERPRETATIO. 197
' Quid agit ? dic mihi ; scire enirn cupio, quo res ejiis sint loco ;' ut
quid agis, dulcissime rerum? (Sat. 1, 9, 4.) Cic. ad Att. 8, 8, At ille
libi — pergit Brundisium. Catull. 24, 4, Mallem divitias mi dedisses
Jili, — \^Celsus'] Videtur sane idem cum Celso Albinovano, comite
Albinovano, comite scribaque Neronis, ad quem misit Epistolam hujus
libri octavam. Diversus utique est ab A. Cornelio Celso, medicorum
Cicerone, quem Horatianum fuisse volebat Bianconius. — [^monilus'\ ' a
me jam antea, quum Romae una essemus.' Idem fere juveni amico
acclamat, quod Pisonibus in A. P. 134, Nec verbum verbo curabis reddere
fidus Inlerpres, vec desilies imilator in artum ! Quo quid innocentius
fieri poterat ?
17 — 20. [^Palatinus^l In templo Apollinis Palatini Octavianus A. u. c.
726, condiderat bibliothecam Palatinam publicam, cujus primus curator
fuit C. Julius Hyginus. — \_cornicula] Nota fabella ^sopia (Phaedr. 1,
3, ubi pro cornice est graculus :) hanc sententiam expressit : ' ne facile
omnis lector perspiciat Celsum in sententiis, imaginibus, totisque adeo
locis imiiatum esse, interdum tantum in Latinum convertisse poetas
Graecos.' — [coloribus] ' plumis variorum colorum.' SchoL
21 — 25. [circumvolitas] Ut saspe poetse apibus comparantur (Od. 4,
2, 27), sic hac imagine circumvolitandi atque agilitatis significat mndo
haec, modo illa carminum genera a Floro tentata esse, sane ut opus
secundarium, cui per horas subsecivas vacaret : nam severiora studia ad
eloquentiam forensem et jus civile converterat. — [hirtum] Ut ager
incultus hirtus fit, filice vepribusque obdiuitur, sic ingenium bonis
artibus non excultum, fit rude et hebes. — [;jcuji] significanlius quam
'prasparas.' Cic. Brut 97, Tu in forum veneras unus, qui non linguam
modo acuisses exercitatione dicendi, ^c. — [civica jura respondere] pro
vulgari : jus civile respondere, (Plin. Epp. 6, 15,) et dejure respondere.
— [amabile carmen] apairiKa puto et avp.TroTiK(i. — {JiedercE] Proprie
refertur ad poeticam facultatem propter Bacchum, qui Pindaro Dithyr.
Fr. 3, 7> est KiaaolkTaQ ^ioq. (Od. 1, 1, 29.) Tum per zeugma per-
tinet etiam ad cetera Flori studia, in quibus omnibus eum primas partes
laturum pollicetur.
26 — 28. [Frigida curarum fomenta] Unum vitium in amico libere
reprehendit, quod is quoque, ut aequalium plerique, nimio lucri et quae-
stiis studio indulgebat. Curariim fomenta h. 1. manifesto sunt ea fomenta,
quae curse Floro imponunt, id est, pecuniae cupiditas atque ambitio;
ha; autem paullatim refrigerant ac retardant spiritus generosiores, hebe-
tant ingenium, imminuunt poeticam facultatem. — [relinquere'] * His a
curis,' inquit, ' si liberare te posses, nihil jam te impediret, quo minus
coelestis (maxime sublimia quasque appetentis terramque despicientis)
philosophiae praeceptis satisfaceres.' — [Hoc opus] sapientiae ; opus ad
actionem, studium ad Geiopiav refertur.
30 — 32. [si tibi curce] Epp. 1, 6, 41, Si posset — rogatus. Epp. 1, 7,
Z%, Inspice, si possum. — [Quanta] ' tantae, quantae eum tibi curae esse
conveniat.' — [Munatius] filius fortasse L. Munatii Planci cos. A. u. C.
712. (Od. 1, 7.) — [male sarta] Imago desumpta a vulnere ideo re-
scisso, quia ejus margines non recte consutae sunt a chirurgo. — [neqtiid-
quam] * ita ut curatio, quam exspectabamus. efFectu careat.' — [coif]
Cels. 8, 10, potest ed ratione et os coire et vulnus sanescere. — [At vos"]
Quum magis timeat, ne etiam nunc inter se discordes sint, graviter eos
K 3
198 INTERPRETATIO, [epist.
castigat et adhortatur ad reconciliationem gratias liac allocutione at, &c.,
prae qua nimis languet allera lectio ac.
33 — 36. \_rerum inscitia^ ' Quum quae alteruter recte atque ordine
fecerat aut dixerat, alter falso interpretatur atque in suam vel contume-
liam vel injuriam factum opinatur:' {misunderstanding.) — \_Indomitd
cervice] Comparatio repetita ab equis (Epp. 1, 2, 64,) et a tauris, quos
Grseci OKKrioavxf^vai et l^vyo^dxovQ vocant. — [ubicunque locorum]
Sic redit ad initium Epistolae. — [foedus, Pascitur] ' Ubicunque nunc
vivitis vos, quos minime decet amicitiae foedus dissolvere, lioc scitote,
me, qui vos ambos aeque diligo, unanimem vestrum reditum exoptare,
et laeto sacrificio celebraturum esse, ut Numidae mei (Od. 1, 36, 2,)
quocirca etiam mea causa in gratiam inter vos redire maturabitis.'
EPISTOLA IV.
Argum. Epistola scripta ad Albium Tibullum, poetam suavissimum
sibique amicissimum (Cfr. Od. I, 33), qui natus circiter a. u. c. 700,
mortuus est a. 735, aut sequente. Satiras autem Horatius scripsit usque
ad A. u. c. 727; jani cu'i' permulti ejus obtrectatores atque invidi ma-
ligne de iis judicarent, Tibullus integrum ac verum judicium de iisdem
intersuosamicos, in primis, ut arbitror, apud fautorem Messallam, fecerat;
sic notus primum, deinde familiaris factus esse videtur Horatio. Atque
propter banc ipsam satirarum mentionem probabilius est paullo post
easdem editas hanc cornpositam esse epistolam, id est, a.u.c. 728 vel
729, quam, ut alii volunt, a. 733 vel 734 ; nam post sexennium fere
nihil jam attinebat memorare benevolum illud judicium.
2, 3. [Quid nunc te] Amici memor vitae ejus Iiabitum, quem probe
norat, una sibi in mentem revocat: ' Quid dicam mecum, quid cogitem
nunc te facere ? sane, ut soles, modo poesi studebis, modo sapientioe.'
Pedum oppidum inter Tibur, Praeneste, Tusculum et Romam, prope
quod erant Tibulli praedia paterna et avita. — [Cassi Parmensis] " Hic
aliquot generibus stylum exercuit: inter quae opera elegiaca et epigram-
mata ejus laudantur. Hic est, qui in partibus Cassii et Bruti tribunus
militum (ut Horatius) militavit: quibus victis Athenas se contulit. Q.
Varus ab Octaviano niissus, ut eum interficeret, studentem repperit et
perempto eo scrinium cum libris tulit. Unde multi crediderunt Thyes-
tem Cassii Parmensis fuisse. Scripserat enim multas alias tragcedias."
Acron et Porph. (Confuderunt Scholiastae Q. yarum et L. Varium.) —
[opuscula'] Sunt carmina minora, elegiae et epigrammata, ut apud Plin.
Epp. 8, 21, Liber (meus, quem recitavi) fuit et opuscuUs varius et me-
tris. Admodum ergo fuerunt elegantia acvenusta; alioquin is qui ea
superasset, laudem non meruisset. Quod nonnulli Cassium reprehendi
ab Horatio vel hoc certe dici contenderunt : " Scribisne tu opus, quod
vastitate sua vincat etiam vasta Cassii opuscula?" inde ortum est, quod
hunc Cassium Parmensem confuderunt cum Cassio Etrusco, malo poeta
et TroXuypa^ojrar^j. Sat. 1, 10, 26.
4. [tacitum] ' infixum cogitationi de pulchro et honesto, de vita ad
philosophiae praecepta conformanda.' — [reptare] ' sine certo consilio
et tardo incessu perambulare.' — [salubres] propter frigiis aeremque
purum. Cfr. Epp. 2, 2, 77. TibuIIus ipse de se, 4, 13, 9, Sic ego «e-
cretis possum bene vivere silvis, Qua nulla humano sit via trila pede.
iiB. I. 5.] INTERPRETATIO. 199
G, 7. [corpus'] dumtaxat brututn. — [era«] ' semper, ex qiio inter
nos versari coepisti egoque te cognovi.' — [sjne pectore'] ' non eras
excors, animus tuus et tener erat in amicitia, et veri cupidus et puU
chri sensu eximie prsditus.' {without semibility.) Quintil. 10, 7. 15»
pectus est, quad disertos facit et vis mentis. — [formaml Vita antiqua
Tibulli, Insignis fuit forvid cultuque corporis observabilis. — [divitiasl
quales mox accuratius designat v. 11, et Tibullus ipse de se, 1, 1, 77. ego
composito securus acervo Despiciam dites despiciamque faniem. — [dede-
runt'\ Hac perfectorum quantitate saepe usi sunt poetae. Virg. Mn. 2,
774, Obstupui steteruntque coma et vox faucibus hasit.
8. [nutricula] Totam clausulam sic construxit Lambinus: " Alumno,
qui sapere et fari possit quae sentiat, et cui gratia, fama, valetudo con-
tingat abunde et mundus victus, &c., quid nutricula optet majus ? "
(' Atque haec omnia, qulbus ne benevolentissima quidem nutricula
majora alumno optare possit, tu reapse habes : ergo jure tua conditione
contentus es.')
9 — 1 1 . [sapere et fari] ' recte cogitare (quocirca etiam rationi con-
venienter vivet) facundeque sensus suos explicare atque cum aliis com-
municare.' — [Et mundus victus^ Corn. Nep. Att. 13, 5, Omni diligentid
munditiam, non affluentiam affectabat, Mundus est KaQdpiog, purus
potius KaOapo^.
12 — 14. [Inter speni] Addit yvuifit^v s. locum communem, quo tamen
nequaquam reprehendit amicum, ut rati sunt interpretes morosiores.
Est descriptio vitae humanae, quae ex natura nostra variis afTectibus sem-
per agitatur. — [diluxisse] in prosa or. sane usitatius esset illuxisse,
unde Muretus apxni(Tp(fi in Horatio minime tolerabili volebat tibid
illuxisse. — [Grata] Terent. Phorm. 2, 3, 21, Quidquid prater spem
eveniet, omne id deputabo esse in lucro. — [superveniet] ' insuper atque
inexspectata tibi adveniet.'
15, IC. [Me piriguem] ' Haec ipsa praecepta strenue me sequi, ubi in
urbem veneris, videbis vel ex facie mea.' Suet. Vit. Hor., Hubitu cor-
poris brevisfuit atque obesus. — [nitidum] propter ipsam pinguedinem.
Sat. 2, 2, 128. — [curatd cute] Ep. 1, 2, 29. — [porcuml Innocenter
jocatur in semet ipsum. Comparatione ista petita a pecude, cui animus
datus est pro sale, ne putescat (Cic. de Finn. 5, 13) invehi solebant Stoici
in adversarios suos. Cic. Pison. 16, Epicure noster, ex hard producte,
non ex schold.
EPISTOLA V.
Argum. Invitat poeta amicum ad coenam frugalem, sed laetam, quam
proxime ante Caesaris Octaviani diem natalem facturus erat, simulque ad
hilarem vitae usum excitat. Ue Torquato ejusque moribus vide ad Od.
4,7- Scripta videtur A. u. c. 733.
1 — 3. [Si potes] ' Si potes hoc abs te impetrare, ut mecum accumbas,'
&c. — [Jrchiacis] ' simplicibus quidem, sed simul salis elegantibus,
quales vendere solet Archias,' faber lectarius Romae tunc notus. — [olus
omne] rb kiriTvxov, brassicam, betam, cichorea, legumina, &c. — [Su-
premo — so/e] ' sub occasum solis, ad vesperam, itaque negotia tua ad
finem perducere poteris.' Romanis inter horam undecimam et duo-
decimam, nobis mense Septembri exeunte sub horam septimara.
K4
200 INTERPRETATIO. [epist.
4 — 7- [iterum Tauro] T. Statilio Tauro II. cum Augiisto VIII. cos.
A. u.c. 728. — [diffusa'] ex doliis in cados, unde doliari opponitur vinutn
diffusum. Vinum igitur lioc erat quinque annoruni, pro Italico satis
recens, ita tamen, ut in simplici domo sine nimiae parcimonise ac sordium
reprehensione convivis apponi posset. Minturna, Auruncorum oppidum
ad ostia Liris fl., a quo Sinuessa distabat ix. m. p. Petrinus mons est
Sinuessanae civitati imminens vel ager Sinuessae vicinus. Comm. Cruq.
Hodie Rocca di monte Ragoni. Sinuessanum autem viiium melioribus
adnumerabatur, non tamen optimis, Falerno, Csecubo, Setino, Formiano.
(Martial. 13, 111 et 113.) — [Si] ' Si quid melius vini habes, per ser-
vuhim ad me afferendum cura.' Arcessere rem recte dici patet ex Cic.
ad Att. 16, II, ejus librum arcessivi. — [itnperium fer] ' quod in con-
vivas quodammodo exercebat dominus convivii.' — [spkndet focus']
Lares tali die tergebantur cera, fuligo foci amovebatur. — [tibi] ' ia
honorem tuum.'
8 — 10. [Milte] ' Omissis omnibus curis, quae solent agitare viiam
humanam inter spes plerumque fallaces honorum et studium opibus
alios superandi.' — [Mosclti] " Hic Pergamenus fuit rhetor notissimus;
reus veneficii fuit, cujus causam ex primis tunc oratores egerunt, Tor-
quatus hic et Asinius Pollio." Porph. Videtur tota ista causa Torquato
ipsi diflicilis fuisse et molesta. — [nato Ceesare] Sic nude dictum vix
aliter intelligi potest quam cum Comm. Cruq. de die nitali Ciesaris
Augusti, qui incidit in xiv. Kal. Octobr. (23 d. Sept.) — [Dat veniam']
et propter Augusti natales et quia erat (ut est in Kal. Maff. 1. I. p. 398,
et p. 407) N. P. (= nefastus prior) ; priore igitur diei parte jus dici a
praetore non poterat.
11 — 15. [benigno] ' multo et liberali et faceto extendere (ut ex gloss-
habent codd. multi) : id est, usque ad ejus finem exigere.' Sic
Tiivuv vvTtra. — [Quo mihi fortunam, si] Solita est haec Latinis ex-
clamatio, velut propter loquentis impatientiam ac festinationem, omisso
verbo optem, queeram ; quo, dat. antiq. quoi, ' quorsum.' Ovid. Am. 2,
19, 7, Q.UO mihifortunam, quee nunquam fallere curet? De divitiis certe
Horatii aequales intelligebant, non ut recentiorum nonnulli, de oppor-
tuna Isetaiidi occasione. — [Assidet insano] ' Quasi consulto locum
occupat insano proximum, ideoque ei TrapaTrXjjffWf, simillimus est.'
Hac tropica significatione videtur aTca^ Xtyo/itvov, formatum ad analo-
giam V. dissidere ab aliquo. — [inconsultus] " Qui liberius et dissolutius
se Isetitiae tradunt, ipsi se furere (Od. 2, 7, 28), desipere (Od. 4, 12, 28),
{fiaviivai Pseudanacr. 13, 12), velle aiunt." Doering.
16 — 20. [designat] designare 'constituere,' deinde: 'constitutum
exsequi, patrare ;' quo usu invenitur apud Terent. Ad. 1, 2, 7, «a»»
illa, ques ante hac facta sunt, Omitto : modo quid designavit ! ubi Dona-
tus : ' designare est rem novam (atque insignem) facere in utram-
que partem, et bonam et malam.' Est igitur: ' Confidenter ebrius et
sentit et facit, quae siccus vix auderet.' — [Operta] secretos et veros
sensus convivae ipsius, qui alias eos difRculter cum aliis communicaret^
— [inertem] " alias ignavum ac timidum ;" (Tac. Hist. 1, 46, Iner^
pro stremio in manipulum redibat.) — [addocet artes] poesin et elo-
quentiam, dum excitat ingenium. — [Fecundi] ' copiosi et abundantes,
qui semper a pincernis repleantur.' — [Contractd] 'arcta, angusta.' Schol.
— [solutum] ' ab omnibus illis quasi vinculis, quibus curse nos onerant.*
LiB. I. 6.] INTERPRETATIO. 201
21 — 25. l^prociirarel Hocdicit: ' me ipso inspectante servus structor
mensam, ut decet, apparabit.' Pendet autem v. procurare et a v. idoneus
(ad providenda omnia, iTnrriSiioQ otKOvofitXv) et a v. imperor. — [im-
peror] pro imperatur mihi dixit ad analogiam v. jubcor. — '^turpe torar\
ne synonymum sit v. iynmunda, explicabimus : ' usu detritum et coloris
evanidi.' — [ne Jion] ' ut pocula et patinse argentei speculi instar splen-
deant.' — [eiiminet'} 'extra limen donius meoe quum exierit, propter
garrulitatem temere divulget convivarum sermones.'
26, 27- [Butram Sepliciumquel sodales Torquati et Horatii nobis
ignoti. — [coena prior] ' ad quam prius quam ad meam fortasse invi-
tatus est.' — [Sabinum^ Sabinum hunc alii voUint esse A. Sabinum,
Ovidii amicum (Ani. 2, 18, 17), cui olim tribuebant tres Heroides Ovi-
dianis plerumque subjuncfas, re vera autem compositas demum circiter
a. 1467, ab Angelo Quirino Sabino, grammatico Italo ; alii Sabinum
Tironem, qui librum Cepuricon Maecenati dicavit. (Plin. H. N. 19, 10.)
28 — 31. [umbris] ' convivis a convivatore non invitatis, sed quos
qui invitati sunt interdum secum ducunt.' Cfr. Sat. 2, 8, 22. Plures
autem dicit ad summum quatuor, quibus solitus novenarius convivarum
numerus expletus esset. Varro, apud Gell. 13, 11, dicit convivarum
numerum iiicipere a Gratiarum numero et progredi ad Musarum. —
\_Sed nimis\ ' Nolim tamen nimius sit umbrarum tuarum numerus, ne
quum arcte accumbere cogamur, foetor alarum (quem caprttm CatuII,
€9,5, hircum Epod. 12,5, vocabant) nobis molestus fiat.' — [rescribe^
' Quocirca rescribe, cum quot comitibus ad ccenam meam venturus sis.'
Schol. Ut omnia apte praeparari possint. — [rebtisl 'negotiis juris civilis
ac litibus.' — [falle clientem] 'clam subtrahe te clienti qualicunque
(non solum Moscho illi), qui vel sub occasum solis, hora minime oppor-
tuna, te de causa sua consulere eamque te docere cupit, atque atrium
domus tiiae servat (id est, anxie explorat, necubi tute appareas vel etiam
ostiarius aliquis, per queni ad te admittatur), per ostiava posticum {iptv-
io^vpov in posteriore aedium parte) evadens.'
EPISTOLA VI.
Argum. Missa est ad Numicium quendam, hominem prorsus ignotum,
de cujus indole ac moribus vix quidquam ex ipsa Epistola elicias, etsi
tam multa in ea oculis plus quam lynceis vidit Wielandus, ut facete
dixerit Jacobs, Numicii efiigiem ab hoc expressam simillimam esse Demi
Atheniensium a Parrhasio picti, in quo auctore Plinio (35, 10, s. 36,)
artifex volebat omnia pariter ostendere. Numicio, juveni bona indole
praedito (alioquin enim Horatius eum in sodalium suorum numerum
non recepisset :) consilium dat, ut certum quoddam vivendi propositum
eligat, electumque constanter teneat, nec in vivendi genere perpetuo
nutet, quemadmodum plerique mortales. Scriptam arbitratur Kirch-
nerus A. u. c. 738. Certe scripta est post A. u. c. 729, ut docet v. 26.
1, 2. [Nil admiraril A ridiculis Horatii obtrectatoribus hsec verba
data opera in deteriorem partem explicari solent, quasi exhaustis
corporis viribus et vitas taedio captus in ea proruperit ; sed nihil
profecto aliud fecit, quam ut repeteret antiquissimam Graecorum doc-
trinam, quae primum potissimum ad naturae (paiv6p.iva priscis mor-
talibus terrorem incutere solita, deinde et ab Epicuro et a Stoicis
K 5
202 INTERPRETATIO. [epfst.
praeterea partim ad nimiatn bonorum externorum appetitionem mode-
randam diviiiasque despiciendas, partim ad omnis generis timores forti
animo abjiciendos relata est. — \^prope~\ sententiam iracaSo^ov aliquanto
mitigat, prorsus ut Sat. 1, 3, 98, utilitas jtisti prope mater et aqui. —
\una Solaqiic^ Apud Cic. aliquoties est mins soliis sine copula : unus
alios non excludit, sed unum tantum ponit praecipuum ; solus contra
omnes alios excludit. Kcenig.
3, 4. \_hunc solem] StiicTiKwc, ' quem omnes admiratur.' — [certis —
momentis] ' motibus semper aequalibus, circuitu fixo.' Cic. de N. D. 2, 62,
Circuitus solis et lunce reliquorumque sideriim — speclaculum hominibus
prcehent : nulla est enim insatiahilior species, nulla pulchrior, ' Verus
philosoplius, acer investigator et diligens earim rerum, quis nalurd invo-
lutcB videntur (Cic. Tim. 1), tranquillo animo coelum contemplatur,
{aVTavYti Trpoe '0\w/i7roj/ drap/3/;roi!Tt TrpoirwTrocf,'.)' Liberi sunt igitur
philosophi (nam non de solis Epicureis agit:) ab iis timoribus, quos
popelio superstitioso incutere solent mathematici.
5 — 7- [_quid censes'] Cic. de Lege Agr. 2, 17. Qi»d censetis — quo
timore exteras nationes fiituras ? Solita est consuetudinis formula, qua
ei, ex qiio aliquid quserimus, acrius instamus, quam si languidius sic
interrogareinus : ' Q.uo timore exteras nationes futuras censetis 1 ' et
breve spatium meditandiquid respondeat ei concedimus, nostrum tamen
ea de re judicium aut clare proponimus, aut saltem significamus, ut hic :
'admirabilia non esse.' ' Quomodo spectanda censes munera terrae —
quo sensu, dico, et ore ?' — [munera terraf] aurum, argentum, marmor.
— [maris] munera, margaritas, purpuram. — [extremos] ut Od. 1,
35, 30 : ultimos Orbis Britannos. — [Ludicra] ' ludos publicos,' ut
ssepe apud Livium. Cogitandum autem non solum de summa cupi-
ditate, qua plerique inhiabant gladiatoribus et circensibus, verum etiam
de incredibili studio in talibus poni solito ab iis, qui ludos edebant,
aediles dico et praetores, quo aemulos magnificentia vincerent populique
favorem sibi conciliarent. Pers. Sat. 5, 176.
9 — 13. [miratur] 'stupet;' etiam in malis, ut Lucan. 2, 28, Necdutn
est ille dolor, sedjam metus; incubat amens Miraturque malum. — [pavor]
Cic. Tusc. 4, 8, Pavorem, metum mentem loco movenlem. — [simul] ut
saepe pro simulac. — [species'] appearance, {phantasm, Passow.) — [ex-
terret] iicTrXjjTTei. Cic. 1. 1. terrorem, metum concutientem. Jam non
sine arte per lotum locum utitur vocabulis mediis et cupidini et metui
aeque convenientibus ; nam etiam qui vehementer cupit, nec opinata
boni specie subito oblata exterretur, concutitur ; ejus mens ex sede sua
et statu demovetur. Sagax quidem, etsi non prorsus necessaria, est
Jacohsii L. V. p. 157, conj. externat. Horatius hoc v. nunquam
usurpat, sed praeter Catullum 64, 70, et 164, etiam Ovid. Met. 11, 77,
Externata fugam frustra tentabat. — [spe] Spes est opinio cujusque rei
futurae.
15 — 18. [Insani] ' Neque id, quod dixi, de rebus externis dumtaxal
valet. Quid, quod etiam ipsius virtutis studium nimis ardens omnem-
que modum excedens, quod affectant Stoici et G^-mnosophistse, justa
reprehensione stultitiae atque nescio cujus in alios iniquitatis non caretS
Nam, ut ait Cic. Tusc. 4, 25, Studia vel optimarum rerum sedala tamet
et tranqiiilla esse debent.' — [/ nunc] ' Quod si, quae dixi vv. 9 — 16.
tute concedes, aliter fieri non potest, quam ut tuum judicium de boni;
IIB. 1. 6.] INTERPRETATIO. 203
externis (quod quale sit ex te quaesivi vv. 5 — 8 :) in hunc raodura
aperias, stulti protecto esse pro finibus honorura habere ea, quae prima
esse plerique mortales ducunt.' — \_argentum^ factum, in primis coela-
tum. — [marmor veius] anaglypha et statuas ab insignibus meliorum
temporum a Pericle ad Alexandrum M. artificibus confectas. — \_ara1
vasa prsesertim Corinthia. — [artes'} cetera artificum opera illustria,
(ut Od. 4, 8, 2.) quo voc. significat etiam tabulas pictas. — [gemmis'\
Complectitur et lapides pretiosos, maxime vel incisos vel anaglyphos, et
uniones. — [Tt/rios~\ ' vestem stragulam purpuream, dibapha.'
19 — 23. [Gaude\ Duplicem modum jam significat, quo quis bona
illa vv. 17, 18, enumerata sibi parere queat, primum eloquentiam, qua
ad honores lucrum afferentes perveniat, deinde negotia forensia ; ' agas
licet vel causidicuni, vel feneratorem ad Janum medium.' — Jam
plerique horaines negotiis gestis sub meridiem domum redisse videntur:
hic vero lucri piEeter raodum cupidus vesperi demum domum redire
jubetur. Quo tandem consilio? Videlicet ut etiam foro relicto per
domos privatas eraendo, vendendo, conducendo aliquid quaestum faciat.
— [A'e plus\ ' Naviter corripe undique pecunias, ne Mutus ilie, cui
invides, ditior sit te, quum partim opss suas non assiduitan neque
sollertiae, sed tantummodo conjugis doti, id est, cseco casui, debeat,
partim, (de qua re jure indignaris) tenuiore loco sit ortus.' — [Afutusl
homo ignotus; fictum esse nomen non credo. P. Albvtivs P. F.
MvTvs est apud Grut. 302, 1. — [emetat} aTra^ Xtyofievov 'metat
ex agris.' — [indignum^ ut alibi mirum, malum, ttefas, per exclama-
tionem. — [mirabilisj ^TjXojrog, ' dignus quem adrairere.' Respicit ad
V. 1, Nil admirari.
24 — 27- [Quidqidd} Nexus : ' Verura in hoc immoderafo lucristudio,
hoc quoque solent oblivisci plerique, fluxa et caduca omnia esse, quse
vulgus pro summis bonis habet. Atque ut continuo novae hominum
«etates oriuntur et ex terrae sinu novse semper opes effodiuntur, sic qui
nunc vivunt, mox occident, quae nunc splendent et magnifica ducuntur,
brevi obscurabuntur ac peribunt. Hoc tu nunquam obliviscere, ut a
morbo illa opes corradendi liber maneas. Morienduin tibi est, etsi
squales tui te vel maxime suspexerint.' — [Porticus Agrippa} Porticus
Neptuni s. Argonautarum, a M. Agrippa a. u. c. 729 exsedificata et
picturis rerura ab Argonaulis gestarura exornata. (Dio Cass. 53, 27-)
Sub hac frequenter deambulabant Romani. — [via Appil Epod. 4, 14.
Sat. 1, 5, 6. Frequentabatur semper a divitibus in villas suas per
Campaniam sitas comraeantibus. — Numa et Ancus ii inter reges, quo-
rum cara Romanis nomina velut in proverbium abierant.
28, 29. Nexus : ' Nihilominus, etsi scimus mortem nobis instare,
tamen natura sic jubente vivendi finem aliquem singuli mortales sibi
constituant necesse est. Jam in corporis quidem sanitaie tuenda
universi uno consensu hoc praeceptum sequuntur : ' Morbo ubi tentaris,
statim quaere medicinam!' Similiter omnes dicunt se recte, id est,
naturae convenienter, ac propterea beate vivere velle. At in hac vita
beata quaerenda, non, ut in valetudine sustentanda, una ac simplici
ratione utuntur, sed ambigunt de vero fine bonorum et unusquisque
pro sua indole proprium sibi statuit, vel virtutem (v. 29) vel divitias
(vv. 31 — 48) vel honores et gratiam popularem (vv. 49 — 55) vel
victum quam lautissimum ( vv. 56 — 64) vei tandem amores (vv. 65 — 67).'
K 6
204 INTEIIPRETATIO. [epist.
Jam quis inter tot hos fines praestet, equidem non definio, sed lioc unum
contendo, certum aliquem finem, quem impensa opera persequamur,
eligendum esse, ne, diim modo hic, modo ille meniis oci\lis observatur,
velut caeci erremus neque ad ulluni unquam perveniamus. Electio
autem illa res est tranquillae meditationis ac firmi propositi.' — [/«Vus
aut renes] 7r\fi;pTrt£ icai vf^ptrif. Idem versiculus est Sat. 2, 3, ](i3.
30 — 32. [omissis — deliciis^ ^r) QpvTTTOv. ' Renuntiandum est volup-
tatibus harumque desiderio occulto ; nec unquam lamentandum, duram
vivendi rationem a te electam esse.' — [Hoc age] ' uni virtuii fortiter
stude.' Vide ad Sat. 2, 3, 54. — [^Viriutern] ' Quodsi contra, quae de
virtute disputantur a Stoicis, inania verba putas, ut lucorum religionem
multi contemnunt, eosque nihil nisi arbores putant non numini alicui
sacratas, sed liominum iisui destinatas, huic rursus rationi convenienler
vive ; ergo quaere tibi opes negotiatione et niercatura.' — [yerha]
Ultima Bruti vox apud Dionem, 47, 49, 'Q TXrifiov, aptTi}, XoyoQ ap'
t](t6
iyw Se at 'Qg tpyov ifdKovv ai 6' iSovXtvt^ '^XV- — [pccupet'^
occnpare, ipGdvHV, praoccupare ; Od. 2, 12,. 28. Liv. 1, 14, bellum
facere occupant.
33 — 35. \_Ne Cibyralicd] ' Simul ac mare apertum est alios prae-
veniens naviga Cibyram magnam (urbem Phrygiae magnae, propter
ferramenta celebratam), atque in Bithyniam, quo ante aemulos appulsus
optimas quasque merces pretio quam minimo coemas. Illud vero ante
omnia tibi propositum sit, ut mille talenta, &c. acquiras.' — [rotun-
dentur] ' compleantur.' Omne enim quod rotundum est, ab omni
parte est perfectum. — [succedant~\ ' ad duo priora pauUatim accedant.'
— [(iuadret'\ ' eflSciat, ut quatuor millia talenta possideas.'
37, 38. [regina Pecunia] eadem imagine, qua apud Cic. de Or. 2,
44, poeta : fiexanima atque omnium regina rerum oratio. — [Suadela^
IliiOw, Ennio Suada (Cic. Brut. 15), persuadendi dea, Quintil. 10, 1,
82. — [Fenus] hic pro venustate et gratia. Plin. 35, 10, omnibus — deesse
eam Venerem, quam Grmci %dpiTa vocant.
39 — 44. [Cajjpadocum rex] Quo tempore haec Epistola scripta est,
regnabat ultimus Archelaus (a. u. c. 718—771)- J^™ de ejus de-
cessore Ariobarzane scribit Cicero (a.u.c. 704) ad Att. 6, 1, Nihil
ilto regno spoliatius, nihil rege egentius. Ib. Ep. 3, Ariobarzanes, rex
perpauper, cui inopise ita reges illi medebantur, ut mancipia sua, id est,
homines glebae adscriptos, venum darent. — [A^e fueris] ' Tu noli tam
pauper esse quam Cappadocum regulus : ergo quovis modo rem quaere :
et bellum habes opum exemplum, L. LucuUum dico.' — [sccnce] quum
splendidam aliquam pompam vel triumphum in tragoedia histriones
imitarentur. Cfr. Epp. 2, 1, 190. — [prabere} ' commodare,' ut sole-
bant etiarn iis, qui munera gladiatoria edebant, amici suppeditare
statuas aliaque circi ornamenta. — [tolleret'] «rrparjjyoe, Plutarchi Luc.
39, praetor, qui spectaculum edebat.
49 — 51, [species et gratia] ' splendor externus (latus clavus, sella
curulis, fasces) et aura popularis.' — [servum] nomenclatorem, cujus
erat ediscere nomina singulorum prope civium, quo, si prensabat domi-
nus, UTUimquemque nomine appellare posset, postquam servus hoc ei
dictasset, ejus auri insusurras>et. — [lavum latus] quod nomenclator
hero tegebat ; fodicure autem (id est, saepe et acriier fodere, pungere,
vellicare) solebant latus, quo signo attentos redderent de aliqua re
LIB. I. 7.] INTERPRETATIO. 205
monendos, li. 1. ut salutarent hunc vel illum hominem de plebecula. —
[trans pondera] ' Propola in taberna sedens ante se habet positam
trutinam ac pondera, ad quae merces suas, oleuni, piper, ihus, salgama,
cetera adventoribus vendit. Jam qui honores non captat, transit ne
intuens quidem iiiBnise sortis hominem ; ambitiosus a sedulo nomen-
clatore jubeiur ei trans sordidum istum apparatum ponderum ac men-
surarum dexteram aeque comiter porrigere, ac si familiaris essetjSperans
fore, ut ejus sufFiagium sibi conciliet.'
52 — 55. [^Fabia — Velma~\ duee ex xxxv. tribubus Romanis. ' Homo
igitur gratiosus sufFragia tribulium suorum tibi conciliabit ;' vel, ut
aiebant, ' tribum suam tibi conficiet.' — [Cui libeQ divise : 'dabit ei,
cui dare ipsi placet;' non junctim cuilibet, ' primo cuique.' — \hic
fasces] Est utique tertius aliquis plebeius. — [importunus] ' propter
morositatem incommodus et inexorabilis.' — [curule — ebur] sellam
curulem, consulatum. — [Fratcr, Pater] fratres per blanditiam interdum
appellabant homiiies aetate sibi aequales, patres seniores. — [/ace/us]
'blande et comiter.' — \adopta~\ Sic primum quemque tamquam cog-
natum salutando sibi conciliare festive vocat adoptare.
56 — 59. [lucet] Prima enim luce venatum ibant. — [GargiliusJ
' Quodsi nobis moUioribus niinis molesta est vera venalio, imitemur
saltem Gaigilium illum, qui eam simulare solitus feras einebat confectas
ab aliis, quibuscum constiluerat, ut sibi extra portam praestolareiitur.' —
[Differlum — forum populumque] 'forum differtum populo.' Juvenis
vanissimus sollertis ac divitis venatoris speciem apud populum captans
cum magno numero servorura, mulorum, retium, venabulorum venatum
ibat. Aliunde notus non est.
€1 — C4. [crudi — tumidique] Saepe cibo nondum concocto, guiosi in
balneuin descendebant, quo rursus famem sibi excitarent ; ciijus stul-
tiliae tamen haud raro subita morte pcenas luebant. Eundem in morem
invehuntur Pers. 3, 98. Juven. 1, 142, Poena tamen prcesens, quum tu
deponis amiclus Turgidus et crudum pavotiem in balnea portas ; Hinc
subita vtortes atque intestala seneclus. — [Ccerite cerd] Gell. 16, 13,
Primos municipes sitie suffragii jure Carites (incolas oppidi Caere in
Etruria A.u. c. 365.) esse factos accepimus, concessumque illis, ut civi-
taiis Romance hotwrein quidem caperent, sed negotiis tamen atque oneribus
vacarent, pro sacris bello Gallico receptis custoditisque ; hinc tabula
Ceerites (Horatii Cares cera) appellatce versd vice, in quas censores
referri jubebant, quos nota; causd suffragiis privabant. — \J.nterdicta
voluptas] ab Ulixe, quum Solis boves immolarunt. Odyss. X, 271.
65 — 68. [Mimnermus] Colophonius, poeta elegiacus, qui Solonis
ffitate floruit. Fragm. ed. Bach. p. 27, Ttf It (Sio^, ri Sk rtpirvov
aTtp XP*"'^'?^ ' A.<l)poSiTt]Q ; TtOvaiijv, OTt /xoi fitjKkTi Taiira ^eXot,
KpviTTaSiii ^iXorrjt' i^<i'- M*'^'X*' Sutpa Kal tvvt]. — \_istis] hic quoque
vim suam secundae personae inservientem servat : ' his, quae tu nunc
ipsum legis.' — \_Candidus] ' simplici ac sincero animo.'
EPISTOLA VII.
Argum. Maecenas, qui poetae consuetudine nunquam non admodum
delectaretur, quum aliquando Horatius, etsi poHicitus intia paucos dies
206 INTERPRETATIO. [epist.
se rediturum, diutius urbe abesset, id aegre tulisse videtur. Jam igiiur
poeta (circiter a. u. c. 731) lianc epistolam (sane antequam ederetur
cum illo communicatani) scripsit, qua et hanc absentiam excusaret et
omnino libere eloqueretur, qua ratione a majore amico sese tractari
vellet. Scripsit autem lianc Epistolam ideo quoque, ut etiam xquali-
bus suis, atque in primis obtrectatoribus, qui eum pro Macenatis
parasito habebant, clare demonstraret, quae sibi necessitudo cum illo
intercederet, libertati etiam philosopho dignae minime officiens.
2 — 6. [Sextileml Anno demum u. c. 74G, hic niensis Jugustus
nominatus est. Dio Cass. 55, 6. — l_AtquQ Kairoi. 'Confiteor: atta-
men, quum hoc sic se habeat, dabis cet.' — [Si me~\ Nostra lectio sermonis
quotidiani formula est reperiturque etiam Epp. 1, 16, 21. Plauti
Trin. 1, 2, 14, Bene hercle est illam tibi berie valere et vivere. Ter.
Heaut. 3, 1, 21, Valet atque vivit. — [yeniam~\ ' ut absim hoc mense,
quo calores austrini (Virg. Ge. 2, 270, lo Scirocco :) in causa sunt,
ut multi homines moriantur, quocirca ubique in funebres pompas
incurrimus.' — \Jicus prima\ Puto eas esse, quae ab Italis fichi fiori
appellantur et, si immodice assumuntur, facile febres gignunt, posteri-
ores fructus fici biferae quum sint saluberrimi. — \_Designatores~\ (under-
takers) manripes erant et ordinatores funerum, qui pro certa mercede
funera curabant adjuti ab administris atratis s. pullatis, libitinariis
minoribus. Tab. Heracl. ed. MarezoII. p. 53, neve eum, qui presconium,
dissignationem (sic) libitinamve faxit, decemvirum renuntiato. Dccorat
autem nescio quid faceti habet pro stipat, itemque licloribus pro appari-
toribus.
8, 9. [sedulitas\ ' in patronis salutandis atque in Forum deducendis,
in ceteris amicis, in primis cubantibus, frequenter visendis,' &-c. —
\opella\ ' quotidiana negotia, quibus in Foro dumtaxat vacare pos-
sumus, tamquam advocati, sponsores.' — \resignat\ ' facit, ut coram
testibus aperiri debeant, quum, qui scripserunt, mortem obierint.'
10—13. [Quodsi\ H. I. temporis conditio. Sat. 2, 3, 10. JEn.
5, 64, Praterea si nona diem mortalibus almum Aurora extulerit. —
\illinet\ Primara hiemem significat, ubi montes Albani jam nive asper-
guntur. Cic. de Div. 1, 11, tumulos Albano in monte nivales. — [ad
mare\ in oppidum aliquod maritimum, Veliam, Salernura (Epp. 1, 15.)
vel etiam Ostiam Intimae amicitise significatio inest in vv. vates tuus,
ut Od. 2, 6, 24, vatis umici ; id quod non intellexerunt, qui in hac
Epistola satis acrem Horatii cum Maecenate expostulationem repperisse
sibi visi sunt. — [Contractusque leget\ ' Omne, etiam levissinium frigus,
quod quam molestum mihi sit probe nosti, vitaturus, vestibus involutus
me quantum potero, dura commode lego, contraham atque incurvabo.'
Sat. 2, 7) CO, Contractum geiiibus — caput. ■ — [hirundine primd\ Circa
diem xx. mensis Februarii. Ab hirundine autem ssepe ver designatur.
Hesiod. O. et D. 566. Cic. ad Att. 10, 2, \a\ayivaajam adest : (unde
mare mox erit apertum.) — Ergo minimum septeni menses ab urbe
afuturus erat Horatius.
14 — 18. [No7i\ ' Jam minime Kgre tu feres absentiam meam, ubi
scieris, ideo tantummodo me abesse ab urbe, ut sanitati tuendae operan
dem. Hoc igitur pro amicitia tua libenti animo mihi concedes existi-
mans novum Iioc fore beneficium in me collatum, par utique illis^
quibus tam liberaliter me ante affecisti, quum id semper spectares, nei
IIB. I. 7.] INTERPRETATIO. OQY
dona tua quocunque modo unquam mihi onerosa fierent : nam profecto
tu nequaquam similis es Calabrorum illorum, virorum sane bonorum,
sed politioris vitae ignarorum cet.' — \_Beingne^ Gratias agens urbane
donum hospes recusat, Similiter Aristoph. Ran. 509, 6E. Sevp' ('trrtOi.
JfijAN. KaXXtffr', tiraivai — 9E. *AX\' tiai9i dfi' tfiot. SAN. Trdvv
caXwc- — [Tam teneor] ' Tam obligatus tibi sum dono, quod offers, quam
si eodem onustus domum redirem.'
20 — 23. [doyiatl 'abjicit velut in barathrum ea, quas ipse fastidit.'
Sen. Ep. 120, Mulli sunf, qui non donant, sed projiciunt. — [^segesl Pro-
▼erbii speciem habet illud M. Pinarii apud Cic. de Or. 2, 65, Ut
semenfim feceris, ita metes. — [^ait esse paratus^ Graeca constructio (6
dyaOoQ Kai ^povijuoc to7q d^ioig (pijalv dvai 'eroifiot;') haud rara apud
poetas Latinos post verba affirmandi et sentiendi; Od. 3, 27, 67> Uxor
invicti Jovis esse nescis. Catull. 4, 2, Phaselus ille Ait fuisse navium
celerrimus. Virg. JEn. 2, 377) sensit medios delapsus in hostes. Etiam
apud Tacitum Hist. 4, 55, ipse hostis populi Ro. quam socius jactabat. —
{dignis^l ut saepe, absohite. Laberius apud GelL 17, 14, Beneficium
dando accepit, qui digno dedit : et quidem dativ. de personis, non, ut
alii opinantur, ablativ. : ' ad ea donanda paratus, quae digna et se et
amico sint.' Est igitur: 'Ait se esse promptum ad beneficia imper-
tienda honiinibus talia merentibus et tamen, quantumvis bonus et bene-
ficus sit, propter id ipsum quod sapiens est, eodem tempore miniroe
ignorat, quemadmodum ignorare solent stulte benefici, quid distent, ut
aiunt, ara lupinis, id est, dignos ab indignis prudenter distinguit; illos
sublevat et honorat, hos despicit ac sine donis dimittit.' — [cBra lupinis']
Proverbium ortum ex comparatione pecuniae et lupinorum, quibus
quasi fictitia pecunia utebantur et aleatores et histriones in scena.
Plaut. Pten. 3, 2, 20, Ag. Agite, inspicite ; aurum est- Coll. Profecto,
speetatores, comicum : Maceruto hoc pingttes fiunt auro in barbarid boves.
24. [Dignum^ Constructio videtur expedienda ad normam loci Lu-
cretiani 5, 1, dignum — carmen Condere pro rerum majestate hisque
repertis ; ut sit according to the worth or merits. ' Ergo etiam me talem
praestabo, qualem requirit laus bene de me merentis, id est, laus et
virtus tua.'
25 — 27- [usquam'] 'in quemcunque locum extra urbem.' — [Forte
latus] patiens laboris (Quintil. Prooem. 27), quod requiritur ad urbis
plateas percurrendas, colles ejus ascendendos cet. — [angusta] Tenuis
(Od. 1, 33, 5), brevis (Martial. 4, 42, 9)frons pro pulchra habebatur.
Tunc autem, pracanus cum esset (Epp. 1, 20, 24) frons calvitio dilatata
erat.
28 — 32. [Forte] 'Jam vero quoniam fieri nequit, ut pristinoe vires
mihi redeant, liberum certe me esse cupio.' — [vulpecula] Ingeniose
sane Bentl. conjecit nitedtila, maxime, quia vulpes frumento non vesci-
tur. Eum autem secuti sunt recentiores omnes praeter Schmidium,
qui sapienter aurem praebuit Jacobsio (Lectt. Venus. p. 99) docenti,
antiquissimos apologorum inventores probabilitatis externcB vel dicam
physicae longe minorem rationem habuisse quam doctrinae, quam per
hujusmodi involucra popularibus suis tradere vellent : sic in eorum
fabellis leonem, bovem, capram una venatum ire, oves glandibus et
pastorum pannis, leones ferina assa vesci, montem parturire nasci
murem, ac similia. — [cumeram] Vide Sat. 1, 1, 53. — [procul] de
208 INTERPRETATIO. [epist.
quovis intervallo, etiam exiguo, ut Sat. 2, 7. 105. Virg. Ecl. 6, 16.
JEn. 10, 834. — [cavum—quem} Sat. 6, 2, 116.
33, 34. \_compellor'] ut Sat. 2, 3, 296, 'increpor; si ad me applicari
potest.' — [^resigno^ Vide Od. 3, 29, 53. ' Omnia reddo.' Hoc igitur
dicit : ' Quodsi re vera in me quoque quadrat imago vulpeculse illius
avidae atque inconsultae, neque aliter libertatem recuperare possum
nisi omnibus, quse dono accepi, renuntiando, hoc ultro faciam ; nec hoc
nimis diffitile mihi erit; nam,' &c. — {^altilhanl ' Nam non tum
demum, quum satur sum glirium, leporum, turdorum, attagenum, dicis
causa laudare soleo simplicem rusticorum vitam, sed deliciis illis quo-
tidie carere possum, nunquam eas desideraturus.'
36 — 38. \_verecundum} Od. 2, 18, 12, nec poteniem amicum Largioru
flagito, Satis beatus unicis Sabinis. — \rex\ Reges suos nominare
humiliores solebant amicos nobiles ac locupletes. Epp. 1, 17, 20.
Martiai. 2, 18, 8, Qui rex est, regem, Maxime, non habeat. — \jiater'\
Sic sine ridiculi specie tunc Horatius appellare poterat Maecenatem
tribus quatuorve aniiis natu majorem. — \Inspice, si possum~\ ' Agedum
experire, annon possim,' &c. Indicativus certum accepta restituendi
propositum exprimit, et frequenter sic Comici. Ter. Phorm. 3, 3, 30,
Fide opis si quid potes afferre huic. — [reponere\ Piaut. Pers. 1, 1, 38,
Ut mihi des nummos sexcentos ; — Quos continuo tibi reponam in hoc
triduo aut quatriduo.
39—42. [Telejnachus] Odyss. S, 601— G07, "iTTTrovQ 5' iIq 'l9aKt]V
oiiK d^onai, dWd aoi. aiiTi^ "EvQd^t \ti\pij) ayaX/ia* 2ii ydp irtSioio
dvduang EvptoQ — 'Ev S' 'I9a(cy ovr' dp dpofioi tvp'eiQ, ovrt ri Xti/xwv
Atyi/Sorof, Kai fidWov tnrjparoQ i-mrojioroio. — {_patientis\ Est
Horaericum TroXin-Xaf, raXatriippuJV, epitheton herois perpetuum, cui
male substituerunt nonnulli sapientis, cujus laudis hic nullse sunt
partes. — [7//tace] Nominativus Graecus aptior est h. 1. propter junc-
turam cum vv. locus — porrectus quam gen. Lat. — \Porrectus'] Sic
Caesar B. G. 2, 19, porrecta ac loca aperta. — [tibi'] refertur et ad v.
apta et ad v. relinquam.
43, 44. [regia Roma] cfr. Od. 4, 3, 13, et 14, 44. — [vacuum'] 'non
frequens et populosum, sed propter boc ipsum liberum a strepitu urbis
studiisque meis aptum.' — [imbelle] ' ubi omnia tranquilla sunt et
placata.' Sat 2, 4, 34, moUe T. Juven. 6, 296, Miletos Atque coro-
natum et petulans madidumque Tarentum.
45 — 50. [Philippus] Haec narratiuncula ita cum praecedentibus con-
nectitur, ut Vulteii exemplo satis lepido demonstret virum prudentem,
ubi casu aliquo coUocetur in statu suae conditioni atque ingenio minus
conveniente, etiam quum non levi jactura ex eo sese extricaturum esse,
quo magis sibi aptum occupet. — Confundunt nounuili interpretes L.
Marcium Philippum filium cos. A. U. c. 698, qui fuit vitricus Augusti,
cum ejus patre cognomine cos. A. u. c. 663, de quo loquitur Horatius.
— [fortis] Optime ejus indolem adumbrat his verbis Cic. de Orat. 3, 1,
homini vehementi et diserto et in primis forli ad resistendum Philippo.
— [Strenuus] igitur ' semper in causis agendis occupatus ;' forlis, ani-
mosus et validus ad resistendum adversariis, potius quam in re militari.
— [octavam] nobis inter secundam et tertiam pomeridianam.- — Carina,
vicus celeber Romae in regione quarta, ubi templum fuit Telluris, aedes
Junonis Sororia, domus Q. Ciceronis, Ponipeii, aliorumque principum
LiB. I. 7.] INTERPRETATIO. 209
civiiim. — [Adrasum'] 'praetonsum.' Schol., recens rasum, et, quod ad
\ capillos attinebat, atlonsum ; de barba enim et de capillitio intelli-
\ gendum puto, ex quo aliquantum curtato statim perspiciebat Philip-
[ pus adventorem esse, non tonsorem ipsum, quem alloqui dignatus vix
' esset. Petr. 32, Trimalchio pallio coccineo adrasum (recens rasum)
. excluserat caput. — \yacud] Finge tibi tonstrinam Romanam a fronte
i prorsus apertam, superne et a postica parte atque a lateribus centonibus
i vel sipariis adversus solem tectam. Vacua autem, quia illa diei hora
I ceteri adventores barbam et capillos tondendos jamdudum curarant ; hic
otiosus nondum. In tonstrinis autem Romae etiam nunc convenire
solent homines plebeii. Cfr. Sat. 1, 7. 3. — [propr/os] ' ipsum sibi,
non per tonsorem,' qui tum aliquo abisse censendus est, unde non
habebat quocum sermocinaretur Menas. Contra Plaut. Aul. 2, 4, 33,
h Quin ipsi pridem tonsor ungues dempserat. — {leniter] tranquillo animo
et sine ulla festinatione.
