Plantenga's België  

From The Art and Popular Culture Encyclopedia

Related e

Wikipedia Wiktionary Shop Featured: Rhombicuboctahedron by Leonardo da Vinci

Plantenga's België

INLEIDING.

1. Algemeene aanwijzingen.

Reisplannen. De hoofdzaak , waar het bij reizen steeds op aankomt , is dat men zooveel profitere als de beschikbare tijd en vooral het beschikbare geld maar eenigzins toelaten. Daartoe is het noodig , dat men vóór de afreize een bepaald reisplan vaststelle en zich daaraan zooveel mogelijk houde. Wat een plan de bataille is voor den veldheer , is een reisplan voor den reiziger of toerist. Deze moet weten welken weg hij op moet , welke merkwaardigheden hij te bezigtigen heeft in de plaatsen , die hij bezoekt , op welk tijdstip van den dag die bezigtiging het best kan geschieden , hoe veel tijd hij noodig heeft om van de eene plaats naar de andere te komen en door welk middel van vervoer dit moet plaats hebben ; hij moet bekend zijn met de vrachten , de prijzen in logementen , enz. Alsdan zal zijn uitstapje even gemakkelijk als aangenaam zijn ; hij zal niet noodig hebben de hulp van anderen - op den duur vrij kostbaar in te roepen , hij zal elk uur tot zijn genoegen besteden , niets ongezien laten en , wat voor vele reizigers eene hoofdzaak is , uitkomen met zijn reisgeld. Met behulp van dezen gids zal het , hopen wij , gemakkelijk vallen een zooda nig reisplan vast te stellen.

België is tegenwoordig zoodanig met spoorwegen doorsneden , dat de reiziger zelden in de noodzakelijkheid zal zijn om zich van een ander middel van vervoer te bedienen. In het midden des lands gekomen , heeft men zelfs naauwelijks meer noodig om rekening te houden van de afstanden tusschen de voornaamste plaatsen , vooral wanneer men , om zich van de eene plaats naar de andere te begeven , de eerste of de laatste uren van den dag besteedt.

Hij , die het land bezoekt , niet met het doel om zijne instellingen en zeden te bestuderen of om de archieven en bibliotheken te doorsnuffelen , maar eenvoudig met het oogmerk om de voornaamste steden en plaatsen te leeren kennen en wat mer noemt de merkwaardigheden te bezigtigen , kan gemakkelijk in zestien dagen tijds de reis door geheel België rmaken.

Wij geven hier het volgend plan voor een pleizier- reisje door België , dat evenwel , met dit boek en bij het nazien van de reizen op den inhoud , naar verkiezing verkort of verlengd en geheel of gedeeltelijk gewijzigd kan worden. a. Van Rotterdam naar Antwerpen . b. Antwerpen (. Gent d. e. Brugge en Ostende 11 · 1/2 dag , zie de le Reis, 11/2 1 3e N 23e BI 11/2 24e en 25e R Van Brugge over Kortrijk , Doornik en Bergen naar Brussel 27e , 31e, 32e en 33e f. 9. h. i. Brussel Het slagveld van Waterloo Mechelen en Leuven • Van Brussel naar Namen , Dinant en omstreken • Π lle 1 " 12e W " 6e en 7e H 13e of 14e of de 16e en de 15e 17 j. Van Namen naar Luik en Seraing • . 11/2 17e , 18e en 19e R k. Van Luik naar Chaudfontaine en Spa • 11/2 " 20e en 21e Η 1. Van Luik naar Maastricht 112 22e Hij die alleen het schoonste gedeelte van België wenscht te zien, reize direct den derden dag van Antwerpen over Mechelen naar Brussel, en late het hierboven onder c. d. en e. vermelde onbezocht. Hij kan dan Leuven en Mechelen zien , wanneer hij van Luik REISBENOODIGDHEDEN. 11