52 — 56. [^Demetri] Jam hominis cum pigritia quadam stia sorte
contenti vultus habitusque excitat Philippum, ut jocum sibi paret, non
propter nescio quam invidiam aut malitiam, sed propter meram tvTpa-
I TTiKiav. — [«on Iteve] 'sed dexterrime, (docte et cordate et cate, ut ait
i Piautus Poen. 1, 1, 3.) accipiebat, id est excipere et celeriter exsequi
solebat.' — [doyno] Sicsaepe in Inscriptt. Lat. DoMO Pekvsia, &c. In-
terrogari igitur jubet, ' quae ejus patria sit (quis), quod nomen, quae res
domestica et conditio, ingenuusne an libertus V — [Menam] frequens
servorum ac libertorum nomen populariter corruptum maxime in dia-
lecto Alexandrina, ut Demas, Apollos, Lucas, ex nom. Menodorus,
Demodorus, Apollodorus, Lucanus. Igitur ex hoc uno nomine Phi-
lippus colligebat sibi cum liberto Vulteii alicujus rem fore. Liberti
autem ex usu Romanorum patre nullo, sine patre cerlo nati erant:
quapropter non respondet quaestioni quo palre v. 54. — Verbis cujus
fortunce respondet v. prceconem, lown-crier. Cfr. v. 65. — [sine crimiyie]
irreproachable. — [notum] absolute ponitur: ' notum inter homines
ejusdem conditionis, ita ut ex horum quolibet de moribus et indole sua
sciscitari liceat ;' tum pergit, ' se et properare loco,' &c.
56 — 68. [Et properare] ' et se modo negotiis sedulo vacare victum-
que quaerere, modo uti quaesitis atque otiari, et quidem suo horum
quidque loco, apto tempore, iv Katp(p.' — [parvis] ' tenui censu, ut
ipse sit.' "0/ioiov 6/ioi<f» dti irtXdi^tt. — [lare certo~\ ' sed tamen se
conjugem et domum vel propriam vel conductam habere, non in ccena-
culo dumtaxat habitare.' — [post decisa'] ' quum transacta sint negotia
etiam praeconum, id est circiter horam octavam.' In campura autem
Martium tunc ipsum iturus erat, ut pila luderet vel ludentes spec-
taret.
62, 63. [Mirari] utpote qui punquam in talem domum ad coenara
vocatus esset. — [Benigne'] ut v. 10. — [Neget] Conjimet. hoc sig-
nificat : ' Potestne fieri, ut,' &c. — [^improbus] 'pervicax.'
64 — 69. [vendentem] Tamquam praeco auctioViem faciebat vilium
mercium, quae aliorum erant. — [tunicato] Opifices, tabernarii omni-
noque pauperiores tunica tantummodo, non toga, induti erant. —
[scruta] "quasvulgus ^r«/a« vocat." Comm. Cr. ; unde clarius etiam
elucet vocabuli Latini cognatio cum Gr. >) ypvTi]. Lucilius apud Gell.
210 INTERPRETATIO. [epist.
3, 14, Quidiii ? et scruta qttidem tit vendat Scrutariu' laudat, Prt^-
fractam sirigilem, soleam improbu' dimidiatam. — \_Occupat~\ ^Savei
npoaa^o^itvwv.— lsalverejubei^ Cic. ad Att. 4, 14, Dionijsium jube
salvere ; etiam absolute. Ter. Andr. 3, 3, I, Juheo Chremetem. —
[^Excusare laborem^ Nobis : 'excusare se propter laborem;' sed illud
frequens in consuetudine Latina. Cic. Phil. 9, 4, excusare morbum. —
[mercenaria vincla'^ ' necessitatem auctionibus operam dandi, pro qua
opera certam mercedem accipiebat ab iis, qui auctionabantur.' Sat. I,
6, 87. — \_Providisset~\ ' prius eum vidisset ac salutasset.' Piaut. Asin.
2, 4, 44, Non hercle te provideram. Quaso, ne vitio vortas. — [ut libetl
Uiversa signif. a v. 19. h. 1. ' ut jubes.'
71 — 75. [dicenda tacenda^ ' ut bene potus, quaecunque in buccam ei
venerant.' Dictum est, ut fanda nefanda, honesta inhonesta, prjTO. Kal
apprira. Virg. jEn. 9, 594, digna atque indigna relatu Fociferans.
— [piscisl ' ut piscis ;' omissa ut ssepe comparationis particula. —
[cliens^ ' Quotidie patronum salutatum veniebat, eum in forum de-
ducebat, et quotidianus prope conviva fiebat.' — [suburbana] h. 1. in
agro Sabino. — [indiclis — Latinis^ Feriae Latinae non statse erant,
sed conceptivae et quotannis indicebantur a consule. Macrob. Sat.
1, 16. Suet. Claud. 4. Jam quum per quatriduum justitium esset,
patroni causarum et quicunque civilibus negotiis implicatus erat, oti-
andi causa, comitibus aliquot secum eductis, rusticabatur. Sic feriis
Latinis a Cicerone finguntur habiti in Scipionis minoris hortis sermones
de republica.
76 — 84. [Impositus mannisl ' cisio vel rhedae, cui juncti erant manni '
(est animal hybridum ex equo et asina natum). — [requiem'^ ' dum sibi
undique, quoquo modo, oblectationem ac recreationem a forensibus ne-
gotiis parat.' — [Dum septem'^ ' eo quod Mense donat dimidiam partem
pretii, quo agellus emeretur, alteram mutuam dat, ei persuadet' &c.
— [crepat mera'] ' semper in ore habet.' Sic etiam loqui. Cic. ad Att.
9, 13, Dolabella suis lilteris merum bellum loquitur. — [ulmos'\ ' mafi-
tandas vitibus.' — [Immoritur'\ ' macerat et enecat se opere rustieo
strenue exercendo.' Studiis dativ. ut Quinctil. 9, 3, 73, immori legationi.
— [senescit'\ ' Ti)KtTai, macrescit et canescit.'
86—91. [mentita\ Cfr. ad Od. 3, 1, ^d. — [enecius\ ' attenuatus.'
Schol. Liv. 21, 40, fame, frigore, illuvie, squalore enecti. — [medid dt
nocte] Cfr. Epp. 1, 2, 32. — [scabrum\ 'squalidum atque inipurum.' —
[intonsum\ Et propter avaritiam et propter taedium infelicissimae agri-
culturae omnem vitae cultum neglexerat, longe nunc diversus ab ilio, qui
fuerat tonsoris in umbrd. — [Durus] Epp. 1, 16, "JO, sine pascat durut
aretque. ' Prope nimis laboriosus et ailentus ad rem (Ter. Ad. 5, 8.
31), •yXtffxpoe.' Sat. 2, 6, 82, Asper et altentus qucesitis. — [Pol\ edepol,
ecastor : cir. de his jmamentis Varronem apud Gell. 11, 6.
93 — 97. [Quod te\ Haec quoque est in sermone quotidiano soliti
obtestationis formula. Ter. Andr. 1, 5, 54, Quod te ego per dextran
hanc oro. Virg. JEn. 2, 141, Quod te per superos — oro. Est relativun
infinitum, ' (^iort, propter quod.' — [Qui semel\ Jam ex hac narratiun^
cula poeta coiligit generalem sententiam : ' Ut primum aliquis perspexit
&c. Horatius totius rei exitum callide tacuit : nihil enim attineba
adjungere a Philippo misericordia tacto Menam pristinae vitae illici
,18.1.8.] INTERPRETATIO. 211
•estitutiim, rursus fecisse praeconium. — [yerum est'\ ' aequum est et
lecet quemque intra eos fines manere eamque vitam eligere, quae cujus-
jue viribus ac rei faniiliari quam maxime consentanea sit.'
EPISTOLA VIII.
Argum. De toto hoc Epistolio scripto A. u. c. 734, cfr. Jacobsii
! Lectt. Venus. p. 335. Idem est Celsus, cujus mentionem facit Epp. I,
i 3, 15, ubi vide.
- I, 2. [^Celso gauderel * Refer, Musa a me rogata, Celso (me eum
t jubere) %«'?*"' *^°'-'- '"^ Trparretv.' Celsus igitur salutarat Horatium ;
(quomodo, ignoramus:) hic amicum juniorem, sibi carum et quem
magni faceret, resalutat, Musse hoc officium mandans. — [scrihfeque'^
His vv. ei gratulatur munus utique honorificum, quod paullo ante
adeptus erat, neque vero, ut aliis visum est, eum deridet. Qui hujus-
modi cohorti amicorum proconsulis vei ducis aggregati erant, interdum
adhibebantur ad epistolas in primis arcanas et gravioris argumenti ex
illius mandato conscribendas, ad quotidianas servi vel liberti.
3, 4. [Si quarell Multa jam cum familiaritate et benevolentia Celso
totum animi sui statum aperit: 'se sibi displicere, non propter causas
fortuitas atque externas, sed propter inexplicabilem quandam mentis
aegritudinem, qua se nunc quidem liberare nequeat :' — [minantem]
'pollicentem ac molientem,' ut Sat. 2, 3, 9, et Phaedr. 4, 22, 4, Hoc
scriptum esl tibi, Qui magna quum minaris, extricas nihil. Refertur
autem in primis ad studia poetica. — [nec recte] ' non nimis bene me
vivere, non satis me ipso contentum esse, propterea nec suaviter.'
5—6. [momorderit] Et de aestu et de frigore (Sat. 2, 6, 45) dicitur ;
h. I. de foliis arefactis, baccis ustis. — [longinquis^ ut divites greges
habebant et in Calabria et in Gallia Cisalpina. — [agrisl 'agris pascuis;'
ut dividebant agros in pascuos, arvos, arbustos, consitos.
9 — 12. [Fidis] ' qui, ut ipse probe scio, malum meum levare volunt.'
Aniicos autem corrigere hunc pravum animi habitum aventes cum
medicis comparat. — [Cur me] idem fere ac ' propterea quod ;' sed illud
est discrimen, quod hoc rationem simpliciter significat, alterum ductum
est ex directa interrogatione : Cur — properatis? — [arcere veterno'\
Arcere cum ablativo sine praepos. a etiara in prosa or. Cic. Phil. 5, 13,
hostem arcuit Gallid. Mentis veternus, marcor et torpor est ille, quo
afFecti nihil eorum, quae nobis proposuimus, perficere atque elaborare
possumus. Funesto autem, quia, ut ait Celsus 3, 20, in hoc (lethargico-
rum morbo) marcor et inexpugnahilis pcene dormiendi necessitas. AfjO-
apyov Graci nominariint. Id quoque genus acutum est et, nisi svccurri-
tur, celeriter jugulat. — [ventosus\ 'levis, inconstans, instabilis.' Comm.
Cruq. Sic Cic. ad Fam. 11, 9, Lepidum hominem ventosissimum appellat.
— [Tibure\ ' in Sabino meo prope Tibur.' Catull. 44, 1, funde
noster, seu Sabine seu Tiburs ; et cfr. Sat. 2, T, 28.
13 — 17. [rem gerat^ ' quoraodo officia ac negotia sua curet, et qualis
sit animi ejus status.' — [juveni'] Tiberio tunc xxii. annos nato. —
[utqtte cohorti] Cfr. Sat. 1, 7, 28. Epp. 1, 3, 6. Hujus moris primus,
ut videtur, auctor fuit Scipio Africanus minor. Cfr. Appian. Hispan. 84.
— [subi^tde] ' deinde protinus.' — [instillare] ' leniter atque amice tra-
212 INTERPRETATIO. [epist
dere praeceptum,' ut guttatim in aures instillantur harum niedicamenta
— \_Ul tu fortunam] ' Quod si tu modeste feres fortunain, qiiae v
coraitem fecit Keronis, cujus favore gaudens majores etiam opes atqu'
honores aliquando adipisci potes, nos quoque (Neronem simul signi
ficat) benevoli et vere amici tibi erimus ; superbia contra et fastu s
praeter modum te extuleris, amicos a te abalienabis.'
EPISTOLA IX.
Argum. Venustius sane atque elegantius Septimium suum (de quo\
Od. 2, 6.) Tiberio Claudio Neroni commendare non potuit quam ho
epistolio, in quo gratiam, qua ipse apud Augusti privignum fruatui
dedita opera extenuat. Noli autem oblivisci eo tempore, quo scriptur
est (a. u. c. 732, vel, ut alii volunt, 734.) Tiberii mores nondum re
prehensione dignos fuisse. Tacit. Ann. 6, 51, Egregius vitd famdqui
quoad privatus vel in imperio sub Augusto fuerat.
I — 3. [awiw] ' preeter ceteros.' ' Vel propier hoc metuendum no
est, ne te aliorum rursus commendatione obtundam.' — \j-ogat et prec
cogill ' ita rogat, ut me precibus suis quasi cogat ;' quam TrnSravayKt}
Graeci dicunt. — IScilicet] only think ! — [tradere] ut Sat. 1, 9,47. Epi
1, 18, 78.
4, 5. [mente'] 'egregia tua indole et ingenio perspicaci.' — {^domoqui
Ex Claudiorum stirpe nobilissima ortus, apud vitricum educatus era
— [legentis] ' honestos tantum homines eligentis, quos in familiariui
suorum numerum asciscat, ac propterea a se removentis hoinines bons
rum artium rudes.' — \_propioris~\ ' carioris,' quos vocabant primce m
missionis, Seneca de Benef. 6, 33.
6 — 9. [yaldius] ' melius,' ut A. P. 321 , valdius oblectare. — [abirem
' ut evaderem.' Schol. — [mea] ' bona et commoda, in quibus pon
etiam favorem, quo me prosequi dignaris.' — [Dissimulator] Tal
describitur dpwv, ab Aristotele de Mor. ad Nicom. 4, 3, 6 S' tipto
SoKti dpvt~ic^ai to. virdpxovTa J) tXarru iroitTv. Lamb. — [opii
•gratia, qua fruor apud te, et id unum appetens, ut utilitas inde ad n
redundet ;' cujusmodi homines idwirpdyfiova^ vocant Graeci.
11 — 13. [desceudi~\ Usurpatur de re, quam minus dignain nobis cei
sentes prope iiiviti su.scipiinus, sed tamen propter certas eausas abjicei
non possunms. Cic. Divin. I, ad accusandum descendere. Frons inte;
dum pro impudentia, insoientia, fastu : unde frontem perfricare ' in
pudenter se gerere,' et in plebeculae Latinitate /ro?j« expudorata (Petroi
39.)/row« urbana pr. est ejus, qui, quia in urbe vivit, minus timidus i
modestus est rustico ac prope accedit ad mores scurranim, (quibuscu*
junguntur urbani Epp. 1, 15, 27, et Plaut. Trin. 1, 2, 162.) quocin
interdum vel potentiori amico inolestus fieri non reformidat et hoc qua
jus sibi sumit, ut confidentius se gerat cum omnibus : hine face
prcemia, jura, privileges. ' Ausus sum pudore deposito amici causa v
inverecundus fieri.' — [,Scn'6e (unum) tui gregis] pr. ' ejus nomen i
album ainicorum tuorum referri jube ;' ' recipe eum in cohortem cora
tum tuorum.' Sic apud Cic. de Or. 2, 62, et ad Fam. 7> 33, sodales
aequales dicuiatui gregales. Doering.
iB. I. 10] INTERPRETATIO. 2\3
EPISTOLA X.
•. Argum. Cum lepida tloiovtitf Aristio Fusco, intimo suo amico, (de
i 110 V. Od. 1, 22. Sat. 1, 9, 61. 10, 83.) qui, ut philologus, in urbe
i lanere malebat, rusticationis commoda et gaudiaenarrat, eumque Stoi-
% is sententiis exhortatur, ut sorte sua contentus vivat, neque, forsitan
I um majore incommodo quam lucro, potentiores ambiat. Scripta videtur
^ 1 — 3. [salvere jubemus] Solita formula. Plaut. Asin. 2, 2, 30, Jubeo
i e salvere voce summd, 8fc. — [at cetera'] Sic Cod. Bland. antiquiss. et
I ilii, ut Virg. /En. 3, 594, Consertis tegumen spinis, at cetera Graius, ubi
- i it h. 1. apte duo membra magis sibi opponuntur quam in altera lect. ad
- etera, quod per se spectatum aeque rectum est. Liv. 37, 7, virum ad
i etera egregium. Id. 4, 26, ad alia discordes.
4 — 9. [e< aller^ ' etiam alter negat, pariterque eadem probamus.' —
' Annuimus^ ' nutu probamus :' sed simul refert columbos ipsos rostra
' imantissime conserentes. — [^vetuli] Matius apud Gell. 20, 8, Columba-
[ imque labra conserens labris. — [circumlila'] 'circumdata, obducta.' —
I Quid quteris ?] formula sermonis quotidiani haud infrequens etiam
1 apud Ciceronem (ad Att. 2, 1, &c.), quae proprie significat, ' non opus
est, ut ex me quaeras: ultro tibi omnia dicam.' — [^iw] ' vita vere
f vitali fruor et rex mihi esse videor.' Sic ^aaiKivtiv, — [fertisl Sal.
Cat. 53, virtutem animi ad calum ferunt. — [rumore secundo'\ ' Simul
atque unus vestrum, qui hujus sententiae et opinionis participes estis,
nrbis vitam laudat, ceterorum omnium plausus et claraores movet.'
Hoc enim inest in antiqua formula, populi rumore secundo, qua usi
sunt Ennius et Fenestella apud Non. p. 385. Cic. Tugc. 2, 1, secundo
populo.
10 — 13. [sacerdotis fugitivus'] Liba ab iis, qui rem divinam fa-
i ciebant, allata et sacerdotibus relicta, horum servis interdum pro pane
data esse videntur ; jam joci causa narrat, unum aliquando mero
hujus cibi nimium dulcis taedio ab hero aufugisse, quo tandem vero
pane vesceretur. — [placenta] ex farina et caseo, oleo frictse, papa-
vere, sesamo, melle oblitae ; h. I. eaedem cum libi.i, etsi propriae haec dis
offerebantur, illae inter crustula s. dulciaria referebantur. — [Fivere
natura — convenienter'] 6fio\oyovn'ev(o^ ry (pvasi ^yv pervulgata Stoi-
corum erat doctrina : verum Horalius h. 1. populariter loquitur, ut Cic.
de Legg. 1, 21, 66, Sed cerle res ita se habet, ut ex naturd vivere sum-
mum bouum sit, id est, vitd modicd et aptd virtute perfrui. 'Huc
autem pertinet etiam habitatio naturae usibus inserviens, cui ante omnia
area (a site) eligenda est, id quod optime fit ruri, ubi beatae vitae nihii
obstat.' — Domo antique pro domui est aliquoties apud Catonem (R. R.
134, &c.). In seqq. Sabinum suum respicit.
16, 17. [rabiem Canis'] Canicula exoritur quidem A. D. xiti. Kal.
Aug. (20 die M. Julii,) sed apparet vii. Kal. (27 Jul.) Schneider ad
Colum. 11, 2, 53. Sol intrat Leonem 23 die M. Julii. — [momenta'}
'motus, circuitus ccelestes, qui eo tempore fiunt, quo Sol est in Leonis
signo atque vi caloris terras urget.' Poetice rem sic exprimit, ut fingat
Leonem ad furorem excitari Solis radiis acutis, eum penetrantibus. Od.
3, 29, 19.
214 INTERPRETATIO. [epist
18 — 21. [divelhitl Exquisitior sane lectio quam depellat. Illud sig
nificat, ' somnum subito interrumpit, nosque excitat ;' hoc, ' nos dor
mire non sinit.' — [Libycis — lapillis] Loquitur de pavimentis (XiSo
arpwToiQ) tessellatis et vermiculatis ex marmore Numidico cersim diminut
(Appul. Met. 5, p. 237, Wouw.) {mosaic pavement). — [olet^ qiiatenu
floribus vel liquoribus odoratis spargebantur etiam pavimenta. — [i
vicis^ Urbis, in quos aqua ex magnis aquae ductibus per fistiilas plumbea
s. tubulos ducebatur. — [trepidat'] ' continenter et celeriter currit.' CC
Od. 2, 3, II.
22, 23. [Nempe'] inest ironiae significatio. — [inier varias — columnas
Loquitur de peristylio exstructo ex columnis marmoreis vario coloi
maculatis. — [silva] ' viridarium peristylio cinctum.' Od. 3, 10. Cori
Nep. Att. 13, (Attici domus) avioetiilas non adijicio, sed silvd constaha
— [longos'] ' late extentos in urbis vicinia per agrum Romanum' olii
tam fertilem, nunc prope incultum ac vastura. — [prospicit] Etiam i
prosa oratione. Plin. 1, I, triclinium — pratum multumque ruris videt
— hippodromi nemus comasque prospectat.
24, 25. [Naturam expellas furcd] ' Licet naturam summa vi et ca)
lidissima arte opprimere coneris, tamen manet invicta suumque jus sil
vindicat.' Furcd expellere aliquem proverbium est pro ' aspere atqu
ignominiose exturbare et ejicere.' Cic. ad Att. I(j, 2, Quoniam furcill
extrudimur, Brundisium cogito. — [furtijn] ' ratione quasi clandestin;
ut quomodo fiat vix animadvertas, illa divitum fastidia perversa (
natursE contraria vincit, ipsique, quantumvis a simplici vita recesserin
tamen aliquando vel inviti ad eam redire coguntur.'
26 — 28. [Non qui] ' Falsa autem illa de finibus bonorum judici;
qualia plerumque sunt divitum, magis noxia sunt ac beatitudini infe;
tiora, quam injcientia rerum externarum nullius ponderis, ut quui
nos deridet dives, quod purpuram Sidoniam ab Aquinate distinguei
nesciamus.' — [contendere — ostro] dativ. ' comparare cum purpura.'-
[callidus] ut Sat. 2, 7, 101, subtilis et judex — callidus : ' sollers i
distinguenda purpura sincera, quae ex Phoenice importatur, ab adu
terina, quam ad illius imitationera Aquinates in agro Volsco fut
tingunt, ut iraperitos decipiant.' — [jucum] lichenis genus, (piJKO
cujus succo vel medicabantur lanam muricis succo postea tingendai
vel sine iliius conchyiii succo adulterinam. — [propiusve medulli;
'intimos animi sensus magis percellens.'
30, 31. [pliis nimio] Altera lectio plus cequo est e gloss. Plaut. Mi
Glor. 2, 6, lOI, satis et plus nimio merui mali. M. Antonius E
ad Cic. Attic. 10, 8, Te nimio plus diligo. — [pones] ' depones, i
carebis.'
34—37. [Cervus] Aristot. Rhetor. 2, 20, et Conon Narr. 42, hai
fabulam conservarunt, qua Stesichorus Himerenses monuit, ne ;
Phalaridis (Arist.) aut Gelonis (Conon) tyrannidi subjicerent. — [coti
mwiibus] ' ex jure naturse.' Ovid. Met. I, 135, Communemque prit
ceu lumina solis et auras humum. — [Pellebat] ' soepe, continuo.'-
[minor] ut i']TTU)v. — [opes] Sic Od. 3, 3, 28, Epp. 2, 2, 136, pi .
frequentiore singulari. — [recepit] ' ultro ac libenter accepit.' — [vict< ■
violens] ' victor evasit, postquam ipse quoque vectorem adjuvans fen
citer cum cervo certasset viresque suas summa cum conlentione exs» •
ruisset.' Explicabis igitur ' vehemens et acer.'
iB. I. 11.] INTERPRETATIO. 21 j
40 — 43. [^dominuml Stoicum hoc. Arrian. Epictet. 4, 1, 59, de
■tultis, qiios dicebant : ovtwq ovv ' ttoWovq KvpioVQ t\oiitv ; Oi5rw.
Libertas igitur inter praecipua animi bona referenda est; qua qui
■aret servit diviti alicui et potenti, propterea quod improbus, hoc est,
mmodicus, intemperatus, sua sorte nunquam contentus est, nimia
iemper et vasta appetit.' — [^olim^ in fabellis et exemplis : 'ut solet
tieri in calceo, qui si major pede est, facit, ut humi prolabamur, si
- ninor, pedem constringit et dolore nos afficit.' Uret autem rectum,
' non glossema urget. Propert. 4, 3, 23, Dic mihi, num teneros urit
lorica lacertos ? Ceterum admodum frequens est apud philosophos
hsec comparatio. Lucian. Pro Imagg. 10, /tr) VTrtp rov ■KoSa iffru) rb
- hir6Sr)na, fit) Kai sTn<rTofii(Ty fit, <j>t}<riv, ifnrt^nrarovoav avT(^.
l 46. [Cogere^ h. 1. ' congerere, coacervare.'
47. [Imperat aut servit^ ' Prout possessor est : si sapiens, pecunia
parta inservit vitae necessitudinibus, utilibus inceptis, beneficiis in alios
conferendis ; si stultus, ei imperat, ut dominus servo, ita ut, quamvis
ea uti nequeat, lamen ejus semper augendae causa quidlibet, etiam
perversissima quaeque, in se suscipere multoque cum labore perficere
cogatur.' Frequens sententia : Publius Syrus 998, Pecunia est ancilla,
si scis uti; si nescis, liera.
48. iTortum'] Sententia per se clara : ' Pecunia debet esse ea
machinae, ut ita dicam, vitalis pars, quae movetur, non ea, quae
movet ;' ' ordinatrix et dispensatrix esto mens sapientis possessoris,
pecunia materies, qua pro sua voluntate atque intelligentia ille utatur.'
V. tortus iiri^tTov funium et rudentum perpetuum esse monstrant
Interpretes ex Virg. JEn. 4, 575. Ovid. Met. 3, 679. Catull. 64, 235.
Pers. 5, 146, unde explico de fune ductario vel in machinis tractoriis
(Vitruv. 10, 3 et 4.) vel in remulco.
49. 50. [tibi'] ' Ut tu legeres, dictabam meo puero a manu.' Im-
perfectum, ut in subscriptionibus epistolarum : hac scribebam, S(c.,
tempore relato ad illud temporis punctum, quo, cui missa est epistola,
eam leget. — [Facunee^ Vacunam, antiquam Sabinorum deam, respon-
disse Romanorum Victoriae, itaque radicem VAC eandem esse ac vic
vv. vincere victor, et nititur Varronis testimonio apud Acronem, et con-
firmatur ex inscriptione ipsius illius fani prope Horatii Sabinum siti,
sed jam illo tempore vetustate ex parte collapsi, apud Feam. Per
jocum autem Romani interdum deae nomen sic interpretabantur ac si
esset a v. vacare, ipsaque vacationis atque otii tutela. — [Excepto, quod^
Ne eo supplendum sit, referunt hunc usum ad formulas audito, cognito,
nuntiato. v. Zumpt. Gr. § 647.
EPISTOLA XL
Argum. Bullatius, homo alioquin ignotus, Horatii certe amicus,
(quod ipsum documento est ingenium ac probitatem ei non defuisse :)
ex eo tamen divitum genere fuisse videtur, qui propter nescio quem
animi languorem nec rebus civilibus neque litteris neque agriculturae
vel negotiationi operam navarent, sed tandem ipsius otii, rui se dedi-
derant, pertaesi, hoc omnium rerum fastidio aliter se liberari posse non
opinarentur, nisi si in longinquas regiones profecti inter alios semper
216 INTERPRETATIO. [epist.
homines versarentur, veteres locos ac fama celebratos viserent, alia
quotidie antiquitatis monumenta, artificum opera, delubra deorum
spectarent. — Talem igitur hominem amice ad sapientiorem vitae
usum exhortatur et in urbem ad suos revocat, simul lectoribus signifi-
cans, sibimet ipsi propter aninium sequum ubique bene esse. — Scripta
videtur Epistola A. u. c. 733.
1 — 5. [Qiiid tibi] Ter. Eun. 2, 2, 42, Sed qnid videfur tibi hoc
mancipium ? formula sermonis quotidiani mixta ex his duabus interro-
gationibus : ' Quid tibi videtur hac de re?' et : ' Qualis tibi videtur
haecres?' Sic etiam Graeci. Plato Euthyd. 77) fi ovv i(paivov-6 aoi
(oi dvSpig) ; — [^ccnciniia] ' elegans, venusta propter aedificia, in primis
propter Junonis aedem. — [Sardis'\ plur. 'SapSiig. — ^Smijrna'] Lucian.
Imagg. 2, 2/ii'pvjj, r) KaWiaTrj tuv 'Iwvikojv TroXtuv. — [sordent]
ut Virg. Ecl. 2, 44, sordent tibi munera iiostra. ' Videnturne tibi
despicienda prae regicB Romas splendore?' — [Altalicis] ' An dom-cilio
tibi delig-re mavis unam ex urbibus regni olim Attalorum, Pergamum,
Tralles, Thyatiram, Myndum?'
6 — 8. [Lefc^rfum] unam xii. loniae urbium. Teste Strabone 14,
p. 643: " scenicorum artificum conventus ibi erat et domicilium, qui in
lonia erant ad Heilespontum usque ; ibique Traviiyvpig et annua certa-
inina in Bacchi honorem agitabantur ;" verum reiiquo anni tempore
prope deserta erat, ut constat ex h. 1. — \_Scis Lebedus quid 5(7] I5ul-
latius igitur et, ut videtur, Horatius sub Bruto militantes A. u. c. 712,
ibi fuerant. — [Gabiis~\ Visconti Monumenta Gabini, p. 1. Dionys. Hal.
A. R. 4, 63, TToXif yv tov AaTirwv ysvovc, 'AX^avwv airoKTKng
diri)(^ov(Ta rrig 'Pix>ixr]g aradiovg tKaTov' — vvv fiiv ovksti avvoiKOV-
fievti Tratra, 7rXj)j' oaa fiipr) iravSoKevirai /card tt]v oSov. Propert.
4, I, 34, Et qui nuncnulli, maxima tiirba Gabi. Monumenta a Viscontio
descripta reperta sunt prope lacum Gabinum, hodie Lago di Castigiione,
in loco hodie nominato Pantan de' Griffi. — [Fidena:] Sabinorum
oppidum, prope Roniani, (Strabo 5, p. 226 et 230.) cujus reliquiae
exstant prope vicos Giubileo et Serpenlina. Prima longa, contra Virg.
.^n. 6, 773, urbemque Fidenam. — [vellem] ' vel ibi aequo animo vivere
possem, si opus foret.'
9, 10. [Oblitusque] ' Quum ibi tranquille versarer in contemplandc
terribili siimulque magnifico maris turbati spectaculo, vel oblivisc
possem ad tempus carissimorum meorum amicorum etaequo animo pati
si ipsi quoque in secessu meo mei interdum obliviscerentur.' Ceterun
hoc quoque 1. sunt semina doctrinae Stoicae. Arrian. Epict. 3, 24, 109
"Av iv ri/apote j)c, fir) avcnrXaaae rf/v tv 'Pw/i^ Siarpi^r}V — dXX
kKti TETaao, OTTwg Stl tov iv TvdpoiQ didyovra, iv Tvdpoig ippo)
fxevwg diayeiv.
11 — 16. [Sed neque'] Arrian. Epict. 2, 23, 36, Olov el rig dTriw
tig rfjv iraTpida ttiv iavroi) Kai dioSevtov TravSoKilov KaXov, dp'taai'
Tog avTif Tov vavSoKeiov, Karafievoi iv T(p iravSoKeiiji k. t. X
' Summae igitur,' inquit, ' stultitise esset, si quis in via Appia imbr
permadefactus, non iter pergeret, sed in caupona sese abderet, vi
frigore hiberno correptus et rigens, non ideo in aliquem pistoris furnun
vel thermas intraret, ut se calfaceret, sed,' &c. — Frigus, sitem (Ovid
Met. 5, 446) colUgere est pr. ' in intimum corpus recipere.' — [Idcirc
navem] ' Nec propter unam porcellam, navi vendita, et quidem tran
WB.i. 12] INTERPRETATIO. 217
^geeum mare, ut qui nunquam rediturus sit in patriam, nauclerus in
perpetuum mari renuntiabit, ut fortasse tu propter aliquod taedium
animi Roniam nunquam redire decrevisti.'
17 — 21. [Incolunii^ ' integro, sanae mentis homini, constanti et
quieto.' Schol. Sic Sat. 2, 5, 13, incolumi capite esse opponitur in-
saniae. — ' Qui igitur domi contentus vivit, pulcherrimis illis Graeciae
et Asiae urbibus seque libenter caret ac rebus molestissimis.' — \_Mity-
fe»e] 1) fifyakt] Kal Kokri vocatur a Longo 1, 1. — \_facit~\ ' juvat, apta
est.' Propert. 3, 1, 20, Non faciet capiti dura cormia meo. Pr. de
medicamentis : Plin. 22, 19, chameeleon facit ad difficultatem urina. —
[P<cna/a] vestis gausapina vel scortea, qua super tunicam accepta
tempore frigidiore per itinera utebantur ; per aeslatem propter spissi-
tudinem molesta erat. Coutra campestre (subligaculum, (cara^w/ia),
inguinum velamentum linteum, quo cingebantur juvenes in Campo
Martio, nudi corpora exercentes vel Tiberim denatantes. — ^Sextilil
Augustus mensis Sextilis demum A. u. C. 7^6 appellatus est. — [cami-
«ai] foculus cum prunis, qui, ut videtur, ex uno condavis loco in
alterum transferri poterat; qualibus etiam nuncutuntur Itali. — ^Romce^
' Dum Romae vivimus felices, laudemus sane amoenas et pulchras illas
urbes, nec tamen abripiamur uUo eas visendi desiderio.' — [^absens^
'procul sita a patria nostra.'
22 — 30. Fortunare verbum est formularum religiosarum. Afranius
apud Non. p. 109, Merc. Deos ego omnis ut fortunassint precor. —
[^arbiter] ' qui niare longe prospectat itaque ejus veluti dominus est.'
— {^Ccelum, non animum] ^schines adv. Ctesiph. p. 407, Bekk. ov
•jfdp Tov Tpowov, dWa tov tottov fiovov ^«n^XXo^tv. — [Stre^iua
i7tertia\ Qualis est ardelionum vita (Martial. 2, 7), qui cum semper
aliquid nioliuntur moxque temere incepta omittunt, nihil unquam
assequuntur nec perficiunt: quod quum ipsi sentiunt, tsedio exercentur,
fatigantur. Per b^vfimgov dictum est, ut illud Ennii apud Gell. 19,
10, Otioso negotio animus nescit, quid velit. Senec. de Tranq. An. 12,
inquieta inertia. Od. ) , 34, 2, insaniens sapientia. — [^navibus^ ' Nos
maria et terras peragramus, ut bene beateque vivamus, quasi in locis
extremis atque a patria quam remotissimis tranquillius feliciusque
victuri quam domi.' Lamb. — [f7/tt6TO] quas vacuas dicit Juven. 10,
102, oppidulum prope paludes Pomptinas, hodie Cisterna. Cfr. Plaut.
Aul. 2, 2, 10, Pol, si est animus eequus, satis habes, qui bene vitam colas.
EPISTOLA XIL
Argum. De Iccio vide Od. 1, 29. Huic sodalem suum, Pompeium
Grosphum (Od. 2, 7)> commendat, propter quam ipsam rationem prope
incredibile est, interpretes ante Jacobsium (excepto tamen Gesnero)
uno fere ore in eo consensisse, ut contenderent, in commendaticia hac
epistola Iccium tamquam hominem sordidum, avarum, fatuum, dicis
causa et propter nescio quam animi vanitatem philosophiae deditum,
Uescribi et cum insigni mordacitate derideri, nihilominus videlicet poetae
amicum. — Scripta est a. u. c. 734.
1 — 5. [Fructibus^l Iccius tunc erat procurator praediorum Siculorum
M. Agrippae, quorum de reditibus rata pars tamquam administrationis
L
21 S INTERPRETATIO. [epist.
merces ad ipsum perveniebat. — [coUigis^^ ' colligendos ciiras per
villicos.' — [jton est, utl owk tori {Svvarbv) ottiijq, ' fieri nuUo modo
potest.' Cfr. Od. 3, 1, !), Est ut viro vir latius ordiiiet. — • \usus'\ Oppo-
nitur mancipio. Cic. ad Fam. 7, •^O, Atticum, cujxis quoniam proprium
te esse scribis mancipio et nexo, vieum autem ustt et fructti, conlentus isto
sun. Id enim est ciijtisque, quo quisque fruilur atque utitur. — [_Si
ventri'] Fortasse meminerat Horatius, versuum Theognidis 719, B.
""laov roi ir^ovTovaiv, orif TroXvg dpyvpoQ iaTiv Kai xpwffoc ical yrjg
"rrvpoipopov TnSia, "iTnroi 0' riniovoi t(, kgI y rd ckovTa iraptaTiv
■ TaoTpi Tt Kal TrXivpaiQ Kai iroalv aj3pa traQuv YiaiSoQ r tjSh
yvvaiKOQ. — \_pedibti.si ' si podagra non laboras.'
7 — 10. [Si forte'] Jam sapientis temperantiae exemplum afFert : ' Si
forte, id quod non pro certo scio:' (v. forte minime praetervidendum
est:) ' quum cibis lautioribus vesci facile tibi liceret, tamen abstemius'
(pr. de vino, hic et de cibo et de potu :) ' sobrius manes ac vivis legu-
minibus oleribusque atque inter haec vel urtica, aeque parco et tenui
victu etiam protinus ' (i. e. ' porro et sine intermissione,' Non. p. 375),
- in perpetuum uteris, etiam si subito dives factus eris, vel quia natura
ultro temperans es, vel quia ex firmo proposito abstines a luxuria,
ut sapientiae prseceptis satisfacias.' — In medio positee sunt res, quarum
potestas nobis est ac liber usus. — [urticdl Est omnino planta hujus
nominis, qua Itali etiam nunc vere, dum tenera est, vesci interdum
solent; non urtica marina Medusse genus, quse in opiparis pontificum
coenis apponebatur. Herbis autem et urticd dictum est, ut Od. 1, 12, 8,
silvcB et quercus. Ovid. Met. 10, 261, et flores mille colorum Liliaque.
— [ut'] ' licet, quamvis;' non 'iva. — [inauret] Suspicor proverbii locura
obtinuisse Fortunse aureum rivum, in quem ubi quis se immersit,
confestim, id est, repente ipse dives fit. — [naturam mutare pecunia
nescit] ' Qui natura vel sine philosophorum praeceptis temperans
est, etiam dives factus, prius vitae genus, bonae valetudini unice ap-
tum, servat.'
12 — 14. [Miramur'} ' Virtuti autem te vel maxime studere et philo-
sophiae deditum esse gaudeo ; etenim si miramur, Democritum illum
rem familiarem ob sapientise stildia prorsus neglexisse, multo magit
profecto te admiremur necesse est, qui inter muita negotia necessaris
quidem, sed interdum sordidiora, ut est tabularum expensi acceptique
confeciio, inter homines qusestus ac lucri cupidos, quibuscum saept
versari debes, nihilominus philosophiae et physicis studiis vacas.' Cic
de Fin. 5, 29, Ctir tot maria transmisit Democritus ? qui {vere falsone
cur queererenms ?) dicitur oculis se privasse ; certe, ut qttam minimi
animtts a cogitationibus abdttceretur, patrimonium neglexit, agros desertti
incultos. — [peregre est] 'meditationi immersus et quasi segregatu
a corpore, procul abest a rebus terrestribus.' — [velox] ' inter ver
BiixipiaQ magna cum facilitate versans.' — [scabiem] ' sordidam alio
rum avaritiam, quibuscum Agrippae rationes tibi putandie sunt.' —
[co7itagia] ' quae lucri cupido morbi contagiosi instar jam prope omne
invasit.'
15. [sapias] Simpliciter pro (fipovyQ, cogites.' — [sublimia] ' t.
HtTtwpa, coelestia;' ' philosophiain physicam.' Comm. Cruq.
16_20. [Ques mare] Similes loci sunt Virg. Ge. 2, 475. Properi
3, 5, 25. Manil. 1, 99. — [compescant — temperet] Propert. 1. I. 35
.IB. I. 12.] INTERPRETATIO. 219
Ciirve suos fines altum non exeat aquor, Plenus et in pnrtes quatuor
annus eat. — [sponte sud^ ' proprione*impetu atque iiistinctu, aujiissa
- ic ductae numine divino.' — [premat^ ' abscondat,' Intellige de solitis
lunae vicissitudinibus, Kivilxnai Kai TrXripojfftdi, non de ejus defectu. —
[Quid velit et possit] ' Quis finis (ffKOTroj;) et quae vis sit mundi uni-
versi.' — [concordia discoi-s'^ ' universitas rerum, licet nobis interdum
discors videatur, tamen admirabili singularum partium concordia
juncta.' Est Empedoclis vtiKog Kai ipiKia Fragm. ed. Sturz. 203,
'A.XXor« fiiv <pi\6Ti]Ti (TtJvspYO/ntv' tlc tv inravTa, 'AXXort ^ av dix
SKaara <f>optvntva vtiKtog tx6et. — [Stertinium deliretl Sine joco :
' Investigas, utrum verior sit physica doctrina Empedoclis, an Stoi-
corum.' Jam facete pro Stoicis ponit ridiculum illum Stertinium
" sapientum octavum (Sat. 2, 3, 293), qui ccxx. libros Stoicorum Latine
scripsit." {Schol.) eique icar' tipwvtiav acumen tribuit; Stertinium
autem pro Stertinianum, ut Od. 4, 12, 18, Sulpiciis horreis.
21 — 24. Festive trucidas (slaughterest) ad Pythagorae et Empe-
doclis sectatorem. Hieron. lib. 2, adv. Jovinian. t. 2, p. 331, Villars.
Probabo non Empedoclis et Pythagor^ nos dogma sectari, qui propter
^tTsyii^vXiadiv omne quod movetur et vivit edendum non putant, etejusdem
criminis reos arbitranlur, qui abietem quercumque succiderint, cnjus par-
ricida sunt et venefici. Diog. Laijrt. 8, 77i Empedocli placuisse dicit:
Ttiv Tpvxfjv iravTola tldr] ^woii' Kai (pvTCJv IvSvtaBai, (prjai yoiiv*
'H^>j ydp TTor' lyw ytvofiriv kovooq rt Kopr} Tf Odfji.voQ t olujvog T£
Kai tt aXoQ tXXoTrog Ix^vq. — [verum^ ut Epp. 1, 7i 98, ' justum.' —
[Vilis~] 1'roverbium videtur, cui proxime accedit Xenoph. Mem. 2, 10,
4, vvv Sia Tu Trpayfiara (propter hunc rei publicae statum) tvit^vora.-
TovQ tari (piXovQ dyaOovQ KTrj^raaOai. ' Proborum hominum amicitia
tvwvoTaT)] est, tenui pretio, facili opera paratur, si qua re indigent,
quam nos eis prsestare possumus idque comiter facimus. Sic tu primo
quoque ofiicio, tibi minirae molesto, facile Grosphi amicitiam tibi con-
ciliare poteris.'
25, 26. [A
^ tamen'^ ' Ne tamen tu, remotus quum sis ab urbe et
studiis occupatus, ignores' cet. Cantabros, quum aliquoties pertina-
citer rebellassent, M. Agrippa tandem A. u. c. 734, tovq iv ry r/Xtici^
£itip9tipt Kai tovq XoiTTovQ To. Tt onXa d^tiXtTO Kai tQ rd irtcia tK
Twv Ipvfivwv KaTtfiij3a(rtv. Dio Cass. 54, 11. — [Armenius^ Velh 2,
94, 4, Tiberius cum legionibus ingressus Armeniam, reductd ed in
potestalem populi Romani, regnum ejus Artavasdi dedit, ubi vel scriptor
ipse vel librarii ex Monum. Ancyrano, p. 375, VVoIf. sic corrigendi
sunt : ArtaxicB ademptum Tigrani dedit. — [Pltraates~\ Construe : ' Ar-
saces XV. s. Phraates iv., Parthorum rex (.\. u. c. 717 — 753) genibus
minor accepit jus imperiumque Caesaris.' — genibus minor pr. ' infra
Caesaris genua collocatus, ad genua ejus admissus,' poetica imagine pro
' supplex per legatos atque submissus.' Imperium autem Augusti
accepit, quatenus ob metum belli, quod hic ei minitabatur, captivos ex
Crassi et Antonii exercitibus signaque militaria Crasso adempta Romam
remisit et filios nepotesque obsides Augusto dedit. Strabo 6, extr. Justin.
42, 5. Tac. Ann. 2, 1, Phraates cuncta venerantium officia ad Augustum
verterat. Jus autem et imperium alicujus accipere idem est atque ' im-
perio parere injus ditionemque alicujus venire.' Liv. 24, 57.
L2
220 INTERPRETATIO. [epist.
29. [Copia'] abundantisB et ubertatis dea, ut Carm, Sec. 67. ' Hsbc
autem oninis generis fruges fructiisque quasi de ccelo in terram nunc
defundit, e cornu suo omnibus abundantCr largitur.'
EPISTOLA XIII.
Argum. " Hanc Epistolam ad Vinium Asellam, quisquis ille fuit,
missam esse nunquam adducar ut credam. In Augusti potius gratiam
scripta videtur, cui poeta verecundiam suam vix poterat commendare
urbanius. Paratam eadem habebat excusationem, si forte poemata
sua Angusto ab amicis nimis ofRciosis male essent tradita aut minus
apte commendata." Jacobs. Festive igitur simulat se prfeter mandata,
quse domi jani ssepe diuque homini bono, sed pinguioris ingenii, incul-
carit, ne illajam iter faciens, magis etiam quum in urbem pervenerit,
obliviscatur, eadem eliam litteris consignasse, hasque litteras, quas
Asella, ut probabile est, nunquam videt, post ejus profeciionem ex
praedio Sabino per tabellariuin misisse. Fuit autem (nam persona
ipsa vera est, et fortasse nota erat Augusto) vel vicinus Horatii, vel
unus quinque illorum bonorum patrum, colonorum partiariorum in ejus
Sabino : servus certe tabellarius non fuit, quum tria nomina Latina
habuerit, C. Vinius Fronto vel Asella, ut aiunt Scholiastae. — Scripta
videtur Kirchnero Epistola circiter A. U. c. 736, Lachmanno vel ineunte
a. 730, vel ante hiemem a. 732 ; per medium enim tempus extra
Italiam degisse Augustum.
4, 5. \_odiuvi'] ' Si forte offendes Augustum, is fortasse indignabundus
accipiet mea carmina.' — [importes] plerumque de rebus incommodis,
ut ' importare calamitatem, luctum, periculum, pestem.' Ceterum
construendum videtur etiam propter v. caesuram: ne sedulus (quum
sis nimis sedulus), importes odium libellis, minister operd vehemente
(ministrum agens talem, qui operam navet nimio atque importuno
studio).
6 — 8. l^uret] de onere molesto, ut Ovid. Rem. Am. 235, Aspicis,
ut pressos urant juga prima juveneos. — [Ahjicito] ' Abjicito polius in
ipso itinere ;' (fingit enim ob propria quoque negotia Vinium llomam
proficisci, et tantum ofiHcii causa carmina secum portare,) ' quam ut eo
loco, usque ad quem perferre juberis sarcinam, ferus, impatiens jam
oneris, efferatus, ut iniquse mentis asellus, cum vi et multo cum fragore
dejicias in solum vel in atrium Palatii clitellas muli vel asini tui,
quibus sarcina illigata est atque inde solvenda. Quod si tam rus-
ticus esses, quam significo, merito te Asellam vocari dicerent ridentes,
qui viderent.' — \_Asina'] videtur dixisse pro Asella ; non enim credi-
bile est patris cognomen Asina, ut volunt, joci causa a vicinis ejus in
Asellce deflexum esse. Quod paternum est cognomen, monstrat jam
patrem ingenuum rusticum Romanum fuisse nec vero filio contumeliae
causa inditum.
10 — 12. [lamas] " lacunas majores aquam pluviam continentes.
Ennius : Silvarum saltus, latebras lamasque lutosas." Comm. Cruq. —
\^Victor propositi] iyKpaT))s rov ffKOTrov. — \Sic positum servabis] ' Sic
pones et, quum posueris, eliam sic servabis, ne' &c
tiB. I. 14 ] INTERPRETATIO. , 221
13 — 15. [riisticus agnam] Jam triplex proponit exempluin ab Asella
minime imitandum : (1) imaginem rustici agnum sub axilla ad mercatum
ferentis, ridiculam propter continuos bestiolae motus et curam hominis,
ne in solum desiliat, ne ab ipso fortasse Isedatur. (2) " Pyrrhiam, ancil-
lam in quadam Titinii fabula, quse furata lanam dominae suae, propter
temulentiam ita gestavit, ut facili opera deprehenderetur." Schol. — (3)
[<ri6a//s] Homines ambitiosi, auram popularem captantes, tribules
etiam pauperiores ruri degentes ad convivia interdum invitabant. (Prin-
cipes autem cives in xxxi. rusticas tribus, homines infimae sortis in iv.
urbanas memento relatos fuisse.) Rusticanus igitur Romanus invitatus
a tribuli suo locuplete atque illustri non sine quadam verecundia ac
timore e vico suo in urbem pergit calceafus vel peronatus ; quia servum
non habet, certe qui opus rusticum deserere possit, ipse soleas, quibus
indutus in triclinium intrare debet, una cuni piieo, quo sub noctem
domum revertens caput tecturus est, sub ala portat. Optimus autem
homo eo maxime ridiculus fit, quod dum quantocunque potest cum
decore soleis puris nec pulvere adspersis in triclinium introire parat
calceosque sibi exutos et pileum atriensi tradit, iis omnibus, qui quum
maxime in atrio sunt, et ingenuis et libertis et servis nimis demissus ac
timidus videtur.
18, 19. [oratus'} ' Quodsi multis etiam precibus illiusmodi homines
te oraverint, ut quid Augusto apportes sibi dicas, tu noli loquax esse,
sed quo te jussi perge, donec ad ipsum te admittat ostiarius.' — [riitere
porro^ push forward. — \ne titubes] Rursus leviter ludit in Asellae
cognomine. ' Cave ne, ut accidit asellis niuiis onustis, tu quoque
titubes hnmique procumbas, ubi lamam transgredieris vel per clivum
descendes, itaque quae tibi concredidi qualicunque damno afficias, veluti
capsa collisa, voluminibus ipsis madefactis.'
EPISTOLA XIV.
Argum. Joci causa fingit se villico nequam, moroso, bibaci, in urbem
reverti cupiepti hanc epistolam mittere, qua significet ruri ei manen-
dum esse : re vera autem hac scriptiuncula, quam villicus ipse vix
unquam vidit, demonstrare voluit iniquis suis, qui ei propter villulam
a Maecenate donatam invidere solebant, non tam ob ipsam possessionem
sibi caram esse quam propterea, quod ibi remotus ab eorum malignitate
et a ceteris omnibus urbis molestiis tranquillo animo vivat studiisque
libere vacet. Scripta videtur Kirchnero A. u. c. 732.
1 — 3. [mihi me reddentis~\ ' quia quum Romae dego aliorum potius
sum quam mei ipsius; ruri mihi vivo, ut volo, et ab officiis negotiisque
urbanis me reficio ac recreo.' Barthii illud me redimentis, Seneca et
Piinio dignius est quam Horalio. — [^t] ' qui ante eras in mea familii
urbana, meum fundum fastidis, quamvis eum habjtent quinque familise,
ita ut honi, id est, strenui atque honesti, patresfamilias inde Variam se
conferre soleant ad nundinas obeundas et quando oppidana habentur
comitia creandis duumviris juri dicundo, aedilibus ceterisque magistra-
tibus municipalibus.' — Faria, oppidum in Sabinis olim, nunc vicus
imminens Anieni ad octavum lapidem ultra Tibur in via Valeria.
Hodie Ficovaro.
L 3
222 INTERPRETATIO. [epist.
4, 5. [Certemus'\ * Agediim videamus, utrum ego diligentius animum
meum vitiis purgem, an tu spinas ex agro meo evellas; atqne utra ratio
melior sit, eane, qua me ipse curo, quod ad virtutem attinet, an ea, qua
tu (homo socors) colis rem meam, id est, fundum Sabinum, praecipuam
facultatum mearum partem ?' — [spinas'] Cfr. Epp. 2, 2, 212, Quid te
exewpta juvat spirtis de pluribus una?
6. [Zam?>] Est L. jillius L. F. Lamia, consul postea A. u. c. 756, de
quo v. Od. 1, 26, et 3, 17. Hic igitur tunc lugebat Quintum fratrera.
— l^pietas et cura'\ ' fraternus amor, quo Lamia erepti fratris recordatur,
et aegritudo, qua consumitur.'
7 — 9. l^Fratreni] Repetitio voc. /rn^m, ipsum onoioTiKtvTov a nescio
quo reprehensum, sequens i^aavWal^ov et, ut videtur, unai, Xeyoptvov
mirabiliter Lamiae maerorem et liictum exprimunt. Cic. ad Att. 12, 28,
marorem minui, dolorem non potui nec, si posseni, vel/em. — [^mens
animusque] ' vovq Kal ^vfibg me isluc (ubi tu es) /ert, impellit me, ut
istic esse longe malim, et veluti in ludis circensibus equi feroces qua-
drigis juncti impatienter exspectant, denec mappa missa e claustris i. e.
carceribus currus emittantur, ut in liberum circi curriculum prorunipant,
sic ego quam primum rus proficisci cupio.'
12 — 17. [immeritum] ' locum, cujus nulla est culpa, aiTiarai, ac-
cusat.' Sic bd. 1, 17, 28, vestis immerita. — ^mediastinus] a v. medius,
ut clandestinus a v. clam, servus infimi ordinis, in medio paratus, nulli
certo ministerio addictiis, sed viliora munera obire solitus, jussu etiam
conservorum artificum vel proprio aliquo munere fungentium, ut sunt
dispensatores, ratiocinatores, cubicularii. — \tristem] ' iniqua mente.'
20. [^liquidi] ' defaecati.' — [medid de luce'] ' Quem olim ssepe de
medio die, id est, lucente etiam tunc, (Sat. 2, 8, 2,) in conviviis tem-
pestivis acriter potasse scis,' non eo tempore, quo plerumque compota-
tiones fieri solebant, post horam nonam (Martial. 4, 7)-
22 — 25. [non incidere] ' non, quum tempus est, abrumpere et in
perpetuum finire amores, compotationes atque id genus alia.' Virg. Ecl.
9, 14, novas incidere lites. — [ohliquo] 'maligno et invido;' sic Xo^oTf
o/iixaai irpocrfiXeTrtir, limis oculis, — [Limat] 'quasi lima atterit, atte-
nuare conatur.' — [venenat] ' ut serpens.' — [Rident] ' Rure nerao
mihi invidet ; tantummodo vicini, si quando dicis et joci causa ligo-
nem vel marram tracto, subrident, quia non sine causa horuni operum
minus peritus iis videor.'
26 — 30. [Cum servis] ' Sic firmum ego propositum teneo : vos servi,
homines leves atque inconstantes, illud semper desideratis, quod procul
a vobis est ; tu mavis Romae degere et cum cetera mea familia urbana
esse diaria, demensa,' cibos, qui per singulos dies a dispensatore servi;
demetiuntur, additis mensae herilis reliquiis. — [rodere] comice pri
' avide manducare.' — [voto ruis] ' Hoc tu summopere optas, ut rursu
familiae urbanae aggregeris : contra calo (qui lignorum curam gerit ai
usum culinae), homo sane callidus ac vafer, (ut sibi certe videtur, quun
me herum interdum decipit et defraudat:) liberum tibi usum rerum at
victuni necessariarum invidet, ipsi eum omnia demetiantur et iisque a(
«nciani ponderentur.' — [ephippia] i<pi7nnov ffTpwjjia, " tegimen equ
ad mollem vecturam paratum." Nonius. Rlale nonnulli conjungun
piger caballus, nam neque pigri est arare velle, et piger, tardu;
est sua natura bos. Ovid. Am. 1, 13, 16, Prima vocas tardas sub juij
LIB. I. 15.] INTERPRETATIO. 223
panda hnves. — {Qiiam scit'] In proverbium transierat Aristophanis
Vesp. 1431, D. 'Ef)(?oi tiq ]]v EKaffTOQ tlStiri Ttxvrjv. Cic. Tusc. 1, 17,
Bene etiim illo proverbio Gracorum pracipitur : Qitam quisque novit
artem, hac se exerceat. — [censebo^l Domiiii est sententia, quae eadera
gemper erit (unde futuro utitur), cui pareat uterque, villicus et calo,
necesse est.
EPISTOLA XV.
Argum. C. Numonius Vala (Vellei. 2, 119) videtur fundos habuisse
prope Veliani et Salernum, de quorum oppidorum ccelo ac solo eum
interrogat, quum in aitero utro per liiemem A. u. c. 731, 732, degere
veilet. Constructio haec est : ' Par est te scribere, nos tibi accredere
(v, 25), quae sit hiems, qualis via (vv. 1, 2), majnr utrum populum —
Jugis aquae (vv. 14 — I6),uter — reverti' (vv. 22 — 24) ; cetera (vv. 3 — 13,
rursusque 17 — 21,) in iraptv^taiai &\xnt.
1 — 3. iFelia] Hyele, Helia, 'EXsa, Lucaniae oppidum a Phocaeis
conditum notumque propter philosophos Eleaticos, liodie Alento ; Saler-
num in agro Picentino, hodieque Salerno. — [Quorum hominuin^ ' qui
mores sint incolarum, quse vitae ratio ?' — Antonius Musa medicus
Augustum arthritide laborantem aqu» frigid» perfusionibus et gar-
garismis curaverat, unde haec medendi via mox magnum plausum nacta
est. — [^stipervacuas — facit^ 'dicitnullum inde commodum ad me re-
dundaturum, immo nialum auctum iri.' — [_et tamen^ ' Et tamen quum
Musae potius irasci deberent pristini mei hospites Baiani, a me nunc
derelicii, innocens ego iis invisus fio, si pro illoruni thermis balneis
frigidis utor.'
5 — 9. [^ane] ' Ulique non sine ratione, ut quisque facile intelligit,
totura illud oppidum voluptarium negligi nunc queritur aquas suas
celebratissimas proplerea, quod sulfuris vi benefica etiam longos atque
inveteratos morbos expellere e corpore dicuntur.' — \_murleta'\ Celsus 3,
21, 35, maxime utiles naturales et siccts sudationes sunt, qitales super
Baias in myrtetis habemus. Hae sudationes nunc appellantur le stitfe
di Tritoli. — [elidere^ Celsus 2, 15, Gestatio utilis iis, qiiibus lentte
morboritm reliqitia remanent neque aliter eliduntur. Clusium (Chiusi)
Etruriae oppidum, notum propter Porsennam regem, Gabii Epp.l, 11,8.
10 — 13. [Mutandiis^ ' Verum, etsi lamentantur Baiani, alium locum
aptiorenfi quaerere milii certum est.' — Construe, equus prateragendiis
deversoria nota, quae sunt in via Roma Baias dncente. — [lesvd habend^
' non sine stomacho, adducta habena sinistrorsum, equum flectens,
simul addo verba Non — Baias ; sed, ut scis, cum brutis verba nihil
juvant ; auris equi est in ore frenato, id est, equos freno moderari
oportet si volumus eos nobis obedire, viamque nobis placitam inire.'
15 — 25. [Collectos — imbres^ ' Volo aquam fontanam, iion pluviam
in cisternis coUectam, et quidem puteos perennes, qui semper aquam
praebeant.' — [nihil vtororl ' Vina illius tractus quuin asperner, nihil de
iis te percontor; nam propositum mihi est, aliis quam asperis illis nec
valde generosis uti. Atque in Sabino quidem meo quidvis, omnis
L 4
224 INTERPRETATIO. [epist.
generis cibos ac vina, perferre possum propter aerem, qui concoctionem
juvat, et propter frequentes sub divo ambulationes : contra per hiemem,
quum magnam diei partem contractus lego (Epp. I, 7, 12), vinum gene-
rosum (a loco et vite) ac lene (ab aetate et sapore) requiro, quod vel
mecum apportabo vel ibi quoque reperiam in alia regione natum, a
propola empturus.' — [adcredere^ ' credere propter id ipsuni, quod
tu sincere mihi expones rerum illarum statum.'
25 — 27. Li/S7i»] Quum se per jocum ut deliciarum admodum
cupidum ac prope luxuriosum descripsisset, subjicit lepidam de Msenio
narratiunculam, qua delectet Numonium: ' Nimirum,' inquit, ' ego
sum prope similis Maenii illius,' de quo vide Sat. I, 1, 101, et 1, 3, 21.
— [^certiim prasepe^ comice pro mensa.
28, 29. l^Impransus^ ' quum esuriret.' — \civem dignosceret hoste^
id est, antiquo significatu, ' peregrino.' — \opprobria fingere^ ' ficta
crimina in aliquem conferre.' ■■
30. [Pernicies et tempestas] Comica haec. Plaut. Capt. 4, 3, 3,
Quanta pernis pestis veniet ! quania labes larido .' — [maceUi^ ubi
obsonia, pisces et caro vendebantiir.
32 — 34. [nequitia fautoribus'] 'iis, qui propter qualemcunque cau-
sam, fortasse vel jocum quaerentes, favebant Maenio, homini nequam
ejusque similibus scurris.' — \_palinas ccenabat omasi^ ' Tunc igitur si
nummis carebat, totas patinas omasi, intestini bubuli, et carnis agninse
devorabat; quod quum faceret, de vilibus cibis ita se consolabatur.'
35 — 39. \_Nimirum'] ' Talis videlicet ego quoque sum, et quis non ?'
— [unctius] Mautius,' ut Epp. 1, 14,21. 17, 12. — \nitidis] ' quorum
ex villis splendidis, marmore candentibus, statim coUigimus, vos divites
esse et insuper vestras fortunas in iisdem villis bene ac tuto coUocatas
esse, melius utique, quam si in fenore positae essent.' Sic Cic. pro
C. Rab. Post. \,fortunas fundatas atque optime constitutas dixit.
EPISTOLA XVI.
Argum. Ambigunt interpretes, utrum hoc epistolium scriptum sit
ad Quinctium Hirpinum (Od. 2, II), an ad T. Quinctium Crispinum
Sulpicianum, triumvirum A. A. A. F. F., Augusti aequaiem (Eckhel
D. N. 5, p. 291), qui idem videtur cum T. Quinctio Crispino, cos.
A.u.c. 745. ' Ego, care, beatus sura, quem ad statum vitae cuivi<(
optandum inter res externas permultum confert Sabinum meum : tu
item cura, ut, quemadmodum mereris, beatus fias, illud -yvdJOt atavTOV
in primis probe exercens atque ab animi perturbationibus liberum te
servans.' Jacobsius egregie defendit bonum illum Quinctium a con-
viciis, quibus eundem lacerarunt interpretes, tamquam captator fuerit
aurae popularis atque externa specie frugi hominem probumque se esse
simularit.
1 — 3. \Ne perconteris — Scribetur] ' Scio gratum tibi fore, si formam
fundi mei ultro tibi descripsero ; itaque noli me ea de re percontari.'
— [Arvopascat herum] Nam fortasse tu credis fertilissimum esse meum
IIB. I. 16.] INTERPRETATIO. 225
Sabinum j verum exigui sane est reditus, mihi tamen carissimum
propter situm amoenum.' — Opulentare pro ' locupletare, ditare' primum
apud Horatium reperitur. — [vitibus ulmo] Singulari arte ry dKV()(p,
quasi ulmus herum pasceret, non vitis, usus est, ut in summa sermonis
simplicitate poeta tamen maneret.
5 — 7. \_Continui montes'] 'perpetuo dorso inter se juncti nisi dis-
sociarentur valle angusta et propterea opacd propter montium umbras
se prope tangentes.' Ex Sickleri descriptione est mons Ustica, in cujus
radicibus villa Horatii sita erat, et alter clivus, in quo Vacunae templum
erat, hodie Rocca Giovine ; vallis autem inter utrumque montem est
vallis Digentiae, hodie Val di Licenza, quae clauditur Lucretili, Monte
Gennaro. Totus autem tractus ei, qui a Tibure via Valeria per Variatn
{Ficovaro) et Mandelam {Bandela) vallem illam ingrediebatur, ab
oriente ad occidentem vergere videbatur, ita ut sol mane radiis col-
lustraret Horatii fundum, sub vesperam sinistrum latus, clivum Vacunae.
Quodsi quis Lucretilem enisus in poetae prsedium descenderet, vallis ab
occidente ad orientem extendi videbatur. — [vaporet^ ' vapore obducat,'
ut fit vesperi sub ccelo Italico.
8 — 11. [Quid, si] ' Quid dices, si tibi scribam vepres ferre corna,'
&c. Facete sane de cornis et prunis, tamquam de fructibus perbonis
ac grati saporis verba facit. — [6e7»'g-ni] ' largi ;' alii benigva, ut est
gen. fem. Lucret. 4, 60. Vepribus ipsis hanc largitatem tribui sane
irotijrncwrfpov est quam al. benigne. — [yepres] partim sponte ibi
crescentes, partim saepium vivarum (quae structilibus et maceriis oppo-
nuntur :) loco plantatae. — [/
«g^] pro ' fructu,' glandibus, quibus porci
pascebantur. — [Tarentum} cujus situs est perquam amoenus. Hoc
igitur dicit : ' Tarentum huc tralatum dicas.'
12 — 13. [Fons] Fontem hunc Bandusiam vulgo appellant ; alii
rectius fontem quoque ut rivum Digentiae nomen habuisse rentur. —
[dare idoneus] ^KavoQ ^ovvai, \di est, ' adeo aqua abundans, ut et fonti
et rivo, qui ex eo profluit, proprium Digentiae nomen inditum sit, quum
minores rivi proprio nomine carere soleant.' — [Hebrus] Venusta
hyperbola Digentiam cum Hebro amne saepe a poetis in rebus ad
Liberum patrem spectantibus celebrato comparat.
15, 16. [latebra] ' Hse solitudines dulces mihi, immo, ut plus dicam,
etiam amcence, id est, vel tales, ut tu quoque et quivis alius amoenas
esse concederetis, si apud me essetis, illud ante omnia mihi praebent, ut
propter ccelum satubre et aquam purissimam etiam gravissimo anni
tempore {letifero — autuwno, Juv. 4, 56), hic bene valeam ; id quod
tibi gratum fore confido.' — [si credis] Facete significat fieri posse, ut
ea de re dubitet amicus. — [prcBstant] ' servant' potius quam ' sistunt.'
Ea significatio hic locum habet, ex qua prastare saspe est to guarantee,
— [Septembribus] Cfr. Sat. 2, 6, 19, Auctumnusque gravis, Libitime
qucestus acerbce.
17. [Turectel 'Ego, ut perspicis ex his, quae tibi scripsi, me beatum
esse duco ; simililer te cives tui beatum praedicant. Quo magis cave,
ne decipiaris externa rerum specie neu te transversum agant vulgi
judicia persaepe fallacia, adeo ut negligas proprium studium veram
beatitudinem, quae unice in temet ipso sita est, et adipiscendi et con-
servandi.' — [audis] ' diceris esse,' ut KXvtig, dKOviis. " Hoc autem
L 5
226 INTERPRETATIO, [epibt.
dictutn est Socraticum, cujus meminit Cic. de OfRc. 2, 12, hanc viam ad
gloriam proximam et qiiasi compendiariam dicebat esse, si qitis id ageret,
ut, qnalis haberi vellet, talis esset." Comm. Cr.
18 — 24. [beatuml probabiiiter non tantum propter opes, sed etiam
propter iionores, quos jam tum videtur gessisse. — \^quavi tibi^ Cic. ad
Fam. 2, 7. Tecum loquere (Curio), et te adliibe in consilium, te audi,
tibi ohtempera. — [^alium sapiente^ Epp. 2, 1, 139, alius Lysippo. Grffici,
aXXov Tov ao(pov. — [^Dissimules^ ' Neu propter falsum quendam
pudorem contra multitudinis opinionem ac judicium, ex quo recte vales,
nolis segrotus videri coram convivis mensae tuae accunibentibus (vel quo
minus eos perturbes vel quo liberius possis cibis quibus vis vesci).' —
[tremor^ Hora nona, qua ferme coenabant, febres ingravescere solent.
— \_tmclis'\ jure et adipe. Ovid. A. A. 3, 755, Carpe cibos digitis ; est
quidam gestus edendi : Ora riec immundd tota perunge manu. — \in-
curata^ 'quia medico non monstrantur, sine curatione manent.' —
[pudor nialus^ A. P. 88, pudens prave. Notat hanc SvaooTriav, Celsus
3, 2, Neque dnbium est, quin vix quisquam, qui non dissimulavit,
sed per abstinentiam mature morbo occurrit, csgrotet. ' jEque stultus
est,' inquit, ' qui aninii morbos, id est, vitia, celat, ne corrigantur a
sapientioribus.'
25 — 29. [bella tibi terra pugnata marique Dicat^l Junge hella tihi
(a te) pugnata, non tibi dicat bella. ' Si quis coram te memoret res
a te terra marique vel Augusto ipso vel M. Agrippa duce gestas, et
nimia adulatione usus subjungat atque ad te applicet versus a Vario in
Augusti laudes nuper compositos, haec fere dicens : Quum igitur virum
fortissiraum te praestiteris et civem e republica, Jupiter servet in
ambiguo/ &c. Non sine arte sic, ut nos interpretamur, tres una
laudantur, Q.uinciius propter fortitudinem in bellis comprobatam, Au-
gustus dux, Varius Augusto dignus poeta atque Horatii amicus. —
[vacuas^ ut Pers. 4, 60, Nequicquam populo hibulas dunaveris aures ;
' laudis cupidas et adulationi patentes.' — [permulceat^ 'grato modo
tangat.' Cic. Orat. 49, Duee sunt res, qua permulceant aures, sonus et
mimerus. — [Tene magis] ' Hi versus sunt Varii in Panegyrico Augusti.'
Acr. et Comm. Cr. — [possis'] ' Si, inquam, hsec coram te aliquis dicat,
sane agnoscas (facile sentias) ea uni Augusto tribui posse, et illico
respuas aduiationern tam exaggeratam. Alia fortasse res erit, si quis
le sapieniissimum vitiisque omnibus carentem pra;dicet ; fieri enim
posset, ut quaemadmodum solent plerique, tu quoque hanc laudem in te
merito conferri existimares.'
31 — 35. [Respondesne^ ' Annuisne nimio tuo laudatori, militis instar,
qui ex albo nomine citatus, statim respondet, se adesse, an dicis, te
tantum praeconium non mereri ?' — [Fir honus^ ' Dices tu fortasse :
Quid, quasso, magis consentaneum est naturae humanae quam ut quisque
vir bonus dici cupiat ? Quocirca ego quoque hoc aveo et certus sum
te idem avere.' Horatius : ' Verumtamen talia vulgi judicia semper
fallacia sunt atque incerta, ita, ut, nisi virtus tua nitatur fundamento
longe firmiore, id est, recta consqientiu, quotidie excidere bona ilia.
apud multitudinem fama nec tamen, ut facit vere sapiens, mutatam
hanc ejus opinionem propter magnitudinem animi secure despicere
queas.' — [meum est^ ' Id quod ultro tibi aliquando dedi, tu precario
I
LiB. I. IG.] INTERPRETATIO. 0^7
possides.' — [trisfisque recedo] ' Aliter fieri nequit, quam iit, etsi invitus
mcestitiaque affectus, populi jussis obsequar.'
36 — 37- [Iderri] ' Idem vulgus si falsa opprobria in me jecerit (id
quod liaud minus fieri potest, quam ut falsis laudibus me oneret):
Etultus profecto essem, si talia crimina me perturbarent ac de animi
statu dejicerent.' — [laqiieo pressisse^ Usitatius est cervices frangere
alicui laqueo pro strangulare. Cfr. ad Od. 2, 13, 5. — Tria autem
memorat scelera, quse in ipsius personam minime cadebant, quum homo
sane esset ab omni quaestu iilicito alienus, pudicus in aetatulae flore
(Sat. 1, 6, 82), palris amantissimus.
40 — 42. [et mendaceni] ' Idem qui perpetuo mentitur aliosque deci-
pere cupit, dum se bonum sapientemque esse simulat, propter id ipsum
mendaci infamia terreatur necesse est.' — [Vir bonus'] ' Jam vero,'
inquit, 'accuratius etiam popeiii judicia excutiamus, quo quam levia
sint quantumque a vera sapientia abliorreant, perspiciatnus eaque con-
temnere discamus. Sic virum bonum appellat vulgus, cujus vita
quidem civilis certa quadam auctoritate gaudet nec repreiiensioni
obnoxia est, dum vicinia, quae ejus mores melius novit, non ignorat
ejusdem vitam domesticam esse turpissimam.' — [Qui consulta palrum^
Senatus consulta jam tum juri civili adnumerari coepta erant, saltem ex
parte. Gaius 1, § 7» Senalus consultum legis vicem ohtinet, quamquam
Juit quasitum. — [secantur'] 'deciduntur, transiguntur.' Cfr. Sat. 1,
10, 14. Arbitria potissimum significat, quae a litigantibus ad eum
deferuntur, quia in rebus pecuniariis homo integer atque honestus
existimatur.
43. [res sponsorel Cfr. Pers. 5, 79, Marco spondente, recusas Credere
tu numnws f ' Q,uem omnes pro sponsore satis locuplete habent, cujus
in fide tuto adquiescant. Pariler ubi testis in judicio est productus,
nemo eum verum testimonium dicere addubitat, ideoque is, pro quo
dicit, facile causam obtinet, vincit adversarium.'
45 — 49. [Introrsum'\ ' intuS,' ut Sat. 2, 1, 64, introrsum turpis,
ubi vide. Mira illa lectio apud Meineckium, Hunc prorsus turpem,
est Hauthalii conjectura reperta postea ab eodem, in codd. aliq., sed
orta ex mero errore duorum codd. apud eundem (ad Persii Sat. 1, p. 8)
in prorsum superscr. / litterae p. — [Nec furtum^ ' Neque aliud profecto
est, si ad veri trutinam exigatur plebis de viro illo bono judicium, quam
si servus aliquis ideo bonus et frugi haberi velit, quod inimunis sit
a vitiis severa punitione dignis.' — [Habes pretium~\ ' Satis te pro tam
prssclaris virtutibus remunerari mihi videor.' — [ureris^ Epod. 4, 5,
Ibericis peruste funibus. — [f^^tigi^ j^piiaifiog, quae summa erat servi
laus. — [Sabellus^ ' ac vel propterea homo simplex et verax.' Slc
autem se appellat propter praedium Sabinum potius puto quam quod
patria Venusia olim a Sabellis, Samnii populo, habitata erat.
51, 52. [opertum] ' esca occultatum,' ut Epp. 1, T, 74, hamus
occultus. — [milvus] piscis rapax ex doradum genere, non ejusdem
nominis avis. — [Tu] generatim, ut saepe in Stoicorum Siarpi^aXg, non
ut ad Quinctium referatur. — [formidine poencB] ' Atque propterea, si
talis homo speret clam fore maleficium, pessimis quibusque facinoribus
se conscelerabit, etiam sacrilegio.'
56. [pacto — isto] ' ea ratione, quam tu' (non Quinctius, sed ficta
L6
228 INTERPRETATIO. [epist.
persona, (Juatn alloquitur :) ' sequi soles.' Dictutn est antem ut Od.
2, 19, 15, iion leni ruind ; 'damnum quod, quia exiguum, lenius feras.'
67 — 62. \_Vir honus\ ille plebeculae, Kar eipwvtiav. — \_Laverna]
" Laverna in via Salaria lucum habet ; est autem dea furum (sive, ut
ait Arnobius 4, 24, cum Mercurio simul fraudibus prasidet furtivis) :
et simulacrum ejus fures colunt, et qui consilia sua volunt tacita; nam
preces ejus cum silentio exercentur." Schol. Novius Bothe, p. 56,
Per deam sanctam Lavernam, quts sit cuUrix queestuis ! — \_faUere] non
tam ' decipere homines' quam ' latere.' — [nubem'\ quem admodum
dii apud Homerum heroibus, quos quum maxime tutantur, Totura
locum imitatus est Persius 2, 5. Illa Labra movet sic expressit : Illa
sibi introrsum et sub lingud immurmurat, SfC,
63 — 68. \Qui melior^ ' Verum ex Sloicorum doctrina ita potius est
judicandum, ejusmodi virum bonum haudquaquam meliorem esse servo
nequam.' — \_assem^ Pers. 5, 111, Inque luto fixum possis Iranscendere
nummum ; ubi Pseudocornutus : Solent pueri, ut ridendi causam
habeant, assem in siiice plumbatum affigere, ut, qui viderint, se ad
colligendum inclinent nec tamen possint evellere, quo facto puerl
'etiam!' clamitare solent, 'etiam!' — [porrol ' Huic sententiae tam-
quam corollarium (quod dicunt posteriores) adjungo, liberum non mihi
videri' cet. — \_Perdidit arma~\
Pi-^-aaTriQ et \inrora.KTriQ est, hoc
est, summa ignominia dignus.' Modestinus Pand. 49. De re mili-
tari : Miles, qui in bello arma amisit vel alienavit, capite punitur. .Torr.
— \obruitur re] ' id est, pecunia, veluti terrae labe ; ita ut ab ea impe-
ditus libere movere sese nequeat.'
69 — 72. \captivum\ Pergit in eadem allegoria, divitem avarum cum
captivo contemptim comparans. — \occidere\ ex jure quidem belli. —
\durus] ' cuivis etiam molestissimo labori perquam idoneus.' — \aretque]
Sal. Cat. 4, agrum colendo aut venando, servilibus officiis intentum,
atatem agere. — \'Naviget'\ Amara dpuviiq. significat etiam ingenuorum
mercaturam ac negotiationem a servilibus officiis non longe distare. —
\Annona prositl ' Negotiator eam in urbe viliorem reddat, dum ex
iEgypto et Africa magnam frumenti vim adportat.' — \penusquej;
' omnis generis utensilia.' Cic. de N. D. 2, 27, Omne, quo vescuntur
homines, penus. H. I. explico potissimum de omnis gencris salgamis,
quse ex transmarinis regionibus advehebantur, de rapixii, garo, allece,
&c. Ex codd. autem testiraonio videtur praetulisse formam vulgarem
penus, penoris ; contra Virg. JEn. 1, 704, longam — penum dixit.
73 — 79- \yir botius] ' Contra viri vere boni imago est illa apud
Euripidem,' Bacch. 492, Awvvaog' Ei^' o n TTa^tiv Str ri fit rb
dtivov 'tpyaati ; TlivQtVQ' Jlpuirov fiiv a(3pbv jSoarpvxov TtfiM aiOtv.
A. 'Itpbg 6 TrXoKaiiog' rt^ 9iifi S' avrbv Tps(pw. H. 'ETrfira Qvpaov
rovdt rrapadoc tK x^poiv. A. Avtoq fi dfaipov' rovSe Aiovvaov
6op(o. 11. ElpKralai r' ivSov aw}ia abv ^vXd^ofitv. A. Avati fi 6
Caifiwv avTOQ, 'orav tyw OiXw. Apud Euripidera igitur est Bacchns,
qui coram Pentheo sacerdotem se illius simulat ; quem locum Horatius
de morte a sapiente, ubi necessaria ei videatur, sponte suraenda inter-
pretatur. — \simul atque volam'^ ex constanti quidem Stoicorum doc-
trina. Diog. Laert. 7, 130, in Zenone: EiiXoywf ri (paaiv iKd^tiv
eavrbv rov /3iov rbv ao(pbv Kai virep TrarpiSoQ Kai inrtp (piXwv' k&v
i
HB. I. 17.] INTERPRETATIO. 229
iv aK^Tjporeptf. yfvTjrai aXyrjSovi fi irripuxTtcnv jj voffoic aviaToig.
Quod praeceptum secutus est Zeno ipse. Ibid. 28. — [^solvet] Plutarch.
Consol. 13 : lat' KaQapeviontv 0.776 Toii (TiafiaTog, 'iwQ av 6 Oebg avToc
aTro\v(Ty tifiag. Seneca, Ep. 10 : Nobis solvi perire est. — [ullima
Hnea] Est imago a circo petita, alba linea ad metam, sulco calce vel
creta repleto, cui opponuntur carceres. Cic. de Sen. 23 : Si quis deus
tnihi largiatur, ut ex hac atate repuerascam et in cunis vagiam, valde
recusem, necvero velim, quasi decurso spatio, a calce ad carceres revocari.
Eurip. Antig. Fr. 13: 'Ett' aKpav riKOjiiv ypa/x/xjjv icaicuJv. ' Mors,'
inquit, ' serumnarum atque omnino rerum tiumanarum est finis.'
EPISTOLA XVII.
Argum. Scaeva, eques, ut aiunt Scholiastae, Romanus, alioquin est
ignotus. Suspicantur nonnulli filium fuisse Cassii Scaavae, centurionis
Caesariani fortissimi (Csesar, B. C. 3, 53). Huic igitur amico juniori
viam monstrat, qua potentiorum favorem sibi paret, ita tamen, ut nec
libertatem ingenuo horaini necessariam unquam exuat neque adulationis
culpam conlrahat. Simul significat lectoribus, quomodo ipse cum Au-
gusto et Maecenate amice atque ofiiciose, sed tamen libero animo vivere
soleat, adeo ut nemo eum propter hanc cum superioribus necessitudinem
reprehendere possit. Scripta est fortasse A.u.c. 735.
1 — 0. [^Quamvis'\ cum indicativo, ut v. 22, et Epp. I, 14, 6, ut
contra quamquam cum conjunctivo, Virg. JEn. 6, 394, &c. — [per te']
- sine alterius praecepto;' ' etsi me non egcs consultore.' — [amiculusj
Catull. 30, 2, Diminutivum teneram, qua in ScEcvam animatus sit,
amicitiam exprimit. — [docendus adhuc'\ ' egomet ipse praeceptoris indi-
gens;' minus recte alii jungunt, disce docendus adhuc, pro docende. — •
\jproprium fecisse~\ aopiorwg, ' in rera tuam vertere,' degenerantis La-
tinitatis appropriare.
6 — 10. [primam — horam^ diei civilis inde a solis ortu; diversa igitur
fuit ex singulorum anni temporum ratione. — [rotarum\ ct proprii cisii
€t ceterorura, quibus vehitur patronus ejusque comitatus. — [caupona]
Cauponae per vias publicas et in oppidulis tunc pessimae erant. Hoc
igitur dicit : ' Si te oflfendunt multa illa itinerum incommoda, sane
desistendum tibi erit a proposito,' &c. — [Ferentinum^ Hernicorum
oppidulum ; 'municipium viae Lavicanse ad xlviii. hipidem.' Comm. Cr.
In locis illis solitariis Scaeva fortasse praedium possidebat. — [fefeHit'\
- qui semper latuit, vixit ignotus.' Significat Epicuri illud XaQt Jiiuffag.
11,12. [prodesse tuisl ' quatenus in tuos cognatos ac necessarios
redundat favor amici potentis.' — [benignius\ ' lautius vivere,' ' largius
genio indulgere.' — [siccus\ ' pauper ac teiiuis ad opulentum et locu-
pletem.' Comm. Cr, Unctus is est, qui lauta prsebet convivia, ut
Epp. 1, 15, 44. His opponuntur sicci, ' qui propter paupertatem cibis
utuntur simplicissimis quibusque, siccantes cibum ab omni jurulentid,'
ut ait Tertull. de Jejuniis 1. Similiter Cic. pro S. Roscio, 27, victiis
aridus.
13 — 15. [Si pranderet'} Verba Diogenis Cynici. Diog. L. 2, 68:
Ilapiovra iroTi 'ApiffTnrirov \dxava ttXwvwj/ Atoysvi/f iffKuipe Kai
230 INTERPRETATIO. [epist,
d>t]inv' Ei ravra efiaQcg irpoff^spioQai, oi'K av rvpavvwv au\aQ
s9cpairevcg. 'O ck, Kai <tv, iIttcv, ciTrcp ySeiQ dvGpwTroiQ 6fj.i\tXv,
ouK av \axava iir\vvcQ. — [regibus^ Diogenes intelligebat Dionysium,
Syracusanorum tyrannum, quocum diulius versatus est Aristippus,
Lucianus de Paras. 33 : 'ApiarnnroQ 6 KvprjvaZoQ £urpil3ev h> 'S.vpa-
KovcraiQ TrapaaiTwv Aiovvaii^' Travrwv yovv ajuJXtt rwv Tropacrirtuv
avroQ cvdoKifici irap' avri^. — [notat^l ' reprehendit,' pr. de censoribus.
18, 19. [eiudebat"\ pr. de gladiatoribus, qui ictus adversariorum cor-
poris inclinatione vitant. — [Scurror'] ' Fieri potest,' inquit Aristippus
Kor' ciptsiveiav, ' ut, quemadmodum tu me vocas, scurra sim re vera ;
sed ego mUd, meam in rem, scurror ; tu multitudini, cujus applausum
et vilia dona captas abolla, qua indutus es, dolio, iu quo habitas, dictis
mordacibus^ miris corporis exercitationibus, ut quum aestate in fervida
arena te volutas, hieme statuas nive contectas amplexaris. Itaque lioc,
quod ego facio, multo et rectius et lautius est, quam tua scurrilitas.'
20 — 22. \_Equus\ Proverbium Graecum. Diogenian. 5, .31, p. 195,
Gaisf. : "iTTTroe ftc (pepci, j3acFi\ciiQ fic rpc(pti' Koppalov (paaiv inrb
^CKiimov arparevofiivov iTnt'ia, rrfQ fiifTpoQ dtofievtfQ alrriaaaOai
d^caiv rifQ arparciaQ, tnrtXv rovro. — [rex\ Sic Grseci rbv Scarrortfv
opponunt ri^ Trapaairi^. — [Officium facio~\ ' Amicitiae officio fungor,
omni observantia colens regem meum, animi tamen libertate conser-
vata.' Non est rb Ka9i)Kov universe, sed quaecunque in regis hono-
rem atque ad ejus placitum fiunt; /acere autem officium pro vulgari
' exsequi officium,' ' satisfacere ofRcio ; ' simul his vv. corrigit ironicum
illud Scurror : ' Non sum scurra,' inquit, ' verum homo officiosus.' —
[poscis^ Diog. L. 6, 46: i^pj/jurtrwi/ ScofievoQ cnraiTtlv cXeyt roig
^iXovQ, oiiK airclv. — [vilia rerum\ ut Sat. 2, 2, 25 : vana rertcm.
A. P, 49 : abdila rerum. Intellige autem poma, caricas, saperdas,
panem secundarium, centonem : ' quae poscens tu ipse confiteris, te
etiam vulgo minorem, id est, inferiorem esse.' Ipse Diogenes de se
apud Diog. L. fi, 60 : TLvixJV KaXovfiai rovg ftcv SiSovraQ aaivtov,
TovQ Sc fii) SiSovraQ v\aKrwv, tovq Si TTOvripovQ Scikvwv. — InuUius^
Propter oppositionem datite minor melius videtur, ut hoc v. habeamus
pro genere masculino quam pro neutro. Diog. L. 6, 55 : ITpoc rovq
avfi^ov\evovraQ rbv aiToSpavra avrov SoiiXov (^rfrtlv, rtXoiov, e(pt),
ti MdvriQ fiev X'^?'^ AioycvovQ ^y, AioykvifQ Sc X'^?'^ Mdvov ov
Svvarai.
23 — 25. [Aristippurn] Plutarch. de Tranq. An. 8 : 6 ' Apiari.TrTroQ
dya9bQ, waTcep iiri ^«yoii ■Trpoe rd jSeXrtova rwv inroKeifxevwv
c^ava(pcpeiv Kai dvaKOV(piZeiv avrov. — [colorl ' externa vitae species
atque conditio.' — [status\ ' rationes cum aliis et necessitudines.' —
[reij ' res familiaris, qualiscunque diversis lemporibus erat.' — [ferel
on the whole. — [quem duplici'] Diogenem, qui ut satisfaceret doctrinae
suae, cujus primum caput erat patientia (Kaprepia, rXrffioavvri) tole-
rantia laboris, inopiae, dolorura : pro pallio el tunica contentus erat una
abolla ex (vili) panno confecta, qua dupliciter amiciebatur. Cynicorum
liunc habitum ideo vocabant SiirXotSa.
27. [Alter purpureuin] Diog. L. 2, 66 : Aio vrorc ^rpdrwva, o\ Si
TlXdrwva, TrpoQ avrbv e^nrtlv, 2ot fiovij} SiSorai Kai )(\.afivSa (poptlv
Kal pdKOQ. ' Aristippus contra, ut in publicum prodeat, non exspectabit
LiB. I. 17.] INTERPRETATIO. 9,31
donec a fautore aliquo purpureum pallium dono accipiat, sed simplicis-
sima veste indutus, sirie falso pudore, aequissimo animo per medium
forum incedet, seque apte et pauperis et divitis partes agens.'
30 — 32. [Mileli texfam'^ Purpurae Milesise propter lanae prsestantiam
inter pretiosissimas erant. Virg. Ge. 3, 306. — [^catie pejus et angui^
Proverbium de rebus, a quibus maxime abhorremus, quasque mali
ominis esse ducimus. — \_Vitahit chlami/devi^l Arrian. Epict. 1, 24,
p. 122, Schw. : AioykvT)Q to yvfivbv livai \kyti, oTi Kpilaaov tUTi
iraai]^ irepnrop(pi'pov. Comm. Cr. : " Aiunt Aristippum, invitato Dio-
gene ad bahieas, dedisse operam, ut omnes prius egrederentur, ipsiusque
pallium induisse eique reliquisse purpureum; quod Diogenes induere
quum nollet, suum repeliit. Tum Aristippus increpuit Cynicum famae
servientem, qui algere mailet quam conspici in veste purpurea."— •
[sine vivat'^ ' Quin igitur desinis jocari cum tali honiine et reddis
ei ^iTrXoi^a, facile ei concedens, ut semper et ubique indulgeat suis
ineptiis ? '
33 — 36. \_Res'\ ' Res magnas gerere in bellis et triumphare de hos-
Ubus devictis quam proxime accedit ad divinitatem et immortalem
gloriam meretur; verum etiam principibus,' &c. Significat prseter
ceteros Augustum et Agrippam, ' cujusmodi viris inter aequales pri-
mariis ubi plaoueris, meritorum tuorum atque ingenii insigne erit
testimonium.' — \ca:leslia tentat~\ ' laboribus suis immortalitatem petit.'
— \_Non cuivis^ Proverbium Graecum (Oii ■KavTOQ dvSpoQtig l/iopivOov
tffQ' b vXovQ'} de cujus origine ambigebant jam aniiqui. Primaria
tamen ejus sententia videtur ea, quam memorant Parcemiographi Gais-
fordii omnes : j) KopivOoQ iroWaQ taxfv kraipac, a'i tovq atpiKvov-
ftkvovQ Twv ^kvdiv tSacfioXoyovv TO. t<l)6Sia Xafij3dvov<Tai. ' Difficil-
limum est inceptum amicitiam potentiorum quaerere ; est hominis
animosi nulloque obstaculo perterrefacti, sed quemadmodum est in
proverbio, Non cuivis: qui Corinthum iter habebat, aequo animo exspec-
tare debeat, se quoque misere exspoliatum iri ab itpoSovXoiQ illis,
voXv^kvaiQ viaviaiv Pindari, aut omnino renuntiare incepto illuc
navigandi.'
37 — 42. \Sedit'\ ut KaQrjcrQai, ' cessat, turpi otio torpet.' — [esto^
(Jor aught IcareJ) ' Quid curamus hominem ignavum ? Contra ille,
qui molestiis periculisque superatis ad iinem suum tandem pervenit,
nonne is egit animose ? Atqui in hoc ipso, in strenue impigreque
agendo cardo vertitur rei, de qua quiErimus; aut fortiter sciteque
inceptum nostrum peragamus neque unquam animum despondeamus,
aut, si propter inertiam cessaverimus, digni sane erimus, qui contera-
namur.' — \Hic est\ ' hoc loco.' — \_onus horret] ' magnopere refor-
midat;' eadem constr. qua Cic. ad Att. 9, 2, ingrati animi crimen
horreo. — [yirtus^ ' Aut fatendum est, falsa opinione, non re, niti
virtutem, aut, si ejus pretium ultro agnoscimus, propter eam difficil-
lima quseque et perpetranda et toleranda sunt.' — [rec/e] 'jure ac
merito.' — \_experiens vir^ ' qui omnia experitur, quo ad propositum
suum perveniat,' (resolute, enterprising.) Cic. pro Cluent. 23 : A. Aurius
virfortis et experiens.
43 — 45. Iregel ' amico suo potentiore,' ut Epp. 1, 7» 37. — \Alqui
reruml Est dva(popd vel (c\('jua^ v. 38, Atqui hic est, SfC. — \rerum
caputl ' Atqui totius incepii, quod tibi tantopere cordi est, origo ac
INTERPRETATIO. [epist.
finis primarius erat, ut commodius vivercs, auctoritate gauderes, ditarere.'
Caput aufem et fons ex formula Latina sic junguntur etiam apud
Ciceronem de Or. 1, 10, philosophorum greges, jam ab illo fonte et
capite Socrate. — \_erat'] ' tunc quum sumebas pudenter, atque est
etiam nunc'
46 — 49. [^lndotata'] Ignominiosum erat fratri sorori dotem non
dare. Cfr. Plaut. Trinum. 3, 2, 62—65. — [/anrfus] ' quo vendito
dotem sorori, matri alimenta praebere possem.' — [nec vendibilis']
- propter id ipsum, quod sterilis est.' — [pascere firmus] fiijSaios,
semper idoneus; ' nec ejus proventus tantus est, ut ex eo vitam sus-
tentem.' — [Succinit] Exprimit mendicorum ad templa, trivia, pontes
congregatorem perpetuam cantilenam, qua, ut primus quisque stipem
accepit, sese excipiunt. — [Et mihi] ' Mihi quoque panis vei placenta;
frustum dato, ita ut munus, quod alter lotum auferre vult, dividatur.*
— [dividuo] pr. ' quod dividi potest,' tum, ' quod nunc ipsum dividitur.*
Ter. Ad. 2, 2, 33, Potius — dividuum face. — [quadra] pr. quarta pars.
Virg. Moret. 47, Levat opus palmisque suum dilatat in orbem Et notat,
impressis aquo discrimine quadris.
50, 51. [Sed tacitus] ' Corvus, quum escam reperit, assidue crocitans
alias aves aliicit, quibuscum illam partiri cogitur. Sic tu, si tacite
petes, majora dona feres, quam si patrono aures obtundes alios tibi
competitores excitans.'
EPISTOLA XVIIL
Argdm. Lollium, juniorem amicum (de quo vide, quae dicta snnt
ad Epistoiam secundam :) Horatius ad rectam potentium culturam ita
instituit, ut adolescentem hujus vita generis fortasse nimis cupidum
nimiaque commoda sibi promittentem, simul admoneat, quam multa
ofiScia libero et ingenuo viro vix salis digna sint observanda tale iter
ingressis, quam multa pericula offendendi anxie devitanda. — Scripta
est A.u.c. 734.
1,2. [metues'] ' vitabis — praebere;' ' cavebis, ne prsebeas.' — [liber-
rime] In ipso superlativo inest tacita admonitio, ne trapprialq., de qua
gloriabatur, tempore et loco minus opportuno nimis indulgeat. — [Scur-
rantis] ' pabuli causa assentantis et risum moventis.' Lamb.
4 — 7- [inconcinna] ' invenusta atque insuavis, quia discrepat ab ea
vitae ratione, quam homines politi et comes sequuntur.' — [commendat]
' quae te aliis commendare studet,' ' credit se commendatum iri omni
mollitie vitata, maxime ry iv XPV i^ovpqi, parcimoniae signo, ceteraque
negligentia in habitu.' — [^tonsd cute] Proprie dicunt caput ad cutem
toudere. Cels. 3, 18. 4, 2. — [medium] ex notSi illa Aristotelis doctrina,
Eth. Nic. 2, 6, 'Eariv r; apert] 'i^ic TrpoaiptTiKri, iv iiiffOTTjri ovaa — •
fittroTTig Sk Sio KaKiwv, r^c piv Ka9' vinp^oXriv, r^e Si Kar iWeitj^iv.
— [utrinque reductum] ' ab utroque extremo remotum.'
8, 9. [imi — lecti] in quo una cum convivii domino soliti ejus scurra
accumbebant. Cfr. ad Sat. 2, 8, 20. H. 1. derisor est is, cujus quasi
officium erat ceteros scurras atque umbras, homines etiam absentes,
dictis facetis et mordacibus insectandi, quo convivator et qui paris
- .IB. 1. 18] INTERPRETATIO. 283
itlerant conditionis exhilararentnr. — \^nuturti] Cic. Parad. 5, Here-
Utatis spes — quem mitum locupletis orbi senis non observat? — [^horrel^
tanta cum observantia omnem patroni nutum exsequitur, quasi eum
• it tyrannum reformidet.'
II, 12. [««w] 'a plagoso aliquo Orbilio.' — [reddere'] Cfr. ad
', Epp. I, 1, 55 (48 harum Eclogg.) — [partes mimum tractare secundas^
IDe mimis proprie dictis accipiendum puto potius quam de comoedis ;
nam (actor) secundarum partiumfere omnibus mimis parasitus inducitur,
ut ait Festus in Salva res est, p. 254.
13 — 16. [Alter'\ ' iEque atque adulator peccat ille, qui de rebus
> nullius momenti acerrime disputat et altercatur.' De land caprind
rixari et Tnpi ovov crKiaQ (Lucian. Hermot. 71)) sunt proverbia de
rebus levissimis aut quae omnino non sunt. — [Propugjiat] h. 1. abso-
lute : ' futilibus argumentis verbisque inanibus utens pugnat pro ridi-
icula sua opinione, indignationemque suam sic effundit : Scilicet,' &c. —
[ut won] ' quomodo non.' — [elatrare^ 'sunmia pulmonis contentione
' proferre, quod in buccam venit.' — [sordet] ut E|)p. I, II, 4, ' Rejicio
vel conditionem, quam alius libentissime acciperet, ut vel post senec-
i tutem repuerascere vel post mortem reviviscere, iterumque pcr longam
I annorum seriem in terris degere mihi liceat :' ' ut Virbio contigit;'
addit Porphyrion. ' Altera vita non est tanti, ut taceam.' Schol.
17i 18. [Ambigitur^ ' Qua de re tandem controversia est ? Sane
de ievicula.' Caslor et Dolichos, gladiatores ilio tempore magnis lau-
dibus ab omnibus celebrati. — \_Brundisium~\ ' Utrum via Minucia,
quam Ti. Minucius Augurinus cos. A. u. c. 449, per tractum montuosum
agri Sabini et Samnii munierat, an nota illa Appia commodius Brundi-
sium ducat.'
19 — 23. [Q(zem] ' Qui his, quae enumerat, vitiis deturpatus divitis
amici, fortasse etiam vitiosioris, gratiam captat, aut hunc brevi tempore
ab se abalienabit, aut amissa libertate ab eo semper castigabitur.' —
[damnosa Venus~\ ut Epp. 2, I, 107, damnosa libido, quia amicae ama-
torem emungunt. — [praceps alea\ ' in qua periculum inest, ne uno
talorum jaciu ingentem pecuniae summam perdamus, et spoliati re
familiari decoquere debeamus.' — [Gloria\ KEVodo^ia. ' Homo vanus,
gloriolsB studio abreptus, sumptuosioribus vestibus unguentisque utitur,
quam ejus facultates concedunt.' — [importuna^ ' quEe pecuniae cupidum
conquiescere nunquam sinit.' — [decem vitiis instructior\ ' multo vitio-
sior.' Instructior autem irapcl irpoaSoKiav, quasi vero vitia ornamento
et commodo essent.
24 — 27. [regit'\ ' rationem vivendi ei praescribit.' — [veluti pia
mater\ Admodum festive comparat divitem vitiosum, qui amici infe-
rioris ma\am aiiquam consuetudinem castigat, cum matre, cui liberos a
vitiis revocare propositum est et efficere, ut vel semet ipsa meliores
evadant. — [Stultitiam\ ' Meae opes tantae sunt, ut stultitia (quemad-
modum luxuriem per euphemismum vocat:) eas non attenuet.'
28, 29. [«7^»/*] ' fautoris tui.' — [vino tortus\ A. P. 433, Reges
dicuntur multis urgere culullis Et torquere mero, quem prospexisse
laborant.
30, 31. [Nec tua\ ' Hoc quoque solet offendere potentes amicos,
si studia {t7riTt]5(vnara) nostra dumtaxat laudabilia esse conten-
dimus, aliena, patroni praecipue, studia detrectare ac reprehendere.'
234 INTERPRETATIO. [epist.
— \_pangere'\ etiain in prosa or. Cic. ad Fam. 16, 18, aViquid Sopho-
cleum paiigere.
32 — 35. [^Gratia sic fratrum] ' Propter similem studiorum discre-
pantiam ortum est aliquando dissidium inter Jovis et Antiopae filios,
Amphionem, cui Mercuritis lyram illam murorum Thebanorum condi-
tricem donaverat (Od. 3, 11, 1) et Zethtim, pastorem et ag-ricolam,
artis musicae contemptorem, atque omnino hominein durum' (Propert.
3, 15, 29). — \_dissituit'\ ' celeriter discissa est.' — [suspecfal ' invisa,
quam oderat homo severus et tristis.' — [A/orifias] ' quippe qui frattis
niorositatem pulchre nosset, cessit, ne implacabile odium inter ambos
oreretur.' — [ Amphion ] postquam respondisset apud Euripidem
(Fragm. Dindorf, p. 83, n. 30), T6 S' dffOsvic fxov Kai rb 6rj\v
ailijxaTOQ KaKuJQ tfisfi(j)9riQ' Kai ydp u ([inovuv tx'*^' Kp""'"
»' roS'
iari Kaprtpov iSpay^ioi^OQ, lyram sub chlamyde abdidit, ut est in
anaglypho apud VVinckelinann Monum. ined. vol. 2, p. 113.
37 — 40. l^JEtolisl " Meleager Calydonium aprum nobilis venator
excepit. Ind? epitheton fecit Horatius, ut JElolis retibus ad apros
factis intelligamus." Porph. — [inhumaneB] ' morosae et truculentfe,'
quum omnis Musa humana et comis esse debeat. — [senium^ morosi-
tatem, pr. qualis in senibus esse solet. — [pulmenta] ' carnem fera-
rum, quas una confeceritis ;' quae coena vel ideo placet venatoribus,
quod proprio labore parata est. — [utile faniee'] propter id ipsum quod
assiduus venator abhorret ab omni mollitie ; ' corpus item,' addit,
' venatio corroborat.'