of van Maastricht over Brussel en Antwerpen naar het Vaderland terugkeert. Die met de reis door België een reisje langs een gedeelte van den Rijn wil verbinden , ga van Namen over Luxemburg en Trier naar Koblentz , of van Luik of van Maastricht over Aken naar Keulen of Dusseldorp en vervolgens langs den Rijn of over Kleef naar Nederland . Voor de reis in de Duitsche Rijnstreken raadplege men Plantenga's Rijn van Arnhem tot in Zwitserland. Reisbenoodigdheden. Veel bagage is kostbaar en altijd eene bron van verdriet of van grooten last voor den reiziger ; daar het hem gedurig met eene soort van menschen in aanraking brengt , die de reisgenoegens dikwijls niet verhoogen. Het is hem daarom bijzonder aan te raden, niet meer bagage meê te nemen dan hij zelf kan dragen , want met de zorg voor koffers en dergelijken gaat veel oponthoud gepaard , om van de onaangenaamheden en onkosten en van het gevaar , dat men loopt om het een of ander te verliezen , niet te gewagen. Een reiszak of handkoffertje , ter berging van een dubbel stel onderkleeding , een paar pantoffels en toilet- artikelen , een dunne stof of overjas en de onontbeerlijke parapluie zijn dan ook voldoende , en wil men al groote koffers meênemen , dan is 't het beste die in het hôtel te Antwerpen of te Brussel , waar men zijn' intrek neemt te laten staan en daaruit in een valies of reiszak over te pakken, wat men bij uitstapjes door het land volstrekt noodig heeft. Men kan ook zijne bagage , tegen betaling van 25 à 50 centimes , aan de goederen-kantoren der stations laten staan , wanneer men daar ter plaatse slechts eenige uren denkt te vertoeven. Men kan iedere 3 à 4 dagen laten wasschen , en geeft daartoe in het logement , waar men aankomt , het vuile linnen ' s middags of ' s avonds af , en ontvangt het reeds den volgenden morgen schoon terug . > Kosten en Muntspeciën. Omtrent de reiskosten valt hier moeijelijk eene berekening te maken ; elk toerist toch gaat daarin te rade met zijne finantieële krachten of verteert wat 12 KOSTEN EN MUNTSPECIEN. hij wil. Wat echter de noodzakelijke verteringen aangaat (buiten de transportkosten , waaromtrent men in het verdere van dit werk voldoende wordt ingelicht) , geven wij hier in hoofdzaak eenige aanwijzingen. De groote hôtels rekenen 2 francs voor logies , 1.50 fr. voor ontbijt (koffij of thee met brood en boter) , 3 à 4 fr. voor het diner , 1.50 fr. voor een halve flesch Bordeaux-wijn , 1 fr. voor bediening of service. De fooijen , die men te geven heeft bij het bezigtigen der merkwaardigheden , zullen gemiddeld niet hooger loopen dan tot 3 à 4 fr .; voeg daarbij 8 fr . voor de rijtuigen en kleine uitgaven , dan blijkt u , dat men zoo ten naasten bij 20 fr. kosten per dag heeft , wanneer men ten minste gewoon is hôtels van den eersten rang te verkiezen . Hij echter , die het meer burgerlijk gewend is , kan wel met de helft van die som toekomen. Men zal in dit werk , bij alle steden van eenige beteekenis , de logementen , ook die van minderen rang , vermeld vinden met opgave der prijzen , zoodat wij hem , die eene meer bepaalde berekening van kosten wil maken , daarheen kunnen verwijzen . Nog eene opmerking vin . de hier hare plaats : men kan in België niet à la carte souperen ; men bestelt eenvoudig een souper van 1.50 ( de laagste prijs in de groote hôtels) of 2 fr . , de keus der schotels aan den hôtel- houder overlatende ; al bestelde men een eenvoudig stuk brood , het wordt toch onder den naam van souper op de rekening uitgetrokken voor 1.50 fr. In restauratiën is het in den regel veel goedkooper een diner of souper van 2.50 fr. , 3 fr. , 4 fr. of meer te bestellen , dan zelf de geregten op de spijskaart te kiezen. In België rekent men even als in Frankrijk , Zwitserland en Noordelijk Italië , bij francs en centimes. De franc heeft 100 centimes en staat gelijk met 47 cents Hollandsch . Één gulden Hollandsch 2 franc 12 centimes. Zie verder de Munttafel achter in Plantenga's Taalgids voor reizigers. In bijna alle groote logementen , winkels en aan de spoorwegstations ont- PAS EN DOUANE. 