44 — 48. [corona] ' SciSj quo spectatorum plausu in Campo Marlio
te exerceas batuendo et pila jaciendo.' Prcelia igitur sunt certamina
ludicra, quse in Campo committuntur. — [Cantabrica] Quum dicat,
duce Augusto puer haec bella tulisti, minime cogitandum est de Canta-
bris ab Agrippa demum A.u.c. 734 debellatis (Epp. 1, 12, 26), sed de
expeditione in Cantabros et Astures A. u. c. 729, ab Augusio suscepta,
et, ipse quum in raorbum prolapsus esset, ab ejus legatis C. Antistio
et T. Caiisio haud infeliciter ad finem perducta. Dio Cass. 53, 25. —
[refgit] ' Nunc ipsum (a. u. c. 734) Augustus auctoritate sua et
potenlia id perficit, ut refigantur a Parthoruin templis arma et signa
Crasso olim adempta et a Phraate restituantur Romanis.' — [si qtiid
abest] ' si quae regio longinquior nondum subjecta est, eam in ditio-
nem popiili Romani redigit.' Armeniam significat eodeni anno Ar-
taxiae ademptam et Tigrani traditam. — [adjndical] V. proprium in
finibus regundis. Cic. de Off. I, 10.
49 — 57- [^/c] junge cum v. interdum ; vv. ne te — absis in paren-
thesi posita sunt. — [extra numerum] Trapd tov pvdixbv (tov /3iou)
extra wodum, Tzapd fieXoQ' ' inconcinne, contra decorum.' — [nugaris]
' licitis ludis te oblectas.' — [Actia pugna — refertur] ' imaginem pugnae
Actiacae exhibes, ita ut tu Augiisti, frater naiu niinor Antonii, servi
utriusque militum partes agatis.' — [Fictoria] Victoria alata coronam
lauream victori imponit etiam in nummis, quos victorialos vocabant.
— [utroque—pollice] In pollice erat et favoris et aversionis signifi-
catio : nam faventes eum premebant, improbantes vertebant retro et
subrigebant. Hunc gestum nominabant infestum pollicem. Plin. 28, 2,5,
Pollices, quum faveamus, premere etium proverbio jubemur.
58 — 62. [Protinus] ' porro contiiiuatis praeceptionibus.' — [si quid]
IIB. I. 18.] INTERPRETATIO. O35
il Ti {if any). Virg. Mn. o, 688, si qttid pielas antiqua lahores Respicit
humantis. — [Quid de quoqiie^ ' quid de quocunque iiomine dicas.' —
[emissum~\ tralatum est a sagitta. — \_irrevocabite^ A. P. 390, nescit vox
missa reverti.
65— C8. [qmndam^l ut Od. 2, 10, 18. Sat. 2, 2, 82, pro interdum.
' Ubi acciderit,' inquit, ' ut is, quem tu probum ac prudentem liomi-
nem esse arbitratus principi alicui viro commendaras, indignum se
tua commendatione propria culpa reddiderit et fautoris gratia excidat,
tum tua priore spe falsus desine eum tueri, quia indignum nibil
juvabis, temet ipsum stultitise suspectum facies ac fidom, quae antea
tibi tribuebatur, imminues. Indignum igitur missum fac, ut ( "iva,
quo) possis tanto m;ijore cum fiducia tueri innocentem, sed falsis cri-
minibus circumventum atque Oppressuni.' — [fidenlem^l ' Ut ille tibi
penitus perspectus est ac probatus, sic rursus omnem suani fiduciam
in te reponit, et pro falso amico merito te liabebit, si eum non de-
fenderis, sed deserueris.'
69. [Denle^l ' Quid, quod etiam propria utilitas hoc requirit, ut
inania crimina in amicum conjecta refutes? nam malignus crimi-
nator, jamjam audacior factus et praevidens te viciGsim ab amico,
quem prodidisti, destitutum iri, mox te quoque clam adorietur et
maledico dente carpet.' — [Theonino^ " Theon, libertinus, dicacitatis
amaritudine praeter ceteros ita patronum suum exasperavit, ut dorao
ejus sumuioveretur et quaternario" (id est, quadrante) " legato jube-
retur restem sibi palumque emere. Per hunc ergo maledici et detrac-
tores intelliguntur." Comm. Cr. — [circnmroditur] Cfr. Sat. 1, 4, 81
(72 harum Eclogg.), Epp. 2, 1, 150. Cic. pro Balbo, 26, More homi-
num invident, in conviviis rodiint, in cifculis vellicant, non illo inimico,
sed hoc maledico dente carpunt.
73, 7'1' Sententiae sic connectuntur : primum post brevem illam
digressionem vv. 81 — 85, qui Dente — vires sententia generali Dulcis
— metuit viam sibi munit ad novum praeceptum : iu, dum tua, 8fC.
' Ergo ubi experlus eris talis amicitias difficultatem, semper metues,
ne vel propter leves causas, mutato aliquando fautoris in te animo,
discindatur. Itaque, dum bono cum successu ea uteris, in eo
strenue elabora, ne subito regis tui gratia excidas. Accommoda
igitur animum afFectusque tuos ad illius affectus ac studia ; nam
potentes hoc velut suo jure postulant, ut clientes eadem sequantur
eodemque modo animati sint atque ipsi. Itaque deme supercilio ntibem.'
— [cultura'^ ' studium, quod in colendo potentiore amico ponitur^
quem summo obsequio ac veneratione prosequamur necesse est ; '
qua quidem significatione v. cullura videtur uiTa^ Xiyojiivov. — [Itta
navis in allo est^ ut TibuII. El. 1, 5, 76, in liquidd stat tibi linter aqud,
ubi designatur facilis et expeditus cursus. Recte igitur Porphyrio:
" Quum prosperum cursum amicitiae tenes."
76,77- [agilem] SpaaTr]pt.oy. — [remissi] ' lentius ac negligentius
in omnibus rebiis versari soliti.'
78 — 80. [Potores, Sfc.'] Duae rationes potissimum sunt, propter quas
vv. uncinis inclusacum Meineckio et Pottierio pro subdititiis habeo : 1)
Constructio ipsa per se ambigua : bibuli ('potulenti :' Comm. Cruq.) vini
Falerni ; vel pocula Falemi. Prior sane fulcitur versu vere Hora-
tiano, ex quo hic fictus est, Epp. 1, 14, 34 (20 harum Eclogg.), Quem
236 INTERPRETATIO. [Epist.
bibuli liquidi merlid de luce Falerni, sed, ut scite dixit Bentleius, bibuli
ridiculum est potorum iiriBtTOv. 2) Verum, quod gravissimum est
nostrae rationis argumentum, putida omnino videntur vv. medid de nocfe
et nocturnos vapores ita sese excipientia. — \yapores~\ ' sestus nocturni,'
(fumes,) ut etiam nunc Galli et Itali les vapeurs, i vapori.
81, 82. [nuicm] 'tristitiam ac severitatem cum quadam jactantia
conjunctam.' Frequens imago. Cic. in Pis. 9, supercilium tuum —
frontis tuiB nubeculam. Eurip. Hippol. 173, "Zrv^vhv S' b^nuuv vetpoc
avKa.7'tTai. — [^obsctiri'] ' Saepe, qui re vera modestu.s est, videtur ob-
scurus, id est, Kpv^ivovg, minime apertus et simplex, sed qui intimos
suos sensus callide oeculat, taciturnus rursus acerbus, animo a potente
amico clam averso.'
83 — 86. [Inler cuncta'^ 'omni tempore, in quacunque conditione vitae
hujus apud potentem amicum transactae.' — l.leges'} ' philosophorum
scripta et percontabere sapientes amicos, num te lucri et potentise cupi-
ditas, cui semper deest aliquid et quae nunquam expletur, agitare debeat,
an alia vivendi ratio reperiri possit multo tranquillior ac felicior, quam
ego me adeptum esse reor.' — [mediocriter utilium'] quae Stoici ciSia^opa
vocabant. Cic. de Finn. 3, 16, Quoniam autem omne, quod est bonum,
primum locum tenere dicimus, necesse est nec bonum esse nec malum hoc,
quod prcepositum vel pracipuum {TrporjYpivov) nominamus. Jtaque
id definimus, quod sit indifferens cum eestimatione mediocri ; quod enim
illi aSiaipopov dicunt, id mihi ita occurrit, ut indifferens dicerem.
87 — 90. [^doctrina'} Solita philosophorum quaestio Trtpl aptTtJQ, ti
SiSaKToV de qua cfr. Platonis Menonem. — [minuat^ fitiwaiQ pro
' tollat.' — [pure"} 'sincere ac perfecte, adeo ut nihil jam ultra desidere-
tur.' ' Quibus studiis quoque vitae instituto ad placidam quietamque
constantiam' (ut tranquillitatem definit Cicero Tusc. 4, 5,) 'perventurus
sis ? num ambitione et avaritia?' — semita fallens est latens multitudi-
nem ; quam semitam qui ingreditur iter habet secretum ab hominum
vestigiis ac solitarium : Est rursus illud Xa^t (iiwaat^, ut Epp. 1. 17, 10.
91 — 94. De Digentid, hodie Licenza, vide Epp. 1, 16, 12. — Mandela
hodie Bandela. " Mandela pagus est nimis algidus atque contrahens
frigore et rugosa faciens hominum corpora." Porph. — [Sit mihi^ ' Per-
maneat mihi, quod nunc possideo; etiam, si partem rei familiaris
amisero, idcirco infelicem non me reputabo. Secundo loco opto, ut
quod vitae mihi superest, mihi et meo modo vivere liceat.'
96, 97- [provisa^ Non avaritiae, sed securitatis tantummodo causa
optat, ut sibi victus in singulos annos provisus sit ac propterea certus.
— [neu fluilem'\ Quartum est, quod optat, ut vires animi atque tranquil-
litas sibi suppetant, ne unquam inter spes ac timores ceterasque mentis
perturbationes et rei domesticse curas anxius atque incertus animi pen-
deat. — [fluitem'\ Nalare hoc dicit Sat. 2, T, 7- Usifatius estfluctuare. —
[pendulus^ nobis proprie, in suspense. — [hor{p\ Horu h. 1., ut Virg.
Catal. 12, 10, fallax hora, est fortuna in horas varians, quae bona
externa ex incerta ac mobili sorte pendentia modo donat, modo aufert.
98, 99. [Sed satis'\ ' Post vota de vita vere vitali et librorum frugis-
que bona copia, jam aliam precem addiderat, Neve, 'm<\\\\t, fluilem dubiee
spe pefidulus hora, hoc est, ut v. 99 dixerat, Neu pavor et rerum medio-
criler utilium spes vexet me agitetque : quod quum aliquid ruiv icp' riptv
et in cujusvis potestate sit, utpote non ad bona externa, sed ad animum
LiB. I. 19] INTERPRETATIO. 237
spectans, revocat illud votum ut ex vulgi opiuione magis quam ex vera
ratione conceptum, et se corrigens, ' sed satis est,' inquit, 'in duobus
illis votis subsistere, quorura penes deos potestas est, neque id eos
rogare, quod in mea solius manu est, ut consequar. Det modo sanum
vivere, det bonam copiam ; ego me ita parabo, ut ne duMits fluitem,'
EPISTOLA XIX.
Argum. Duplex hominum genus, ut omnino egregiis scriptoribus
accidere solet, Horatio importunum exstitit, id est, imitatorum et invi-
dorum. Adversus utrosque coram Maecenate, optimo taliuni rerum
judice, hac epistola causam suam agit. Primum igitur imitatores, ser-
vum pecus, graviter et acerba cum derisione exagitat (w. 1 — 20) :
simulque non sine generoso praestantise suae sensu sua carmina proprio
et Romanis antea incognito artificio facta cum istorum ineptiis con-
tendit (vv. 21 — 34) : deinde de malevolorum in se invidentia ejusque
causis exponit (vv. 35 — 49). ZeU. — Scripta videtur a. u. c. 739.
1, 2. \_Pnsco~\ ut poetae priscae comcediEe, mortuo Olymp. 89, 1, vel
2. (423 a. Chr.) Cfr. Sat, 1,4, 1. — l^docte'^ ' qui bene versatus es in
literis Graecis et Latinis, ac propterea ipsum quoque Cratinum trivisti.'
— [^NuUa^l In Ilurivy lioc edixisse videtur : OiivoQ iroirfTiJ •yeyovfj/
«C tTTTroc Taxvs'"lCSu>p Sk ttivujv ovStv av TtKoi (al. TiKoiQ) ao<p6v.
3, 4. [male sanos^ ' vesanos, quia fiaivovrai furore poetieo correpti.'
- Ex eo tempore,' inquit, 'quo primum poetas Bacchus suam in tutelam
recepit atque una cum Satyris ac Faunis (sive Paniscis) in suum con-
sortium adscivit, id est, inde a prima poesis origine, ipsae quoque Musae
fere (pierumque, prope semper) vel mane sobriae non fuerunt, olentes
etiam tunc vinum nocte potatum.' — [^Adscripsit^ " tamquam in legionem
suam ; nam hoc verbum militare est." Porph. Od. 3, 3, 24.
6 — 9. [arguitur — vinosus'] (piXoivoQ wv : 'se ipse prodit, monstrat se
vinum aniasse laudibus, quas ei impertit,' ut Iliad. Z. 261, 'AvSpi Sk
KiKnriwTi fxivoQ fMiya oIvoq ae^ti, et passim ei tTnSrtra tribuens iv-
ijvopa, ntXi(ppova, ntvotiKea. — \_Ennius'] quippe qui ipse de se dixerit :
Nunquam poetor nisi podager. — [pater^ Et quia duobus ante seculis
floruerat et quia cum Livio Andronico Naevioque auctor poesis Latinae
habebatur. — [ad arma^ Praesertim in Annalibus, quorum primum
versum fecit Merula : Horrida Rumideum cerlamina paiigo dueUum. —
[Prosiluit^ quasi ipse pugnam initurus. — [putealque Libonis] Cfr. ad
Sat. 2, 6, 35. Puteal in foro ad fornicem Fabianum exstructum, ut
videtur, a L. Scribonio Libone, praetor qui fuit A. u. c. 550, potius
quam a cognomine consule a. u. c. 720, " locus ad quem conveniebant
feneratores." Acr. — [^fatidabo] Futuris utitur, ut facete imitetur for-
mulas edicti praetoris. Cic. Accus. 1, 44, Nec petitionem nec possessionem
dabo. — [adimam] ' severe interdicam, ne poemata componant.' — ' Sic-
cos igitur, abstemios (ut Od. 1, 18, 3), jubebo rei fenebri vacare, quippe
qui poetico sensu careant' — [severis] ' qui ab omni ludo jocoque ab-
horrent' {the morose).
10, 11. [edixi] ' tamquam praetor.* Lepide simulat omnes qui tum
poetarum noraen affectarent, suam auctoritatem exteniplo secutos esse,
quasi vero ipsius edicto obtemperantes multo praestantiores evaderent
poetae. — [putere] v. odiosius quam v. 5, olere.
238 INTERPRETATIO. [epist.
12 — 14. [vidtu torvo] Plut. Cat. Min. 1, Aiyerai Se KaTwv ivBvg ix
vaiSiov ry te ^bjvy Kal Tt^ TrpoffWTry — ri^oQ vTro<baiveiv aTpenrTov
Kai aTra^ig Kai /SsjSatoj/ ev nacnv. — [pede iiudo'] Plut. ibid. 6, IIoX-
XaKie 5' avvT:65i]TOQ /cai ax^ToJV eig to Cr]fi6(jiov Trpoyei fieT apioTov.
— [textorel ' by tlie help of the weaver,' ' quum textor exiguam togam
ciinfecerit; in ciijus igitur opificis potestate situm est, utrum tu alter
Cato videaris liominibus necne.' Ablativus instrumentalis personae
prope ut Epp. l, 1, 94 (87 liarum Eclogg.), tonsore curatus, nisi quod
ibi parlicipiiim adjungitur, ut si h. 1. dixisset : textore vestitus. — [re-
prasentet] 'ad vivum exprimat.' Reprasentare enim est ' rem quae
abest prsesentem constituere.' Tales olim fuerunt LaconisliE Athenis,
qui iXaKWfidvovv, iTreiviuv, ippvTToov, iffioKpciTOvv, SKvroXi' i^opovv
(Aristoph. Av. 1194,) posterioribus temporibus Neocynici.
15, 16. \_Rupit] Construe : ' Lingua larbitse aemuia Timagenis rupit
larbitam, dum stolide studet in declamandi arte seque disertus urbanus-
que haberi, atque rhetor ille.' — " Timagenes, Alexandrinus, rhetor et
historicus (scripsit libros de Kegibus, Gallica, &c.), ab A. Gabinio capti-
vus Romam traductus et a Fausto Sullee filio redemptus tandem in
Cassaris Octaviani gratiam venit (Senec. Controv. 34), sed propter lin-
guam procacem et Trappiiaiav, unde HapprffnacTriQ dictus est (Suidas
in Ttfiaytvrig'), mox ipsi Ccesaris domo interdictum est. Inde propter
facetias (Senec. Ep. 91) ab Asinio Pollione exceptus, in novi fautoris
Tusculano mortem obiit. Qui Timagenes quum aliquando in hominura
doctorum conventiculo cum omnium applausu declamasset vel scriptum
recitasset, accidit, ut teste Porphyr. Cordus (vel Codrus, siquidem idem
est, de quo Virgilius Ecl. 7, 26, invidid rumpantur tit ilia Codro :) homo
item doctus, natione Maurus, ac (propterea ab larba rege, ut videtur :)
larbita cognominatus, illius virtutes sequare niteretur et nimio nisu
atque ingenti vocis laterumque intentione diapliragma dirumperet et
subita morte periret." Jahn. — \_urbanus] h. 1. non tam ad dicacitatem
refertur quam ad elegantiam sermonis, quo utebatur, et ad peritiam
declamandi.
17, 18. [Decipit] absolute, utfaUere. Gronov. Obss. 3, 20. — [vitiii
imitabile] ' Exempiar, quod, totum si spectes, sane pulcherrimum est,
sed tamen vitia quaedam habet imitatu facilia, eo saepe in errorem rapil
imitatores, quod prseter cetera hsec ipsa vitia sibi aemulanda proponuni
ac plerumque etiam augent, veris luminibus eloquentiae posthabitis.'
Vv. vitiis refer et ad v. decipit et ad v. imitabile. — [ciiminum] ' ptisa-
narium cumini.' Plin. H. N. 20, 14, Omne cuminum pallorem bibentibm
gignit. Ita certe ferunt Porcii Latronis clari inter magistros dicend.
assentafores similitudinem coloris studiis contracti imitatos : qui quuir
A. u. c. 752 mortuus sit, sane fieri potest, ut hos ipsos Porcianos h. 1
derideat.
19, 20. [servum pecus] BpifiixaTu avSpairoSii)ST}, cum summa indig
natione et contumelia malos poetas increpat. — [tumultiis] ' violenti ai
turbidi, sed tamen praeposteri et semper inanes conatus me imitandi
quos quum inter vos magno cum strepitu collaudatis, simul me depri
mere molimini, hoc in primis idenlidem repetentes, me quoque Graeco
imitatum essse, idem vos facere, interdum etiam meliore cum suc
cessu.'
21 — 23. [Libera] In poesi Latina libera vestigia ponit (ut diceban
IB. I. 19.] INTERPRETATIO. 239
tiam in prosa or. Cic. Phil. 3, 12,) per vacuum (pr. per vacuam sive
acantem (domino) possessioneni) quemadrr.oduni dicunt jurisconsulti ;
- , qui primus in novo poQsis genere elaborat idemque ita perficit, ut
loratius ipse genus lyricum. — \^'pressi pede^ ' Non aliena exempla
nxie imitatus sum.' — \_qui sibi fidif\ ' ac propterea nova tentat, fit
MX ceterorum, quorum ingenium minus aptum est ad nova genera in-
enienda atque excolenda.' — [Z)uj] " imitatus regem apium." Porphyr.
24 — 27- [Ostendi'^ ' Primus exeniplum praebui, quomodo totum Ar-
hilochi Parii genus ad Latinam poesin transferendum sit.' Significat
naxime Epodos. Oslendere ' ut artifices tunc demum nova sua opera
diis ostendere solent, quum jam ad unguem castigata et perfecta sunt.'
— [iiumeros animosque^ ' metra impetumque poeticum.' — [«on resj
Neutiquam vero simpliciter in Latinum converti Archilochi iamhos in
Lycamben ejusque filias.' — [agentia] ' agitantia, persequeiitia ; quae
jum ad suspendium adegerunt.' — [^c «e] Comm. Cruq. " Ne minore
-■orona me decores." ' Ne tu, Maecenas,' inquit, ' idcirco parcius me
audes, quod nolui componere nova metra et invenire genus poesis
melicae a Graeca prorsus diversum (quia probe perspexeram, eadem
metra, quibus Graeci usi sunt, aptissima esse Latinae quoque poesi :)
scito temperare,' &c.
28, 29. 'iTemperat'^ Noli construere cum aliis : Sappho mascula
iemperat pede (suo) Musam Archilochi ; sed, Sappho luascula tem-
perat Musam (suam) pede Archilochi, sicque etiam temperat Alcceus,
idem facit junior aliquanto Alcaeus. ' Sappho et Alcaeus,' inquit, 'car-
minibus suis scite immiscuerunt numeros {pv^novg) et varia versuum
genera, quibus Archilochus (ut vel ex ejus reliquiis constat) praeter
iambos usus est, sed dispares sunt illi rehus, eo, quod alia arginnenta
tractarunt, et ordine versuum ab Archilocho inventorum, ex quibus
Lesbii poetae una cum iis numerorum ac versuum generibus, quae ipsi
inveneiunt, strophas suas composuerunt. Atque propter hoc maxime,
quod alia et nova argumenta sibi proposuere, eandem laudem merentur
atque Archiloclius, totius generis inventor.' — [perfc] h, I. significat
versiculos integros, ut Od. 4, 6, .35, Lesbium servate pedem. — \_mascula
Sappho'\ 'quae, quamquam mulier, tamen ingenii viribus ac furore vere
poetico vel praestantissimos poetas aequavit.'
30, 31. \_Nec soceruml Exemplo manifesto atque indubio demonstrat,
quomodo Sappho et Alcaeus alia atque Archilochus argumenta tractarint.
— [^quaritl ' certo consilio deligit, quem veluti luto inquinans infamet
versibus perniciem ei afferentibus.' — [aim] ' venenosis ac inortiferis,'
ut atra vipera, Od. 3, 4, 17- — [sponsce^ Neobulae. — \famoso carmine^
' famam ejus laedente.'
32 — 34. [Hunc'] Proxime quidem refertur ad Alcaeum, (et vere, cum
Catullus bis quidem (Carm. 11 et 51) tentarit metrum Sapphicum,
Alcaicum nunquam:) verum, ut vv. 30, 31, non minus ad Sapphonem
spectant quam ad Alcaeum, sic quod ad hujus loci sensum universum
attinet utruinque poetam simul significat. — [Latinus — fidicen] ' poeta
lyricus,' ut Od. 4, 3, 24, Romanee fidicen hjrce. — [Vulgavi] ' Sapphus
et Alcaei genus onmibus jam meis popularibus notOm reddidi.' — [/«-
genuis'] ' generosis et candidis lectoribus,' quales illi erant, quos enume-
rat, Sat. 1, 10, 81—87.
36 — 38. [premat'] ' deprimat atque elevet.' Quinctil. 12, 10, 14,
240 INTERPRETATIO. [epist.
Pracipue pre.iserunt Tullium, qui videri Atlicorum imitatores cupierunt.
— [_Non ego] Tota imago a candidatis honores petentibus ducta est. —
[plebis'] 'poetarum et grammaticorum infimi ordinis.' — l^tritee] ' Nam,
si vellem uumeribus vel vilissimis eorum gratiam mihi conciliare, facile
possem.' Iniitaius est Persius I, 53. — [venor] ut ' BTjpwfiai,' ' aucu-
por, capto.'
39, 40. [Non ego] ' Non ego, qui nobiles tantum scriptores (quales
sunt Pollio, Virgilius, Varius, TibuUus, Fundanius) recitantes audire
eorumque carmina attente legere atque, ubi a malitiosis criticis repre-
henduntur, acriter ulcisci (defendere) soleo, non ego, inquam, gramma-
ticoruni, quos despicio, applausum ambio.' Ultor igitur h. 1. est, ' qui
aliquem ab iniquis reprehensionibus et criminationibus defendit ejusque
veluti patrocinium suscipit.' — [Grammaticas] Imagine rursus ab ambilu
petita grammaticcB tribus sunt quasi sectse grammaticorum, id est, criti-
corum, in primis antiquarii illi, qui veteres poetas, Ennium, Accium,
Lucilium, sequalibus suis, Virgilio maxime atque Horatio, anlepone-
bant. Hi igitur, velut xxxv. tribus populi Romani, jus sibi arrogant
suffragia de poeiis ferendi, quis primo loco dignus sit, qui in secundo
tertiove subsistere debeant.
41, 42. [Hinc illes lacrima] ' Propterea quod horum hominum gra-
tiam non quaero, mihi sunt tantopere infesti.' Proverbium petitum ex
Ter. Andr. 1, 1, 99. — [;S]pissi«] ' Si dixi ex animi mei sententia:
Nugas meas (opuscula) frequenti auditorum corona indignas recitare
et hoc actu ipso iis addere pondus, id est, demonstrare me magni eas
facere, profecto me pudet : perperam illi sensus meos interpretantur et
simulatorem nie credunt.'
43, 44. \_Rides'] Ovid. Trist. 5, 2, 46, de Augusto, Si jas est homini
cum Jove posse loqui. ' Nam persuasum est fibi, te versus edere quovis
melle dulciores, id est, te unum egregium poetam esse.' — Manare trans-
itive, ut Ovid. Met. 6, 312, lacrimas etiamnum marmora manant.
45. [naribus uti] ut Sat. I, 6, 5, naso suspendere adunco, et Persius
1, 46, uncis naribus indulgere ; ' sannis vituperantium uti.' Porph.
47 — 49. [Displicet iste locus] ' ubi, ui carmina mea recitem, vos
vultis ; probe enim praevideo fore, ut clanculum postea et in me et in
mea invehamini.' — [diludia posco] "spatium emendandi carmina et
intermissionem ac dilationem ludorum. Diludia autem dicuntur tem-
pora, quse gladiatoribus conceduntur inter dies munerum, quibus pug-
natur." Comm. Cr. " Ut intra dies quinque pugnent." Acr. — [Ludus]
' Nolo ne per ludum quidem inter vos versari, nam acria inde certamina
interdum oriuntur, quae inire meum non est : nihil enim mihi prosunt,
immo ea detestor. Ergo sine nie inter vos rixamini, nebulones, quan-
tum vultis.' — [genuit] dopjffrwc, ' gignere solet.' — [trepidum] ' in
quo trepidant ii, qui inter se certamen committunt acre.' — [funebre
bellum] ' prope internecinum, in quo multi occidunt.'
EPISTOLA XX.
Argum. Probabilis videtur Kirchneri opinio (Qusestt. Horat. p. 37)
ab Horatio Epistolam hanc quasi comitem Epodon libro (cujus edi-
tionem propter rationes voXiTiKaQ usque ad A.u.c. 733 distulerit) :
,1B. 1. 20.] INTERPRETATIO. 241
rompositam eamque una cum illo volumine ad Augustum, Maecenatem
iliosque fautores et amicos missam esse. Utcunque se ea res habuit,
ibrum aliquem editurus, festiva ludens dilogia, eadem cum cura et
5ollicitudine eum dimittit ac dominus servulum sibi carum, qui prope
am liberti conditione utens, extra domum herilem evagari ac liberiore
vita frui cupit, verum propter hoc ipsum muliis, in primis corruptionis,
periculis expositus est. Rationem eandem fere tibi finge, quas fuit
inter Ciceronem et Tironem, Atticum et Alexin, quibus servis carissimis
domini vix quidquam negare poterant. Per totam autem Epistolam
pueri delicati et venusti libri duplex imago mirum in modum permixta
2t confusa est.
1,2. ^^yertumnus] deus omnium vicissitudinum ac mutationum (Sat.
2, 7, 14), hinc etiam ' vertendarum rerum' id est, emendarum et vena-
lium, ad Forum in vico Turario s. Tusco sacelium cum simulacro
habebat, in cujus vicinia erat Jamts (Epp. 2, 7, 14); ibi etiam librarii
suas t.ibernas et pilas (Sat. 1, 4, 71. A. P. 373), sed lenones quoque
et meretrices fornices suos habebant. — \^prostes~\ verbum ambiguum
de quavis merce, etiam de meretricibus et scortis (prostibulis). —
[5o«ji] fratres fuere bibliopolse, memorati etiam A. P. 345. — [pumicel
Partem membranarum exteriorem, quae asperior es<, pumice levigabant
et poliebant glutinatores. Catull. l, 2. It. 22, 6, charta regitF, rtovi
libri, Novi utnbilici, lora rubra, membrana Directa plumbo, et pumice
omnia aquata. Pumice item homines delicatiores crurum pilos detere-
bant. Ovid. A. A. 1, 506, Nec tiia mordaci pumice crura teras.
3, 4. \_claves et — sigilki] Librorum volumina in capsis asservabantur,
quas in scriniis domini anulo signatis custodieba«it. Sic etiam interdum
uxores, concubinae, pueri delicati domi in custodia retinebantur, ostiis
sigillo munitis. Hsec autem ipsa custodia Tpnero pudico, grata a.cc\A\t,
quum ita ejus fidelitas extra omne dubium ponatur. — \communia']
' vitam liberiorem in locis publicis.' Loca communia autem etiam lupa-
naria honestius nominabantur. Seneca, Contr. 1, 2, p. 95.
5 — 8. \_Fuge'] ' I nunc, proripe te in Forum :' quod quum in loco
plano et humili esset, eo ituris descendendum erat ex collibus propin-
quis: hinc v. proprium est de Foro. Sed etiam in fornices s. lupanaria
humi depressa descendendum erat. — \_emisso] Dilogia de puero e
custodia semel emisso et de libro edito. — \lceserit] de libro : ' ubi ab
iniquis meis male exceptus eris ac de te dixerint, Quis leget hac? Vel
duo vel nemo :' de puero, ' si quis pudicitiam tuam laserit (violarit),
tum vero frustra meum auxilium implorabis.' — \In breve te cogi] de
libro, 'scis te arctum in volumen complicari et in capsa reponi, ex qua
fortasse nunquam postea rursus promare :' de puero, ' desertus ab
amatore in angustias redigeris.' — [plenus] ut Sat. 2, 2, 43, et Ovid.
ex Ponto, 3, 4, 55, Illa bibit sitiens, lector mea pocula plenus, ' satur,
fastidiosus.' — Languet autem et auditor vel lector (Quintil. 9, 3, 27) et
is, cujus amor refrixit.
9, 10. \odio] h. 1. ut saepe, accedit ad irse et taedii potius quam ad
simultatis notionem. — \_peccantis] de libro, ' praepropere edi cupientis ;'
dilogia inest in eo, quod v. peccare usurpatur etiam de amantium in-
fidelitate et venere illicita. — \eBtas] ut wpa, h. 1. de adolescentia.
11, 12. \Contrectatus] Hoc quoque v. per dilogiam utitur. Cfr.
M
242 INTERPRETATIO. [epist.
Tacit. Aiin. 14, 35, contrectatam filiarum pudicitiam ulcisci. — \sor-
descere] Cfr. Sat. 1, 4, 72. h. 1. /iira^optKaJe, ' pauUatim negligi a
cultioribus lectoribus, adeo, ut jam nemo te inspiciat piaeter homines
de vulgo, et bi quoque semper rarius te evolvant.' — \_tineas — inertes^
'qusB prope immobiles lente chartas et vestes corrodunt.'
13. [^Aut fugies^ Horatii tempore muhi libri in illas provincias, quae
jam Latino sermone utebantur, tum demum perveniebant, quum Romae
jam obsoluerant. Cfr. A. P. 345. ' Fugies uitro in Africam provinciam,
novos ut ibi amatores captes, ab iis, quos in urbe repereras, destitutus,
aut etiam vinctus mitteris' de libro, ' loris, ut aliae merces, colligatus ;'
de puero. ' relegabere,' ut aediles interdum adulteras in exilium age-
bant. — \_Ilerdam'] Hispaniae urbem, hodie Lerida. 'Aut Romae
oblivione obrueris, aut, ut fit in libris Romae jam neglectis, a provinci-
alibus subrusticis aliquantisper legeris.'
14 — 18. [Ridebitl ' Tunc maligne ridebo, propterea quod nionitis
meis non obtemperaveris.' — [protrusit] Exemplum petitum ex aliqua
fabella iEsopia vel alia narratiuncula populari. — \Hoc quoque] Sine
imagine : ' Hoc quoque malum tibi impendet, ut ad extremum in
miseris hidis litterariis ex te, ab hominibus elegantioribus jamdudum
seposito, pueri elementa discant.' Hoc per dilogiam ita proponit :
' Tu ipse, puerule delicate, obrepente tibi sensim senectute rursus ut
infantia balbutiente, fies denique pauperculus ludi magister, quales in
extremis mbis vicis, minus frequentatis et ubi egeni dumtaxat habitant,
pueros elementa docent, ut olim mihi, Livii Andronici scriptis usus, ea
tradidit Orbilius.' — \Occupet'\ 'obrepat,' ut Tibuli. I, 10, 40, quem
Occupat in parvd pigra tenecta casd.
19. \_Quum tibi sol] Hic non jam, ut plerique putant, de schola, a
qua cogitatione ejus animus abhorrebat, scribere pergit, sed de longe
etiam majore lectorum, quos se inventurum esse sperabat, numero. Hi
quum partim a primo fere mane salutationi amicorum, foro, judiciis.
omnis generis negotiis vel, si studiosi erant (Plin. Epp. 4, 13. 11), dis-
ciplinis severioribus ac philosophiae vacassent usque ad diei civili;
horam fere septimam, meridiatione, balneo, corporis exercitationibuf
sese aliquantum recreabant, deinde ante ccenam, quum aestatis tempon
sol jam tepidus esset, circa horam octavam vel nonam animi caus;
perlegebant carniina nuper in lucem emissa, saepeque post coenara hor;
decima eandem lectionem resumebant. Hos igitur benevolos lectore
per domos suas dispersos velut unum in locum congregatos sibi aure
praebere fingit, librum recitatorem faciens.
20 — 23. \Me libertiuo] Imitari videtur grammaticos, qui scholarun
suarum a poetarum vitis enarrandis initium sumebant. ' Tum clari
dicito, me re vera patre libertino natum esse.' Lege Sat. 1, 6, 46. —
\Majores pennas] ' Dices me roajora omnino ausum atque etiam felicite
adeptum esse, quam concedere visa sit tenuis mea origo.' Constru
autem pennas majores nido (quam nidus erat) extendisse, explicasse ai
volatum. — \_Me primis'] Cfr. Sat. 2, 1, 75. Epp. 1, T, 35, Principibu
placuisse viris non ultima laus est. Haec autem scribens recordatus es
et Bruti Cassiique, et Octaviani atque Maecenatis.
24, 25. \exigui] Sat. 2, 3, 308, longos imitaris ab imo Ad summui
totus moduli bipedalis ; et Augustus in Epistola ad Horatium apu
LIB. II. l.J liMiittrntii Aiiw. /4'*0
Suet. Vit. Hor., Sed si tihi statura deest, corpusculum non deest. Itaque
licebit in sextariolo scribas, quitm circuitus voluminis tui sit oyKtit-
Seffraros, sicut est ventriculi tui. — \_pr(ecanuni\ 'canum ante tenipus.*
Scliol. — [solibus apttml ' apricationibus gaudentem frigorisque metu-
entem.' .luven. 11, 203, Nostra bibat vernum curata cuticula solem. —
[^lrasci celerem] Propter hoc quoque eum per jocum videntur repre-
hendisse Augustus et Maecenas, ut a Lydia se appellari fingit iracun-
diorem Hadrid, Od. 3, 9, 23. Quocirca subjicit : ' ita tamen iracundus
(dKpoxoXof, oKvOvfiog) sum, ut facillime rursus placer.'
27,28. Iquater uiidenos] Horatius natus A.u. c. 689, A. u. c. 733,
XLIV. annos natus erat. — [Collegam Lepidum qtto du.xit'\ Explicandum
hoc esi ex Cassio Dione, 54, 6. Per Augusti absentiam (a. u.c. 732)
populus Romanus in creandis consulibus seditione agitatus est. Con-
sulatus quidem locus alter Augusto servabatur, ideoque anni 733 initio
M. Lollius solus consulatum gessit ; Caesare autem consulatum non
accipiente Q. jEmilius M'. F. Lepidus et L. Silanus eum peiiverunt ;
itaque ambitu omnia sic contuvbarunt, ut prudentes viri Augustum
Romani revocarent. Ipse quidem Romam non rediit, sed candidatos
ad se profectos acriter increpuit, jussosque quum suffragia ferrentur
abesse, dimisit. Nihilo inde sedatius res acta est, sed tantum denuo
factionum ac turbarum exstitit, ut vix tandem Lepidus consul crearetur.
Itaque veluti pracedens Lollius post se quasi comitem aliquanto tardi-
arem duxit Lepidum.
LIBER SECUNDUS.
EPISTOLA L
Argum. Tres libri hujus secundi Epistolae consimilis quodammodo
sunt argumenti, quum singulae ad poesis studia pertineant. In prima
enim antiquiores poetse Romani cum recentioribus setatis Augusteae,
atque omnino Graecae poesis historia et indoles cum toto genere Romanae
conferuntur ; in altera narrat Horatius de suis poesis studiis, tunc
quidem a se depositis, atque de multorum sui temporis poetarum per-
versitate et ineptiis ; in tertia deuique artis praecepta tradit. Atque
hujus quidem primae epistolae occasio, Suetonio teste, (Vit. Horat.) haec
fuit : ' Augustus post sermones lectos, nuUam sui nientionem habitam
ita est questus : Irasci me tibi scito, quod non in plerisque ejusmodi
scriptis mecum potissimum loquaris. An vereris ne apud posteros tibi
infame sit, quod videaris familiaris nobis esse ? expressitque Eclogam,
cujus initium est : ' Quum tot sustineas,' ' &c. Post splendidum ex-
ordium (w. 1 — -17) nimiam veterum poetarum admirationem exagitat
et ostendit, quam parum firmum et rectum sit eorum judicium, qui
poemata tantum ex vetustate aestiment (v. 49). Tum his ipsis veteribus
Romanorum poetis ita enumeratis. ut et criticorum sibimet ipsi ple-
M2
244 INTERPRETATIO. [epist,
rumque iniquorum atque antiquissima quaeque in invidiam novse, ut
ita dicam, poetarum sectse unice praedicantium, et propriam suam de
iisdem sententiam exponat (v. 89), extremis quasi lineamentis descrip-
tam, sed perquam ingeniose, Graecorum et Romanorum indolem vitae-
que rationes inter se comparat (v. J06), eo quidem consilio, ut demon-
stret, si Grsecorum vetustissima quseque carmina sint etiam optima,
hoc idem judicium in Romanorum carminibus locum habere non posse.
Deinde cum antiquiorum Komanorum ingenio a subtilioribus Musarum
artibus alieno non sine aliqua derisione fervidum illud studium com-
ponit, quo suae aetatis homines ad versus scribendos rapiantur, addit-
que poesis laudationem, in qua a jocosa et submissa tractione usque ad
sublimem gravitatem assurgit (v. 138). Postea Augusto poesis condi-
tionem et rationem, qualis tunc Romse fuit, scenicae in primis, exponit
(v. 213), atque etiam reliquos poetas praeter scenicos principi com-
mendat, eo potissimum nomine non negligendos, quia generosi et
populi et principis intersit praeclaros praeclare factorum prsecones nan-
cisci (v. 250), quod dum dicit sponte quasi et ipsa sermonis via ad
eam excusationem defertur, qua haiid semel in poematis suis utitur,
se quidem tantis tamque splendidis rebus ab Augusto gestis imparem
esse celebrandis. Zell. Etenim, ut alibi jam significavimus, abhorrebat
animus voluntasque ejus a toto illo genere panegyrico, medio inter
epicum et lyricum et ab utroque remoto. Scripta videtur Epistola
A. u. c. 744, Horatii lv.
1, 2. [suslhieas'] ' administres ita, ut tanto oneri par sis viribus.'
Sustinere autem negotia, ut onus. — [^solus'] Tacit. Ann. 1, 2, eadem
viagistratuum vocabula, sed-~omnes exutd cequalitate jussa principis
adspectare. — \_Res Italas] ' Imperium Romanum tam potens reddi-
disti, ut nuUus jam hostis ei metuendus sit.' — \moribus ornes] ' operam
navans, ut mores per bella in primis civilia foede corrupti ad priorem
decorem integritatemque revocentur, idque partim proprio exemplo,
partim severe punitis adulteris atque impudicis, partim lege de adul-
teriis lata et altera de maritandis ordinibus sahem prasparata.' Cfr. Od.
4, 5, 21.
3, 4. [Legibus emendes] Significat praecipue emendationem formae
reipublicae totius post turbulenta illa bellorum civilium tempora, in
primis accuratam et Italise et provinciarum administrationem. — [tua
iempora] ' quae in negotia publica insumere decrevisti.'
5, 6. [Romulus] ' Heroes illi antiqui bene de genere humano meriti
post mortem demum ab hominibus, antea invidis, justis honoribus affecti
ac pro dis culti sunt : sapientius quidem te, invidia majorem,jara nunc,
ut mereris, veneratur populus Romanus ; sed idem in poetarum meritis
vere Eestimandis minus recto judicio uti consuevit.' — Mira arte voca-
bulo Ctesur subjungit v. Romulus : nam Octavianus alter Romulus fuit,
ut senatores nonnulli eum appellandum consueranl; praevaluit tamen
Augusti nomen. Suet. Oct. 7- — [Post ingentiafacta] ' Post res gestas
eximia virtutis'gloria in perpetuum memorabiles in deorum numerura
relati.' — deorum in templa recepti] ' ab hominibus,' significatu v. templa
proprio, non ' in ccelum.'
7 — 9. [Dum — condunt, Ploravere] ' Dum bene merenlur de homi-
nibus, segre tulere et saepe conquesti sunt de ingrato illorurn ani-
mo,' &c.
f. LIB. II. 1.] INTERPRETATIO. 245
I 10 — 14. [conludit] Hercules ry poira\({) rdg Kt(pa\dg avrtjs
f Iko^iI- Apollod. 2, 5, 2. Proprie igitur conludit dixit pro peremit.
■ — i/a/a/j] fatali necessitate Herculi imposita ab Eurystiieo, quia hic,
\> rem ita nioderante Junone, prior illo natus erat. — Comperit unum
[i tamen monstrum, invidiam, aiiter non posse domari nisi morte ejus,
I cui invidetur. — [f//-//] ' Splendore enim suo laedit aequaies, qui cete-
f rorum artes virtutesque suis ionge inferiores praeponderare et prop-
',' terea ipso suo pondere atque vi ingenti alte deprimere videtur ; ' iirere
\ ergo est laedere, offendere eo quod aiiena gloria tamquani fnlgor oculos
J! reliquorum praestringit, pragravare autein, ut Sat. 2, 2, 7^- — [artes^^
i latissirao significatu, iTTiTrjStviiara, studia, etiam in rebus civilibus,
( ideoque etiam homines, qui artes minore peritia quam ipse ille vir
i summug atque experientissimus exercent.
i 15, 16. IFraseritil ' Nos contra hac in re priscis illis Graecis sapien-
tiores jam nunc ultro agnoscimus praeclaras tuas virtutes teque, dum
inter nos versaris, lionoramus.' — [^maturos^ ' tempestivos in vita, non
seros post niortem.' — \_honores] praesertim libationes. Od. 4, 5, 31. —
[Jurandasqiie^ ' quas tenentes per tuum nomen juremus.' Cic. pro
Flacco, 36, is, cui, si aram tenens juraret, crederet nemo.
18 — 21. [Sed] ' Sed hic idem populus, tibi ex toto deditus,' &c. —
Junge autem in uno te anteferendo, id est, ' te longe anteponens ceteris
omnibus.' — [terrig se^nota] ' remota jam e terris, propterea quod suis
temporibus defuncta sunt, id est, quod ex fati legibus morteni obierunt
operum illorum auctores.'
23 — 25. [veterum'] gen. neutr. * omnium veterum linguae nostrse
monumentorum.' — [tabulas] xii. a decemviris quatuor seculis ante
banc epistolam conscriptam sancitas. — [Gabiis'] De fcedere inter Tar-
quiniuni Superbum et Gabinos icto v. Liv. 1,54, et Dionys. Halic. 4,58,
qui praeter exspectationem aequum fuisse tradit, haec subjungens:
Toirritiv tOTi tS)v opKiwv fivi]iiiiov tv 'Pwfiy Ktifiivov iv itpt^
Aibg HkjtIov, ov 'PttifiaXoi SdyKOV Ka\oiJ(nv, dairig ^vKivi] (5vp<jy
/3o£t^ irepiTovog Toij OipayiaaQtVTog ini Tutv ooKiwv TOTt i^oog, ypdfi-
fiacnv dpxalKolg iiriytypafifitvi] rdg ytvofiivag avTolg 6fio\oyiag.
Ejusmodi igitur foedera simiiiaque ab antiquariis Horatii aequalibus
singulari studio investigabantur atque explicabantur. — [rigidis] Cic.
Vatin. 15, Sabini severissimi homines. Foedera auiem intelliguntur
inter Romulum et T. Tatium vel inter TuIIum Hostilium et Sabinos
(Dionys. Hal. 3, 33), vel primis liberae rei publicae temporibus icta. —
[eequala] ' aequis et justis conditionibus icta.'
26, 27. [Pontificuni] Potius quam de pontificum libris ritualibus
interpreter de Annalibus maximis a pontifice maximo qiiotannis cir-
citer usque ad a. u. c. 620 confectis. Cic. de Legg. 1, 2, Annalei> ponti-
ficum maximorum, quibus nihil potest essejucundius. (Ursinus, ye;;uni«s.)
— [volumina valum] ' vaticinia versibus Saturniis coraposita a Cn.
Marcio,' Liv. 25, 12, ubi ipsa vatis verba, quod erant antiquiora, paul-
lum sunt imcnutata. — [Albano] Ut Musae in Parnasso et Helicone
Graecam poesin condiderunt, sic ex eorum, quos irridet, opinione a
Camenis in monte Albano Jovi Latiali sacro versantibus poesis Latina
profecta erat.
28 — 45. [Si, quia] ' Atqui, si, quoniam, ut ego quoque cum om-
nibus uliro fateor, scripta Graecorum antiquissima quaeque (in primis
M3
246 INTERPRETATIO. [epist.
Homeri et Arcliilochi poemata) eadem etiam praestantissima sunt,
idcirco Latiiii scriptores simili ratione jEStimantur, ut priscis primus
locus tribuatur, pluribus verbis non jam opus est ; immo absurdissima
quaB<|ue kvQvfirinuTa illi similia probare licet. ' — \_Nil intra^ est
ivOvnrfiia contractum et implicatiim ex his, (1) ' Oliva et nux similes
sunt fructus, qiioniam ex utraque oleum exprimitnr. (2) Nihil duri
est intra nucem; ergo neque intra olivam. (3) Niliil duri est exlra
oleam ; ergo neque extra nucem.' Jam his falsissimis argumenta-
tionibus, asquiparat illam : ' Grseci antiquissimi iidem sunt optimi ;
ergo etiam Latinorum antiquissimi quique.' — {^FeniJiius'] Arctissime
haec cum pracedentibus coliserent. Hoc enim dicit: ' Eodeni prorsus
jure, id est, a;q\ie absurde, contendere possumus nos in oranibus rebus
primas tenere ideoque nullum progressuni facere posse, non solum in
arte militari, sed etiam in iis ariibus, ([uas, quicunque caecus non est,
scitius a GrcBcis exerceri fatetur.' — [^unctis'] Graeci quum assidue in
palaestras suas descendere solerent, frequenter oleo ungebantur. Cfr.
Plin. Epp. 10, 49. — [^arrogetl ' velut arrogatione in comitiis curiatis
facta, legitime afferat ac tribuat : ' sic Od. 4, 14, 40, decus arrogavit.
— [dpcidit'] ' mortuus est,' imagine a foliis caducis repetiia. — [£x-
cludatl ' Definitio temporis certusque terminus dirimat litem et con-
troversiam componat.' — [deperiitl Ovid. Trist. 4, 10, 82. perire itera
de morte naturali. — [caudee — equin«~\ Fortasse recordabatur notae de
Sertorio narratiunculae apud Plut. Sert. 16.
47 — 49. \_cadat elusus'\ ut gladiator ab adversario artem magis cal-
lente elusus et tandem victus concidit. — [rationel ' eodem modo, quo
necessario corruit tandem acervus, cui continuo unum granum post
alterum subtraxeris ; ' cum scita soritae s. argumentaiionis acervalis
(Cic. de Divin. 2, 4. Acad. 2, 16) significatione. — [Qui redit in
fastos'] ' Qui unice antiquitatis rationem init.' — [Lihitina] Cfr. Od.
3, .SO, 7. Sat. 2, 6, 19.
50 — 52..[Ennius et sapiens'] Suum ingenium ipse descripsit (A,
Gellius 12, 4. Fragm. Ann. 7i 104 — 111), ubi inter alia haec leguntur:
doctu', Jidelis — verhum Paucum, multa tenens antiqua, sepulta, vetusta —
Multarum veterum legnm diumque hominumque Prudentem. — [alter
Homerus] * quemadmodum scilicet critici nostri Latini, elegantes illi
profecto ac periti, contendunt, aequiparandus Homero.' ' Adeo praestans
ergo est poeta, ut [levitcr curare) prorsus securus esse possit de suorum
promissorum eventu, qua? nunc magis, quam fortasse ipse sperarat,
impleta videt.' — [somnia Pythagorea] Pseudocornutus ad Pers. Sat.
6, 9, Cor juhet hoc Enni, postquam destertuit esse Maonides, Quintus
pavone ex Pythagoreo : ' Sic enim ait Ennius in Annalium suorum
principio, ubi se dicit vidisse in somniis Homerum dicentem, fuisse se
quondam pavonem et ex eo translatum in se animani esse, secundum
Pythagorae definitionem, qui dicit, animas humanas exeuntes ex cor-
poribus in alia posse transire.' Ex eo somnio supersunt ha; reliqui<e :
Transnavit cita per teneras caliginis auras (anima Homeri): visus
Homerus adesse poeta. Tum memini fieri me pavum.
53, 54. [Navius'] ' Ipse ille Naevius, etsi Ennio sane postponendus,
nonne permultos etiam nunc lectores habet atque admiratores ?' Cn,
Naevius a. u. c. 519 primam fabulam docuit, mortuus A. u. c. 550
Uticae, in exilio. Praeter tragoedias et comcedias celebrabatur ejus hel-
tiB. n. 1.] IXTERPRETATIO. 247
lum Punicum primum, Saturniis versihus conscriptum. — \^Pane recens]
' Tamquam prope noster aequalis esset.'
55. \_auferQ ' quasi dono vel praemio accipit, et docti existimationem
obtiriet.'
56. \_Pacuvius] M. Pacuvius, Ennii sororis filius, Brundisinus. natus
A. u. c. 534, amicus C. Laeiii, cnm Lxxx. annos natus novam docuisset
fabulani, Tarentum mitjravit ibique mortem obiit prope nonagenarius.
— \docti'\ 'probe versati maxime in Graecis poetis et epicis et tragicis,
ex quibus suarum tragoediarum argumenta desumere solebat.' — [^Acciiis]
L. Accius, natus a. u. c. 584, vitam eo usque produxit, ut viderit C. Ju-
lium CfBsarem Strabonem Vopiscum, oratorem et poetam tragicum, qui
A.U.c. 667 aililitius periit. — [alti] ' sublimis.' Repete autem seni*.
Quinctil. 10, 1, 97, Tragoedia scriptores veterum Accius atque Pacuvius cla-
rissimi gravitute senteutiaruni, verborum pondere, auctoritate personarum.
Ceterum nitor et sunima in excolendis operibus manus magis videri potest
temporibus quani ipsis defuisse. Virium tamen Accio plus tribuitur:
Pacuvium videri doctiorem, qui esse docti affectant, volunt.
57. \_Afrani~\ L. Alranius floruit circiter A. U. c. 660. Quinctil. 1, 10,
100, Togatis excellit Afranius, ntinamque non inquinasset argumenta
puerorum foedis amoribus, mores suos fassus. Cic. BruL 45, L. Afranius
poeta, homo perargutus, in fabulis quidem etiam, ut scitis, disertus. Hoc
igilur dicebant Criiici : ' Afranii fabulas togatas, et quidem tabernarias,
prope accedere ad Menandri fabulas (palliatas) ; illum vitam moresque
Romanorum eadem felicitate imitatum esse ac Menander expresserit
Atticos ; hunc in Attico sermone suramam elegantiam consecutum esse,
illnm in Latino.'
58. [^Plautus] mortuus A. u. c. 570. ' Plauti comoediae maxime
sunt ihotoriae et, ut in alio genere Homerus, sic ille semper ad eventum
festinat (A. P. 148) ; properat igitur, ut rapido progressu ad fabulae
KaTaOTpo<pi)v perveniat, neque unquam in rebus minulis immorando
retardat spectatorem.' Eundem autem, ut videtur, •j^apaKTrjoa in
Epicharmo reperire sibi videbantur critici illi ignoti, quorum Judicia
Horatius refert : quocirca huic Plautum aetiuiparabant, non quod imi-
tatus esset Siculum poetam; ejus enim exemplaria fuerunt poetae Attici
novae comoedia; Properat igitur absolute positum est ; vv. autem ad
exemplar ex Latina consuetudine significant, quod minus recte recen-
tiores dicunt secundum, juxta exemplar. — \Siculi — Epicharmil Siculus
dicitul-, quia vix trimestris e patria in Siciliam venit. Est enim in
insula Co natus, atqualis Pindaro atque iEschylo. Vitam produxit
usque ad tempus Hieronis tyranni a. ante Chr. 477-
59. \C(ecHius] C. Caecilius Statius, natione Insuber Gallus, servus
genere, Ennii familiaris. posteriore parte seculi vi. floruit et anno post
Ennii mortem, A. u. c. 586, mortuus est Cic. de Opt. Geii. Dic. 1,
Ceecilius fortasse summus comicus : sed ad Att. 7» 3, 10, malus auctor
Latinitatis.
60 — 62. \ediscit'\ frequenter et legendo et spectando. Vera autem
ratio, cur tantopere amarentur a populo poetse, quos enumerat, haec
erat, quod post Accium tragoedia, post Afranium comoedia Latina degene-
rarat, nec eo quo scripsit tempore ulla prope fabula vera laude digna
prodierat prater Varii Thyestem. — [Liri] Livii Andronici, ut videtur,
M 4
248 INTERPRETATIO. [EPi*r.
Tarentini, a C. Livio Salinatore ob ingenii nieritunri libertate donati,
qui A. u. c. 514, anno ante Enniuni natum, primus Romae fabulam
docuit, Odysseamque in Latinum convertit Yersibus Saturniis. Cic.
Brut. 18, Odyssea Latina est sic, tamquam opus aliquod Dcedali.
66 — G8. [nimis antiqiie'^ ' dpxaiKCJQ, in moduni, qui prcEsenti consue-
tudini Latinae repugnat.' Sic eiiam Augustus, cujus sententiam pulchre
noverat poeta, cacozelos et antiqiiarios, ut diverso genere vitiosos,
pari fastidio sprevit. Suet. Oct. 86. — '[pleraque (' permulta,' non
' plurima') dure^ in compositionibus ab reliquse linguae indole abhor-
rentibus, constructionibus iniricatis, scabris Versibus. — [^ignavel ' sine
nervis ac sanguine,' qualia apyd Kai tov dKooarriv ripefitXv kSJvra
nominat Dion. Longin. 34, 4, non satis Tra^TjrtKfl. — [Jove — aquo^
' Propitio sibi ; Jove quidem irato fit, ut errent homines ac delirent.'
Porph.
69 — 72- [insector^ Construe, Non insector carmina Livii delendaque
ea esse reor, id est, ' non equidem tam infenso sum animo in veteres
nostros poetas, ut exempli gratia Livii Andronici scripta obliteranda
et ex hominum manibus in perpetuum extorquenda censeam.' Orbilius
Pupillus autem, teste Suet. Gramm. 9, primum apparitor magistratuum,
dein miles, postremum studiis, qua? jam inde a puero non leviter atti-
gerat, repetitis, quinquagesimo demum anno Romam rediit a. u. c. 691,
adeo ut, quum Horatius natus a. 689, eum audire poterat (a. u. c. 704 —
706), minimura lxiv. annos natus esset. — [plagosum^ De antiqua
scholarum disciplina cfr. Plaut. Bacchid. 3, 3, 27, ubi revenisses domum,
Cincticulo pracinctus in selld apud magistrum adsideres ; Tum librum
legeres. Si unam peccavisses syllabam, Fieret corium tam maculosum,
quam est nutricis pallium. Suet. Gram. 9, Fuit autem Orbilius natures
acerbee non modo in antisophistas, quos omni sermone laceravit, sed etiam
in discipulos, ut Horatius significat plagosum eum appellans et Domiiius
Marsus scribens Si quos Orbilius feruld scuticdque cecidit,
&c. — [dictaj-e'\ diroaroparii^nv Plato Euthyd, p. 276, C. ' voce lente
praeire, ut calamo exciperentur et, explicata quum essent, memoriae
mandarentur.' — [exactis^ i^sipyairpevoig, SiaKpifSMpevoiQ, perfectis. —
[miror^ Idem jam fuerat Ciceronis judicium nominatim de Livio, Brut.
18, Liviana fabula non salis digna, quee iterum legantur.
73 — 75. [emicuit^ ' Inler quas carmina Livii et cetera antiqua si
verbum ex insperato apparuit et prae ceteris pulchritudinis suae specie
animum lectoris ad se advertit.' Intelligit praesertim verba feliciter vel
derivata vel coniposita. — [concinnior'] ' non solum regulis metricis
satisfaciens, verum eliam sono ipso auribus gralus ac rei, quam exprimit,
prorsus conveniens.' — [ducit^ 'sine causa et immerito verba et versus
aliquot pulchri secum ducunt totum poema, quo sine his locis illustribus
pervenire non posset, id est, in theatra, in grammaticorum scholas, in
privatorum quoque bibliothecas, atque taiia in loca perductum vendunt
s. commendant, applausum ei conciliant.' Fendere enim et venditare
poema vel orationem est ' eam commendare.' Cic. ad Att. \3, 12, Liga-
rianam praclare vendidisti. Ad Att. 1, 16, Falde te venditavi. Sic
vendibHis orator Cic. Brut. 47, ' probabilis, qui populo placet.'
76, 77- [crasse'\ ut crassd Minervd (Sat. 2, 2,3). Cic. ad Farn. 9, 12,
de sua Deiotariana : munusculum levidense, crasso filo. Quinctil. 1, 10,
liB. II. 1.] INTERPRETATIO. 249
28, crasiiore, ut vocant, Musd ; metaphora desumpta a lanificio, ut pingui
Minervd ab obesitate.
79. \_Recte'] Fabula vere pulchra recte, id est, firmo ac nunquam
titubante vel claudicante ingressu scenam perambulare dicitur simili
metaphora atque dicunt fabulam stare vel de contrario eventu cadere,
ubi explcditur. ' Utrum etiam nunc laudem mereantur Attae togatae
necne.' — T. (non C.) Q.uinctius Atta scriptor togatarum, satirarum
epigrammatumque mortuus A. u. c. 676. Fronto p. 95, Ed. Rom.,
particulatim elegantem Attam in verbis muliehribus vocat. — [crocMm]
liquidum. Plin. H. N. 21, 6, Vino mire congruit crocum, pnrcipue
dulci ; tritum ad Iheatra replenda. Fabulam igilur Attae dicit in scenam
productam, quae scena floribus et croco spargi solet. Lucret. 2, 416,
Et quum scena croco Cilici perfusa recens est.
82 — 85. \_jEsopus~\ nobilissinius tragicarum fabularum 'a.c\.or, summus
artifex et semper partium tam in republicd quam in scend optimarum,
ut ait ejus familiaris Cicero pro Sestio 46. Gravis autem vocatur, quia
primas illas partes tragoediarum egregie agebat, ut Agamemnonem,
Ajacem, Eurysacen. Vixit certe usque ad A. u.c. 699. V. OnomasU
Cic Q. Roscius comcedas aeque nobilis, pro quo exstat Ciceronis oratio,
hujusque amores et delicice, de Divin. 1, 36; doctus autem, quod id est
consecutus, ut, in quo quisque artificio excelleret, is in suo genere Roscius
diceretur. De Or. I, 28. Roscius quum mortuus sit a. v. c. 693 (Cic.
pro Arch. 8), si anno 690 in scena comparebat neque artem desierat,
sane qui A. U. c. 744 vivebant circiter septuagenarii, utriusque actoris
probe nieniinisse poterant. ' Ab jEsopo et Roscio egregiae tantum-
modo actae sunt fabulae, quas reprehendere nefas est ; atque ex harum
numero Atta: quoque togatae sunt.' — [jparere minoribusl 'juniorum
judiciis sese accommodare ac fidem tribuere.' — [perdetidai ' missa
facienda,' ' oblivioni tradenda.'
86. \Jam\ gradationi inservit (Pr. Intr. ii. 860, $Sr*). — \Saliare
Numa] Liv. 1,20, (Numa) Salios item duodecim Marti Gradivo legit:
coelesliaque arma, qua ancilia appeUantur,ferre ac per urbem ire canentes
carmina cum tripudiis sollemnique sallatu jussit. Cum carmine fratrum
Arvalium hoc Saliare versibus Saturniis scriptum, quod axamenta
dictum fuisse Festus tradidit, antiquissimum fuit, de quo accepimus.
Quinctil. l, 6, 40, Saliorum carmina vix sacerdotibus suis salis intel-
lecla.
92. [tereret] de assidua lectione. Cic. ad Fam. 9, 25, JlaiSeiav
Ki^pov — contriveram legendo. — [viritim'] 'singuli cives Romani et qui
praeter hos Latine sciunt.' — [publicus tisus'\ est usus s. usus fructus
rerum, quas antiqui publicas vel communes appellabant, quaruni domi.
nium, ut aiunl jurisconsulii, nemo ita poterat occupare, ut excluderet
alios. Tales sunt aer, aqua profluens, mare ejusque littora. Ita et
poemata publico usui inserviunt, quoniam omnibus aeque iis delectari
licet.
93, 94. [Gracia'\ Haec omnia praecipue de Atheniensibus valere
raanifestum est. — [ positis — bellis] maxime post composita bella Per-
sica. — [nugari\ ' se dare ad omnia poesis genera, ad picluraa, sculp-
turae, musicae artes, ad ludos gymnasticos ;' quae omnia cum atrocissimis
illis bellis comparata partim ingeniorum sunt lusus, partim virium
ludicrse exercitationes, nuga igitur, sine reprehensionis significatione. —
M5
250 INTERPRETATIO. [epist.
[jn vitium'] ' in vitium delicianim propter prosperitatem fortunae.'
Comm. Cr. Vocabulo vitiiim admodum malitiose usus est ideo, quod
^avavffotg inter Romanos omnia Iisec Graecorum studia viliosa et
.supervacaiiea videbantur. — Significat autem monmi mutationem, quse
paullalim inde a Pericle usque ad Philippum Macedonem iacta est,
quum a prisca simplicitate et ab illa fityaXo^/vxic}, quam bella Persica
iis instillarant, pedetentira recedentes eflfuse se dederent cunctarum
artium illecebris, donec discordiis debilitati atque in mollitiem lapsi
tandem in Macedonum potestatem pervenerunt. — [labier^ Cfr. Sat.
1, 2, 35.
96 — 102. [fabros'} TtxviTac- — [efcorw] Recordare vel Phidics .lovem
Olympium. — [^Suspendit] ' Tabulas pictas attentissime spectavit, ita ut
oculos cogitationemque ab iis vix removere posset, quum pulchri species
atque exemplar in intimos ejus affectus penetrasset.' — [tibici?iihus']
' symphoniacis,' ex quibus unum genus nominat. — [Sub ntitrice]
' moderante nutrice,' ut Epp. 1, 16, 77> ^f^o te sub custode fenebo.
Nutrices autem apud antiquos prinium lere per triennium infantes edu-
cabant. — [mature plena] Sic jungendum Tidetur, non mature reliquit,
quod ingratam efficeret avri^taiv vv. eupide petiit. Est auien) : ' aif/i-
(copoe, celeriter satiata Gracia,' non, ut alii volunt, puella. — [Quirf
placet] ' Ex humanae naturse conditione nihil in perpetuuni aut placet
aut spernitur; haud igitur mirum est, si Graeci quoque ab una ad aliam
artem praecipue colendam transierunt.' Hoc versu, si quid in Graecorum
studiis inesse videatur levitatis atque inconstantise, quodammodo ex-
cusat. — [yentique secundi] ' prospera fortuna hoc effecit, ut tali modo
tantoque cum successu Graeci liberalibus artibus operam darent.'
103 — 105. [/Jom«] ' llomanorum contra ab artibus liberalibus pri-
mum aversorum haec fuerunt praecipua studia,' &c. Cfr. A. P. 323. —
[sollenme] ' consuetudine usurpatum.' Comm. Cr. — [A/ane] Sat. 1, 1,
10, Sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat. — [Cautos] Formularutn
sermone perquam scite hic usus est, ut apparet ex Plin. Epp. 10, 62,
distribuendam inter decuriones pecuviam ita, ut recte reipublictg cave-
rent; Cod. 2, 4, 2, recte cauta pecunia. Est igiiur: 'pecuniam
recte, i. e. a debitore legitimis chirographorum formulis cautam huic
credere (fenori dare) atque eipendere (expensam ferre).' Junge autem
nummos cautos nominibus rectis ablat., non expendere nominibus dativ.
108. [Mutavil] Animi tunc fessi erant discordiis intestinis libenter-
que fruebantur pace ab Augusto conservata, ita tamen, ut longe minor
civium pars quam vetere republica aut domi negotiis civilibus et elo-
quentia aut militiae bellica virtiite gloriam sibi parare et vellet et posset ;
praeterea Graecae litterse in dies magis iniiotescebant. Jam propter haec
omnia permulti, ne vitam otio tererent, poeticis studiis sese dederunt,
eoque magis, quod Augustum et Maecenatem his favere videbant ; quo
in fervore omnium aliter vix fieri poterat, quam ut multa poemata non
solum mediocria, sed etiam mala prodirent, ac plerique servilem Grae-
corum imitationem nunquam egrederentur. Hanc subitam igitur inge-
niorum ac studiorum mutationem lepide deridet, lipwvtig, in semet ipsum
quoque usus.
109^1 13. [severi] ' qui propter aetatem severi esse deberent, ipsi
quoque nugis indulgent.' — [Frotide] lauri, olivae, hedersB poetarunn
habitum sumentes pro solita corona ex apio et rosis nexa. — [dictant'}
tlB. II. 1.] INTERPRETATIO. 251
•Sub finetn coenae carmina (utique prius composita) tam graviter alta
et sonora voce recitant, quasi a convivis, quibus interea dura tacendi
necessitas imposita erat, calamo excipienda essent.' — [^Parthis menda-
cior'] Proverbiiim est, ut de Punica et Graeca fide, de Cretensibus atl
^tvaralQ. Od. 4, 15, 23, infidi Persa. — [scrinia] librariola (Cic. de
Lepg. 1, 1), capsac, in quibus iibros et chartas asservabant.
114 — 117. [Navim'] Similis locus est A. P. 114, et erat omnino locus
comniunis a sopbistis decantatus. — [ahrolonum] artemisia abrotonum
L., southern-wood. Plin. 21, 21, usns est foliis, sed major semini ad
excalfaciendum ; id nervis utile, tussi, orlhopnaece, &c. Cels. 3, 21,
urinam movet. — [quod medicorum] ' Sapienter relinquimus medicinam
medicis et fabris oninia, quae ad eorum artem pertinent: contra carmina
omnes componimus.' — [fabrilia fabri] Speciem habet proverbii.
Eurip. Fragm. inc. 94, Dind. TtKTwv ydp u)v tTrpaffatg ov ^vXovp-
yiKa. — [passim] ' omnes promiscue et semper.'
118 — 125. [Hic error] Hanc tamen carmina pangendi insaniam, sed
levem, nemiiiique noxiam conimoda etiam quaedam habere Augusto
candide simulque callide ostendit ; callide quatenus simulat se de tota
illa poetarum turba verba facere, quum ea, quae affert, tantuinmodo de
veris summisque poetis possint affirmari. — [Non temere] quomodo
sensim pervenerit ad significandum idem prope ac non facile, optime
perspicitur ex Plauti Bacch. 1, 1, 52, Rapidus fluvius esf liic : non hac
temere fransiri potest : ubi quum proprie sit, ' non inconsiderate,' simul
inest difficultatis notio. — [socio] in negotiatione aliqua vel publicano-
rum societate. — [incos;itat] 'intendit, molitur;' verbum Horatianum
ex illis, quse Graeco fonte parce detorsit, ivi>otl, iTrijiovXtvti,. — [siliquis]
' leguminibus omnis generis, pisis, fabis, vicia, fortasse interdum etiani
silicula proprie dicta, KtpaTioiQ, Sf. John's bread, fruit of the carob-tree,'
— [pane secundo] ' non siligineo, non primo nec postremo (prorsus
atro?) sed dispensatorio.' Comm. Cr. Dicitur etiam secundarius, ciba-
rius. — [MHilice'\ dativus pro pigcr ad militiam: bonus autem alicui rei
quum rectissinie dicatur, quidni apud poetam etiam malus, parum ido-
neus ? — [Si das hoc] ' Si concedis his quietis quoque virtutibus, fide ac
temperantia, rempublicam legesque stabiliri.'
12C — 131. [figurat] ' format puerorum ora,' ut ait Q.uinctil. 11,3,
31, edisceudis enim poetarum locis et accurate recitandis ypaniiariarai
id spectabant, ut jam in tenera setate esset absolutius os et expressior
sermo, Quinctil. 1, 1, 37, id est, ' ut distincta atque eleganti pronuntia-
tione accurate efferret Latini sermonis singula verba.' — [Torquet'] ' Et
quiim mature assuescant pueri ad poetarum nobilem elegantemque ser-
monem, eo facilius abstinere se a verbis plebeiis et inficetis omnique
ata^xpoXoyiq, discunt.' — [Mox etiam] ' Deinde quum progrediente aetate
adolescentes jam idonei fiunt ad praecepta virtutis et sapientiae intelli-
genda ac retinenda, talia iis praebent poetae, et grata quidem, amica et
benevola, minus dura atque aspera, quam sunt pleraque philosophorum.'
— [orientia tempora] * unam liominum aetatem post alteram, ut prima
quaeque oritur, in lucem edilur ac priori succedit.' — [notis] 'veteribus,
quae ab omnibus celebrantur.' — [(pgrtcm] ' animi aegrum, sollicitum.'
133 — 138. [unde] ' a. quo,' ut Od. 1, 12, 17. — [preces] a choris
puellarum et puerorum patrimorum ac matrimorum recitatas, quarum
exemplum habes Carmen Seculare et Od. 1, 21. — [pressentia] 'pro-
M 6
252 INTERPRETATIO. [epist.
pitia, opitulantia.' Sic in Eurip. Bacchis v. 582, chorus dei praesentiS,
iTrKpavtiq., perculsus est. — [^Coelestes — aquas^ Si quando RomEe aquae
inopia erat, sacra inslituebaniur Jovi Pluvio, aquilitia dicta, quippe
quibus imbres ccelo elicerentur ; nudipedalia agebantur, id est, popuhis
nudis pedibus pompam ducebat per urbem. — [docta^l ' blande suppli-
cans dis carmine, quod poeta eum docuit.' Docta est participium, non
adjectivum. — \_AvertU'\ maxime Apolline invocato, ut Od. 1, 21, 13.
— [juetuenda'^ ' quippe portentis sigiiificata.' — ['manes'^ ' di inferi, Dis
pater, Proserpina, Hecate,' ut Virg. Ge. 4, 505, Orpheus Quo fletu
Manes, qua Numina voce vocaret ?
139 — 144. [Agricolee~\ Jam poetarum et poesis in cunctam civitatem
ac deorum cultum meritis expositis origineni atque Idstoriam poesis
Romanse exponere aggreditur, reni scenicam potissimum spectans. —
[fortes'] 'ad laborem validi et seduli.' Schol. — [Condital Arist. Eth.
Nic. 8, y, a\ a^\a~iai Bvaiai Kal avvodoi (paivovrai yiyvicSrai /«trd
rag riov KapTrwv avyKOfiiSai; olov cnra^x^r fidXiara ydp ev TOVTOig
«(T;i^oX.a^ov Tolg Kaipolg. — [spe finis'\ ' Sententia est, tolerabilem fieri
laborem laboris fine proposito.' Porpli. — [Cum sociis\ Explica : ' cum
sociis operum, in primis liberis utriusque sexus et casta conjuge.' Raro
enim prisci illi agricoles servos possidebant aut operarios adhibebant. —
[Tellurem'] Varro R. R. 1, 1, 4, duodecim deos enumerat, qui maxime
agricolarum duces sunt. Prinium, qui omnes fructus agriculturce coelo et
terrd continent, Jovem et Tellurem. Tum Solem et Lunam, Cererera et
Liberum, Robigum ac Floram, Minervam et Venerem, Lympham ac
Bonum Eventum. — [Silvanum] In inscriptione admodum suspecta
(Inscr. m. Lat. n. 1604) vocatur Lar agrestis, in certa (Ib. n. 1589)
Conservator Larum Penatium. — [Geniuml Cfr. Epp. 2, 2, 18?. Cen-
sorin. 3, Geniiis est deus, cujus in tuteld, ut quisque nalus est, vivit ; —
a genendo appellatur. Genius autem ita nobis assiduus observator
appositus est, ut ne puncto quidem temporis longius abscedat, sed ab utero
matris exceptos ad extremum vittp diem comitetur. — [memorem brevis
tsvil Ipse genius, quoniam una cum eo, quem tutatur, et nascitur et in-
terit, eademque laetitia et maestitia afficitur, qua homo, non minus quam
hic memor est brevis vitse, ejusque cursus ut quam prosperrime procedat
optat.
145, 146. [Fescennina'] Feseennia, Etruriae oppidum prope Tiberim
erat, ubi nuptialia inventa sunt carmina. (Serv. ad Mn. 7> 695.) —
[inventa'} ' Quum hic mos dierum festorum a rusticis celebratorum
semel invaluisset, ex hoc more paullalim eo progressi sunt, ut carmina
Fescennina invenirent.' — [opprobria rustica'] Cfr. omnino ad Sat. 1,
7,29.
147 — 150. [recurrentes] ' quotannis eodem messis tempore rever-
tente.' — [accepta'] ' grata Romanis,' non ' recepta.' — [Lusit amabiliter']
'jocata est sine cuju.squam offensione, comiter ac facete, nec ulla inde
rixa oriebatur.' — [In rabiem'] ' Jocus antea innocens in rabiem verti
coepit, adeo ut savus fieret.' — ■ [Ire] ' impetuose grassari.' — [impune
minax] ' nulla etiam tunc poena famosis carminibus constituta.' ' Severa
illa legis poena deterriti, poetse ad jocos, qui nullam offensionem habe-
rent, proferendos, nominatim ad comoedias palliatas, togatas, Atellanas
componendas redacti sunt.'
151_154. [Dente lacessili'] ' obtrectatione et maledicentia, quae
LIB. II. 1.] INTERPRETATIO. 253
lacerat etiam probos.' Cruentum aiitem dicit dcnfevi morsu cruorem
elicientem. Sat 2, 1, 82. — \_Descrtbi] ut Sat. I, 4, 3, ' notari, x^^P^"-
TtfOil^iaBai.' — [yertere modum~\ ' They changed their tune or note.' —
[Pcemque lata'\ facillimo aeugmate pro, ' lex lata pcenaque irrogata
est.' — [fustis] Quum teste Cicerone de Rep. 4, 10, capite sanxerint
XII. tabiilae, si quis occentavisset,de supplicio fustuario {beating to death
hy cudgels), non de simplici castigatione fustibus, s. baculis et vitibus
facta accipiendum est.
150, 157. [Gnecia capta] Ovid. Fast. 3, 101, Nondum tradiderat
victas victoribus artes Gracia, facundum, sed male forte genus. —
[cepit] Capit et is, qui vincit, et is, qui delectat. Hoc igitur dicit :
• Artes et disciplina; Graecorum Romanis etiam tuiic agrestibus (rudiori-
bus) adeo placuerunt, ut, tamquam si ipsi devicti essent a Graecis, pro-
priam indolem ad hos conformarent.' Cato apud Liv. 34, 4, jam in
Graciam Asiamque transcendimus omnibus libidinum illecebris repletas
et regias etiam attrectamus gazas : eo plus horreo, ne illes magis res nos
ceperint quam nos illas.
138 — IfiO. [Defiuxit'] ' Paullatim Latini eo uti desierunt.' — [Satur-
nius] Hermannus Epit. Doctr. Metr. p. 214, ' Numeros habet hos :
Dabunt malum Metelli Ncevio poetce. (Nsevius: Novevi Jovis concordes
filits sorores.) Sed et caesuram saepe neglexerunt rudes isti poetae, et
omni genere solutionum usi sunt. — Postremus Romanorum, qui hoc
metro uteretur, Varro fuisse videtur in Satiris.' Contra nuper Diintzer
et Lersch [de Fersu, quem vocant, Saturnio, Bonnae 1838,) ostendere
conati sunt, ' Saturniorum, quos vocant, versuum certam formam nun-
quam exstitisse, idque ipsum ex veterum grammaticorum praeceptis
manifesto apparere. Itaque h. 1. v. numerum non significare certum
metrum,sed motum et modum aliquem syllabarum certa lege carentera.'
— [virus^ plerumque succus noxius ac venenatus, tum et foedus odor,
ut castorei, Virg. Ge. 1, 58, et ingratus sapor, ul aquae marinae, quae
notio h. 1. aptior videtur quam aut virus serpentium, aut sanies canum
rabiosorum aut virus acerbitatis. (Cic. Lael. 23.) Non enim tam refertur
ad famosa carmina et rabiem (v. 148) quam ad totsim indolem rusticam
atque incultam priscae poesis Latinae, ex judicio sahem Horatii. — [Mun-
ditia] partim metra Graeca, partim cultior et purior sermo, idem prope
atque elegantia, quacum jungitur munditia a Cic. in Orat. 22. — [hodie-
que] Praecipue in carminibus Fescenninis et in mimis Atellanisque. —
[ruris'] ' rusticitatis.' Catull. 22, 14, de Suffeno : Idem infaceto est in-
facetior rure, simul poemata attigit.
ICI — 1C3. [5e;-«s] ' Etenim prius litteris Graecis non initiatus, de-
mum post primum et secundum Punicum bellum, quum omnia tran-
quilla essent, Romanus acutum suum ingenium ad accuratius studium
scitamque imitationein poetarum Graecorum convertit.' Porcius Licinus
apud Gell. 17) 21, Poenico bello secundo Musa pinnato gradii Intulit se
hellicosam in Romuli gentem feram. — [quietus] e!pf)vr]v dyoiv, junge
cum vv. post Punica bella, non cum v. queerere. — [Thespis] h. 1. hono-
ris causa nominatur, utpote quem pro tragoediae inventore (Olymp. Gl,
a. Chr. 530,) haberent grammatici ; non quod ejus fabulas imilati sint
Livius Andronicus posterioresque tragici Latini.
104 — 100. [Tentavit] ' Periculum fecit, incertus etiam tunc utrum
254 INTERPRETATIO. [epist.
prosperum successum habiturus foret necne.' — [werfere] Significat
totam poesin tragicam \n eo fere versatam esse, ut Graecas fabulas in
Latinum converterent, vel saltem admodum presse imitarentur. — [_Et
placuit sibi] Refertur boc in primis ad ingentem illum numerum tra-
gcediarum (sunt autem Livii xv., Ennii xxvi., Naevii ix., Pacuvii xvii.,
Accii LII. ; omnes Cix., quarum nomina novimus:) quae in scenam
delatse sunt a Livio usque ad Accium. — {^spirat tragicum satis'^ li
enim sunt Romanorum spiritus, ea animoruin elatio, ut idonei sint
generi tragico excolendo. — Spirare autem tragicum, ut Stat. Silv. .5, 3,
12, altum spirans. — \_feliciler audet^ Spectat non tam ad inventionem
novorum argumentoriim ac personarum, in quibus sane exemplaria sua
satis presse plerumque sequebantur, quam ad lumina sententiarum et
ad ipsum sermoiiem (A. P. 56) in quo multa innovarunt, quod ad cora-
positiones maxime aiidaciores et formas verborum attinet.
168 — 172. \_ex medio] 'Quia argumenta ex vita quotidiana petita
tractat, videtur miniiniim difRcultatis habere.' — [yenim minus^ Quia,
iibi quid minus verisimiie nec recte e natura moribusque hominum
expressum est, statim omnes vident, etinm idiotae. — Piautum, acri
lipwvei^ usus, reprehendit, quod minus vere et eleganter quam Me-
nander, Philemo, Diphilus, partes, qnas exempli gratia enumerat,
tutatus sit, id est, usque ad fabula; Karaarpo^riv scite et ad artis leges
accommodate perduxerit. — \attenti] ' ad reni, nimis parci.'
173— 176 [Dossennus^ Fabius Dossennus, incertse cBtatis poeta,
togatas potius quam Ateilanas videtur scripsisse. Cfr, Seneca Ep. 89.
Ille igitur satis rustice scurrarum semper esurientium ac gulosorum
personam in tabernariis suis expresserat. — [socco] Soccus comoediae
opponitur tragcediffi cothurno : jam, qui soccis non satis adstrictis
(laxis) incedit, negligentem et rusticum se esse ostendit. Sine ima-
gine siguificat rude ac dissolutum dicendi genus, et omnis generis vitia
atque errores in moribus imitandis commissos. — \Gestit'] ' Non eniin
laudis poeticse causa antiqui illi, Plautus, Dossennus, alii, coinoedias
composuerunt, sed ideo dumtaxat, ut quam primum fabulas venderent
aedilibus.' — [loculos] ' capsulas asservandae pecunise destinatas.' Post
lucrum autem receptum parum solliciti erant, utruni fabulae cadercnt,
id est, exploderentur, (ut sKTriTrrtiv,) an starcnt in scena, v. proprium
de iis fabulis, quae populo placent frequenterqiie reposcuntur. — [recto
talo] ' firmiter stare,' ut apud Graecos opBiii taraerag iiri aipvpi^ Pind.
Isthm. 6, 12. 6pdi{i j3ijvai irodi, Eurip. Heleii. 1449.
177 — 181. l_Quem tutitl hinc usque ad v. 213 de tragoedia potissi-
mum agit. — \Gloria] Gloria dea poetam verie laudis avidum ad
scenam fert, id est, ad fabulas conscribendas excitat; sed quum ipsa sit
ventosa, s. inconstans, levis, quippe quse a multitudinis arbitrio pendeat,
hoc iTriSriTov ejus currui tribuitur, Gloriee currum vidimus jam Sat, 1,
6, 23. — [lentus] ' Spectatores languidi et minime attenti poetam con-
tristant et angunt, qiiemadmodum qui intenti sunt et alacres animum
ei addunt atque faciunt, ut superbiat.' — \Subruit1 ' percellit, mcerore
afiScit et affligit ;' opponitur r<yfci/, ' recreat atque erigit.' — [Valenll
ut xaiptrw pro ipptTii) — {^Away with). — [res ludicra'] ' fabula- scenicae,
opus vanum et inulile.' — [luacrum'] 'afflictum et tristem, opimum,
laetum ac beatum.' Schol. Plin. Epp. 7- 26, mollem in posterum et
LiB. II. 1.] INTERPRETATIO. 255
pinguem, — hoc est, innoxiam heafamque deslinat vitam. — [^rcducitl
doinum, ut Olynipionicen, Od. 4, 2, 17-
184 — 18fi. [^depugnare] ' nianus imentare ;' decertare ex gloss. erat
in Cod. Lamt). — \eques'] ' equites vel propter domesticas facultates
litteris instructi atque omnino plebe longe cultiores.' — \_ursiim] quocum
pugnent molossi. Sic Pompeius «excentos mulos in Ciyta;mnestra in-
duxit (Cic. ad Fam. 7, l), Augustus tigridem in scena populo exliibuit
(Suet. Oct. 43). — {^imgiles] ttvktuq, wy^axovQ diversos a gladiatori-
bus. Quid, quod ipse Augustus spectavit studiosissime pugiles et
maxime Laiinos? (Suet. Oct. 45.) Similifer autem Tereniii Hecyra a
funambulo aiiquando disturbata est.
187 — 189. \_Verum equitis'] ' Verum, quod sane dolendum est, ipsi
illi equites, qui politioris ingenii esse deberent, jam oblectamenta puero-
rum praeferunt fabuiis.' — \_mcertos] ' vagos et inconstantes, qui nus-
quam consistunt, sed modo ad boc, modo ad illud se convertunt.' —
\aulcta premuntur] Ea aulaea significantur, quae erant ante proscenium
et premebantur, hoc est, ex alto demittebantur, ita, ut quamdiu in scena
ageretur, humi jacerent ; tollebantur autem, hoc est, in altiim traheban-
tur, ut scenam obducerent, fabula finita. ' In una fabula agenda quatuor
aut plures horae interdum consumuntur propter varias pompas pugnasve
peditatus et equitatiis (Cic. ad Fam. 7, 1) oblata occasione ipsi fabulae
insertas,' veluti quum in Troasin Graeci praedam Triijanam in naves
importarent, in Epinausimache quum Trojams pugnam pugnarent.
191 — 193. [Mox trahifur] 'Post prcelii simulacrum triumphus agitur
in scenSi.' — [regum fortuna] 'reges olim fortunati, nunc captivi.'
— [Esseda] vehicula a Belgis primum reperta, quibus ceteri Galli
atque Britanni in pugnis utebantur. Duabus rotis imposita erat sella
aperta, in qua niiles et anriga sedebat. — [pilenta] vehiculi genus tec-
tum, quo matronae ferebantur, ita libratum dnabus rotis, ut considentes
in pulvinis in aere suspensae agitari viderentur. Differebat a petorrito,
quod quatuor rotas habebat : pilentum fuit inventum vtl Tuscorum vel
Hispanorum, petorritum Gallorum. — [»at>e«] aut navium captarum
simulacra aut ipsarum rostra vehiculis imposita. — [ebur] ' signa et
omnis generis ornamenta eburnea.' — [capliva Corinthus] ' tanta vis
signorum aeneorum marmoreorumque, quanta a L. Mummio Corintho
Romam est advecta.'
194 — 199. [Democritus] Hunc omnes res humanas perpetuo risu,
Heraclitum easdem fletu perpetuo prosecutum esse narrabant in scliolis
philosophi. — [Diverszim] ' mire mixtum inter se ex formis quam
maxime discrepantibus,' camelopardalin {Giraffe). Plin. 8, 18, Came-
lopardalis dictatoris Casaris Circevsibus lndis primum visa Roma. Ex
eo subinde cernifur, aspectu magis quam feritate conspicua, quare etiam
ovis ferae nomen invenit. — [albus] qui rariores sunt. — [Mimo] pro
quovis histrione. — [asello] Duo proverbia conjunxit : surdo narrare
fabulam, Ter. Heant. 2, 1, 10, et Grsecum illud, 'Ov(j) nc «Xtyt fivQov
6 St To. (oTa iKivd. Zenob. 5, 42.
201 — 207. [Evaluere] ' Quae voces tantopere validee esse possunt, ut
pervincant sonum, &c. ?' — [Garganum] montem Campaniae, — [ludi]
' pompae et pugnse ludicrae ac simulatae in fabulas intrusae.' — [n?7esj
'opera artis, statuae, vasa Corinthia,' ut Od. 4, 8, 5. Epp. 1, 6, I7. —
256 INTERPRETATIO. [epist.
l^Divitiesl ' vestimerita splendida, auro picta, ab antiqua simplicitate
Romana aliena.' — [^oblilus] ' coopertus ac prope nimis ornatus,' too
much encumbered. — [arf/(uc] ' usque ad hoc temporis punctum.' —
\yiolas imitata] 'janthina, violacea vestis.' — [yeneno^ ' fapi.iaK<i), me-
dicamento, id est, h. I. muricis succo, purpura,' ut Virg. Ge. 2, 465,
Alba tieque Assyrio fucatur lana veneno.
208 — 213. [iecusem~\ propria significatione {resist, refuse). Est
igitur, ' nolim,' addita tamen causa. — [laudare maligne^ ' propter
nescio quam invidentiam parce ac frigide laudare, et ita quidem, ut
quae laus videatur, re vera sit occulta irrisio.' — [^e] Ex recentiorum
linguarum indole sic pergendum foret : hoc tcito, sic habeto, illum mihi
— videri. Cfr, Sat. 2, I, 80. — [Ire poeta"] ' Ille rem factu perquam
difHcilem praestare neque vel tantillum aberrare ab artis regula, summus
igitur poeta esse mihi videtur.' — [inaniter'\ quia fictum est argumen-
tum. — [Irritatl ' Vehementes animi affectus movet.' — [Ut magus'\
' Ut magi exempli causa umbris ex Orco excitatis, cadaveribus ad tem-
pus in vitam revocatis consultores perterrefaciunt.' — [Thebis — Athenis]
quibus in urbibus plerique /xC^ot a tragicis tractati sedem suam habe-
bant.
216, 217. [redde"] Reddere non est idem ac rectituere, ab alio quod
acceperis, nec dare simpliciter, sed ' dare ea, quae aut propter qualem-
cunque causam debentur iis, quibus dantur, aut ad eos quocunque modo
pertinent,' velut reddere dis votum, reddere alicui epistolam. H. 1. mo-
destissime suadet Augusto, ut pro poetarum meritis (v. 118), etiam pro
studio, quo ejus res gestas celebrent, reddat, id est, vicissim rependat iis
curam aliquam brevem dumtaxat propler multa ejus negotia. — [munus
ApoUine dignurn] Dio Cass. 53, 1, rb 'AttoWwviov Tore Lv ry Ila-
Xariifi (cat to TififVKJna rb ivtpl aurb Tug re dTroSryKOf ToJv /3i/3Xiwi/
t5t7roiJ/(T£ Kai (caSiEjjwffE (a. u. c. 726). — [addere'] in prosa or. admo-
vere, adhibere, eiiani subdere calcar, h. 1. ' excitare eorum studia:' quam
sententiam ornat Heliconis virentis grata imagine.
220 — 228. [vineta] Proverbium in eos dicitur, qui mentis aliquo
errore abrepti, vel iracundia vel stultitia sibi ipsi nocent. Tibull. 1, 2,
100, Quid messes uris acerba tuas ? — [loca] Hac significatione Cicero
et Quinctilianus semper utuntur gen. masc. — [revolvimus] ' denuo
evoluto libro iterum recitamus locum aliquem, qui pulcherrimus nobis
videtur, etsi nemo hoc a nobis petiit.' — Revocari proprie dicuntur
actores, qui a spectatoribus pijffii' aiiquam insignem repetere jubentur.
Cic. pro Sest. 58. — [non apparere] ' non ita, ut deberent, in oculos
cujusque incurrere et mente sive auditoris sive lectoris perspici riteque
sestimari.' — [tenui] frequenti imagine a lanificio ducta carmina ele-
gantia ac suavia comparantur cum tenui filo a colo deducto ; etiam
absolute. Virg. Ecl. 6, 5, dedtictum dicere carmen. — [commodus'] ut
Od. 4,8, 1,'facilis ac liberalis.' — [egere vetes] ' largis muneribus nos
aflScias.' Sed ridicule expressum : 'egestale nos liberes, tamquam tibi
ipsi rem magnopere gratam facturos, si non jam egeamus.'
230—234. [/Edituos] Virtus Augusti est tamquam dea, quae eedem
habet ; poelBe igitur, quum panegyricos aliave carmina in Augusti
laudem componunt, sunt illius deae quasi aditui. — [ChcerilHs] Non
Samius, sed lasensis, (laatvs, ab laso, Cariae oppido:) comes Alex-
LtB. 11. 1.] INTERPRETATIO. 257
andri M., de quo cfr. A. P. 357. — Iversibus'] dativus, ut Ovid. TrisL
2, 10, Acceptum refero versibus esse nocens. — [^Retulit] ' Acceptum
referre et in acceptum referre proprie est scribere in tabulis te accepisse,
quemadmodum expensum ferre est scribere te dedisse vel expendisse.'
Riedel. — \regale mmisma] ' gloriatus est vel gloriari potuit se ab Alex-
andro ^i\nriniovQ ffrarijpnc, Philippeos nummos, regis effigie ac
nomine signatos pro versibus suis accepisse.'
236 — 244. [Alramenta] 'cujusque generis (scriptorium et pictorium)
conlreclata maculas remittunt (pr. retro mittunt), relinquunt in mani-
bus.' {Lahes h. 1. macula.) — [vetuit'] Plin. H. N. 7. 37, Idem hic
imperator edixit, ne quis ipsuni alius quam Apelles pingeret, quam
Pyrgoteles sculperet, quam Li/sippus ex are duceret. — [alius Lysippo]
(iXXoc AwffiTTjrou, ut Epp. 1, Ifi, 20. — [duceret ara] pro, ' duceret
ex aere Alexandri effigiem.' — [siinulantia] 'accurate exprimentia,' ut
A. P. 20. — [videndis~\ ' in dijudicandis artium operibus, utrum per-
fectae sint artifexque speciem, quam mente conceperat, attigerit necne.'
— [Bocotdm'] Corn. Nepos, Alcih. 11, Omnes Bceoti magis firmitati cor-
poris quam ingenii acumini inserviunt.
245, 246. [At neque] ' Tu contra tantummodo praestantissimis poetis
faves.' — [multd dantis cum laude] ' ita dantis, ut ab omnibus Virgilii
Variique aequis a;stimatoribus merito laudarere ;' sive, ut Lambinus
ait, ' multa tua cum laude.' — Firgilius mortuus est A. u. c. 735,
et Varius item videtur ante hanc Epistolam compositam mortem obisse.
250 — 256. [sermones] ' satiras et epistolas, quae sermonem quoti-
dianum referunt.' Scr. ad Her. 3, 13: Sermo est oratio remissa et
finitima quotidianis locutioni : hinc repentes per humum, humili stilo
conscriptos dicit. — [arce*] ' quse, quamvis montibus impositae essent,
tamen a te captse sunt.' — [tuisque Auspiciis] Suet. Oct. 21 : Domuit
partim ductu, partim auspieiis suis Cantabriam, Aquitaniam, Panno-
niam, Dalmutiam cum Illyrico omni : item Rhcetiam et Findelicos ac
Salassos. — [Janum] Od. 4, 15, 9. Suet. Oct. 22: Janum Quirinum
semel alque iterum a conditd urbe memoriam ante suam clausum, in multo
breviore temporis spatio, terrd marique pace partd, ter clusit. (a. U. C.
725, 729, et 744.) — [Parthis'] Od. 3, 5, 2. Carm. Sec. 54. Sat. 2, 5,
62. Epp. 1, 12, 27.
258, 259. [recipit] ' admittit.' Liv. 29, 24, re jam non ultra reci-
piente cunctationem. — [pudor] ' rectus sensus ejus quod decet.' —
[recusent] A. P. 39, quidferre recusent, Quid valeant humeri.
260 — 262. [Sedulitas] officiousness. Junge: quem stulte diligit.
' Talis autem seduliias (Sidonii ApoUinaris officiositas) tunc in primis,
quum versus suos artificiumque poeticum venditans nobis se commen-
dare studet, molesta nobis accidit.' — [Discit enitn] ' aliquis.' " Signi-
ficat autem majore studio ridiculos versus panegyrici alicujus ab homi-
nibus festivis edisci ac memoria teneri quam admirabiles; ergo in
aEternam memoriam fcedatus est, quem tale carmen polluerit." Acr.
Etenim lales loci ridiculi satirae instar sunt in eum, quem laudare
volebat poeta.
265, 266. [;■« pejus] Plin. Ep. 5, 10: Ut pictores pulchram absolu-
tamque formam raro nisi in pejus effingunt. — [cereus] Probabile est
Horatii temporibus cereas imagines virorum illustrium, ducum, ora-
torum, poetarum, philosophorum, venales fuisse per taberuas, quae ab
258 INTERPRETATIO. [EnsT.
emptoribus in bibliotliecis maxitne proponerenttir. Jam si a KrjponXanry
aliquo imperito in pejus eflSctae erant, eos, quoruin erant imagines,
propterea stomachatos esse consentaneum est ; nec tamen cogitarim
consulto in pejus fictas (Italonim caricatiire) ludibrii et contumeliae
causa exponi solitas esse. — [decorari\ Kar' tipwveiav pro ' de-
turpari.'
268 — 270. [Cmm scriptorel ' una cum malo poeta, qui insulse me
laudavit.' — [wieo] " Ideo quia in eodem libro et scriptoris nomen
est et ejus, de quo sciibitur, ut in Virgilio jEneas, in Homero Ulixes."
Acr. — [^porrecttis] " Bene porrectus et in capsa opertus quasi mortuus
in feretro deferar in vicum thurarium." Porph. Cfr. Epod. 10,22. —
[aperta] Significat, quam prorsus negligatur et contemnatur talis poeta:
' capsa, quae ne operta qiiidem est.' Ridicula tum dumlaxat, ut debet,
remanet imago v. porrectus, si multitudo porrectum videt, qnod fieri
non potest in capsa. operid, clausa. Hic vicus (Sat. 2, 3, 22?) in loco
Inferiore urbis erat ; hinc proprie usurpat v. deferar. — [odores] ' iiquo-
res odoratos atque unguenta.' — [qnidquid'] ut scombri (Pers. 1, 43),
ceteraque salgama. Cfr. Mart. C, (JO : Quam multi tineas pascunt blat-
tasque diserti .' Ec rcdimunt soli carmina docta coci.
EPISTOLA II.
Argum. " Excusaturus se Julio Floro (cfr. Epist. 1, 3), quod nihil
litterarum neque carminum ad eum miserit, primum lepida similitudine
significat, se nihil proficiscenti amico promisisse, immo suam in scri-
bendo pigriiiam ingenue professum esse (vv. 1 — 25). De carminibus
ridens respondet, se quondam non nisi paupertate ad versus faciendos
adactum, nunc quidem meliore fortuna utentem beatum otium his
laboribus longe praeferre (vv. 25 — 64) ; deinde serio excusat aetatem
suam, importuna lectornm fastidia, urbanee vitse impedimenta et turbas
(vv. 55 — 86), et significat, se pertsesum esse omnis hujus carminura
pangendorum studii ob ineptos et misellos tot poetarum sui temporis ad
favoreni hominum et laudem captandam tumultus et legitimae artis
ignorantiam, simulque saniora qutcdam et severiora artis pracepta iis
opponit (vv. 87 — 140). Piistremo studium, quod tam frequenter in his
epistolis profitetur, sapientiae excusat, cui nunc relictis versuum lusibus
unice deditus sit, atque aurea quaedam san» rationis praecepta hoc ipso
studio sibi comparata cum amico communicat. (vv. 141, ad finem.)"
Zell. — Scripta videtur Kirchnero A.u. c. 743.
1—6. [Flore'] De Fioro v. Epp. 1, 3. — [feono] De laudibus Ti.
Claudio Neroni juveni impertitis v. Epp. 1, 9, 4. — [Si quis] ' Non
magis recte tu mecum agis pigritiam meam reprehendens, quam si quis
empto puero mangoni liiem postea moveret, quamvis hic emptori omnia
mancipii vitia exposuisset.' — [Tibure] ' in vilia aliqua Tiburtina vel
Gabina, adeo ut verna (v. 6) sit, Latine igitur sciat, liberalibus sit
artibus instructus, pluris itaque aestimandus et magis idoneus ad omnis
generis ministeria, quam si barbarus esset, Thrax vel Cappadox.' —
[Candidus] Pulchrae formae partem nominat, candidum colorem, non
vero, ' integer, sine fallacia.' — [milibus ocio] Sed Martialis 1, 50,
LiB. II. 2.] INTERPRETATIO. 259
memorat, pueros centevis tnilihns emptos. — [nulus^ ' Singiila heri
jussa celeiiter ac dextre exsequetur.'
7i 8. [Li/teruUs^ ' Litteris GrEEcis sjltem leviter tinctus, utpote qui
in divitis alicujus pasdagogio educatus sit. Igitiir eo uti poteris pro
anagnosta, pro servo ab epistolis, a bibliotheca.' — [^argilla] ' Vel, si
niavis, tuo arbitratu destina eum arti alicui ; quidcunque tibi placebit,
ex eo facies atque eum ita prorsus formabis, ut figulus ex argilla omnia
conficit, quae vult.'
9 — 13. [^canet indoctum] 'quod sit indoctum, sine arte, natura tan-
tum duce.' — [bibenti] ' quo tempore faciliores sumus.' — [levant]
- leviorem faciunt, minuunt.' Comm.Cr. — [extrudere] ' quain primum
interdum cum aliqua jactura, vendere atque alienare.' — [;«t'o] ' pauper
quidem sum ; attamen in aere alieno nullo, sed iii meo ; ut nulli quid-
quam debeam.' Cic. c. Verr. 2, 4, 6 : Video liominem non modo in ttre
alieno mdlo, sed in suis nummis vmltis esse. — [mangonum^ a ficiyya-
vov, ut vv. elogium, gerrcp, strophce, dicis causd aliaque videtur ex iis
vocabulis esse, quae Latini mature ex Magna Graecia et Sicilia mutuo
sumpserunt. — [faceret] ' ut tibi tam exiguo pretio servulum tam for-
mosum ac sollertem venderet.'
14 — 16. [cessavil] pr. 'in officio exsequendo leve aliquando peccatum
couimisit :' (sed v. IG, fuga satis indicat, quid in se admiserit; id quod
simpiiciter, sed quam lenissime potest, mango fatetur :) ' nec sane fugi-
tivus est, sed rectius erronem tantummodo vocaveris, quippe qui ali»
quando domo sine heri permissione relicta, post aliquod tempus reversus
in latebra se primae illius iracundise subtraxerit.' — [In scalis] solita
latebr&. Cic. pro Mil. 15, (Clodius) fugiens in scalarum se lat$bras
abdidit. — [liabente] " Habena s. scutica flagellabantur servi, et mediS
domo a gradibus ad timorem illis incutienduni habense pendebant.*^'
Comm. Cr. Ulpian. 1. 1, § 53, de SC. Silan. : Impuberes — terreri tantum
solent et hahend vel feruld ccedi. — [/)es] Est aTroloaiQ vv. 2, 3, Si
quis — tecum sic agat ; verba igitur Horatii ad Florum, non, ut alii
opinantur, mangonis. ' Emas eum licet, si fuga a mangone, ut vendi-
tionis formula exigit, excepta, (id est, indicata tibi et opposita pueri
formae bonisque artibus,) te minime offendat.' Cic. de OfF. 3, 17 : Nec
vero in pradiis solum jus civile — malitiam fraudemqne vindicat ; sed
etiam in mancipiornm venditione venditoris fraus omnis excluditur. Qui
enim scire dehttil, de .sanitate, de fugd, defitrtis, prtsstat edicto eedilium:
quod servavii Gell. 4, 2 : Qiii mancipia vendunt, certiores faciant emp-
tores, quid morbi viliive cuique sit, quis fugitivus errove noxiave solutus
non sit, S(c.