13 > - vangt men Hollandsch zilver- en papieren geld , doch aan de stations met verlies. Het Belgische zilvergeld bestaat uit stukken van 5 , 21 , 2 , 1 enfr. (deze laatsten 20 centimes) ; ook het Fransche geld is overal tegen de volle waarde gangbaar. Het Fransche en andere goudgeld heeft eene wettige waarde gelijkstaande de kilogram fijn goud met 151 kilogr. fijn zilver. De billetten der banque nationale , opgerigt in 1850 (Brussel , rue Royale , 27) , alsmede het nog in omloop zijnde kleine aantal billetten der banque de Belgique (rue Neuve , 32) en der société générale pour favoriser l'industrie nationale ( Montagne du Parc , 3) hebben in het geheele rijk de volle waarde in zilver. Deze billetten zijn van 1000 , 500 , 100 , 50 en 20 fr. Pas en Douane. Alvorens de reis aan te vangen , zorge men voor een' pas ; bij uitstapjes van weinige dagen naar Antwerpen of Brussel is een binnenlandsche pas of , voor kooplieden , een patent geheel voldoende ; zulk een binnenlandsche pas is voor weinige stuivers verkrijgbaar. De buitenlandsche pas , die bij een langer verblijf gemakkelijk kan worden , kost f 4.90; voor twee of meer personen iets meer. Men moet den pas aanvragen aan het gemeentebestuur zijner woonplaats . hij wordt meestal reeds aan het eerste grenskantoor geviseerd , en men heeft er zeer weinig moeite mede. Een visa van den Belgischen ambassadeur wordt niet vereischt. Lastiger is de douane bij het onderzoeken der bagage; het is daarom zeer aan te raden , dat men aan de in den regel beleefde beambten behoorlijk aangifte doe van alle belastbare voorwerpen , die men bij zich heeft. Vrij van inkomende reg ten zijn reisbenoodigdheden , gedragen kleederen , circa 100 sigaren en een half Ned. pond tabak voor eigen gebruik. Middelen van vervoer. Wij hebben reeds gezegd , dat ge. heel België met spoorwegen doorsneden is , zoodat de spoorwagen het voornaamste middel van vervoer is. Ten einde zich te onderrigten omtrent de uren van vertrek en aankomst der 14 MIDDELEN VAN VERVOER. ― treinen , omtrent de directe correspondentie met de omringende landen , omtrent de transportkosten en al wat men verder heeft te weten , schaffe men zich het laatste nummer van Plantenga's officieele Reisgids der middelen van vervoer of van den Guide officiel des voyageurs sur tous les chemins de fer de Belgique enz. aan. Er zijn op alle spoorwegen drie klassen van rijtuigen ; de diligences (1ste klasse) zijn ruim en aan alle kanten van kussens voorzien ; de chars-à-banc ( 2de klasse) hebben naauwe , slecht opgevulde en geheel met paardenhaar bekleede banken ; de waggons (3de klasse) hebben houten banken en zijn aan beide zijden open , doch de passagiers zijn te laag gezeten om veel van het uitzigt te kunnen genieten ; van den anderen kant zijn zij daardoor een weinig beter beschut tegen wind en weder. Op de staatsbanen zijn de prijzen bepaald op 8 centimes per Ned. mijl voor de 1ste klasse , 6 centimes voor de 2de en 4 centimes voor de 3de klasse. De prijzen der maat. schappijen zijn ten naastenbij op den zelfden voet geregeld , maar de rijtuigen der maatschappijen zij over het geheel gemakkelijker ingerigt , dan die van het gouvernement. Het is niet geoorloofd in de wachtkamers of in de rijtuigen van de eerste en tweede klasse te rooken ; er zijn echter afzonderlijke rook- wagens , terwijl in alle rijtuigen der derde klasse gerookt mag worden. In iedere klasse van rijtuigen is een gedeelte afgezonderd voor alléén of slechts met kinderen reizende dames. De reizigers moeten zich minstens 10 minuten vóór het vertrek van den trein aan het station bevinden ; de bagage moet een kwart uur vóór het vertrek aan het goederen- kantoor bezorgd zijn. Men kan de goederen laten verzekeren , en wel tegen betaling , boven den vrachtprijs , van 10 centimes per 100 fr. der gedeclareerde waarde. Voorwerpen , minder dan 25 kilo wegende en die onder de banken kunnen geplaatst worden , zonder de overige reizigers te hinderen , mag men bij zich houden. Voor kinderen beneden de drie jaar behoeft niets betaald te worden , van 3 tot 8 jaar half- geld. Honden BRIEVEN EN ADRESSEN. 