17 — 21. [poena securus] ' non curans actionem redhibitoriam quia
fugam accepit.' — [lex] ' Propter hoc ipsum, quod prudens et sciens
emisti mancipium vitiosum, praefinitum est tibi jus, ex quo necessario
litem, quain mangoni intendis, non obtinebis, sed amittes.' — [Inse-
queris] ' Nihil ominus hunc insectaris et moraris (molestus ei fis) lite
manifesto iniqua? Nuniquam pro certo, qua tu es prudentia, hoc
facies. Attanien prope similis est ratio, qua mecum utere.' — [mancum]
pr. ' manu debilem ; qui quasi manu truncus esset aut resolulis nervis,
vix scribere potest.'
23 — 40. [mecum facientia] ut Epp. 2, 1, 08. — [altentas] Huic v.
260 INTERPRETATIO. [epist.
plane respondet nostrum attack, ut dicitur aliquls tentari, attenlari
bello. — [^super hoc] ' praeter hoc, ad hoc' — [^Luculii] ' Nunc, quum
satis locuples mihi videor, nulla jam carmina compono, prorsus ut niiles
ille Luculli, quum peeuniam nactus esset, noluit rursus discrimina belli
subire.' — \_(id asseiri] ' ad assem ultimum,' ut quuin diciuius ad iinim
omnes. — [sibi] propter iiegligentiam, qua xonam {(iaXdvTiov, purse),
perdiderat. — [loco] ' castello, quod defendebant Miihridatis milites,
eos depulit.' — [divite] Porphyrio significat ibi Mithridatis thesauros
fuisse. — [donis] militaribus, hastis puris, phaleris, corona niurali, &c.
— [super] ' insuper.' — [sub Iioc] ' paullo post hoc tempus.' — [prator]
ex antiquioie Latinitate pro ' duce, imperatore.' — [everteie] eliam
in prosa or. Cic. Off. I, 24, de evertendis diripiendisque urbibus, 8^c.
— [ca<««] ' callidus, astutus,' vocabulum Sabinum.
41 — 45. [Romce] ' Siniilis hujus militis rationi mea quoque est, ut
tibi jamjam exponam.' — [contigit] ' mihi enim contigit esse tam felici,
ut optimo patre sic volente non Venusise, sed Romae cducarer atque hic
primum lecto Homero Graecis litteris instituerer.' — [plus artis] 'cul-
turae exactioris ea, quam Rom» dumtaxat degens mihi parere potuis-
sem, ut pliilosophias morali operam dans virtutem distinguere a vitio
discerein.' — [vellem] ' ut arderem studio veri reperiendi.' — [/ica-
demi] Eupolis: 'Ev tvaKioiQ S^ofioioiv ' AKaSr]fiov 9iov, herois aiuiqui.
Academicos igitur inter aliarum disciplinarum doctores audiit ab iisque
didicit, verum quomodo cum perpetua tamen tTroxy investigandum sit.
46 — 51. [eviovere] ' vi, cui resisti non poterat, expulere.' — [Civi/is]
Construe: astus betii civilis me rudem (belli) tulit in arma, imagine
desumpta ab torrente omnia secum ferente, abripieiite. — [lacertis]
'fortitudini ac potentiae,' quasi de luctatore robustissimo. — [simul
primum] Frequentius est ut primum, ubi primum, simulac. — [Philippi]
caeso Bruto et Cassio A. u. C. 712. — [Decisis] Cic. ad Att. 4, 2, 5,
iidem illi, qui mihi pinnas inciderant, nolunt easdem renasci. — [fundi]
Quum post Octaviani et Antonii victoriam horum veteranis agri assig-
narentur, ipse quoque paternum fuiidum et domum amisit, nt ex parte
saltem etiam Virgilius et Tibullus. — [paupertas impulit] Ironica
hyperbola usus dicit se primis suis versibus (satiris et epodis) omnibus
demonstrare voluisse, majus sibi ingeniura esse, quara ut in scripto
quaestorio, quem compararat, consenesceret.
52—57. [habentem] ' Postquam habeo, quod mihi satis sit quodque
deesse non debeat ad vitam commode degendam, tam insanus essem, si
scribere versus mallem quam in diem dormire, ut quantumvis est cicutsa
nunquam posset satis me expurgare, sestum febrilem refrigerare.' Plin.
25, 12, Cicutee semini et foliis refrigeratoria vis. — [euntes] Ovid.
A. A. 362, Ludite: eunt anni more fluentis aqu(B. — [extorquere]
'invito mihi,' quo v. significat se multo magis retinere cupere fa-
cultatem poeticam quam cetera ludicra (Epp. 1, 1, 10). — [quid faciam
vis ?] ' Sed cedendum est necessitati.'
68, 59. [Carmine] 'genere lyrico,' ut ad Florum scribens Epp.
1, 3, 24, seu condis amabile carmen. — [iambis] ' ad Arehilochi exem-
plar compositis, ut sunt Epodi.' — [Bioneis] Bion Borystheniies, disci-
pulus Theophrasti, exemplar Luciani, floruit circa 01. 120, Cyrenaicse,
post Cynicae sectae addictus. Diog. Laert. 4, 52: Eixpvijg »/v Kai
LiB. II. 2.] INTERPRETATIO. 261
TrapqidijfTai old Effriv aiirov Kai ravTa, 'Q TrsTTOv 'Apx'^
«> 4"^^^^-
yfVEC) 6\j3i6TV(p£, TTjc inrdTrig tpiSog izdvTdJv tfnrttpoTaT dvSpwv'
cai oXwc Kai fiovaiKriv Kai yew/itrpiai/ SuTraii^iv. " Sunt disputa-
tiones Bionis philosophi, quibus stultitiam arguit vulgi, cui paene con-
sentiunt carmina Luciliana. Hic autem Bion, qui Sophistes cogno-
minatus est, in libro, quem edidit, mordacissimis salibus ea, quae apud
poetas sunt, ita laceravit, ut ne Homero quidem parceret." Acr.
64 — 71- \_Pr(eter cete.ra~\ ' prse ceteris, ante omnia,' ut saepe apud
Cic — [^spovsuvi^ Sat. 2, 6, 23, RomtB, sponsorem me rapis. — \officiis'\
non moralibus, ut ita dicam ; sed civiiibus, erga amicos prEesertim. —
\cuhat~\ ' aeger jacet.' Schol. — [extremo^ ' in extrema parte collis
Aventini, qui Quirinali e regione oppositus multum ab eo distat.' —
[humane\ prorsus ut i-KiHKwQ et nerpiwg, pro ' satis, admodum plane.'
Plat. Polit. 261, A, tovto fiiTpiwq d<pEaTT]Ktv dir' tKtivwv. Sic nos,
pretty, fine, charviivg, eadem lipwvtitf. — [^er«w] Hasc sibi ipse
kut' tipwvtiav objicit, ut statim refutet. — [P«r«] ' vacuse obstaculis,'
non ' coeno.' — [calidns'] ' studio sedificandi incensus et valde occu-
patus, ita ut occurrentium nuUam curam gerat.' — \mulis gerulisque^
ablat. ' cum mulis et bajulis.' — [redemptor~\ kpyoXdjios, the contractor.
Od. 3, 1, 35.
72 — 76. [Torquet'^ ' Torquendo per trochleas attollit lapidem, qui,
nisi cavemus, facile nos collidat.' — [funera\ Cfr. Sftt. I, 6, 43. ' Ex
una plates parte veniunt funera, ex altera ingentia rusticorum plaustra
et vicissim sese impediunt atque urgent.' — [/"g'*0 ' celerrime currit,'
ut est natura hujus morbi pestifefi. — [I mi7tc\ 'si potes.' Cfr. Epp.
1, 6, 17. — [ca7toros\ 'bene modulatos.' — [fugit urbem] ' vitat multi-
ludinem ' quum fiigit urbes polius significet, ' non accedit ad urbes.' —
\Rite~\ ' merito, quemadmodum debet, cliens,' &c.
79, 80. [confructa~\ Propert. 3, 1, 15, Non datur ad Mnsas currere
latd vid, 'arcta, nondum imitatorum turba protrita ac dilutata.' —
\_Ivgeviunr\ ' Quid, quod saepe videmus eos ipsos, qui per longum tem-
pus in loco ab omni strepitu vacuo et quietissimo, ut sunt Athenae,
summum per otium litteris, poesi in primis, vacare potuerunt, non
eo pervenire, ut in urbem reversi cum successu et popularium applausu
poesin colant, sed saepe sibimet ipsis displicentes ac timidos silentium
servare, adeo ut simplicem eorum timiditatem vulgus irrideat ; quanto
minus ego in his perpetuis molestiis turbisque potero componere car-
mina mihi ipsi satis facientia?' — [vacuas\ ' otiosas, quietas,' ut Epp.
1, 7> 44, vacuum Tibur.
81 — 85. [insenuit\ ' ex librorum assidua lectione senium contraxif.'
— [statud taciturvius\ Lucian. Imagg. 1, dxavii at Kai twv dvSpt-
avTwv dKivTjTOTipov d^RoipaviX. — [Verba — connectere\ 'caruiina com-
ponere tam laudabilia, ut digna sint quae ad lyram canantur, dum
nemo mediocria et mala modulatur.'
86 — 89. [Roma\ ' Duo erant Romae fratres, juris consultus unus,
alter orator, et quidem uterque ita animatus, ut propter mutuam cari-
tatem alter alterum continuo coUaudaret ; idcirco oratorem alterum
C. Gracrhum appellabat juris peritus, hunc orator alterum Q. Mucium
Scsevolam, pont. max. Nonne eodem prope furore se invicem nimis
laudandi percussi sunt etiam nostri poetae ?' — [meros honores\ nothing
I
INTERPRETATIO. [epist.
but compliments ; plane ut apud CatuU. 13, 9, contra accipies meros
amores (noihitig but love). — [(irgutos'^ ' canoros.'
91,92. [Musis'] ' ab oninibus Musis ideoque absolutum.' (Cfr. ad
V. 100, roptvrov tnog.) — [fasta'] ' Ego lyricus et alter elegorum
scriptor niulto cum faslu et eximia gravitate, quae vultu gestuque se
prodit, incedimtis per plateam ante templum ApoUinis Palatini, cui
contigua est bibliotheca publica, asservandis optimis quibusque scriptis
Latinis destinata. In hanc igitur nos ambo cupidos oculos conji-
cimus, sperantes mox fore, ut nostra quoque carmina in eam reci-
piantur.'
94 — 97. [procull ' ex quadam distantia, unde exaudire eorum
sermocinationem possis.' Cfr. ad Sat. 2, 6, 105. — [Quidferat^ ' Quid
proferat ; quibus verbis et quo fine alter alterius praeconium faciat.' —
[Cadimur^ ' Adeo certamus in mutuis laudibus proferendis, ut totum
certamen siniile sit gladiatorum pugnae in divitis alicujus epulis. Ego
et novus ille Callimachus sumus velut Samnitium par (Liv. 9,40);
laudes similes sunt crebris illis plagis, quos uterque aeeipit, uterque
reddit, atque ita alterum, quasi adversarium in pugna ludiora consu-
mit, id est, defatigat.' — [ad lumina prima^ Grasci Trtpi Xuxvutv
a^aQ. 'usque ad primas faces noclurnas, quibus accensis finitur gladia-
torium illud ludicrum.'
98- — 100. [puncto'^ Cic. pro Planc. 22, nonnullas trihus punctis pane
totidem tuleruiit. A. P. 343. — [Callimachuml Notus poeta Cyrenaeus,
a. ante Chr. 280. Magna jam haec erat laus : Crinagoras in Anthol.
Palat, ii. p. 193, KaXXi/io^ov to Toptvrbv Ittoq to^v d^ ■ya.p iir
avrip 'Qvtjp rovg Movaiuiv ■Ko.vraQ taii<Jt koKwq. Quinct. 10, 1, 58,
elegiee princeps liabetur CaUimachus. Attamen vere Ovid. Am. 1,
15, 13 : Balliades semper toto cantabitur orbe; Quamvis ingenio non
valet, arte valet. Haud prorsus inscita fuit Torrentii conjectura Hora-
tium tecte hic jocatum esse in Propertium, qui de semet ipso 4, 1, 64,
I7»n6ria, inquit, Romaiii patria Callimachi. — [Mimnermus^ Colophonius
a. ante Chr. 594. Is multorum judicio ingenio et nativa simplicitate
superabat Callimachum nimis plerumque arti indidgentem. Propert.
1,9, II, Plus in amore valet Mimnermi versiis Homero. — [adposcere'^
' Si lioc illi parum fuerit et plus a me exegerit laudis.' Porph. —
[optivo^ ' noniine ex libera optione assumpto:' ' quodcunque nomen
ei placet, hoc ei dare soleo.' — [crescit^ ' major etiam poeta evadit.'
101 — 104. [Multa ferol ' Multas molestias patienter sustineo, dum,
ut inurbanitatis ac superbiae reprehensionem efFugiam neque iracundoa
poetas offendam, vanis eorum sermonibus aurem praebeo, fastum tolero,
recitationibus adsum : quae mala ferre necesse erit, quamdiu ipse car-
mina componere pergam ac propterea populi applausum magni facert
debebo.' — [supplex^ fcar' tipwvtiav. — [Idem fiaitis~\ ' Verum quuir
finiero semel studia poetica et ad sanam mentem rediero, facili oper?
me ab his serumnis liberabo.' — [Obturem patulas impune legentibti.
auresl Ipsa versus caesura jubet nos cum Jacobsio, Lectt. Ven. p. 206
jungere, impune legenlibus. ' Si nullis jam recilationibus adero, mal
illi poetae recitabunt carmina sua prorsus securi a periculo, ne eg(
vicissini eos puniam et enecem rnea scripta recitando.'
106, 107. [Gaudent scribentes^ Graeca constructione, ijSovta
LIB. II. 2] INTERPRETATIO. OQ^
ypdipovTfc. — \_quidquid scripsere beati^ ' propter id ipsum, quod lau-
dant propria scripta evSaiiiovtg ovTiQ.'
108 — 111. l_legitimum^ Poenia genere dicendi artis regulis consenta-
neum. — [^Cum tabulis^ ' Quum scribere incipit, simul acre judicium
exercere debet de singulis prope verbis, quibus utitur ;' grata compara-
tione cuni censore honesto, id est, * integro.' — [^Audehit^ ' Facile a se
impetrabit, falso pudore non impeditus.' Cfr. Epp. 1, 2, 40. — \_parum
tplendoris'^ ' verba humilia ac sordida.' — [sine pondere^ ' gravitate
carentia et inania.' A. P. 320. — [/erejj/ur] Iniago repetita est a
turbida. aqua torrentis, quae rapido cursu fertur, fluit lutulenta (Sat.
1,4, 11).
112, 113. {movere loco'^ quemodmodum censor indignos homines
senatu vel tribu movet. — {invita receduiit~\ Sineimagine: ' Quamvis
difficile tibi videatur aiia aptiora iis substituere, ac te interdum tacite
excuses apud animum tuum, ea noiidum edita esse nec judicio publico
exposita, quocirca negligentise culpam nemodum in te conferre queaC'
— Cum penetralibus autem Vesta, in quae nemini introire neque res
sacras ibi asservatas intueri licehat nisi Virginibus Vestalibus, com-
par&t carminum singula verba, tamquam si res essent arcanae, cus-
toditae adlmc (usqueadhoc temporis punctum) in domopoetae, Musarum
sacerdotis.
114 — 118. \_Obscurata~\ 'Poetaftonus, id est, benevolus ac liberalis,
obsoleta, sed speeiosa reruni vocabula populo (in usum populi), cui
eadem diu obscurata (tenebris involuta) sunt, eruet ex antiquis scrip-
toribus atque denuo consuetudini reddet.' — [speciosa^ ' quae ^avro-
aiav ita niovent, ut certam et claram speciem, imaginem rei, quam
significant, nobis proponant.' — \_memorala\ ' quae olim usurpare
solebant veteres.' — A M. Cornelio Cethego cos. A. u. c. 550. (Ennio
Suadte medulla) Cic. Brut. 15, Latinorum oratoruni seriem orditur ;
quem statim excipit M. Porcius Cato Censorius sive priscus. — [i?7a*]
' qui res a se obductas deforniat.' — \_genitor — «iUA- ] Singularis
/SpaxuXoyia pro his, ' quae simul ac facta sunt, ab omnibus appro-
bata usurpantur, ita ut ab ipsis linguae primordiis in consuetudine
fuisse videantur.'
119 — 122. [Vehemens^ per synizesin in spondeum coalescit. —
\_Fundet opes'] ' insignis erit poeta et verborum et sententiarum copia
(A. P. 317) atque propter hoc ipsum Latinos, quorum linguam et ornat
et auget, summopere delectabit.' — \_Luxuriantia'] ' Dum beata copia
preeditus est, luxuriem tamen sermonis ac tumo^-em vitabit.' — \Leva-
bit^ ' Ulique expoliet et levia (nitida ac plana) reddet, quae sunt nimis
aspera et scabra, ita tamen, ut hic cultus s. perpolitio nervos ac sanita-
tem eis non detrahat.' A. P. 26. — [toUetl Quinctil. 10, 4, 1 : Sequitur
emendatio, cujus est : — premere tumentia, humilia extollere, luxu-
riantia astringere, inordinata digerere, soluta componere, S^c. Id. 8, 6, 11:
Preecipue ex his oritur sublimitas, quce audaci et proxime periculum
translatione tolluntur. Est igitur, to raise, ' vim qualicunque modo
addere verbis, sententiis, ipsi versuum sono.'
123, 124. \Ludentis\ ' Quum summa facilitate ejus poemata se com-
mendent lectori, tamen torquebitur, id est, externam hanc speciem
multis laboribus et continuo limae usui debebit, velut pantomimus, qui
diflacillimas partes et quidem contrarias diversasque pari cum dexte-
264 INTERPRETATIO. [epist.
ritate agit, nutic petulantetn agilemque Satyrum, nunc Cyclopa rusticum
ac propter immatiem corporis molem tarde sese moventem.' — [^Cyclopa
tnovetur] ' ita saltat, ut exprimat Cyclopa.'
126 — 128. [delirus"\ ' absurdus, quod partim ad inventionem et com-
positionem, partim ad sententias et versificationem attinet.' — \jners]
' qui artis praecepta non callet.' — [durn] ' dummodo mei errores atque
vitia mihi placeant, vel nisi me delectent, tamen in universum fallant.'
— [ringi] proprie dicuntur canes, quum rictum diducendo, dentes osten-
dendo et hirriendo viatoribus morsus minitantur; 'stomachari et cru-
ciari, quum sapiam quidem, id est, norim artis regulas, nec tamen iis
satisfacere queam, ac propterea mihimet ipsi iratus perspiciam mea vitia
et peccata.'
127 — 136. [Fuii'] ' Sic,' inquit, ' quum notus ille Argivus delirus
mente recepta rursus sapiehat, ringebatur (sese excruciahat) propter
violenter sibi extortam continuo spectandi tragcedias voluptatem.' —
[haud ignobilis] " Hic Lycas dictus est." Comm. Cr. — [Argis] Est ex
iis historiis, quae in scholis philosophorum narrari solebant. Idem
refert de Thrasylio Atheniensi ^lianus V. H. 4, 25, de Abydeno quo-
dam Pseudaristot. de Mirab. Ausc. 30. — [posset] ' facile a se im-
petraret.' — [signo laso] Est igitur : ' qui furenter non irasceretur
ut plerique, quum lagenam {XayijvoQ, Xayvvog) a se obsignatam
comperisset a servulo esse resignatam.' — [rupem] Cfr. Sat. 2, 3, 55.
A. P. 457. — [cognatos] Epp. l, 1, 102. — [opibus] in prosa or. ' ope,
auxilio,' ut Epp. 1, 10, 36. — [Eipulit] Tibuli. 4, 4, 1, tenerce morbos
expelle puella. — [helleboro] ' veratro albo,' solito adversus insaniam medi-
camento. — [bilemque] fiiXaivav xo\r}v,quse pro morbi causa habebatur.
— [fneraco] ' puro et nulla sorbitione diluto, quo vis ejus esset efficacior.'
140 — 143. [Nimirum] Narrata hac historia, quse exemplo illustrat
sententiam v. 126, ultimam addit rationem, cur relinquat poesin certe
lyricam ; ' reliquam enim vitam sapientiae studiis esse dicandam.'
— [sapere] ' ad sapientiae preecepta vitam componere, omissis vanis
oblectamentis, etiam studiis poeticis.' — [tempestivum] pr. ' cui tempus
est, ut incidatur, Kaipiov.' — [Ac non] and iherefore not. — [sequi]
'sectari, quaerere,' &c., id est, ' summa cum cura componeie carmina
lyrica.' — [numerosquc modosque] pv^novQ Kai ^kXr]' quibus saepe com-
paratur vita recte constituta et secum ipsa concordans.
144 — 158. [recordor] " Proprie est rursus in cor revocare, utait Varro
L. L. 6, 46, 1». e. in mente agitare, cogitando repetere, reputare." For-
cell. — [lympha] Stob. i. p. 256, G. : Ajoylvjjc tofxoiov tovq (piXap-
yvpovQ toIq vcgwKiKo~tQ (c.r.X. — [fugeres] ' indignabundus nolles,
recusares.' — [audieras] a vulgo. — [donareni] Bentleii donarint obstat
rectae temporum consecutioni, quae est : audisli, cui rem donent vel
donarint ; audieras, cui rem donarent \e\ donassent. — [libra] Gaius 1,
\\Q, Est — mancipaiio — imaginaria qucsdam venditio ; — eaque res ita
agitur, adhibiiis non minus quam quinque iestibus, civibus Romanis
puberibus, ei prceierea alio ejusdem conditionis, qui libram ceneam ieneat,
qui appellaiur libripens : is, qui mancipio accipii, rem tenens iia dicii :
Hunc ego hominem ex jure Quiritium meum esse aio, isque
mihi emptus esi hoc cere cenedque librd: deinde cere percuiit
libram, idque ces dat ei, a quo mancipio accipit, quasi pretii loco. —
[ttiui] id est, usucapio, quse auctore Ulpiano Fr. 19, 8, est dominii
LiB. II. 2.] INTERPRETATIO. 0(J5
adeptio per continuationem possessinnis anni vel biennii, rerum mobilium
anni. immobilium biennii.
159 — 166. [^Orbi^ Orbius, ignotus ceteroquin illius aetatis latifun-
diorum possessor. — ,4 ricia oppidum Latii, notum propter lacum Nemo-
rensem et cultum Dianae ; Veii, hodie Isola Farnese.
169 — 173. [^usque^ ' usqne ad eum locum, ubi populus terminos agri
signat.' Comm. Cr. — [^adsita'] 'juxta sata sive planfata.' Virg. Ecl.
9, 7) qua se suhducere col/es Incipiunt — usqne ad aquam et veteres, jam
fracta cacumina,fagos, itidem tinium agri notas. — [.^efugit^ quasi ipsa
populus limitaris jurgia odisse soleat ; perfectum aopiffrwQ' ' impediit
semper atque etiam nunc impedit, ne jurgia, rixae, lites inter vicinos
oriantur.' — [proprium] Antiphanes in (Jrotii Exc. p. 627, offrig
av^pwTToc (pvttQ 'Aa(pa\ig ri (quod sit certum ac proprium : Grot.)
KTrjfi VTrap\uv Ti^ jMtf) Xoyi^trne, YlXticrrov r]pd()Tr]Kix>. — \cedat in
altera jura] ' tr.mseat in allerius jus ac doniinium.' Eadem constr.
Gaius, 4. 13, 16, in publicum cedebat summa sacramenti.
174 — 176. [««(«] usus fructus. — [Jieres Heredem alterius] Tres
igitur memorantur personas, velut avus, pater, filius. Benlleii ulternis
gignificaret duas dumtaxat, et quidem, quod fieri nequit, ut Titius Seio,
Seius rursus Titio hereditatem traderet. — [supervenit] ' Ut fluctus
super se invicem veniunt, quum ex immenso volvuntur mari.' — [»,vcj]
h. I. rustici, id est, villae, ubi aestaie habitat dominus, cum pluribus
tuguriis, in quibus degunt coloni partiarii. — [Calabris] " Lucani saltus
cum Calahris coempti et coniinuati," ut Kpod. 1, 27.
179 — 181. [Tijrrhena sigilla] signa Tuscanica aerea, parva deorum
simulacra. Tertull. Apolog. 25, Ingenia Tuscorum fingendis simulacris
urbem inundaverunt. — [argentum] factum, cselatum. — [Gatulo] ' Afro
ac per hoc Mauro ; significat enim purpuram Girbitanam.' Porph. —
[est, qui non curat] ' sapiens ;' quod quia certum est, indicativo uiitur.
182 — 185. [Cur alter] ' Unde autem oriatur tanta ingeniorum stndio-
rumque diversitas saepe vel inter fratres, ut unus voliiptati sit deditus,
alter iaboriosus et iiimis ad rem attentus, equidem nescio ; est enim
humanae naturae arcanum.' — [cessare] ' oiiari ac jucunde vivere.'
Comm. Cr. — [Herodis] Magni illius, mortui A. u..c. 750. Maximus
ejus reditus constabat ex pinguibus (fertilibus) palmetis prope Hieri-
cuntem. Plin. 5, 14, Hiericunlem palmis consitam, fontibus irrisuam. —
[importunns] 'semper irrequietus sibique et aliis niolestus.' — [fiammis]
' incensis virgultis et rubis, caesis abietibus, fagis, ilicibiis.'
186—188. [Genius'] Varro apud August. de C. D. 7, 13, dicit,
Genium esse uniuscujusque animum rationalem, et ideo esse singulos sin-
gulorum. — [natale — astrum] atJTpov yivsBXiov, horoscopus, quo cujus-
que vita et virissitudines prsefiniuntur ; hujus autem vim quatenus
potest mitigat atque in melius flectit genius. — [Naturce] 'deus cujus-
que, qui humanam sortitus est naturam s. qui homo natus est.' —
[mortalis in unumquodque caput] ' in singulos homine.s,' ' mortalfor [in
the case of) each individual.' Etenim quum leto fatali exstinguitur homo,
ejus genius redit in Jovem, id est, in setherem s. animam mundi, ex qua
processerat, ut homini et animam et vitam daret eumque tutaretur, donec
in vivis esset ". — [mutabilis] ' Ut vicissitudines singulorum mortalium
- Is Genius Ita quidem deus est, ut tamen singulis hominibus additus eos per
mortalem corporis statum comitetur, cum ipsa vero vita derelinquat. Wtber.
N
I
266 INTERPRETATIO.
variant, ita ipse quoque fit vel Isetus vel maestus, vel albus (felix) vel
ater (spruninosus et infelix.)'
189 — 196. [Utarl ' Libere fruar modicis meis facuUatibus, quantum
necesse est ex iis absumens, non ut mea disperdam ; usits enim rationi
consentaneus est, non abusus, id est, omnium consumptio.' — [spargas']
V. rarioris usus pro ' dissipes, prodigas, dilapides.' — [Quinquatribus^
Festus Lind. p. 218, Quinquatrus appellari qtiidam putant a numero
dierum, quiferiis celebrantur ; qui sciUcet errant: — forma autem vocabuli
ejus exemplo multorum populorum Italicorum enuntiata est, quod post diem
quintum Iduum (Martiarum, d. 19 m. Martii) est is dies festus ut apud
Tusculanos Triatrus et Sexatrus et Septematrus et Faliscos Decimatrus.
— lolim'] ut Epp. 1, 3, 18. ' Ut solent pueri omnes per quinque ilios
dies, quibiis ludi litterarii clausi sunt.'
198 — 201. [Pauperies^ Nihil impedit, quo minus pauperies, (probe
distinguenda ab egestate, inopia, mendicitate) munda sit ; quocirca addit
imwiMjida, ' sordida et propterea molesta et mihi et aliis, qui mecum
versantur.' — [Non agimur^ Eadem constructio Epp. 1, 6, 31. — [ata-
tem ducimus'] Non est ' vitam regimus,' sed ut Epod. 17, 63, Ingrata
misero vita ducenda est, ' totam vitam lente ac mseste agimus.'
204 — 208. [abi] Est sermonis quotidiani. Plauti Trinum. 4, 1, 11,
Abi: laudo ; scis ordine, ut aquomst, iractare homines. Est igitur idem
prope atque ' euge, macte virtute,' 'sofargood:' ' that's welV — [terrores
magicos] maxime in viKpoiiavTtiaig, quibus indulgebat vel Appius
Claudiiis Pulcher, Ciceronis in auguratu coUega. — [Nocturnos lemures]
Plato Phaedo, p. 8], D. Tpvx*>JV aKiotiSrj (pavrdaixaTa. Sunt animae
mortuorum propter desiderium aliquod in t^rris haud expletum ad vivos
redeuntes eosque noctu terrentes. — [Thessala] Thessalia propter sagas
barumque praesligias infamis erat. Od. 1, 27, 21. Epod. 5, 45.
209 — 215. INata/es] ' Quod non faciunt niniium timidi senectutis
et moriis, quia ex natalibus mullis mortem jam propinquam perhor-
rescunt.' Cfr. Epp. 1, 4, 14. — [spinis] Sollicitudines vanas atque animi
perturbationes cum spinis comparat. — [decede peritis} ' Quoniam recte
vivere nescis, qui vivas oninino indignus es ; quocirca moriendo da
locum sapientioribus, quibus tua pravitate ac desidia obstas.' — [Lusisti]
Livius Andronicus apud Festum in v. Affatim : Affalim edi, bibi, lusi.
— [Tempus abire] ' Tota tua vita quum lusui ac luxuria dedita fuerit,
omni merito omnique laude caret. Ergo, ut quam primum finiatur,
optandum est, ne mox ludibrio fias junioribus turpis senex.' — [pulset]
ut solet fieri in nafioiviqi, — [lasciva decenlius] ' quam magis decet
lascivire ac ludere quam senectutem.'
EPISTOLA AD PISONES.
Argum. De Pisonibus hsec tradit Porphyrio et Comm. Cruq. p. 695,
- Hunc librum, qui inscribitur de Arte Poetica ad L. Pisonem, qui postea
urbis custos fuit, ejusque liberos misit. Nam et ipse Piso poeta fuit et
studiorum liberalium antistes.' Quae de hoc viro scimus, haec fere sunt:
Tacit. Ann. 6, 10, A. u. c. 785. L. Piso ponlifex, rarum in tantd clari-
tudine, fato obiit, nullius servilis senteniies sponle aitctor et, quotiem
necessitas ingrueret, sapienter moderans. Patrein ei censorium fuisse
memoravi. (Ubi, ignoramus.) JEtas ad octogesimum annum processit,
decus triumphale in Thracid meruerat. Sed pracipua ex eo gloria quod
prafectus urbi recens continuam potestatem et insolentid parendi graviorem
mire temperavit. Propter hac prsefecturse urbis administrationem magni-
ficas laudes ei tribuit Velleius 2, 98. Consul autem fuit sufFectus a. u. c.
739. Post consulatum obtinuit Pamphyliani provinciam, unde quuin
A. u. c. 7-13, contra Bessos et Sialetas bellum gerere jussus esset, hos
post varia prcelia debellavit ; propter quas res feliriter gestas ei suppli-
catio et honores triumphales decreti sunt. Dio 54, 30. Flor. 4, 12, 16.
Jam quum Artem Poeticam nos quoque ultimum vel certe unum ex
ultimis Horatianorum operum esse judicemus atque intra annos 743 —
746 compositam arbitremur, setatis et patris et filiorum rationem ineamus
necesse est. Natum igitur L. Pisonem ex Tacito scimus a. u. c. 705,
consulem A. u. c. 739, annos natum xxxiv, intra a. u. c. 743—746,
annos xxxviii — XLi. Quodsi vicenarius uxorem duxit a. u. c. 7'^5,
majorque filiorum tiatus est sequenti, iisdem illis tribus annis adolescen-
tulus erat xvii — xx. annorum, qua aetate cur ad poetica studia incum-
bere non potuerit, nequaquam video.
Dignum est memoratu illud, quod tradit Porphyrio: 'In hunc librum
congessit pra;cepta Neopotolemi tov Ilapiavov de arte poetica, non
quidem omnia, sed eminentissima.'
Quod ad ipsam poematis formam attinet, illi tantummodo Interpretes
verum viderunt, qui ' epistolam didacticosatiricam ' esse contenderunt,
non poema didascalicum universae poesis leges ac regulas proponens, ut
olim plerique rati sunt, non animadvertentes praecepta paene omnia
referri ad genus dramaticum, ea vero genera, in quibus ipse excellebat,
lyricum (quod leviter dumtaxat attingit vv. 83 — 85), satiras, epistolas,
epigramma, poema didascalicum, quamquam ipse Lucretium suspiciebat,
prorsus praeteriri. Id igitur teneto, hanc epistolam Pisonibus prseter
ceteros destinatam atque ab his intra domesticos parietes lectam esse,
antequam ederetur. Poeta autem benevolentia in Pisonem majorem,
boni haud dubie ingenii adolescentem, sed nimis fortasse cupidum
novum aliquod genus tentandi, metuisse videtur, ne si nimio ardore
ferretur ad drama satiricum componendum, antequam universam artem
N 2
268 INTERPRETATIO. [epist,
poeticam probe perdidicisset, mediocris tantummodo poeta evaderet et
a popularihus derideretur. Propterea multus esl in significandis prae-
sertim ditScultatibus, quje poelae necessario sint vincendae, si omnium
plausum ferre velit, Verum enimvero, ne nimis aridum siccumque
evaderet hujusce argumenti poema didascalicum, quale quidem apud
(jraecos, quod sciam, nullum exstabat, exhilarandi erant lectorum animi
jocis interdum satis acerbis in poetarum vitia, in prava grammaticorum
judicia, in perversam Romanorum educationem ; nec vero oblitus est se
suique similes poetas defendere adversus antiquarios, atque omnino per-
saepe ridendo dicere verum. Sententiarum ordo aique mutuus nexus
a multis repreliensus, a pluribus etiam haud perspectus, mihi quidem
semper admirabilis visus est et talis profecto, qualis debet esse in epi-
stola, vera sermonis familiaris iinagine, id est, occultior et laxior, quam
qui requiritur in poemate mere didascalico.
1 — 5. In exordio (vv. 1 — 23) hoc potissimum inculcat, simplex dum-
taxat et wnim esse debere quodvis artis opus. Unde oppositionis causa
primum proponit foedum ac ridiculum nionstrum, in quo nullum est
vestigium siniplicitatis illius, quam nunc unftalem organicam dicere
solent. ' Nec (pavraaiag audacia se quisquam excuset, ubi in illam
peccarit ; neque vero singulse descripliones ac pr^auq per se fortasse
pulcberrimae, illa ubi deest, poema aliquod absolutum ac perfectum
reddunt.' — [varias^^ ' disparium colorum.' — [^inducere^ ' penicillo im-
ponere.' Jcr. ' cetera niembra piaeter caput humanum et piscis caudam
insuper plumis variegare, adeo ut totum monstrum compositum sit ex
muliere, equo, aliis animalibus (nominaiim in trunco et pedibiis) avibus
et pisce.' — [collatis vievibris] Non est datijus v. inducere, sed ablat.
absol. : ' quum undique ita conferantur niembra, ut' &c. — [turpiter
atrum~\ Sic junge, non turpiler desinat. Cfr. Epp. 1, 3, 22, ingenium —
iurpiter hirtum. — [piscem] ' in beluam marinam, id est, pistricem.'
/icr. — [risum] Primus enim sensus est ridiculi in hujusmodi forma ex
partibus natura sibi repugnantibus coniposita, ut in deorum Indicorum
et Sinensium monstris. — [admissi] Ubi tabulam iinierat pictor, primum
familiares suos spectatum advocabat.
7 — 9. [mwff] 'in rerum natura haud reperiendae.' — [nec pes] Plaut.
Asin. 3, 3, 140, ticc caput nec pes sermonis apparet. — [Reddatur] 'con-
formetur ac respondeat.' Natura rerum dat, reddit ut debituni poeta.
— [uni] ' certae ac finitae.'
10 — 13. [Quidlibet audendi] Lucian. pro Imagg. 18, Ila\aiOQ ovtoq
6 Xoyof, aviv^uvovQ ilvai Koi TroirjTag koI ypaipiai;. — [etqua] 'jure
permissa ;' just, equitahle (non equal), ut dicimus aquam legem, aqua
jura. — ' Petimus quasi poetse, damus quasi critiei.' Acr. — [placidis
coeant imniilia] Ut si in tragcedia saevus aliquis tyrannus repente fieret
rex clementissimus ac justissimus. ' Arcte,' inquit, ' copulari res inso-
ciabiles et contrarise a poeta non debent.' — coeant autem, ut Epp. 1, 5,
25, ut coeat par Jungaturque pari. — [Serpenles] geminari significat
' copuiari et placidam societatem amicitiamque inire.' Cfr. Epod. 16, 30.
14—18. [Inceptis] ' Poemata epica et tragcediae, quae magna pro-
mittunt, saepe in eo peccant, quod scriptores falsis lenociniis utentes,
hic illic non suo loco ornatum adhibent.' — [pannus] Intellige vcl de
togae praetextae lato clavo vel de instita stolae. Loq"uitur enim maxime
de iniempestivis a re digressionibus, iirticodioig. Singulis autem quae
AD pisoNES ] INTERPRETATIO. 269
mox memorat notare videtur certa quasdam suae aetatis poemata, veluti
probabiliter Furium Bibaculuin in flumine Rheno. Cfr. Sat. 1, 10, 37.
— 'ilucus^ Respicit ad ii. 1. Persius 1, 75, nec ponere lucum arlifices. —
[fiimen RUenum] adjectiv. ut Od. 4, 4, 33, Metaurum flumen. Tacit. Hist.
4, 12, mare Oceanum.
19 — 23. [^cupressiim^ Proverbium est in malum pictorem, qui nescie-
bat aliud pingere quam cupressum. Ab hoc naufragus quidam petivit,
ut vuitum suum et naufragium exprinieret. llle interrogavit, num ex
cupresso vellet aliquid adpingi ; quod proverbium Graecis in usu est,
fiTj Ti Kai KvirapicTCTov ^kXnQ ; Schol. — \^simulare^ ' fiifitlaBai, peni-
cillo exprimere.' — [e«pe.«] ' in summo vitae discrimine versans omni-
busque bonis suis exutus, qiiocirca tabulam illam prae se ferens mendi-
catum it.' Cfr. Juven. 14, 301, mersd rate, naufragns assem Dum rogal
et picfd se tempestale tueiur. — {^Amphora^^ Nova imago : ' talibus
digressionibus fit, ut prodeant poemata deformia, quoruni exitus nequa-
quam respondet argumento, quod tractandum susceperat scriptor.' —
[ro<<f] figulari, potters wheel- — [^urceus exit] quia temere ac fortuito
reni peregit figulus, h. 1. poetae caeco impetu abrepti imago. — [quidvis]
' qiiodcunque poema ; cujus geiieris, nunc nihii refert.' — [unum^ HxfTCtg
Zwov ?v o\ov. Arist. P. 23.
25 — 27. \_Dtcipimur~\ Vitia omni poesis generi communia, in quae
poetae facile incurrant, enumerat, ac se quoque in erroreni incidere posse
ingenue fatetur. — [.«/^ecje] iSici,' ' id quod rectum et vere piilchruin
nobis videtur unice sectantes, incidimus in vitia.' — \Jevia~\ in his duo-
bus vv. leui^ et levis librorum praestantissimorum auctoritas plurimum
valet, quum et Graeci et Lfttini Tt)v Xfiortjra, levitatem, non solum rn
Tpay^vTtjTi, asperitati, sed etiam Ty dnvoTrjri, t<^ iraBifTiKcp Kai
ift\pvx<{>t aiiimis, nervis, viribus oppoiiant; ut Quinctil. 8, 3, 6, effemina-
tam levitatem ornatui virili, forti, qui sanguine et viribus nitet. — [/""0-
Jessus grandia] ' qui sublime genus dicendi affectat.'
28 — 31. \_Serpit humi^ Duae imagines sunt contractae, ejus, qiii nun-
quain ad altiora eniti conatur, et ejus, qui procellarum forniidine litus
radit. — [Qui variare^ Fariare, koikiWhv, est efficere, ut tina (eadem)
res sine necessitate ac sine oblectatione lectoris praebeat plures ad-
spectus ; in quod vitium iiaud raro inciderunt Ovidius, Lucanus, Statius.
— [Delphinutn^ Est velut proverbium. lon ap. Plut. Demosth. 3, SiKifi-
voQ tv x^P^^V i^'^* — [^" vitium'\ ' Qui vitia studiose vitat, eo ipso
vitiosus solet fieri, si propriis virtutibus poeticis caret.' Dionys. Long. 3.3,
diTTioToi; 6 ' AiroXXdtvLOQ. — dp ovv"Opr]poQ dv fidXXov, tj 'AttoX-
Xwj/tof i^iXoiQ yivedSrai ;
32 — 37. [^iiiilium'] Est ludus gladiatorius ab .^Emilio Lepido con-
stitutus, (" quod nunc Polj'cleti balneum est." Porph ) P. Victor in
Regione VIIL, id est, Foro RoinHno, ponit. — [un;/*] ' praeter ceteros,'
' melius quam reliqui omnes,' ut Lucil. ap. Non. 4, 64, optimu' longe
Post homines naios gladiator qui fuit unus. Epod. 12, 4. Ille igitur
excellebat utiqne in statuarum suaruin capillitio, haud facili capitis parte,
et unguibus exprimendis : ut Plinius 34, 8, Pythagoram et Lysippum
propter hoc ipsum eximie laudat : sed idem in operis summd (si quis
totam operutn ejus formam spectaret,) infelix et reprehensione dignus
erat. ' Non satis est,' inquit, ' ut una alterave pars poematis excellat,
sed tota ejus compositio perfecta esse debet.' — [moUes] ' ita ut seque
N 3
i
270 INTERPRETATIO. [epist.
molles viderentur, ac siint in liomine ipso.' — [ponerel fingere, ut Od.
4, 4, 8. — [pravo] sensu proprio, ' dextrorsum vel sinistrorsum detorto.'
— \ Spectandum] propter pulchritudinem, ut Od. 1, 32, 11.
38 — 41. Prima Kvpia So^a fuerat de unitate, quam dicunt, organica;
jam agit de eligenda materia, id est, de inventione. — [aqnaml 'ac-
commodatam ; cui pares sint vires vestrae.' — [versale^ animo, ' deli-
berate ;' imagine tamen desumpta a bajulis, qui onera manibus versant,
antequam in humeros tollant. — [ potenter] ' KaTO. Svvafiiv, pro suis
viribus.'— ■ [orrfo] Hic transit ad ordinem, quem Ttxvoypdipoi SidOtmv,
dispositionem, vocant. Opponitur Ty ivpkaii, inventioni. Vida Poet,
3, 20, Ille ego sim, cui Pierides dent carmina Muste Lumine clara suo,
externce nihil indiga lucis.
42 — 45. [atU ego fallor'\ Hac formula utuntur, qui rei a se affirmatae
prorsus certi sunt. Seneca de Tran. An. 8: Aut ego fallor aut regnum
est inter circumscriptnret, latrones, plagiarios unum esse, cui noceri
non possit. — [Utjam nunc dicat] ' Ut jam nunc dicat ea, quse re vera
nunc ipsum dici debent, id est, necessaria, multa autem, quae alius poeta
toto sacco serens, etsi non prorsus necessaria jam hic inculcasset, differat
in locum magis opportunum atque propterea in prsesentia omittat, magis
artificioso et poetico ordini studens, ut suspensum feneat lectorem ; et
quidem ita, ut persentiscat lector acutus, cur hunc fiiiOov, hanc senten-
tiani vel hanc imaginem amarit, ea consulto et cum dilectu quodam
{con amore) usus sit, alias, in quibus poeta deterior facile luxuriatus
esset, sapienter spreverit reservaritque ad alium poematis locum, ubi id
efliciant, ut priorum rursus memor factus lector utramque poematis
partem mente connectat.' — [promissi carmiiiisl ' quod, ut scimus, in
manibus habet prsestans poeta, sed fortasse demum post plures annos
edet ;' plane ut jEneis, quam omnes cupide exspectabant, identidem
repetentes illud Propertii, Nescio quid majus nascitur Iliade.
46 — 52. [In verhis^ Jam (vv. 46 — 59) dat praecepta de stili virtu-
tibus in verborum dilectu, in juncturis, in verbis faciendis. — [tenuis'\
ut XfTrrot,', subtilis judicii. — [cautus^ 'cavens praesertim, ne in ver-
bis insit aliquid ambigui aut obscuri.' — [serendis^ ' inter se con-
jungendis atque recte collocandis.' — [callida^ ' occulta quadam
arte lectoris mentem movens,' ut sunt apud ipsum Horatium, splen-
dide niendax, insanientis sapientia consultus, anima magna prodigus,
8(c. — [Indiciis^ ar^piioiQ, designations : " indicia enim rerum verba
sunt." Braunh. — [abdita rerum^ ut Sat. 2, 2, 25, vanis rerum ; 8,
83, fclis rerum, 'notiones novas, quas nemo ante verbis Latinis mani-
festavit.' — [cinctutisli qui cinctu induebantur, quse erat vestis infra
pectus corpus ambiens et ad pedes pertingens ; a viris gestabatur loco
tunicse, ut expeditiores essent ad agendum ; habebant enim soluta brachia
et ad exserendum habiliora. Forc. Hinc Lucan. 2, 543, exscrtique
manus vesana Cethegi. Omnino est : ' verba majoribus nostris ante
hasc duo secula plane incognita.' — [pudenter'\ ' Sed est modus in hoc
quoque servandus ne nimis crebro ac licenter verbis a nobis factis
utamnr.' Quinctil. 1, 5, ^\: Vsitatis tutius ulimur ; nova non sine
quodam periculo fingimus. — [hahebunt — fidem~\ ' ita probabuntur propter
evidentiam atque elegatitiam, ut oblata occasione alii quoque iis libenter
usuri sint.'
53 — 59. [GrcEco fonte\ maxime in compositionibus ad Graeci ser-
AD PisoNES.] INTERPRETATIO. ^71
monis analogiatn factis, cujus generis apud Horatium sunt cenlimanus,
tauriformis, belluosua (iityaKTfrr]^), inaudax, aurum vestibus illitum
(XpucroTraoToe). ' V^erum,' inquit, ' in hoc quoque parcimonid opus
est, ne nimis graecisset oratio peregrinumque coloreni ducai.' — [de-
tortal ' deducta et translata in iinguam Latinam ;' sic jam Cato apud
Priscian. p. 871, P. : Marrucini vocantur, de Marso detorstim (sic)
nomen. — \_C(BcHio~\ Caecilio Statio, comoediarum scriptori. Vide Epp.
2, 1, 59. ' Quid negatum erit praestantissimis nostrae setatis poetis,
quod iibenler nunc concedunt comicis seculi sexti atque in his pro-
bant V — [acquirere pauca'] Admodum modeste : ' paucis saltem verbis
et constructioiiibus augere linguam Latinam ;' ut videtur hoc ipso loco
fecisse in v. invideor, (pdovovfiai, pro invidetur miki. — [^prtesente nold
producere nomen^ Imagine ex parte desumpta a nummis, quorum nota
tunc quotannis mutabantur ex arbitrio annuorum triumvirorum mone-
talium: (recte enim vertunt, ' bearing the current slamp:' in altera parte
servat verba propria. Producere nummum (veluti in hominum con-
spectum) significat nummo nuper cuso primum uti in commercio
quotidiano; sic producere nomen eo primum uti in sermone vel scripto.
Quinctil. 1, 6, 18, Utendum plane sermotie velut nummo, cui publica
forma est.
60, 61. Vv. 60 — 72, ex ipsa vitae humanae natura fluxa et caduca
necessitatem linguae semper novandae, ne corporum mortalium instar
intereat, magna cum arte demonstrat, insertis elegantibus Augusti
laudibus. — \_Ut silvce foliis^ ablat. instrum. proprie ' silvae per folia '
quotannis decidentia alise fiunt.' Fundus frequentis similitudinis est
lliad. Z. 146, Oi>/ Trtp ^wXXwv yevtfi, ToirjSe Kai avSpoJv. — [pro?ios^
' ad finem vergentes,' ut pronus Orion Od. 3, 27, 18. — [Prima^
' prima quaeque,' ' unum post alterum.' — [yetus atai,'] ' verba inve-
terascenlia alque obsoleta.'
63 — 65. [Debemur^ Simonides p. 178, Schn. Qavarij» ■Ko.vTtQ 6(pti-
\6pi9a. — Terra^ Egregia arte usus Augusti laudes propter mag-
nifica opera publica attexit, peritura haec quoque, ut periere, vati-
cinans. Virg. Ge. 2, 161 : An memorem portus Lucrinoque addila
claustra Atque indignatum magnis slridoribus cequor, Julia qua pmilo
longe sonat unda refuso, Tyrrhenusque fretis immitlitur arstus Avernis ?
A. u.c. 717> quum contra Sex. Pompeium male rem gessisset Octavianus
Caesar, ut reficiendis classibus locum tutum haberet, Agrippae consilio
portum Baianum in sinu Puteolano commodiorem ita reddidit, ut lacum
Lucrinum interjecto aggere a mari seclusum cum lacu Averno, qui
Lucrino adjacebat, conjungeret, aggerem autem, qui v. stadiorum erat,
postquam eo perfosso, aditum navibus in portum fecerat, ita muniret,
ut a fluctibus superari nequiret navibusque tutus intra eum esset
receptus. Hic Portus Julius vocatus ; (nunc est arundinetum palustre,
Mar morto.) — [aqinlmibus^ pro omnibus procellis, ut Virg. &n,
4.3)0. Est auteni daiivus, ' Aquilones arcet a classibus.' — [Regis
opus] ' dignum vel vege potentissimo,' ut Od. 2, 15, 1, regia moles. —
[Sterilisve diu palusj Sane studiendum est, licentia poetica usum esse
Horatium in uitima syll. v. |>«;ks corripienda. — [aptaque remis^ ' navi-
gabilis.' Pomptinas paludes Augustus exsiccavit et habitabiles red-
didit, injecto aggere lapidum et terrae. Schol. Tale tamen Augusti
opus a nemine praeterea memoratur.
N4
272 INTERPRETATIO. [epist.
67 — 72. l^amnis'] Mininie interpretandum esse cum Scholiastis de
Ve'labro ab Agrippa Augusti jussu exsiccato, sed de cursu Tiberis ab
Angusto aggeribus correcto (tempore qnidem et modo nobis ignoto)
deiiionstravit Fea. Equideni inic rettulerim eluvionem memoratam
Od. 1, 2, 13, A. u. c. 732, post quam Tiberis ripam aggere munitam
esse perquam veri simile est. — [stet] ' firmiter duret stabilisque per-
maneat.' — [renascentur'] Ut Frontonis potissinnim aetate permulta
verba obsoleto quasi po^tliminio in serir.onem Latinum redierunt. —
[arbilrium etjus et norma] arbilriiim quod statuimus nulla causa aiiata;
jus, facultas, quam ceteri ultro agnoscunt; norma, lex a nobis lata, cui
ceteri obtemperant.
75 — 78- Jain expositis generalibus de inventione, dispositione, stilo
prasceptis vv. 73 — 85, praecipua poesi&,genera enumerat ac describit,
carmen epicuni, elegiain, iambos, comrediam, tragcediam, genus lyricum.
— [impariter] " Hocadverbium figuravit Horatius." Terentius Scaurus
apud Charis. 2, p. 182, P. — [queri7no7iia] non de spretis a puellis
poetarum amoribus, sed luctus et maeror de amicis vel civibus egregiis
inorte ereptis. Sp^jvwhi, lugubrem, igitur putavit fuisse ab initio
elegiam, secutus, ut videtur, vulgarem illam, sed falsam, notationem ab
I t XkytLv. — [voti sententia co7npos] maxime in rebus amatoriis. ' Post
0^rjvr]riic})v elegiam,' inquit, ' orta est tpwTiKr},' cujiis Mimnermus
aiictor et exemplar erat ; Callini ac Tyrtaei TrporpeTrrtK/Jv illam et
StEciicTtKi^v Solonis ac Tlieognidis non memorat. — [exiguos elegos]
•■ ' tenues atque humiles,' iibi compararis et argumento et metro cum
carminibus epicis. Ovid. Am. 2, 1,21, elegosque leves. — Grammatici
eertant] Orion, p. 58, EvptTr)v 5i roii iXiyiiov (jtamv oi fiiv rbv
Apxi^oxov, 01 Sk Mifivipfiov' 01 Si KaWivov TraXatortpov ovru>
/^idvno^ (Horatii aequalis) iv T<p Trtpi Ilotr/ru»»'. Quae posterior opiiiio
non sine causa invaluit : certe omnium, quae ad nos pervenerunt, anti-
quissima est Callini elegia: Me^^pt^ rSi KaTaKilaQt; kot akKifiov
t^trt Gvft6v,^Q vioi ; ovS' alStlaff dfi^iinpiKTiovaQ; Stob. T. 51, 19.
Floruisse autem videtur Bodio circiter a. 730 a. Chr., Archilochus
a. 715.
79—82. [rabies] Cfr. Epod, 6, 13. Epp. 1, 19, 25. — [proprio]
' a se invento atque egregie tractato et huic generi unice apto.' —
\_iambo] Ovid. Ib. 53: in te mihi liber iambus Tincta Lycambeo san-
guine tela dabit. Aristot. Poet. 5 : 'tv rotf >\/6yoiQ Ttiiv (j>ai'\ti)v kuI
To apfi^TTov iafi(3tlov J)X0£ fitTpov Sio kuI iafijSilov KaKtiTai viiv,
ori iv T({i fiiTptf) rovT(p icifi^il^ov aWr]KovQ. — {Hunc socci] ' Et
comoedia et tragcedia potissinnim senario usa est.' — [Jlternis] Aristot.
Poet. 4, fioKiaTa Xiktikov toiv fisrpujv ro iafi^Ct6v icrriV (Trjfiilov
Ei rovTov' TrXsiora ydp in/ujSfia Xtyofitv iv ry ^iaXscry ry Trpof
(i\Xi]\ovg, i^dfifrpa ci oKiyttKiQ. — [ populares Vincentem strepitus]
' altius sonantein in scena quam clamor populi.' /icr. ' Etsi strepit
interdtini spectatorum pars, niliilominus a reliquis facile exaudiuntur
iambi propter ipsum numerorum genus, in quo faeillime aures anim-
advertunt dpaiiQ et QkatiQ.' — [nalum] fiirpov TrpaKTiKov. Arist.
P. 24
83 — 85. [Musa dedit] Poesis lyricae varia genera enumerat, hymnos,
paeanes, dithyrambos, heroum laudes, iviviKia, ipttiTUcd, Trapoivia,
omittens Opr)vovs. — [equum — primum] ' victorem,' ut Pind. Oiymp.
ADPisoNES.] INTERPRETATIO. 073
1, 18, <i>tptviKov, Hieronis equi, meminit. — [^libera] de Trappr]aiq,
compotantiuiii, ut Sat. 1, 4, 89, Condila qttum verax aperit prescordia
Liher ; non ' larga vina.'
86 — 92. [Descriptas — uices] ' Quum haec varia, quae enumeravit,
poesis opera s. genera certis legibus semel descripta, id est, singulatim
constituta el divisa sint a Grascis potissimum, his legibus, quarum causa
et ratio inest in ipsa mentis humanae natura, religiose obtemperandum
est ; quique eas leges vel non novit vel Jicenter migrat, poetae nomine
indignus est. !n primis autem vitanda est prava generum confusio ac
perniixtio,' cujus exempluni statim subjungit v. 89. — \_colores'\ Hoc
voc. complectitur et dicendi genus (stilum quem dicimus. Graeci rbv
XapaKTfipa rov \6yov, aCpov, iaxvov, ixiaov, Gell. 7i 14,) et versifi-
cationeni cuique generi aptam. — [privalis carminibus^ ' sermone ver-
sibusque vitae quotidianae, qualem imitatur coraoedia, aptis, non heroum
tragicorum actionibus ac tacinoribus. Quod si tam imperite aliquis
genera confundat, indigjialur lector ;' pro <iuo, ut simul exemplum
aflPerat, coenam Thyesiae, summi liorroris tragici argumentum, ponit.
Ea vero narratur ab f5ayysX<f>, quum in scenam produci non possit. —
[Singula^ Rursus inculcat praeceptum, quod inest in v. 86. ' Locum,'
inquit, ' queni singula sortiia, sua natura nacta sunt vel in tragoedia vel
in comoedia, teneant decenter, Kara rb TrpsTTOj/.'
93, 94. [Interdum tameu'\ ' Noli,' pergit, 'confundere x^P""^^^?'*
tragoediae et comoediae; quamquam probe novi, iram aliosque veliemen-
tiores affectus personarum comicatum partim sublimiore, partim acriore
genere dicendi exprimendos esse, quam ubi tranquillus est animus
eorum, qui in scena comparent.' • — [vocem tollit^ Sic pater Caecilianus
apud Cic. pro Cael. 16, Nunc enim demum mihi animus ardet, nunc meum
cor cumuiatur ird. — [Chremes'\ ille Terentianus Heaut. 5,4, ubi iras-
citur filio Clitiphoni propter meretricis araorem nimis prodigo eumque
acriter castigat.
95, 96. [plerumqtie] ' ubicunque ejusmodi partes, quales sunt Tele-
phi, &c., inducuntur.' — [pedestri] rtfi irt^t^ ^oyni, simplici atque
minime r.6 vipoQ affectante. Demetr. Phal. 28, 'AirXovv Kal aTToirjrov
PovXtTui tivai rb ndGog. Telephi, Herculis filii ex Auge Alei filia,
Mysiae regis, fabulas lege apud Diod. 4, 34. Hygin. 99 — 101. —
[Peleus'} '• i^eleus, pater Achillis, ipse filitis ^■Eaci, duos habuit fratres,
Telamonem ex eodem patre et matre, Phocum ex patre tantijm, sed
natum dea marina, Salmace nomine, quem ipse interfecit, inde furiis
exagitatus et exsilio damnatus est. Tandem receptus liospitio a Ceyce
filio Solis a caede expiatur." Acron Nannii. — [pauperl Salse deridetur
Euripides aliquoties ab Aristophane, quod Telephum pannosum et
mendicum induxerat, qiio spectatorum misericordiam acrius moveret.
Prodibat enim Utwx diKpifiXrjTa awnaTog XajSwv pctKri 'Ap/crjjpia
TvxtjQ' et apud Ennium Both. P. Sc. p. 24: Regniim reliqui, inquit,
saptus mendici slold. Exul autem Telephus dici poterat et quura ex
Arcadia oraculi jussu matrem quaesitum in Mysiam ad Teuthrantem
regem est profectus, et quum vulneratus ab Achille Argis Graecorum
principium concilium, ut ab eodem sanaretur, precatus est.
97- [Projicit\ ' respuit, talibus non utitur.' — [ampullas'] Primus
Horatius vv. Latinis amptdla et ampullari (lipp. 1, 3, 14) eodem sensu
usus esse videtur, quo Grseci \i]Kv9oQ et \r)Kv9i!itiv usurpabant ' de
N 5
274 INTERPRETATIO. [epist.
oratione nimis ornata (veluti ex colorum ac pigmentorum vase, \rjKv9(fi)
ambitiosa et pigmentis veluti tiimida.' — \_spsquipedalia'\ poiysyllaba,
qualia ctfiaKiaia vocat Aristophanes. Hujusmodi vv. praesertim in
compositionibus vocabulorum Latinorum apud veteres tragicos nescio
quid affectati liabent minusque apposita sunt verae maestitiae ac timori.
Gellius 19, 7. ex Laevii Alcesti : Aiirora pudoricolor — curis inloleranli-
bus — Nestor triseclisenex et dulcioreloquus.
99. [.Von saiis] Arctissime haec (vv. 99 — 107) connexa sunt cum
antecedentibus, quippe quum ille dumtaxat, qui servat operum colores,
qui projicit ampullas, ^-c, intimos spectatorum affectus movere, vel
laetitiam vel commiserationem ac maerorum in nobis excitare possit. —
{pulchraj ' artis legibiis prorsus satis facientia.' " Sunt quaedam
poemata, quas habent oiKovo^iav et diserta probataque verba, sed
interdum carent ea venustate et dulcedine, quibus opus est ad mowen-
dum spectatoris aniinum." Comm, Cr. — [^dulcia] ypvxayijjyiKd, quae
suavi etiam commiserationis voluptate afficiant animos.
101 — 107. [Ui ridentibus~\ Exponit vim (tvfivadiiaQ. — \^adsuni'\
' prsesto sunt ; eos anxie comitantiir semper variati spe metuque.' Ari-
stot. Rhet. 3, 7: avvonoioTraOtt dii 6 aKovuv rtf TraOr)TiKCjQ XiyovTi.
Cum Bentleii adflent comparare possis Lucian. de Salt. 72 : op^c rh
QkaTpov ixiaovv fiiv rd KaKug yiyvofitva, iiriSa Kpvov St ToTf
dSiKOVfiivoig. — [Hiimajii viillus\ Hiimani otiosum non est, sed signi-
ficat, ' absunt propter id ipsum, quod homines sumus et condolescere
cum aliis possumus, id quod brutis animalibus negatum est.' — [ipsi
tibi^ Quinctil. 6, 2, 26, Siimma evim circa movendos affectus in hoc
posita est, ut moveamur ipsi, 8fc. — [ladent] ' msestitia nie afficient
lacrimasque mihi excutient.' — [male si mandata loqueris'] ' si verba,
quae te recitare jubet poeta, intimae illi animi tui sententiae, quam pro
conditione tua promere deberes, non respondent, sed vel tumida sunt
vel frigida' — [severum seria^ Inter seriiis et severus hoc discriminis
est, ut prius fere semper dicatur de rebus, posterius de hominibus.
RUHNKEN. ad Ter. Eun. 3. 3, ?.
108 — 113. [Format enim~\ Confirmat praecedens praeceptum his vv. :
' Veritas autem haec r]QSiv Kal iraQwv a bonis poetis religiose servata vel
ideo necessaria est, quod animorum habilus et affectus maxime pendent
ac temperantur ab externis personarum fortunis; quae cujusque fortuna
quum nota sit spectatoribus, suo jure postulant, ut quae loquitur, cum
affectibus tali fortuna concitatis prorsus congruant; quod ni fit, fabulam
explodunt.' — [habitum\ ' statum et conditionem.' — [juvat\ ' Vel
laetitia nos afficit, vel affligit.' — [equites peditesque'] Est veluti for-
mula universos Quirites complectens. Cic. de Legg. 3, 3, Censores
equitum pediiumque prolem describunto. Liv. 1, 44, Omnes cives
Romani equites peditesque. — [pedites] ' tenuiore loco orti.' Nam
etiam homines de vulgo (jvjxiTaQii<f, tacti persentiscunt, utrum affectus
recte an secus expressi sint a poeta.
114. [Intererit] Jam quum in affectus animorum, in sententias, quas
proferunt fabularum personae, atque in ipsum cujusque personae genus
dicendi praeter mutabilem fortunam magnam vim exerceat etiam aetas,
sexus, vitaegenus, stirps, natio, cautionum, quae ex his dissimilitudinibus
oriantur, admonet Pisones vv. 114 — 118. Equidem propter hanc potis-
simum rationem divusne praetuti, quod per totum h. 1. de tragoedia
AD pisoNES.] INTERPRETATIO. 275
agit, a qua transit ad Satyros v. 220 ; satis Inconvenienter igitur hic
iitimisceretuc persona comica, quum ceterae omnes rite ad tragcediam
referri possint. Et qui favent aiteri lectioni Davusne quomodo non
viderunt re vera differre inter se sermones deorum et heroum in tra-
goediis Graecis ? Quippe illi (Apolio et Minerva in Eumenidibus,
Minerva in Ajace, Diana in Hippolyto, ceteri) prse se ferunt nescio quid
sublimioris spiritus, plus quam humani, vere caelestis, quippe qui
summa tranquiiitate ac beatitudine perfruantur, dum vel aestuant vel
mortalium aegrimoniis malisque conflictantur heroes.
116 — 1 18. [matrona potens] ut Atossa, Jocasta, Phaedra. — [nutrix'^
ut in Trachiniis et Hippolyto. — [Mercaforne vagtis^ iniropog in Phi-
locteta. — [ciillor — age(lf\ tragicus ille avTovpyoQ in Euripidis Eiectra.
-^[Co/cAa*] barbarus ferus et trux, ^etes. — [Assyrius'^ 'Astutum'
exponunt Schol. Est potius ' qusevis persona Asiatica, mollis, luxu
diffluens, pusilli animi, in rebus adversis meticulosa,' ut in Persis Xerxes,
in Oreste Phryx. — [Thebis — Argis^l Barbaris opponuntur Graeci, inter
quos ipsos rursus est discrimen ; ut inter Thebanos, Eteoclem et Cre-
ontem, et Argivos, illorum hostes. Cfr. Seplem adversus Thebas et
Euripidis Supplices.
119. [Aut~\ Vv. 119 — 135, haec primaria sententia est : * A ut /LtDCof,
prout semel ab antiquis est traditus, servatis etiam personarum moribus
atque tota indole, in tragcedia sequere, neque vero addendo, demendo,
mutando eum deforma; nam, qui in talibus res novas molitur, plerum-
que offendit spectatores, qui volunt Achillem esse verum illum Achil-
lem, non perverse mixtura ciim alia, ut puta, Nestoris vel Ulixi per-
sona: aut si argumentum eligis a nemine adhuc tractatum vel a temet
ipso inventum fac, ut oninibus ejus partibus inter se conveniat ac per-
sonarum \apaKTfipiQ scite serventur ; id quod, verum ut fatear, longe
difficilius est quani sequi famam.' {Tradition.)
120 — 122. \_Scriptor~\ h. l. ' poeta tragicus.' — {honoratuni] Homeri
ayavov, kXvtov 'A;)^iXXJ/a : ' tam illustrem, ut omnes tamquam
surami herois exemplar ultro eum praedicent,' ut Cic. Or. 9, 32, qmtm
prasertim fuissei (Thucydides) honoratus et nobilis. — [reponis\ ' si
post tot alios tragicos rursus Achiilis personam in scenam reducis.'
Cfr. V. 190. — [inexorabilis^ lliad. i, fi35. Ajax ad Achillem : aoi S'
dXXr/Kroi/ te kukov Tt i^vfibv Ivt (TTrjSrtffffi 6toi Oicrav. — [acer]
Iliad. v, 467: Oii ydp ti yXvKvOvfio^ dvrjp ^v, oliS' dyav6<pptuv,
'AXXd fidX' tiifHfiawg. — [Jura] ' Aflirmet nulla se teneri iege, quae
aliis impoiiita sit : immo omnia in armorum vi posita esse.' Iliad. A.
295, ita Agamemnonem alloquitur; " AXXoktiv Sif TavT STrirtXXfo, //j)
ydp ifioiyt '2i}fiaiv
ou ydp iyuy' iri aoi irtiataOai oiuj. — [arroget
armis\ dativus; ' tribuat armis, semper violentus.'
123, 124. [Medea feroxl ^afitvfj vocat Pind. Pyth. 4, 17- — [invictal
'inexorabilis.' Eurip. Med. 1279, Chorus : TdXaiv, diQ dp fjaQa
TrtTpoQ ff aiSapog, uTig tbkvojv ov tTtKtQ "ApoTov avToxnpi fioipif.
KTtvtlg. — [flebilis Ino] " propter amissionera filiorum. Iiio enim
uxor Athamantis et ex eo mater duorum fitiorum, Learchi et Meli-
certae. Athamas de venatione rediens, in furorem versus, quum vidisset
uxorem cum duobus liberis, putans se leaenam cum duobns catulis
videre, irruit in eam et unura de pueris rapiens discerpsit. Illa autem
N6
276 INTERPRETATIO. [epist.
cum altero fngiens se in mare prsecipitavit." Acron Nanvii. — [Perfidus
Ixioii\ Schol. in Apollon. 3,62: 'I^iwv ya/x^ffaf Atav rrjv 'Hiowwj
QvyaTipa, TroXXd vTria-jftro ^wativ 'icva. 'E\d6vT0Q li iTil ravra
Tov 'WioviojQ, jSfptSpoj/ 7rot»;(r«c icai irvQaKTijxjaQ, aKcrrdi^d avrb
'kntTolQ i,v\oiQ Kal Kovit \nrry' 't^iriaijv Sk b 'WiovtvQ dTToWvraf
Xvoaa ci rif 'l^iovi ivtTTfat did rovro k. t. \. — [/o vaga^ et prop-
terea anxia, ut comparet in iEschyli Prometheo. — [/rjshs] Virg. ^En.
3, 311, scelerum fiiriis agitatiis Orestes.
125—128. \_Si quid] Refertur ad v. 119. — [ine.rpertum'} ' argu-
nientum nondum ab alio poeta tractatum.' ' Si fiv9ov ipse fingere
aude.s, anie omnia necesse est, ut nuila ejus pars alii repugnet. Verum,'
inquit, ' difficile est proprie communia dicere.' Quse vv. videntur quasi
conversa ex Graeco : xaXtTTOv rd KOivd iSia ttoiiIv. — Ut communia
in jure civili vocantur ea, quae omnium sunt, ut aer, mare, litora, quae-
que a neniine sunt occupata ac possessa et possunt fieri primi cujusque
occupantis, sic in poesi et eloquentia communia sunt omnia ea, quibus
aiius aeque uti potest atque ego, h. I. poiissimum t/Oij generalia {abs-
tracta quse appeliant), ut sunt hominis iracundi, crudelis, ferocis,
callidi proditoris, viri generosi, sed infelicis, &c. Talia autem in argu-
mento prorsus ficto, id est, non ex mythologia repetito, proprie dicere
(concreta reddere, individualize,) id est, ita formare et exprimere, ut
sibi constent ac veritalis poeticae speciem prae se ferant, sane difEcilli-
mum est.
129, 130. \^Rectius~\ ' Longe melius feceris, si utere in tragoedia
uvOoiQ et personis Homericis,' ut ./Eschylus fabulas suas rifid\r} r&v
Ofirjpov fiiyd\wv SiiirviDV appellare ipse solebat. — [deducis\ quasi
filum {spin out). Cfr. Epp. 2, 1, 225. ' Rectius extendis fiiiOov ali-
quem Homericum actione tragica, in qua et persona, quas inducis, et
/xvdoQ ipse copiosius explicentur quam fieri potest in tTrtKToSiif epico.'
Nam de his potissimum agit, ut caedes Agamemnonis Odyss. A. 404,
deducta est in Agamemnonem jEschyleum, Rhesus ex Dolonea Iliad.
K. &c. — \Quam si proferres] ' Rectius facis, si deducis — quam faceres,
si proferres.' — \ignota indiclaque^ 'a temet ipso inventa et a nemine
ante le iractata.'
131, 132. \_Publica materies\ Ita haec nectuntur cum prioribu» :
' Sed, dices, ubi ejusmodi argumenta Homerica, nimis jam trita, trac-
tabimus, periculum est, ne despiciamur ac reprehendamur. Tu contra
sic habeto,' &c. Male hanc publicam materiem nonnulli confuderunt
cum communibus illis v. 128, quum sit universa copia pv9wv ab epieis
et tragicis tractatorum vel etiam nunc apud ^oyoypd^ovQ latentiumj
quibus cuique poetas denuo uti licet. Verum laudem merebiiur tunc
tantumniodo, si eam privati ac sui juris reddiderit, id est, si novus
erit in olKovojxiq, totius fabulae, in fjOiai, rrdOeai, prjataiv, yvwftaiQ. —
[orbem~\ Hoc quoque Graco fonle cecidit, ut orbem sic simpliciter
vocaret locos coiimiunes et ab omnibus fere pertritos. Cfr. Eupolin
apud Stob. T. 35, 2, Kat rov ntv iv KVK\iit yt ■Kavaop.ai \6yov,
^pdaoj £t aoi rb ■irpdyfia Sid rwv X'^P^'^'*'- Patulum autem orbem
vocat propterea, quod omnibus, etiam perquam mediocribus, poetis
introitus in eum patet ; sine imagine, quod nihil novi atque exquisiti
tales Graecorum imitationes prae se ferunt.
AD PisoNES.] INTERPRETATIO. OT
133 — 135. [citrabis reddere] ' nec in eo elaborahis, ut quam fide-
lissime Grsecum aliquod exempiar in Latinum convertas ; nam pravum
hoc studium officit etiam sermonis elegantise et pusiiium prodit inge-
nium.' becundum hoc erat vitium, ad quod proni erant Romani,
quum Grsecos imitarentur; vide modo Medeae Ennianae reliquias.
(Eurip. Med. 502, Niiv Troi r^dirwfiai; Trortpa Trpof Trarpof liOfiovQ,
OvQ (701 TTpo^oDffa Kul irdTpav d^ptKOfiijv ; "H irpof raKaivag IlfXta-
£ag; Ennius: Qiio nunc me vertam ? quod iter incipiam ingredi?
Domum paternamnel anne ad PelieB filias?) — \_nec desilies'\ Significare
videuir tabellam jEsopiam de capra in puteuni desiliente. V. desilire
temeritatem lalis incepti notat. — [m artum'] ' Si in rebus ac Trtpt-
TnTtiaiQ (de verbis antea monuerat:) statim ab initio nimis te applica-
veris tragcediae alicui Graecae, te coarctabis ipse et quasi vincuia tibi
injicies ; ex quo fiet, ut mox proprius pudor te inipediat, quin liberius
interdum exspatiere. Non audebis neque addere quidquam nec demere
nec mutare, timens, ne quaevis immutatio spectatoribus inscita ac
temeraria videatur eosque laedat.' — [aut operis lex] ' olKovofiia, ordo
ac descriptio ejus tragcediae, quam imitandam sumpsisti ; ceconomica
dispositio oninibus nota et a qua deflecti vix poteris, quum, si hoc
facere audeas, mutando in primis KaraffrpocpTJv atque exitum sapienter
a Graeco poeta constitutum, siatim omnes imperite te egisse clament.'
136. [A'ec sic] Hoc loco (vv. 136 — 152) a genere tragico digredi
videtur tantummodo, re vera non digreditur, sed exempla et virtutum
et vitiorum poeticorum, quae afFerre volebat, longe facilius repeti pote-
rant ex poetis epicis quam ex tragoediis Grsecis harumque exordiis. —
\_cyclicus] Poetarum cyclicorum nomine grammatici Alexandrini et
Horatii aequales eos potissimum complectebantur, quos tiominat Proclus
in Chrestomathiae Excerptis apud C. G. Mullerum de Cyclo, p. 39.
Erant rd Kvirpia Stasini vel Hegesini, Arctini A(0tO7rie (Olymp. 1 — 9.)
'lXt<ie juticpa, cujus scriptor ferebatur Lesches (Olymp. 30.) usque ad
Tov Sovptiov iTTTroj' in Trojam introductum; Arciini 'IXiov Tripffig;
'SoffToi heroum ab Agia (post Olymp. 20) compositi, poema TrapaX-
X»;Xov Odysseae. T/jXtyovia Eugammonis (Olymp. 53) de quibus om-
nibus recte Scholiasta Clementis Alex. ed. Lips. t. 4, p. 104, KuKXtKOi
KaXovvrai iroijfTai ol rd kvkXii) tt/c 'iXidSog (adde Odysseam) fj ra
irpSjTa ff rd fitrayevtartpa t^ avTHtv riuv 'OfitfpiKiiiv avyypd'^-
avTtQ.
137 — 139. [^Fortunam] Hujus versiculi exempiar Graecum nondum
repertum est ; unde triplex oritur suspicio: (1) vel fuit exordium
cycH Pseudopisandrei ^^Macrob. Sat. 5, 2. Welcker, p. 97): (2) vei
alius brevioris poematis cyclici, omnes Priami et Trojae vicissitudines
complexi, sed nobis ignoti, cujusmodi aliquud Tzetzae 'VKiaKwv simile
Horatii temporibus exstitisse nec pro certo affirmari neque negari
potest : (3) vel o/t»j ita explicandum est, ut solet usurpari in exemplis
ac fabellis : ' Ut fere consueverunt incipere scriptores cyclici.' Quarta
aliorum olim opinio fuit ab Horatio liberius expressum esse lliadis
parvae initium : 'iXtov dtiSoi Kai AapSavirfV kiTrujXoi',
}!^ Tripi TroXXdt
TrdOov Aavaoi BtpdirovTtg^ApTfog. — [feret] ' afFeret lectori.' Quum
permagna et quod ad ambitum et ad varietatem attinet magno ore
promittit, nihil aliud dat quam informe poema cyclicum. — {_ promissor']
' qui magna poUicetur, nihil praestat.' — Ihiatu} ' ore ridicuium in
278 INTERPRETATIO. [epist.
modum late aperto.' — \^Parturiunt'] proverbium Graecum: 'QSivtv
opoQ' £ira fivv dTreriKeV ductum ex nota fabella jEsopia.
141 — 145. [Dic milii] Iti duos vv. contraxit Odysseae exordium :
'Avdpa /101 ivvtTri, Movaa, TroXvrpoTTOJ', 8f fiaXa TToWa IlXay-
X^^Hi ^
*' Tpoijjt; 'upbv TTToXitOpov iiripat, IloWtSv S' dv9pM7n»v
J^tv dffTia Kai voov iyvu). Cfr. Epp. 1, 2, 19. — [ftilgore\ Fulgor,
lumen subitum et oculos praestringens, mox tamen in fumum ingratum
desiiiens; contra /«.r oculis grata ; sine imagine : * initium splendidum
ac prope arrogans, quod excipit narratio tsedii plena; contra initium
simplex et prope humile, quod egregiae narrationes sequuntur.' — [.spe-
ciosa — miracula] ' Oaviiara, (pavraaiac, in quibus, etsi sunt mira-
culosae, ut quae narrat de Antiphate, Laestrygonum rege, Od. K. 100,
de Scylla et Charybdi Od. M. 85, de Cyclope Od. I. 187, inest tamen
veri similitudo poetica. Tales autem narrationes apud Cyclicos haud
reperias.'
146. [Nec reditum Diomedis'] " Antimachus fuit cyclicus poeta; hic
adgressus est inateriam, quam sic extendit, ut viginti quafuor volumina
impleverit, antequam septem duces usque ad Thebas perduceret."
Porph. Notatur hic Antimaehi, Piatonis aequalis (ante Chr. 405),
Thebais, ionguin quidem ac diffusum poema, sed tamen magnis virtu-
tibus non carens. Cfr. Qnintil. 1, 10, 53. " Antimachus nimis longe
repetiit finem totius actionis, id est, Diomedis in Jitoliam post Epigo-
norum victoriam reditum, ab interitu Meleagri per fatalem illum titio-
nem ab Althaea matre crematum." Jam modo nobis ignoto cum Me-
leagri nece conjunxit Tydei exilium e Calydone, matrimonium cum
Deipyle Adrasti filia, expeditionem adversus Thebas, mortem (Stat.
8,717). in qua ipsa Menalippi occisoris caput corrosit ; deinde quo-
modo Diomedes patris occisionem in altera Thebarum expugnatione
per Epigonos facta ultus, atque ab Alcmaeone in /Etoliam restiiutus sit,
ut Thersander, Polynicis filius, item feliciter Thebas rediit ; hinc
demum Diomedes cum ceteris Achivis Agamemnone duce adversus
Trojam profectus est; sed ejus reditus a Troja extra Thebaidis am-
bitum situs erat.
147. [Nec gemino] ' Neque vero orditur bellum Trojanum ab Helenae
prodigioso partu.' V. gemino videtur explicandum cum Schol. Rhenaug.
inedito : "Jupitercum Leda in specie cygni concubuit, Inde illa duo
ova posuit; ex altero Pollux et Castor, ex altero Helena exivit."
Helenae partum, ut probabile est, haud procul ab exordio meniorabant
carmina Cypria, qnae Stasino vel Hegesino tribuuntur, apud Athen. 8,
p. 334, C. : ToTc Sl fifTa TpiTdTtjv 'EXivrjv rsw, Qavna (ipoTolfff
Tifv iroTt KaWiicopof 'Stfitaig ^iKoTtfTi fjiiyiXaa Zrjvi, dtiiv I3aai\rji,
TtKf (cparfpijf iiTr' dvdyKt]^.
148 — 151. [festinat] ' ita procedit, ut nunquam rhapsodiarum ex-
ordiis epilogisque et degressionibus supervacaneis se ipse implicet atque
impediat.' — [in medias res] ' ita, ut lector earum principium haud
desideret.' Cic. ad Att. I, 16, Respondebo tibi 'vaTtpov TrpoTtpov,
'OfXTfpiKtoc. Quinctil. 7, 10, II, tcbi ab initiis incipieitdum, ubi more
Homerico e mediis vel ultimis. — [^Desperat tractata] ' Omittit omnia,
quae ex suo sensu vere poetico tractari ideo non debent, quia nulla ars
iis nitorem, id est, ornatum ac venustatem, prsebere potest, itaque fines
poesis nunquam migrat.' — [mentilur] Aristot. Poet. 24, Aii fiiv iv
AD pisoNEs.] INTERPRETATIO. 279
Toig TpayifSiaiQ iroitlv to oKoyov, fiaWov 5' tvSexfrai ev Ty
iTTOTrodif To dXoyov. — AiSldaxf ck fidXiffra "0/iJjpo£ Kal tovq
dXKovQ \pevSi) \iynv u)Q Sil.
153—155. [7"«] Vv. 153 — 178 docet, quomodo in tragcedia et in
comoedia exprimi debeant diversa diversarum aetatum mores et affectus,
ut veritas poetica sibi constet ac servetur. Usus autem esse videtur
Aristotelis Rhetor. 2, 12. — [^aulaa manentis'] ' usque ad fabulae finem
attenti ;' quibus verbis simul significat se deinceps de genere dramatico
praecepta daturum es.se. Cfr. Epp. 2, 1, 189. Virg. Ge. 3, 25. Ovid.
Met. 3, 111. " Pro forma et constructione theatrorum apud veteres
aulaeum picturis ornatum vel intextum, ut scena aperiretur, non tolle-
batur in altum ut nunc ; sed sub pulpita demittebatur sensim invo-
lutum cylindro. Finito actu vel integro spectarulo in altum tollebatur."
Fea. — lcantorl Hermannus Opuscc. I. p. 302, " Horatius aperte can-
torem et histrionem eundem esse significat."
157 — 160. [Afobilibusl ' Naturae humanse mutabiles sunt pro sin-
g^lorum hominum aetate progrediente ; hae igitur mutationes sensim
factse et notandae et decore imitandae sunt poetae.' — [Reddere — vocesj
' clare loqui, quasi reddens, id est, suo loco partim repetens ac pro-
ferens voces, quas a parentibus et nutrice accepit, didicit, partim inter-
rogatis apposite respondens.' — \_Colligit ac ponit^ ' uti temere iras-
citur, ita facile rursus mitigatur.' — \mutatur'\ significatu formae mediae,
' in singulas horas alius fit.'
101 — 165, [custode'\ 'paedagogo remoto post sumptam togam vlri-
lem.' Cfr. Sat. 1, 6, 8\.—\_Gaudet equis^ Ter. Andr. 1, 1, 28: Quod
plerique omnes Jaciunl adolescentuli, Ut animum ad aliquud studium
adjungant, aut equos Alere aut canes ad venandum aut ad philosophos,
SfC. — [campi\ Martii, ubi corpora exercebant adolescentes Romani. —
[Cereus] 'flexibilis cerae instar.' — [asper] ' repugnans ac pervicax.' —
[Utilium] Aristot. Rhet. 2, 12, ol veoi (j^iKoxpvi^fifot ijKKTTa — did rd
fiifTru) TTpbQ TO (TVfiipiptiv Koivtiv fiTiSiv. — [Sublimis^ fiiyaXoipvxoQ,
eiatus. Aristot. I. I. ^tXori/xot fiev tlai, fidWov Si 0i\6j/tKoi. —
[relinquere pernix^ Idem, ivftfrdjioXoi Si Kal dipiKopoi TrpoQ toq
iTTiQvfiiaQ, Kai a<l>6Spa fiiv iTrt9vnoi>fTi, ra^Ewe ci ■navovrai.
lt)6 — 168. [Conversis^ ' prorsus mutatis.' — [irtservit honori] ' cu-
pide petit honores.' Cfr. de vv. servire et inservire Cic. ad Fam. 16, 17«
— [Commisisse] dopiaTojQ, ita tamen, ut significet infectum quod com-
miserit fieri non posse. — [quod mox miitare laborel] ' quod, ubi eutn
paullo post pcenituerit, corrigere plerumque frustra conetur.'
172 — 178. [spe longtis] ' Senex sperat se vel post decennium hoc vel
illud perfecturuni vel adepturum, et quum iners sit, nihil studiose
alacriterque peragat, avidus tainen semper eorum est, quae futurum
tempus afferat.' — [avidusque futuri] Aristot. I. I. (piXot^wovQ vocat.
Sophocl. Fr. 64, Dind., Toi» ^yv ydp ovdeiQ <x)q 6 yrfpdcKOJv ip^,—
[Difficilis] Cic. Cat. Maj. 18, At sunt morosi et anxii et iracundi et
difficiles senes; si quarimus, etiam avari, Sfc. — [querulus] et de singulis,
quae sentit, incommodis, et de tota temporum conditione, cui minus
jam se adaptare potest. — [anni venientes] Cfr. ad Od. 2, 5, 1 4, illi,
quos tibi dempserit, Apponel annos. " Anni autem venire dicuntur ad
quadragesimum sextum usque annum, inde abire jam accedente senec-
280 INTERPRETATIO, [epist.
tute." Comm. Cr. — [AV/oc/e] 'Ut ne pervertamus aetatuin \apaKrrj()ae,
studiose ad naturam ipsam eos describemus.' — V. avo ad utrumque v.
adjitnetis {toiq TrapaKiifiivoi£, propriis), et aptis pertinet.
179 — 181. [^aut acla refertur~\ \n tragoediis Graeeis, qnae extra
scenam geruntur, ut Antigonae Haemonisque mors apud Sophoclem,
pugnae exitus in Euripidis Supplicibus, ab ayysXi^, quas pone scenam
in regia, ut mortes Eurydicae, Jocastae, Deianirae, ab t^ayysXcf» facunde
narraniur. — [Segnius^ Est veluti prijverbium jam apud Herodotum
1, 8, wTa yap Tvyxdvii dv9()wwoi<nv iovTa aTriaTOTfpa ofOaXfiwv.
— [fidelihusl ' quibus quisque necessario fidem habet.'
182—188. [intus Digna geri^ partim foeda et atrocia, quae nimio
horrore ac terrore spectatorem afficerent, partim incredibilia, ut trans-
formationes illae Procnes et Cadmi a mythologis traditae, quae, si coram
populo fierent, speciem praeberent prope ridiculam. — [facundia pr-
«en«] ' nuntius, qui liorribilis aut prodigiosi alicujus facti testis fuit
oculatus ac vel propterea facunde illud narrabiu' — [puerosl "quorum
nomina Mediis et Mermerus." Acr. — [Procne^l in Sophoclis Tereo,
de quo tyranno in upupam mutato cfr. Aristoph. Aves 100. —
[incrediilus^ Refertur non tam ad Medeam et Atreum filios Thyes»ae
fratris coquentem, quam ad Procnen in hirundinem (cfr. Od. 4, 12, 6,)
et Cadmum in draconem mutatum. — [orfj] ' respuo ;' ' intolerabile
mihi videtur.'
189. [Neve minor'] ' Certum modum et ap/iovtav requirit fabula ;
nam si nimium brevis est, spectatoris mentem non explet nec satis Si
i\fov Kai (pu(iov TTfpaivfi Tt)v twv toiovtwv ■jra^tindrwv Kd^apoiv
(Aristot. Poet. 6). Sin justum modum excedit, ipsa haec productio
minuit sensiuique consurait spectantium affectus.' — [quinto — actu] In
quinos actus pcst grammaticos Alexandrinos Romani dividebant fabulas;
contra veteres Gra;ci iu TrpcXoyo»', tntiaoSia (rpta) et tKoSov, ita uc
reapse divisio ad idem rediret.
191, 192. [A'<;c deus'] Qua solutione nimis facili, sed arti contraria,
quum solutio ex ipsius fabula oeconomica dispositione prodire ac per se
dilucida esse debeat, saepe abusi sunt Euripides et illi, de quibus Aristo-
teles Poet. 18, TroXXoi Si nXt^avreg fv \vovai KaKtLg. Idem 15,
<pavt()bv OTi Kai tuq \v<Jttg twv fivSrwv iK avTov Ctt roii fiv^ov avfi-
^aivftv, Kai fii) wcrTrep fv ry MtjStiq, dno fitjxavrjg. — [dignus vindice'\
' quum aliter fieri nequit, ut apud Sophoclem sine Herculis interventu
Philoctetes non Trojam, sed in patriam proficisceretur, in Euripidis
Hippolyto, nisi Diana inteicederet, ille cum patre in graiiam non
rediret. Vindex igitur ' qui summo in periculo versantem subito liberat
et eripit.* Gesn. — [nec quarta] ' Tragicus id cavere debet, ne attentum
spectatoris aiiimum eo dividat, quod in eadem scena post TrpwTaywviff-
TTfv, StVTfpaywvKTTrfv, TpiTaywvKTTriv, inducat etiam quartam per-
sonam, cujus partes paene supervacaneae sint, adeo ut loqui lahoret,
difficulter ac moleste sermoni sese intrudat.' Quod studiose vitarunt
.^schylus et Sophoclcs. Sic in Choephoris Pyladi tribuuntur tres dum-
taxat versus 900 — 902, in Sophoclis Electra muta est persona.
193—195. [Actoris\ Absolutis his, quae de singulis personis et de iis,
quae aTTO fiifxaviiQ vocabant, erant tradenda, jam transit ad chori offi-
ciuni et dpfioviav cum integra tragoedia vv. 193 — 201. ' Chorus,' inquit,
AD pisoNEs.j INTERPRETATIO. ggl
' particeps sit actionis eamque pro virili parte adjuvet, hoc est, pro eo,
quod officii ejus est.' — [Deje^Klat'^ ut S;it. 1, 10, 12, 'streiiue officio
tungatur.' — [?ieM qiiid^ ' Ne canautur inter actus fikXr] xopiKci, in qui-
bus de aliis omnibus agatur quam de actione ipsa.' — [^conducat^ 'juvet
et prosit primuni ad implicationein, postremo ad solutionem fabulae,
ut quum cliorus prsesagit sensim appropinquantem vindictam divjnam.'
196 — 200. [boiiis faveat^ ' Semper cum personis probis atque liones-
tis faciatj' etsi interdum veluti coactus atque cedens tyrannoruin impo-
tentiae, eoriini minis atrocibusque jussis se suhjicit, ut fit in Antigona. —
[cotisilieturl Cfr. Od. 3, 3, 17- — [^regat iralos^^ ut facit in CEdipo rege,
in Antigona, &c. — [amet pacare tuinentes'^ Chorus regit iratum, qui
adversario absente saevum aliquod facinus in eum molitur, paca^ tumentes,
mutuas mioas alterum in alterum jacientes. Exempia manifesta re-
peries CEd. Tyr. 404, Ajax 1091 — 1118, et ubi non ? — \jnens<e brevis^
' sobriae.' Gloss. Mon. Omiiino chorus ubique inculcat illam Graecorum
primariam yvw^Jjv, T6 fiiTpov dpiaTOv. — [Jusliliaml Innumerabili-
bus enim locis celebratur in tiagcediis Graecis ALkt) ^vvtSpog TiTivbg
apxaioiQ vofioiq. (CEd. Col. 1382.) — [legesque^ prasertim ubi a
tyrannis violaniur. Cfr. Q2d. Tyr. 865. — [apertis otia portisl Od. 3, 5,
23, Portasque non clausas, S(c. Sic Euripides, Cresph. Fr. 15 Eipr]va
fiaSivirXovTt fcai KaWiVra naKcipaiv ^tuiv, ZijXog fioi at^tv, u>g
Xpovi^tig. — [tegat commissa^l lllusiria exempla sunt Soph. Electr. 469.
D. <Tiy») Trap' viiutv irpoQ Btatv tiTTOj, (jii^ai. Eurip. Hippol. 713,
(Tiyy KaXvtliaB' av^dd' (iirrjKovaaTt.
202—206. [Tibia] Vv. 202— 219, agit de necessaria tragoedise anti-
quae parte, ry fitXonoiiii,, aptissiine hunc locum capiti quo chori officium
tractaverat subjungens. — [non, ut nu7ic^ Plutarch. de Music. 30, dXXd
ydp Kal avXrjTiKtj cnrb aTrXovuTspag tig TroiKiXioTf.pav fiETa(5t^rjKe
HovaiKTiv K.r.X. — [orichalcol Cfr. Strab. 13, p. 909, Schneideri Ecl.
Phys. p. 116. (pre of zinc mixed with iroH ; aiii 6?ai-.9.) — [vincta] Est
tibia dupie.x, cujus partes vinciuntur orichalco. — [tenitis^ ' quod ad
sonum spectat.' — [foramine^ " Varro ait in tertio Disciplinarum et ad
Marcellum de Lingua Latina, quatuor foraminum fuisse tibias apud
antiquos, et se ipsum ait in templo Marsyae vidisse tibias quatuor
foraminum. Quare quaterna tantum foramina antiquic tibiae habue-
runt ; alii dicunt, non plus quam tria." Acr. — [adspirare^ lo give
the tune, adesse, accompany. — [numerabilis^ ivapibp,r)Tog Theocr. 16,
86, dpi^naTovg aTrb iroXXiJiv. Stat. Theb. 3, 163, numerandaque fanera
passi.
208 — 213. [victor"] populus. Apud Grsecos refertur ad tempora post
Ta IltpcrtKd : cfr. ad Epp. 2, l, 98, apud Roinanos post profligata bella
Punica. — [nrbes^ Recte se habet pluraiis codicum antiquiss., quum de
Graecis et Romanis commuiiiter loquatur. — [vinoque diurno^ 'conviviis
tempestivis ; indulgebant enim genio.' — [impune^ ' nec more jam nec
lege id vetante ;' ' sine cujusquam metu aut reverent!'.' Comm. Cr. —
[numerisque modisque~\ 'rhythmis ac modulationibus.' Gloss. Cod. Tur.
— [liberque laborum^ ' quum diebus festis ab opere rustico requiescens
unice voluptatem et oculorum auriumque oblectaiionem quaereret indocta
(dnaiStvTog) illa et permixta ex omnibus hominum generibus multi-
tudo.' — [turpis^ ' infimse sortis homines."
282 INTERPRETATIO. [epist.
214 — 216. [^motum^ icivriviv, lioeliness. — [vagusl ' modo dextrorsum,
modo sinisirorsum, cliorum praecedens.' — [veste7n~\ ' syrma tragicum.'
Cfr. Epp. 2, 1,207. — [fdibiis^ " Sic, eadem necessitate, _/?A'i«« prius
severis et liabentibus gravem sonum crevere voces propter gravitatem,
quia semitonium est inventum, ut acutse voces gravibus consonarent."
Schol. Cod. Mon.
217 — 219. [tulit ehquium'^ ' Quo semularetur musicam concita-
tiorem, poesis chorica ipsa quoque concitatior facta est et tulit, id
est, creavit sibi atque assumpsit elocutionem a vulgari consuetudine
longe remotam, unde difficilior semper intellectu et similis facta est
oraculorum, partim nobiles yvwfiUQ proferens, partim quasi ipse chorus
futuri gnarus esset occulte significans, quem fabula esset exitum habi-
tura, cui personarum mors, cui victoria fato destinata esset.' — [facun-
dia pr(Bceps~\ Sic etiam Graeci. Phot. Cod. 81, rpoTrat aTTOTOfioi, tropi
audaciores. Quinctil. 12, 10, 73, genus dicendi, quod pracipilia pro
sublimibus habet. — [Sortilegis^ Priscum morem Italicum (recordare
Fortunarum Antiatium et Praenestinae) ad oraculum Dejphicum trans-
fert. Xp?jcr|uoi autem Kal TTOtciXwc twc kuI aoipuiQ yviynsvoi. Aris-
toph. Eq. 196
220. [Carmine'] Vv. 220 — 250, a tragoedia transit ad drama satyri-
cum ejusque leges. — Sequitur autem opinionem communem, ex qua,
quum Thespis iiivenisset tragoediam, non ita multo post tiilogiis tragicis
addita sunt dramata satyrica. ' Jam quum in his quoque dei atque heroes
inducantur, praecipue demonstrandum est, quibus in rebus diflferat a
tragceiiia.' Ita enim connectendus liic locus videtur cum tragcediae recte
componendae prseceptis, quae praecedunt. — [qui] Non dicit, Thespin
invenisse drama satyricum, sed hoc : ' non ita multum post inventara
tragoediam illud quoque genus inventum esse,' (et quidem a Pratina,
iEschyli aequali.) — [hircum'] Vide ad v. 276.
221 — 226. [nudavit] ' primus nudos induxit in scenam,' id est, ' hoc
fabularum genus invenit.' — [asper] rough and nncouth, ut elucebit ex
iEschyli versibus satyricis Fragm. Dind. 166, 255, et Sophoclis Fr. 147,
334. — [exlex] ' feriatus ac propter hanc summam hilaritatem jam non
facile in ordinem cogendus, ubi interpellare vellet actores.' — [risores"]
' ridicula dicta proferentes.' Satyrici autem dramatis scriptores elige-
bant actiones, quarum participes fuisse aut speclatores saltem fingi
possent Satyri, veluti Euripides Cyclopem, Autolycum, Sisyphum,
Scironem, Syleum. — [dicaces] Quinctil. 6, 3, 21, Bicacitas proprie
significat sermonem cum risu aliquos incessentem.
227, 228. [quicunque] ' Sive deum in scenam produces sive heroem,
sive utrosque simul.' Nuper pro notione hujus v. interpretandum est :
'iidem dii atque heroes, qui in tragcediis saepe conspecti, notissimi nobis
sunt:' ut satis festive Antiphanes in Grotii Exc. p. 623, av Trakiv E"nry
Tig 'AXKjiaiojva, Kai Td iraiSia Ildvr' evS^ic tipTfx «
■« C^civdg airsK-
Tovt Tijv nrjrkpa.
229, 230. [Afigret] ' Ne persona tragica in fabula satyrica in scena
comparens utatur sermone tam humili ac plebeio, quam solent homines,
qui in tabernas popinasque confluunt, faex populi.' — [humili sermone]
in quo quidem genere permultum sibi permiserunt (iraeci, pierumque
tamen in satyrorum partibus. Nota sunt .ffischyli vriduoQ xeiXw/xara,
AD pisoNKs.] INTERPRETATIO. 283
Sophoclis Maariyiai Kivrpijjvig, aWoTpio(puyoi. — [^nuhes et inania]
Fersius 5, 7i Grande locuturi vebulaa Helicone legunto. Ov TpayiKoi
tri, aWd ■waparpayifSa — x^^^'*'^
"■'■ ("■iTiwpa talia vocat Dionys. Long.
3. ' Rursus in aliud vitium facile incidet satyricae fabulae scriptor, ut
dum vitat genus humile turgidus fiat, dithyrambicis verbis atque tropis
utens.'
231 — 233. [^Effutire'] ' temere blaterare,' <o ga6i/e. — [leves] quales
personam coiriicam magis decent quam tragicam, ut est iile jl^schyleus
in Sisypho SpaTrkry Fr. 212, D. : apovualog (T/i/vSo^. — [Tragoedia]
TTpoffijjTro-iroda, ul in Tabula Iliaca comparet TpaytpSia dea ; sine
imagine, ' partes deorum atque heroum in fabulis satyricis.' — [tnatrona]
Cfr. Od. 3, 14, 5. ' Ut matrona Romana pontificum jussu in supplica»
tione cum aliis movetur in numerum (cfr. Epp. 2, 2, 124 harum eclogg.)
chorumque pudice ducit nec ut prolerva mima gesticulatur, ita Tragoedia
nativum suum decorem servans adjuvabit drama satyricum ad opus
suum peragendum.' ' Sunt enim quaedam sacra, in quibus saltant
matronae, sicut in sacris Matris deum.' Acr. — [Salyris protervis] propter
jocos agrestes et obscoenos, Hesiodi Fr. 94, Goettl. : Kal ykvog ovri-
Saviav ^arvpwv Kai dfijjxavoepyiov.
234 — 239. [inornaia] ut pura Sat. 1, 4, 54, sine tropis. — [domi-
nantia] nomina sunt, quae KVpioig, id est, propriis vocabulis nuncupan-
tur, (nullis metaphoris immixtis) ut liber, capsa, pagina. Porph. —
[nomina — Verhaque] ut Graeci ante Aristotelem vv. ovojjiara Kai p{f-
fiaTa omnes orationis partes complectebantur. — [Pi/lhias] " Persona
comica in comoedia Caecilii, quae inducitur per astutias accipere argen-
tum a Simone, domino suo, in dotem filiae." Schol. — [emuncto] Csecilius
p. 17, Hodie me ante omnes comicos stullos senes Forsaris atque emtmxeris
kmtissume. — [ctistos] Bacchi paedagogus et postea perpetuus coraes,
mire mixtus ex ebrietate et sapientia jocosa, tlpiov divinus, quem
propterea non decet loqui eodem modo atque servulum comicum.
240 — 243. [Ex noto] ' Etiam in fabula satyrica, ut in tragcedia (v.