15 worden in den goederenwagen geplaatst en kosten evenveel van vracht als een reiziger in de 3de klasse . Voor het overige verwijzen wij naar Plantenga's officieële Reisgids der middelen van vervoer , welke voor 30 cents verkrijgbaar is. Bij de aankomst van elken trein staan aan het station omnibussen gereed om de reizigers naar hunne hôtels te voeren. De prijs is in den regel 50 centimes de persoon of 1 fr. met inbegrip der bagage. In den zomer geven de besturen der Rijn- en andere spoorwegen gelegenheid , om voor minder geld eene rondreis van grooteren of kleineren omvang te maken. Ofschoon goedkoop , is dit den reiziger voor genoegen niet aan te bevelen , om. dat men dan , zonder verlies , niet van den bepaalden tijd , route en spoor kan afwijken. De voornaamste stoomboot-diensten tusschen België en het buitenland zijn : Antwerpen- Rotterdam, Ostende- Dover , Antwer pen-Londen (langs Vlissingen) , Antwerpen- Hull , AntwerpenHamburg , Antwerpen- Keulen en Luik-Maastricht; er zijn voorts. binnenlandsche diensten tusschen Luik en Namen , tusschen Dinant en Namen , tusschen Luik en Seraing en tusschen Antwerpen en Tamise. De prijzen der diligences of postwagens is ongeveer 1 fr. per uur rijdens ; de diensten en prijzen zijn in dezen gids aangegeven. Brievenpost en Adressen. Niet juist wetende waar en wanneer in eene plaats te zullen logeren , is ' t het best zijne brieven te laten adresseren in de voornaamste plaatsen waar men beengaat , met de bijvoeging op het adres poste restante. In zulk eene plaats aankomende , begeve men zich met pas of ander herkenningsmiddel naar het postkantoor , en ontvangt de aangekomen brieven. Bij het vertrek uit die plaats verzoekt men aan het kantoor , om , ZOO er later nog brieven mogten komen , die op te zenden naar de plaats waarheen men zich begeeft. Het is in België gebruikelijk de binnenlandsche brieven met een postzegel te frankeren , ongefran- --- 16 TELEGRAFEN. keerd wordt de port met 10 centimes verhoogd. De zwaarte van een' aan enkel port onderhevigen brief mag 10 wigtjes niet te boven gaan , het bedrag der port is , even als in Nederland , naar den afstand 10 of 20 centimes , een brief uit geheel België naar Nederland kost naar de Belgische grensplaatsen in Nederland 30 of verder 40 centimes. In eene plaats iemand niet wetende wonen en geen adresboek vindende , is het in den regel ' t best , zich omtrent die woonplaats aan het postkantoor te laten inlichten , of op straat zijnde een policiebediende naar den weg te vragen. Adresboeken van de ingezetenen der groote steden vindt men aldaar in bijna ieder voornaam logement en koffijhuis . Ook bestaat in België een adresboek van het geheele land. Telegrafen. Over geheel België is een net van telegrafen aangebragt, die aan alle zijden met het buitenland in directe verbinding staan. De voorschriften van de grootte en inrigting der telegrammen en de uren dat de kantoren geopend zijn , zijn dezelfden als in Nederland. Bij slechts beperkte dagdienst (service limité) is zulks, op de plaats waar dat is , in dit boek aangegeven. De prijs van een telegram van twintig woorden is uit alle Belgische telegraaf- bureaux : naar eene plaats in België 1 franc , in Nederland 2 fr. , in het groothertogdom Luxemburg 2 fr. , in Franrijk 3 fr . De telegrammen , waarop het woord urgent geschreven staat , worden vóór alle anderen verzonden en betalen driemaal den prijs . Zij