129,) tractabo potius argumentum aliquod omnibus notum, vel ipsum
Cyclopem, ita tamen ut drama scita mutatione, novis iijSiiai kuI yvw-
HaiQfictum sit, id est, meum, non mera interpretatio, (ut Q. Ciceronis
illsB,) non servilis imitatio.' — [dc medio sumptis] Cfr. v. 131. Significat
mediocres poetas in eo nescio quid gloriolae quaerere, quod omissis
ftvioiQ antiquis, sectarentur vel ab Alexandrinis vel a semet ipsis
fictos,
244 — 249. [Silvis deducii] a poeta in scenam. Qui praeferunt educti,
explicant ' educati,' ut Virg. JEn. 6, 765» Educet silvis regem. Fauni
proprie respondent Graecorum Paniscis, qui cum Sileno ac Satyris per-
petui Bacchi comites sunt ; hic autem manifesto iidem sunt atque
Satyri. — [AV, velut innati triviis] videtur chiasmus, duo ut vitia notet,
pismum si Fauni, pane forenses, in foro continuo versantes {circum-
foranei apud Ciceronem)_;Mi;ene«<ttr, id est acuta ac festiva dicta secten-
tur, vel pra:;sertim in amoribus agendis verbis utantiir nimis teneris ac
delicatis ; alterum, si, ut plebecuia in triviis innata, obscoene atque
ignominiose in alios loquantur, qua ratione aeque absunt ab agresti illa
quidem, sed nativa simplicitate, quse eos unice decet. — [juvenentur]
(iira^ \iy6ii(vov formatum ad Graecorum vtavitvtabai et ^ttpaKitvta-
Srai, ' nuiic lascivo, nunc ninils lenero modo et cum nescio qua leporis
284 INTERPRETATIO. [epist.
perpetui affectatione inter se colloqui.' — [immunda] 'obsccena, magis
apta miiiiis quam satyris.' Acr. — [^equus^ ' equites llomani.' — [pater^
sine patre nati dicebantur servi ac liberti ; sunt igitur ' ingenui.' —
[J^ricti ciccris'] £iJiioQ KvafiorpojK Ari toph. Eq. 41, infimus popellus,
qiii per plateas talia emit iisque unice vescitur. Nuces complectuntur
etiam avellanas et castaneas.
251 — 254. [Syllaha] Loco maxime apfo praecepta de versificatione
tradit vv. 251 — 275, et quidem de iambo tantummodo ; nam ceteros
numeros tractare in liac epistola putidum fuisset. Verum cum de legibus
iambi a poetis Latiiiis negligentius elaborati acturus esset, vafre incepit
a primis elementis, tamquam verus ac siinplex grammaticus. — [Pes
citus~\ Od. 1, 16, 24, celeres iambos. — [unde~\ ' Q,uae celeritas effecit,
ut, quum bini iambi in dipodiam conjiingerentur, solitus dramatis versus
trimetri iambici apud Graecos nomea acciperel, etsi se.x ictus [apntit;)
habet, unde Latinis est senarius.' — [Primus ad exlremum^ ' A primo
usque ad sextum pedem iambis constans,' ut Eurip. Herc. fur. 533, Ti
^PC; riv' Ig rapayfibv i]icofitv, irdrip ;
254. [non ila prideni] quoniodo explicabiinus vv. non ita pridem?
Nam et in aiitiquissimis trimetris Grsecis (v. Archiloch. Fr. Lieb. p. 57.
IIoXXoi' ^i TTivuv Kai xaXkpjjroj/ (ii^v, &c.) jam reperiuntur spondei;
unde fuerunt, qiii hoc de primis tragicis Latinis dictum opin;irentur, non
inspectis Livii Andronici et Naevii reliquiis iieqiie attendenies ad v, 259,
ubi propter spondei nimium usuin reprehenditur ipse pater Ennius.
Verum enimvero iambi historiam nobis tradit Horatius non ut gramma-
ticus, sed ut poeta : ' Quod ad Sfwpiav et legem hujus versus attinet,'
inquit, ' esse debebat atque initio fortasse fuit senarius piirus, ut Ilartp
AwKa/z/So, iroZov t^poffo» rodt ; sed paullatim, quo gravior evaderet,
invaluit mos, ut sedibus imparibus reciperetur etiam spondeus.' Vv.
autem uon ila pridem, ut saepe nuper, accipienda sunt de tempore infi-
nito, quod ei, qiii loquitur, cum omni aevo comparatum propter qualem-
cunque rationem brevius quam fbrtasse alii videtur.
256—258. [stabiles^ Opponuntur spondei iambis moloriis atque cele-
ribu.s. — [in jura paterna] sunt jura singulorum filiorum in universum
jus, quod pater vita defunctus tempore mortis habebat. ' Spondeos
consortes sibi fecit, quibuscum velut hereditatem paternam cerneret.' —
[Commodus'^ ' facilis ac benignus, non tamen ita ut item de sedibus
paribus cederet :' quam legem nutiquam migrarunt Graeci. — [socialiter]
Pergit in TrpoffWTroTTOu^ iambi : ' ut decet bonum socium.' Est dna^
\ty6fitvov.
257 — 262. [ffic] ' Hic iambus raro reperitur apud Ennium et
Accium in sede secunda et quarta :' quum tragici Latini persaepe id
unum servareiit, ul in sexta maneret iambus : (Eiiniiis Med. p. 52, B.:
Argo, qud vecti Argivi delecti viri.) — [Nobilibus] ' quos noslri aequales
tantopere admirari solent :' non sine ttpoirtiq,. — [missos] veluti e
balista. Noia hujus versus spondeos, quibiis egregie iinitatur nimis
graves Ennii senarios. — [crimiwe] ' lambus ex sedibus suis expulsus
velut accusator convincit Ennii versus,' &c.
263. [No7t quivis] ' Non quivis auditor tam accurate animadvertit
rhythmi vitia, ut propter hasc totam fabulam explodat ; ideoque factum
est, ut Latiais poetis concederetur id, quod Atlicis nunquam conJonatuin
foret.'
AD pisoxES.] INTERPRETATIO. 285
265 — 269. \_Iiicircone vager~\ ' Hac venia ipse quoque abusus scri-
bainne sine ullo certo consiiio versus, spreiis accuratioribus legibus
melricis ? sperans videlicet non qupuivis lectorem, imtno paucissimos,
id esse animadversuros ? An fortasse, contrario errore actus, putem
omnes quidem visuros esse mea peccata, sed nihilo minus a reprehen-
sione tutum me arbitrer, dummodo caveam, ne versus niniis scabri vel
etiam prorsus d[itTpoi niihi passim excidant ? Verum equidem tantae
negligentiae nunquam reus fiam ; nam denique (at last ; after all)
vitarem quidem reprehensionem, laudem vero, quam quaero, apud
peritos judices non invenirem. Hanc ipsam autem laudem unice appe-
tiverunt summt Graecorum poetae, omni negligentia severe sibi inter-
dicentes ; quocirca vos, Pisones, hos mccum sequimini.' — [<?//««]
Cfr. V. 28. — [intra speni] ' eum ultimum finem haud excedens, usque
ad quem spe/aie liceat me reprehensum non iri.' — [exemplaria] ' per-
fectos cujusque generis scriptores Grsecos.'
270— 273. [//<] ' kx,' inquit, 'majores magni fecere Plautum.' ' Uti-
que,' respondet poeta, ' sed propter hoc ipsum, quod exemplaria Graeca
non satis norant neque eximiam horum perfectionein perspexerant, prae-
postere judicarunt de Plauti et versibus et facetiis.'
274 {/iigitis^ quibus non tam simpliciter numerantur versuum pedes,
quam pollicis ictu notantur dpaeiQ, ut in symplioniis, ubi tempora etiam
animo metiuntur et pedum et digitorum ictu intervalla signant quibusdam
tiotis. Quinctil. 9, 4, 51.
275 — 277- [Ignotuvi] Quia maxima epistolae pars versatur in poesis
scenicae praeceptis, recte h. 1. vv. 275 — 288 adumbrat historiam tragcedise
et comoediae Graecae, quibus vel propter w. 258 — 274 opponunlur La-
tinorum in his generibus fabulas, et quidem ex justa meritorum utriusque
nationis existimatione de iis judicare videtur. — [Thespis] In his omni-
bus videtur sequi graminatici vel historici alicujus Graeci opinionem,
nisi ipse tragcediae et comoediae primordia confudit. — Thespis pro inven-
tore tragcediae habebatiir. Chron. Par. 58, p. 301, Boeckh. : 'A^' ov
GffTTrtf 6 ■KoitiTijq \i(pdvi]], irpibTOQ oq idica^i [Sp]d[pa sv a]<Tr[fi
Kal ilrsBt] 6 [T^pdyoQ [dBXov] tTt] Eiin[AA]—dpxovTOQ ' A.B[r]vr](n']
.... vaiov Toij Trporkpov. ' Quod ad annum attinet, consistendum
sane in Olymp. 61, ejusque tribus prioribus annis.' Boeckh. a. Chr.
536 — 534, sub Pisistrato. — [plaustris] Error liic orlus videtur ex con-
fusione cum iis, quae rd Ik ribv dfia%(ijv vocabant. Suidas : ra tK riov
dfiaKoJV iiri rCJv dirapaKa\vTrT(i)Q aKonrTovTiov' ' A5r]vr]C!i ydp kv
Ty Twv Xodiv eopTy 01 KOjpdl^ovTtQ ini ribv dp,a%(x}v tovq diravTdv-
TOQ taKUJITTOV Tt Kol tXoiSopOVV TO d' aiiTO Kal ToIq Ar]VtioiQ V(TTtpOV
Eiroiovv. Certe antiquissimum scense genus erat non plaustrum, sed
IXtoQ, rpaTTt^a apxata, i(p' fjv irpb QicririSoQ iIq tiq dvajidQ toIq
XoptvTaiQ dntKpivaro. Pollux 4, 123. — [facibus ora] ' ne cognos-
cerentur.' Schol. ac similiter Tzetzes Cr. p 335, 20, Tpvyi KaTavpi-
(TavTfQ avTiLv rdQ ^iuQ 'Ayv(j)(TTO(pavii>Q- — sed fortasse tantum joci
et lasciviae causa. Verum haec potius ad primas comoediae origines per-
tinent, nisi omn'a ficta sunt ex v. Tpvy({)Sia.
278,279. [persona] Hoc inventum nonnulli tribuebant jam Thespidi,
teste Suida : irpuTov fiiv xptcraf t6 TrpoirwTrov irpay^^Sr^atv, elTa
dvSpdj^vy iaKtnaatv iv rtp iiriSt'iKvvadai, Kai fitTd Taxira ilafjviyKt
t
286 INTERPRETATIO. [epist.
Kal T))v tS)V TTpoatoTniwv xp^ctv iv fiovy oBSvy KaTa<TKeva(Tag. Hanc
personam perfecisse ^schylus videtnr, ut xapaKTfjpa^ deoiiini, lieroum
ceterorumqiie actoruni accuratius exprimeret. — [^pulla^ avpuaTog. —
[jEschylus'^ Philostratus V. Soph. 9, Ei ydp rbv Aiax^^ov iv^vfiT)-
^iit)fiiv i}Q TToXXd ry Tpaytpdiff ^vvi^aKtTO, iff^fjTi Tt avTtjv Kora-
ffKtvaaag Kai dicpi^avTi v\pT]X(ii Kal ypwuv tidtaiv, dyyiXoig Tt Kai
i^ayyiXoiQ Kai olg tTri OKrivrjg Tt Kai vtto aKTivfjg ■)(pi) TrpaTTtiv,
ToiiTO dv lif] Kai 6 Fopyiag Tolg ofiOTixvoig. — [magvnmqne fojaij
Aristoph. Ran. 823, de jEschylo : /Spuxo^/ttfvoc ijffti 'PrifiaTa yofx-
^otrayii, irivaKrjOov dTroa-Kwv Trfytvti ^voiffiaTi.
281—284. \_Successit his'] Thespidi atque ^schylo (ante Chr. 525—
456), Cratinus (a. Chr. 519—422), Eupolis (natus a. 446), hiijusque
sequalis Aristophanes. — \_libertas excidit'\ ' 7rappr]aia impetu quodam
suo delapsa est in petulantiam.' Cic. de Rep. 4, 40, Jpnd Gracos fuit
etiam lege concessum, ut quod vellet comcedia de quo vellet (praeterquam
de archonte: Schol. Arist. Nub. 31), nominatim diceret. Qnem illanon
attigit, vel potius, quem non vexavit ? cui pepercit ? 8^c. — [«(wj ea prope
significatione, qua utuntur juris-consulti, <Ae violent hijuring of anolher ;
quae non secus ac vis hominibus armatis coactisve civi illata, lege coerceri
debebat. Ac re vera ejusmodi \pt](pi<TfiaTa lata sunt ab Antimacho et
Syracosio ; quorum tanien tempus incertum est : fliictiiant enim chro-
nologi inter Oiymp. 90, 4, et 01. 94, 1 (ante Chr. 417—404). Suidas
in 'Avrifiaxoc iSoKti ovtoq ypi](piafia 7rt7roir]Kivai, fifj 6i~iv Kiufi({)dilv
£$ dvofiarog, (alibi ovoftaoTi K(itfi(i)Stiv) id est, ' ne quis proprio suo
nomine ut fabulae persona in scenam produceretur ;' 'contra licebat,
sicuti antea, quemcunque vel nomine addito attingere passim atque
lacessere.' — [Turpiter ^ Schol. Arist. Ran. 404, irri yovv tov KaXXiou
TovTov (01. 93, 3, ante CJir. 405), frialv 'ApiffroreXjjc, oti avvSvc
fSo^t j^opt/ytli' rd Aiovvata Toig Tpay({tSolg Kai KiofitfiSoig' xpov^f-
£i ov TToXXy vOTtpov Ka^dna^ Tag xoprjyiag TrtpitlXt Kivr]aiag.
287, 288. \domestica] national; i. e. Homan. — \pratextas'\ Pratex-
tatas, id est, tragoedias Latinas Romani argumenti (Brutus, Decius
Marcellus) ita nominatas, quia illustres viri toga preetexta iiiduti in ii:
agebant, atque oppositas crepidatis argumeiiti Graeci, scripserunt ii
primis Naevius, Pacuvius, Accius. — [togatas^ quas grammatici etian
tabernarias appellant, dicebant comoedias Romani argumenti, opposita
palliatis, aigumenti Graeei. " Et togatas iElius Lamia, Antonius Rufus
Cn. (1. C.) Melissus, (Titinius), Afranius, Pomponius scripserunt.'
./icr.
289 — 294. \Nec virtufe'\ Jam enumerat vitia, in quae plerumqu
incurrere soleant poetee Latini (vv. 289 — 308), et quidem prinium ess
ait limse taedium, niniiam contra opinionem de insito cuique ingenic
quod saepe ridiculis modis affectent ac suis popularibus ostentent. — [Pom
pilius'] " Quia Calpus (fjLv^iKog) filius est Nuinae Pompilii, a quo Cal
purnii Pisones traxeiunt nomen." Porph, Panegyr. in Pis. v. 14, nai
quid memorare necesse est, Ut domus a Calpo nomen Calpurnia ducat ? — ■
\coercuit] ' omnia supervacanea et nimis turgida removit, ut fit i (
vitiuin pampinis.' Quinctil. 9, 4, 5, vites coercemus manu. — [Perfectum \
• ita ut perfectum sit, perfectionem attingat.' — Sic Polycletus dice> (
solebat, xaXtxwraroi' ilvai t6 ipyov, orav iv owxi 6 TTifXbg yiyvtTa \
AD PisoNEs.] INTERPRETATIO. 287
— [castigavit'\ ' expolivit ;' simili metaphora ut coercuit desumpta ab
arboribus. Theophr. C. PI. 1, KoKa^tiv to. dtvSpa. Philostr. Ep. 13,
AiVxtvou ouk: d<pavix)g rovg SiaXoyovQ KoXai^ovrog.
296 — 300. [Itigenium^ ' Sed permuhi poemata sua ideo non elimant,
quia Democriti auctoritate abusi ; ingenium atque IvQovaiaafiov, furo-
rem poeticum, quem ipsi sibi tribuunt, longe anteponere solent arti,
atque illi omnia licere contendunt, hanc miseram esse, nimis laboriosam
nec dignam, qua exercenda poeta ingeniosus sese frustra vexet.' —
[Z)en!0cn7i«] Cic. de Or. 2, 46. de Divin. I, 37, Negat sine furore
Democritus quemquam poetam magnum esse posse. Scripsit autem ■jripi
iroirjcrtuic et Trepi 'Oixfjpov. Diog. L. 9, 48. — [bona pars^ prorsus ut
nos, a good part. Cf. Od. 4, 2, 42. Sat. I, I, 61. — [^ungues ponere^
' Quo videantur divino illo furore perciti, sunimam negligenliam in cor-
pore curando affectant.' — [^tribus Anticyris'^ cfr. ad Sat. 2, 3, 83. Hoc
dicit : ' Insania, cui ter tantum hellebori, quantum Anticyrae quotannis
crescit, mederi non possit, id est, prorsus insanabilis.'
301 — 309. \_Licino\ " Nomen est tonsoris famosi, qui postea dicitur
factus senator a Caesare, quod odisset Pompeium, de quo hoc scriptum
est epitaphium : Marmoreo tumulo Licinus jacet, at Cato nullo, Pom'
peius parvo : quis putet esse deos ?" Schol. — [0 ego lavus^ Virg. Ecl.
1, 16, et iEn. 2, 54, Si mens non leeva fuisset. ' O me hominem prae-
posterum, qui magnos istos poetas non imitatus, remediis ad purgandam
bilem aptis quotannis utor !' Bili enim tribuebant neXayxoXiav. —
[horam^ ' anni tempus,' ut Od. 3, 13, 9. — \_Nil tanti esl'] ' Nihil tanli
aestimo, nulla prorsus mihi causa est, cur magnus poeta ad illorum
scillcet modulum fieri cupiam. Ergo quoniam hoc mihi negatum est,
criticum saltem agam.' — [cotis^ Isocrates rogatus, cur' quum alios
artem dicendi doceret, ipse taceret, respondit : Kai al dKovai avrai
yiiv rifittv ov Svvavrai, rov li aicripov 6%ka Kai rfiTjriKdv 7roioi;(T«i'.
Lamb. (Plut. Vit. X. Or. p. 838, E.) — \_nil scribens ipse'} 'nullum
poema epicum aut dramaticum. sed sermones dumtaxat et lyrica quse-
dam.' Inest tamen festiva tipuvtia. — [opesl ingenii, quee constant
copid rerum ac verborum (Quinctil. 10, 1, 15), juncta cum facultate
poetica. — \quo virtus — ferat] ' facultas poetica.'
310, 311. \Scribendi'\ ' Verum unde tandem pendent omnia quse
adhuc proposui praecepta inveniendi, componendi, cetera ? Unice a
sapiendo. Evolvenda atque exploranda est tota vita humana ; nam ex
hac una investigatione prodit veritas poetica, prascipue in genere dra-
matico.' Hoc praeceptum exponit vv. 310 — 322. — [Rem'\ 'hujusautera
sapientia, recti judicii, prorsus egregia exempla praebent Socraticorum,
in primis Platonis, Xenophontis, iEschinis scripta ;' hos enim fere aequi-
parabant grammatici et rhetores. — [provisam rem] " Asinius Pollio
idemdixit: Male hercule eveniat verbis, nisi rem sequuntur." Porph.
" Menander quum fabulam disposuisset, etiamsi nondum versibus ador-
nasset, dicebat se tamen jam complesse." Acr.
312 — 318. [Qui didicil\ Per totum h. 1. versatur in primis circa tcl
^9i], quia in poesi scenica horum maxime ratio habenda est; didicit
autem e Socraticorum potissimum scriptis. — [conscripti^ ' senatoris,'
ex formula patres conscripti uno fortasse hoc loco reperitur. — [Reddere'\
' attribuere id, quod ei debetur.' — [exemplar vites\ ' vita qualis nobis
OgS INTERPRETATIO. [epist.
contemplantibits apparet.' — [Doe<«m] ' qui arti satisfaciat.' — Ivivas']
' qiiK ra 7j0>j (cat TrdOr) recte atque dilucide exprimant, vere naturales.'
319 — 322. [^specioxa locis] ' locis communibus (Cic. Brut. 12, 46.
Orat. 33, 118), pi^aeai, quibus insunt yvMfiai evidentia sua ac veritate
aliicientes et perniulcentes auditorum animos.' — \_morata] ' in qua
mores singularum personarum optime exprimuntur.' Acr. — [^nugee-
qiiel ' versus leves, quod ad sententias pertinet, quantumvis numerosi
ac sonori.'
323,324. [Gr»?.s] ' Verum,' inquit, 'maximo impedimento Latinae
poesi est ipsa Romanorum educatio. Sane Grseci illi antiqui ab Homero
usque ad Menandrum in omnibus iis, quae ad poesin spectant, longe
nobis feliciores fuerunt, quippe quibus natura ipsa ingenium vere poeti-
cum et facilitatem etiam reconditos animi sensus scite exprimendi
largita sit. Neque vero illos ullius alius rei quam verae gloriae cupidos
fuisse videmus : nostra perversa educatio quaestus ante omnia et lucri
studium animis instillans, vim poeticam debilitat atque infringit.' Simi-
lis est locus Epp. 2, 1, 93. — fore rotwido] " To arpoyyvXov rhetores
Graeci in genere dixerunt, quidquid verbis et sententiis ita enuntiatum
esset, ut in eoruni forma concinnitas, elegantia et artificium appareret."
— [prirter laudevi'] ' unius laudis appetentes.'
325—332. [partes'] {r?iCt\ones,fraclio7is. — [Dical] In ludnm littera-
rium nos deducit poeta, ubi ratiocinandi artem pro poesi docet niagister,
— [Jlbiiii] " nomen feneratoris avari." Comm. Cr. — [svperat] Codd.
mei cum Monacc. et Pottierii oninibus. Sane oratio recta efficacior est
quam conjunctivus. — [Puteras tiixisxe] Verba haec sunt magistri, disci-
pulum non tam corripientis, quod tardiuscule respondeat, quam cumleni
eipwi'ti<} excitantis, quum certus sit magister puerum illico recte esse
responsnrum. BeneVoss: Come, spealc out, youlniowit. — [Triens] tertia
pars assis, id est, quatuor unciae. — [Redit] ' contra si ad quincuncem
additur uncia. fit semis, dimidia pars assis sive sex unciae.' — [At hcec]
Sic recte erumpit liberrima indignatio. An dubitantis esset, sed sine
causa. — [cerugo] ' avaritia, quse rodit animos atque extenuat, ut serugo
8es.' Seneca Ep. 7> Malignus comes quamvis candido ac simplici rubigi-
nem suam adfricuit. — [peculi] ut Virg. Ecl. 1, .33, de pecunia propria
industria ac parcimonia parta. — [linenda cedro] Cedri oleo peruncta
materies nec tineam nec cariem sentit, ut docet Plinius 16, 88. " Ex
cupressino autem ligno confici solebant capsulae, in quibus reponebantur
scripta poetarum contra tineas." Conim. Cr.
337. [Omne supervacuum] ' Ut de vase jam pleno aqna insuper
aflPusa defluit, ita animum praecepto aliquo jam impletum, omnia, quae
praterea adduntur, quippe supervacanea, non tangunt, sed fastidio
afficiunt.'
338 — 340. [proxima veris] " ne laedatur veritas {lllusion) poetica."
Aristot. Poet. 25, irpoQ ttiv Troijjaiv alpsrcoVtpov iriOavbv dSvvaTov
^ aTriOavov Kai Ivvarov. — [Lamice] " Lamia est monstrum superne
habens speciem mulieris, inferne vero desinit in pedes asininos." Comm.
Cr. Wse dicebantur pueros vel devorare vel eorum sanguinem exsu-
gere ; unde ut Empusa ac Mormo infantium terriculamenta erant.
- Ridicule autem pransa, quasi vero hoc quotidie fieret.' Gloss.
341—346. [Centuri/e seniorum] In classibus a Servio Tullio institutis
AD PisoNEs.] INTERPRETATIO, 289
omnes, qui annum aetatis XLV. egressi erant, seniorum centuriis adnu-
merabantur. ' Viri jam maturi exagitant et reprehendunt poeniata
nimis jocosa et parum sententiosa ; contra Ramnes, equites juniores,
non sine quodam fastu atque arrogantia per populnm incedentes, ut
faciunt juvenes et vatidi et locupletes, spernunt poemata nimis seria
nulloque (pavTaaiaQ ornatu se commendantia.' Qui Ramnes proprie
dicti ex conmnmi opinione fuerint, disce ex Livio 1, 13. Ad v. celsi
cfr. Cic. de Or. 1 , 40, H<ec igDorantem erectum et celsum — vagari magnd
cum catervd totoforo, 8(c. — [Omne tulit punctuni] Anthol. Lat. Meyeri,
n. 780, Suffragiorum puncta non tulit septem. V. ad Sat. 2, 2, 50. Est
igitur, ' Ouines eum laudibus celebrant.' — \_Sosiis'\ Cfr. Epp. 1, 20,
2. ' Bibliopolis insignem quaestum affert poema bonum.' — [niare trans-
t/] Cfr. Epp. 1, 20, 13. — \Jongum prorogat esvum^ ' prorogat, ut lon-
gum fiat."
347 — 352. [Sunt delicla'\ Proposita excellentissimi poematis imagine,
quod scriptorem immortalem reddat, perquam apposite ita pergit:
' Nunquam tamen obliviscar ad illam perfectionis absolutae speciem,
quam mente tantum videmus (r>)v iSiav tov kqXov), pervenire eamque
exsequi mortalibus negatum esse ; quocirca sequa et humana sint nostra
judicia de summorum poetarum erroribus et delictis.' — \jieque ctiorda']
Proponit duplex exemplum erroris non consulto aut judicii pravitate
commissi, sed potius instrumentis minus perfectis tribuendi, ut plerum-
que ipsi sermonis inopiae. — [minabitur^ ' minabitur ferire, quo eum
sagittarii oculus manusque dirigit.'
353 — 356. \_Quid ergo est ?J ' Verum, ut video,' inquit, 'justissima
hac excusatione abuti possunt etiam mali poetae, quorum defensioni
jamjam occurram. At si futiiis scriptor eadem purgatione uteretur,
illico refutandus erit.' — [scriptor librarius^ ' servus, qui libros describit
vel domino litterato vel bibliopolae.' — [_peccat ideni^ pro vulgari, ' in
eodem peccat,' ' idem peccatum semper committit.' Sic etiam Cic. de
N. D. 1, 12, Xenophon eadem fere peccat. — [oberrat^ ' qui in eadem
chorda pollice tangenda eundem semper errorem committit.'
357 — 360. [muUum cessal^ ' propter negligentiam officio suo non
satisfacit,' ut Epp. 2, 2, 14, Semel hic cessavit. — [Choerilus'] Epp. 2,
1, 232. " Choerilus, qui gesta Alexandri describens septem tantura
versus laudabiles fecit ; cui Alexander fertur dixisse, malle se Ther-
siten Homeri esse quam hujus Achillem. Alexander autem pactus
cum eo, ut si bonum faceret versum, aureo numismate donaretur, si
malum, colapho feriretur, ille saepius male scribendo colaphis necatus
est." Comm. Cr. Sed de insulsis his Scholiastarum narratiunculis tu
confer Naekii Choerilum, pp. 36. 206, 207- — [Indignorl ' iEgerrime
item fero, quandocunque in Homero vitium aliquod animadverto, quia
eum his prorsus exeniptum cuperem. Attamen ita Honierum mecum
ipse excuso niiranduni non esse, si vel summus poeta in poematis tam
longis interduni, sed raro, cesset.' — [Dormitat~\ Refer ad dia<l)ioviag
ac miras illas difficultates, quae Xvffiai praesertim Alexandrinorum ori-
ginem dederunt, atque ad ea omnia, quae propter nimiam scilicet
simplicitatem vel propter morura ac sentiendi discrepantiam displice-
bant Alexandrinis et Romanis horum judicium plerumque secutis.
361 — 365. [ Ut pictura, poesis~} Antiqua est comparatio, saepe prave
O
290 INTERPRETATIO. [epist.
intellecta. Phitarch. de Gloria Athen. p. 346, F. : "0 '2ino)viSjjg tjjv
fxiv ^oiypa^iai' iTOfqaiv ani)vw(jav 'Trpocrtiyoptvev, rijv Se Troirjaiv
^wypa^iav XaXovffav. — [abstesl videtur aVaS Xtyofxtvov, unde cor-
ruptelae adstcs, absis; formatum est ad analogiam v. a(pi(TTafiat, sed
propter sonnm asperiorem praeterea raro aut nunquam usurpatum. —
\_Heec amat obscnrum^ ' quae virtutibus quidem non caret, sed tamen
suo jure postulat partim, ne nimis diligenter investigentur loci minus
expoliti, partim ut (pavratriq, potius et miti quodam humanitatis sensu
eam amplectamur, quam subtili intellectus judicio subjiciamus.' —
\jargiitwn — actimen] keen discrimination.
366 — 369. [0 major'] ' L. Piso.' Acr. — [Tolle memor'] Excidunt
loquenti verba ; qui ea in mentem suam recipit, veluti tdllit {to take
up). — [certis'\ ' quibusdam,' non ' definitis.'
371 — 373. [MessalcB] Est notus ille M. Valerius Messala Corvinus,
Tibulli fautor. Seneca Controv. 2, 12, Fiiit Messala exactissimi ingenii
in omnes quidem studiorum partes, Latini tUique sermonis ohservator
diligentissimus. Exiat pro Pythodoro oratio disertissima. — A. Cas-
cellius, clarissimus jurisconsultus, homo dicax ac facetus (Macrob. Sat.
2, 6), et clarus Bene dictorum libro, vir juris civilis scientid clarus
fuit jam triumvirorum tempore a. u. c. 712, teste Val. Max. 6, 2, 1,
admodum igitur senex eo anno quo hic liber scriptus est. — \_Non
homines, non di"] Cic. ad Fam. 1,9: dis liominibusque approhantibus.
Liv. 3, 17. 40, 12, cui formulae Trapd TzpoaSoKiav addit: non conces-
sere colutnnce, eiBdem, quae Sat. 1, 4, 71) vocantur pilo', ante biblio-
polarum tabernas ; quibus columnis librorum venalium indices affige-
bantur. — ' Etiam columnas illas inanimatas pudet mediocrium poe-
larum et horum nomina sibi affigi indignantur non secus atque iis
irati sunt di hominesque.' (Nullos videlicet reperiunt emptores.)
375, 376. [Sardo cum meUe'\ " Corsicum et Sardum mel pessimi
saporis est." Porph. — [duci^ 'poterat aeque hilariter produci coena
sine istis ■Kapkpyoig, quae, cum praepostera sunt, molestia afficiunt
convivas.'
379—383. [Ludere'} ' Quamvis haec (vv. 372—378) nemo negare
audeat, tamen nescio qua insania acti, imperiti permulti poesin exer-
cent.' Ceterum similis sententia est Epp. 2, 1, 114. — [campestribus']
' quibus utuntur hidentes in Campo Martio.' — [coroneB'\ ' spectatorum
catervae,' ut Epp. 1, 18, 64. — [Quidni] respondet unus ex isto malo-
rum poetarum grege : ' Quis niihi interdicet versus pangere, quum
sim liber, Hberis parentibus natus et, quod majus etiam est, eques
Romanus, sine ullo crimine, nunquam censorice severitatis notd inustus ?'
(Cic. Cluent. 46.) — [equestretn'} ' quum census sim quadringenties
sestertium,' (senatorii census dimidia parte.)
385 — 390. ITu'} ' Tu vero noli istorum similis esse; primum explora
te ipsum, utrum poeticam indolem tibi largita sit natura necne ; tum
consule amicos.' — [Invitd — Minervd'\ Cic. de Off. 1, 31: invitd, ut
aiunt, Minervd, id est, adversante et repugnante naturd. — [Id libi'\
Frequentius per relativa: 'quod luum judicium, quae tua mens est ;
pro tuo judicio, probe mihi noto.' — [Meeci] Sp. Maecius Tarpa ; de
quo vide Sat. 1, 10, 38. — [et nostras] ' qui vere tibi sum amicus ; '
sine ulla arrogantia dictum est. — [twnumque] ' Noli poematis tui edi-
AD PisoNEs.] INTERPRETATIO. 291
tionem praecipitare (Quinctil. Ep. ad Tryph. 1) ; sed per plures annos
retineatur in scrinio, quo traiiquillo animo elimare poema tuum possis.'
— [nescit^ Epp. 1, 18, 71) volat irrevocabile verbum.
391 — 394. E.^posito poesis fine atque artificio omni occultam avTi-
Qtaiv faciens adversus infelices illos poetas, veram ejus dignitatem
prasdicat a religionibus ac legibus per sacros vates primum constitulis,
quae simul est mythica poesis historia fortasse ex Neoptolemo hausta.
(vv. 391—401.) Cfr. Epp 2, I, \2Q.— [_SUvestres }w7nines'] Cfr. Sat.
1, 3, 99. — [saccr] Pluto non tam esse QtXov doiSov Homeri qiiam
Orphea rbv 6to\6yov, ut ab Aristotele appellatur, et Virgilio ^■En.
6, 645, Orpheus est Threicius sacerdos. — [inlerpresqiie deorum^ Rhesi
V. 943, Myorrypiftjv ci rwv dTroppi)Tu)v ^avdg 'ESti^tv 'Optptvg.
Aristoph. Ran. 1032, 'Op(ptvi; fiiv ydp TtXirdq 9' iifiiv KaTtcti^e
^ovitiv T dirtxKtQat. — [victa foedo~[ glandibus et ferina cruda. —
\deterruit'\ ' a tali foeditate acriter dehortatus est, donec ab ea desue-
facti essent.' — [Orpheus^ a quo poesis primordia Graeci repetere
solebant, etsi Linus praecessisse videbatur Orpheum. Prima ejus
mentio fieri videtur apud Ibycum Rel. p. 160 Schn., ovofiaKkvTOQ
'Op^Jj (vocat.) Pind. Pyth. 4, 176, i^ ' XiroWtovoQ Si (popjjiiKTdi;
doiCav TraTiip'EiioXtv tvaivrjTog 'Op^tvg. — [Jmphion] Od. 3, 11,2.
Epp. 1, 18, 41. (32 harum eclogg.)
396 — 400. [Fuit hcec sapientia^ Poetae, ut ait Piato in Lyside,
p. 214, tjfiiv utantp iraTiptg Trjc aoipiaQ tlai Kai iiytfiovtQ. — [Pub-
lica'] in quatuor genera hoc v. memorata omnes res partiebantur
Romani. — Concubitu vago^ promiscuo, sine connubio certo et stabili,
unde venerem incertam vocat Sat. 1,3,109. — [dare jura^ quum lex
matrimonii stabilis constitueretur. — [maritisl ' et viro et mulieri.' —
[ligno'\ " jEreis enim tabulis antiqui non sunt usi, sed roboreis. In
has incidebant leges, unde adhuc Athenis legum tabulae d^ovtg (et
Kvp(3tiQ) vocantur." Porphyr. — [Sic honor] ' Posteritas beneficia a
Lino, Orpheo, Musseo ceterisque sacris iilis deorum interpretibus
accepta grato animo agnoscens eos immortalitati consecravit.'
401 — 407. [Post hos^ A vatibus mythicis, quos di inspirarant, transit
ad historiam poesis verae apud Graecos, sed poeticam. — [Tyrteeuml
Notas de eo fabulas hic copiose narrant Scholiastae. — [sortes^ " Ora-
cula in primis Delphica dicit." Gloss. — [vitcB monstrata via^ poematis
didascalicis et gnomicis ; significat Hesiodum, Solonem, Theognidem,
&c. — [gratia regum'\ Sic Pindarus, Simonides, Bacchylides Hieronis,
Theronis alioruinque principum virorum favorem carminibus ambi-
verunt. — [ludusque] ' remissio et oblectatio animorum per poesin
scenicara in Dionysiis toIq Kar dypovQ mense Posideone (s. Decembri)
celebratis, quae simul operum rusticorum finem faciebant.' — [lyree
soUers\ ' artifex carminis lyrici.' — [cantor Jpollo] qui in multis sculp-
turis et nummis citharaedi habitu exprimitur.
408 — 411. [Nalura^ Brevi mox praecepturus, quomodo educandus
formandusque sit verus hic poeta, prius tangit qiiaestionem frequenter
ab antiquis institutam. Pindarus quidem naturae primas defevt Olymp.
2, 86, aoipoQ 6 TroXXd iiS<oQ <{>vq[' [laOovTtQ di Xdfipoi HayyXwaffiif,
KopaKtQ WQ, aKpavTU yapvtrov Aioq TrpoQ opvixa Otlov, Cum Ho-
ratio facit Cicero pro Archia 7» Ego contendo quum ad naturam eximiam
aique illustrem accesserit ratio queedam conformatioque doctrina, tum
02
292 INTERPRETATIO. [epist.
illHd nescio quid preBcIarum ac singulare solere existere. — [studium sine
divite vetid} ut est tota Calliniachi poesis. — [«;e?ia] Desunipta est
metaphora ab aiiri argentique venis in metaUis. — [poM;7] ' quid
raagni ac duratnri possit efficere.' — [^conjurai^ Freqiientius hac sig-
nificatione est v. conspirare ad intimam consensionem et conjunctionem
exprimendam.
412 — 417. [Q«« studel^l Paucis verbis educat poetam a teneris
unguiculis, ut oratorem Quinctilianus. ' Accurata,' inquit, ' educa-
tione ac praeparatione opus est futuro poetse,' quem cum cursore
Oiympico comparat. — [Pythia^ certamina, HvOavXriQ. — [^scabiesl
" Est imprecatio tracta a ludo puerili ; qui enim prseest currentibus
ad metam pueris, dicere solet : Qui primus ad metam venerit, is vicerit
eumque in uhias meas accipiam ; qui vero erit ultimus, occiipet eum
scabies, eum respuam ut scabiosum." Coinm. Cr. Puerilem iudi for-
mulam singulari venustate sectatus est, ut Epp. 1, I, 59 (51 harum
eclogg.): Rex eris, aiunt, Si recte facies. — [ia/ie] Non est, ' more
sani hominis et modeste,' ut volunt ; sed ' utique,' ex oratione recta
(' Sane fateor me nescire') in obliquam deflexum.
418 — 424 [f/<] ' Verum praeter permultorum levitatem et socor-
diam in studiis poeticis alterum quoque periculum minitantur poetis
in primis locupletibus assentatorum et adulatorum greges, qui patronos
suos falsis laudibus decipiunt. A talibus tu, Piso, tibi cave !' — [praco']
- qui magno clamore merces suas commendando emptores congregat et
allicit.' — [jubetl 'vel tacitus invitat homines viles ut apud virum
locupletem lucellum aliquod quasrant vel saltem mensain opiparam, etsi
nondum sciunt, utrum largus ille sit necne.' — [Dives agris} Versum
sibi placitum repetit ex Sat. 1, 2, 13, ut Sat. 1, 6, 74, et Epp. 1, 1, 56.
(49 harum eclogg.) — [Si verol 'Jam si noverunt assentatores divitem
illum etiam munificum esse, veluti globo facto ad eum concurrunt.' —
[mictum^ ' cibum, lautum convivium et tersum.' Acr, Est ut Epp.
1, 15, 44. (37 harum eclogg.) — [recte ponere'] ' Scite atque eleganter
apponere fercula.' — [levi] ' qui sine tali sponsore fide careret nec ab
alio pecuniam mutuam sumere posset.' — [atris] usurpatur de rebus
feralibus et de oinnibus, quae tristia sunt atque ingrata. Dictum
igitur est, ut atra> cura, Od. 4, 11, 35, h. 1. eae, qute e litibus
oriuntur. — [inter-noscere] ut Epp. 2, 2, 93, circum-spectemus. —
[beatus'] ' prorsus fortunatum se reputans et exultans laudibus, quibus
adulator eiim cumulat.'
428—436. [Pallescel super his'] ' de locis tragoediae tuae <po^tgolQ,
terrorem spirantibus, simulabit pallorem, iKTcXrj^iv ; maestas queri-
monias audiens flebit ; in aliis locis sublimibus summam iKffTaffiv
prodet e cathedra exiliens atque prae laetitia saltans.' — [qui conducti]
' omnes qui funus curant, designatores, tubicines, ii, qui majorum ima-
gines praeportant,' non solum praeficae, quas designat Kirchmanni et
Marklandi supervacanea conj. quee conducta. Lucil. p. 373, Hav.
mercede quee Conductes fient alieno in funere praficee, Multo et capillos
scindunt et clamant magis. — [Derisor] tlgwv, falsus laudator. —
[jmovetur] ' simulatam animi commotionem externis signis exprimere
conatur.' — [Reges] ut ssepe, locupletes. — [culullis] Od. 1, 31, 11,
pr. calicibus fictilibus. Timocles in Grotii Exc. p. 69.3, Ilara^w r
laov i<ry TTorjjpioie MtydXotf uTraaav Tr)v dXjjflttav ^pdaai. Grotius :
AD pisoNES.] INTERPRETATIO. 29^
Potans par pari urgebo viriim Magnis cutullis, verum ut omne enun-
tiet. — [^perspexisse^l ' penitus nosse vehementer cupiunt.' — [»«6 vulpe
latentes^ ' dolosi ac duplices.' Ruhnk. ad Tim. L. Pl. p. 214, Lips.
' T))v dKtDTTtKriv Trjv Traiwvpyiav. Notissimuni est Lysandri dictum,
oTrov j/ XtovTt) y.v} ifiKvilrai, irpocrpaTrTiov iKtX ti)v dXwiriKiiv.
'AXwTTjjC autem dicitur pro pelle vulpina, ut Xiuv pro pelle leo-
nina, &c.
437 — 443. [Qiiijictilio'] Assentatori nunc opponit imaginem sinceri
critici (vv. 433 — 452), et ut talem laudat Quinctilium Varum Cremo-
nensem, cujus mortem luget Od. 1, 24 (a. u. c. 730). — [jnale tornatos']
Copiose Fea refutavit Bentleium contendentem tornum et incudem esse
res diversas, quae conjungi non possint; neque vero vel unum apud
veteres scriptores locum exstare, quo torniis metallis elaborandis adhi-
beatur. Fea affert Vitruv. 10,12: Emboli masculi ex are, torno politi,
et instrumenta antiqua, ab ipso Romae visa. — Nulla autem repugnantia
est in vv. tornatos incudi reddere : nam si minus recte opus suum per-
fecisset artifex in nietalli ornamentis torno elaborandis, consentaneum
erat, ut in incude marculi ictibus omnia tollerentur, ut, quum rotun-
datum esset metallum, denuo torno includeretur. Ceterum nietaphora
est frequens: Plat. Phadr. p. 234, E., arpoyyvXa Kai dKpi^HtQ tKaoTa
Tuiv ovofiaTojv dTTOTtTopvivTai. Propert. 2, 34, 43, Incipejam angusto
versus includere torno. Conjectura autem natos significaret rem prorsus
fortuitam et ter natos inconcinne dictum videtur. — [vertere^ ab eo,
quod dicebant stilum vertere ; ' mutare et corrigere.' — [Quin — amares^
Si Quinctilius ipse hanc sententiam pronuntiasset, dixisset, Quin —
amas ; hic cum ejus cogitatio tantum significatur, Horatius utitur
conjunctivo. Alii minus apte expHcant : 'non impediebat te, quo
minus — amares.'
444 — 451. [inertes'} 'sine arte et gravitate factos.* Comm. Cr. In
primis significat otiosos, nihil dicentes, quod magnopere ad rem faciat.
— [incomptis'] ' minus elegantibus propter verba humilia et aKvpa.' —
[Traverso'\ ' obelo versiis initio apposito (id quod inest in v. adlinet, to
strike out, erase) significabit versum esse delendum.' — [Ambitiosa recidet
ornamenta~\ ' Figuras elocutionis et imagines propter id tantumniodo quse-
sitas, quo novitate et audacia placeant lectoribus, quum veritate careant,
recidi jubebit.' Epp. 2, 2, 122. (121 harum eclogg.) luxuriantia compescet.
— [■^rguet'\ ' Ipsa reprehensione clare demonstrabit hujusmodi amphi-
bolias vitandas esse.' — [mutanda'] Hoc refertur ad singula verba
eorumque ordinem ; de totis enim versibus corrigendis satis dixerat
vv. 444 — 446. — [Aristarchus'] ' Omnino erit alter Aristarchus,' cujus
ut summi critici nomen in proverbium abierat. Cic. ad Att. 1, 11,
mearum orationum tu Aristarchus es. — [non dicet'\ ' quocirca hic tam
severus criticus nunquam profecto dicet.' — [in nugis^ ' in rebus levi-
culis,' ut est unus alterve versiculus reprehensione dignus. ' At vero
hae ipsae nugae in causa erunt, ut amicus in eandem turpissimam famam
incidat, quae persecuta est etiam apud posteritatem Chcerilum, Bavium,
Maevium ; quod merito serium malum dici debet.' — [derisuni] ' a popu-
laribus suis explosum.'
452 — 455. In epilogo, ut solet (cfr. ad Epp. 2, 1, extr.), ridiculam
proponit imaginem poetae prorsus vesani et ab onmibus derisi (vv. 453
— 476.) — [morbus regius'\ morbus arquatus, iKTtpoQ, (^jaundice.)
294 INTERPRETATIO.
Cels. 3, 24 : Per omne tempus utendim est lusu, joco, ludis, lascivid, per
qute mens exhUaretur ; ob qua regius moibus dictus videtur. — \_fana-
ticus error] Flor. 3, 9, fanaticus furor, qualem in primis a Cybele
et Bellona sacerdotibus immitti putabant; unde in Inscriptt. m.
Lat. N. 2317: ex aede bei.lonaes pvlvinesis fanaticvs. —
[ Diana ] ' qu«, quos ira sua persequitur, lunaticos, (TiKr)viaKovq,
reddit.' Talium autem aegrotorum contactum, ne ipsi iisdem morbis
inficerentur, fugere solebant ; pueri contra lascivi eos contumeliosis
verbis lacessebant. — [incauti] saepe enim furiosi eos lapidibus fustibus-
que a se abigebant.
457 — 462. {sublimis'] ' inriaipog, elato et retrotracto capite circum-
cursans non sine arrogantia neque attentus ad ea, quae sub ejus pedibus
sunt.' — [ruclaturl ' versus et incanditos et insanos effutit.' — lauceps]
Similis exstat narratiuncula de Thalete apud Plat. in Theaeteto^ p. 174,
A. et Diog. Laert. 1, .34. — [longum^ Iliad. T. 81, fioKpbv av(nv. —
[/o cives] Similis formula opem invocandi est Porro Quirites. — [«o»
sit} imperative ut Sat. 2, 5, 94 (80 harum eclogg.), Non etiam sileas. —
\_Qui scis'] 'Quomodo scis, an contra quam tu opinaris, consulto se
prsecipitem in puteum projecerit ? quod consilium impedire non licet.'
In hujusmodi propositionibus nos convertimus ac si esset an non,
whether—not. Cfr. Od. 2, 4, 13.
462—467. [Sicuiique'] ' Et quidem talis insanise exeraplum omnibus
notura est, Empedoclis Agrigentini, inquam, poetse philosophi, cujus
interitum narrare placet.' Inter multiplicem famam de illius exitu
hsec quoque tradebatur, addita narratiuncula, unam ex ejus crepidis.
sereis vi flamm» rursus ejectam esse ex ^tnae cratere. Diog. Laert.
8^ 69. — [frigidus] quo dvTiOkrtfi v. ardentem notat illius stulticiam. —
[Sit jus] Kar eipojvtiav. ' Quoniam insaniunt, hoc jure sane sint,'
ikc, Gesnerus comparat Spartanorum decretum, KXaSo/xevioif t^Ecrra)
dffxnH^ovtiv. — [idem facit occidenti] Grseca conscr. 6 aKovTa crti^iDV
TavTO TTOUt r^> dTTOKTtivovri. — \_Nec semel hoc fecit] ' Nec semel
mortem sibi consciscere conatus est, semper taraen retractus ab iis,
qui invito succurrebant.'
Londini : librum typis descripserunt Gilbert et Rivington.
THE FOLLOWING SCHOOL BOOKS
(By the same Autlior)
HAVE BEEN LATELY PUBLISHED BY
J. G. F. & J. RIVINGTON,
ST. paul's CHURCH YARD, AND waterloo place, pall mall.
I.
A PRACTICAL INTRODUCTION to GREEK ACCIDENCE.
(With Easy Exercises, &c. &c.)
Price 5s. 6d. Second Edilion.
II.
A PRACTICAL INTRODUCTION to GREEK PROSE
CQMPGSITION.
Price 55. Qd. Fifth Edition.
[This Work, founded on the principles of imitation and frequent repetition,
consists of a Greek Syntax, in substance Buttinann's, and easy Sentences to be
translated into Greek, after given Examples, and ivith given VVords.]
III.
A PRACTICAL INTRODUCTION to LATIN PROSE
COMPOSITION.
Price 6s. Bd. Fiflh Edition.
[This 'Work and the preceding one are now used at all, or nearly all, the puhlic
schools.]
" Let him for further assistance consult Zumpfs Latin Grammar and the
valuable Latin Exercises of Arnold. These are works addressed to the under-
standing," &c. — Charler-House Lat. Grammar, p. 69.
PART II. Containing The Doctrine of Particles; with Voca-
bulary, an Antibarbarus, &c. In 8vo. Price 8s.
IV.
HENRY'S FIRST LATIN BOOK.
Price 3s. Fourth Edition.
[The ohject of this Work (which is founded on the principles of imitation and
frequent repetition) is to enable the pupil to do exercises from the first day of his
beginning his Accidence. It is recommended by the Oxford Diocesan Board of
Education, as a useful work for Middle or Comraercial Schools; and adopted at
the Nalional Societi/s Training College at Chelsea.]
V.
A SECOND LATIN BOOK and PRACTICAL GRAMMAR.
Intended as a Sequel to " Henry's First Latin Book."
In I2mo, price 4s,
[Used in the National Society's Training College, Chelsea.J
■VI.
A FIRST LATIN VERSE BOOK.
Intended as an easy Introduction to the Latin Hexameter and Pentameter.
In 12mo, price '2s.
WORKS PUBLISHED BY J. G. F. & J. RIVINGTON.
VII.
The ETON SYNTAX (in English and Latin),
With additional Rules, and copious Examples from Broder and others.
Price 3s. 6d. Second Edition.
The Fifth Edition of ECLOG.E OVIDIAN^ ;
With English Notes, &c.
Price 2s. 6d.
[This "Work is froiti the Fifth Part of the Lateinisches Elemeniarbuch of Pro-
fessors Jacobs and Doring, which has an immense circulation on the Continent
and in America.]
IX.
An ENGLISH GRAMMAR for CLASSICAL SCHOOLS ;
being A PllACTlCAL INTRODUCTION to ENGLISH PROSE
COMPOSITION. Second Edition. Price 4«. 6d.
[This Work is much enlarged, with the addition of a Syntax and a Course of
Exercises, constructed on a new principle.j
A PRACTICAL INTRODUCTION to LATIN VERSE
COMPOSITION. (With a Key.)
Price bs. 6d.
XI.
GROTEFEND'S MATERIALS for TRANSLATION
into LATIN. With Notes and Excursuses. Price 7*- ^d.
xit.
HISTORI^ ANTIQUiE EPITOME,
From Corneiius Nepos, Jiistin, &c. VViih English Notes, Rules for
Construing, Questions, Geographical Lists, &c.
Second Edition. Price 4s.
XIII.
ECLOGiE HORATIAN.E.
Pars I. CARMINA prope omnia continens.
Addita est Familiaris Interpretatio ex adnotationihus Mitscherlichii,
DoERiNGii, Orellii, aliorum excerpta.
In 12mo, price 5s.
The ITALIAN ANALYST ; or, the ESSENTIALS of
ITALIAN GRAMMAR,
and their Application in Parsing.
By the Rev. Henry Hamilton Arnold, B.A.
Price 3s. 6d.
DOEDERLEIN'S HAND-BOOK of LATIN SYNONYMES.
Translated by the Rev. H. H. ARNOLD, B.A.
Price Ts, 6d.
I
P L i.t- iij - ts^
UDiversity of Toronto
Library
DO NOT
REMOVE
THE
CARD
FROM
THIS
POCKET
Acme Library Card Pocket
LOWE-MARTIN CO. limited