kunnen voor België en Nederland geschreven worden in het Hollandsch of Vlaamsch, en overigens in het Fransch , Duitsch of Engelsch. Logementen , Fooijen en Commissionairs. De voorname hôtels in de groote steden zijn over het algemeen zeer goed. Ook vindt men dáár onder die van minderen rang velen , waar tot een' veel matiger prijs dezelfde netheid , dezelfde goede zorgen , eene even goede tafel en hetzelfde comfort worden aan. getroffen. In kleinere plaatsen doet men altijd verstandig het voornaamste logement te nemen. Er bestaan in de groote hôtels LOGEMENTEN , FOOIJEN EN COMMISSIONAIRS. 17 twee leelijke gewoonten : vooreerst de vaststelling van een' tax voor de bediening (service) of het drinkgeld voor de bedienden , in plaats van dit aan het goedvinden van den reiziger over te laten ( dit gaat zóóver, dat voor het poetsen van een paar schoe nen of laarzen 1 fr. berekend wordt) ; ten tweede het heffen van die vreemdsoortige contributie , welke bij het reizend publiek onder den naam van bougie bekend is ; voor het gebruik namelijk van eene waskaars , die men gewoonlijk maar een' zeer korten tijd brandt , wordt 1 fr. en soms meer in rekening ge bragt. Als fooi aan de bedienden geeft men gewoonlijk 50 à 75 centimes per dag. In de meeste hôtels , vooral in die van den eersten rang , wordt voor de bediening (service) een post op de rekening uitgetrokken. Alsdan behoeft men geene fooijen meer te geven. Zijne laarzen plaatse de reiziger 's avonds buiten de kamer ; kleederen om schoon te maken geve hij liever ' s morgens. - Het zij vooral aangeraden om , bij een langer verblijf in een logement , zich om de twee of drie dagen de nota te laten geven , vermits men alsdan beter de naauwkeurigheid daarvan kan nagaan. Wanneer men des morgens vroeg vertrekken wil , vrage men den avond te voren de rekening , doch betale niet dan op het oogenblik van zijn vertrek ; men voldoe zijne schuld nooit zonder eene geschrevene en gespecificeerde opgave , ten einde abuizen of oneerlijkheden der bedienden te voorkomen . Heeft men aanmerking op de rekening te maken , dan wende men zich regtstreeks tot den hôtelhouder of wanneer deze , gelijk somtijds geschiedt , onzigtbaar is , tot den eersten bediende. Alvorens van deze algemeene aanwijzingen omtrent de logementen af te stappen , geven wij nog den raad om goed toe te zien , dat men droog linnen op zijn bed krijgt . Bij groote drukte , vooral in het schoone saizoen , wil het wel eens gebeuren , dat het bedlinnen nog vochtig is , hetgeen nadeel doen moet aan de gezondheid van hem, die van zoodanig bed gebruik maakt. - 18 LOGEMENTEN , FOOIJEN EN COMMISSIONAIRS. Waarschuwing. In den laatsten tijd heeft men in sommige logementen den regel ingevoerd , om de betaling der kamer niet te berekenen naar het getal nachten , maar naar de dagen die men er logeert , waardoor de dag van aankomst mede voor een volle 24 uur wordt berekend. De schrijver behoudt zich voor om de huizen , waar dusdanige praktijken worden beoefent , in zijne gidsen bekend te maken. Bij het bezoeken van kerken , musea en andere merkwaardigheden is het geven van fooijen aan den concierge , den koster , enz. verpligtend ; een enkel persoon kan volstaan met 50 centimes , twee of drie personen met één fr. , meerdere personen met eene verhooging naar evenredigheid . In sommige kerken echter zijn de kosters hebzucbtig genoeg om , bij de bezigtiging door vreemdelingen , voor niet minder dan 1 fr . tot geleide te verstrekken , en ofschoon men dit geleide missen kan in kerken , die alleen uit een architectonisch oogpunt belangrijk zijn , kan men er niet buiten , waar schilderstukken gevonden worden , vermits deze dikwijls met eene gordijn bedekt zijn of zich in zijkapellen bevinden , waarvan de deuren gesloten zijn . Waar het particuliere verzamelingen geldt , kan een enkel persoon niet wel minder dan 1 fr. geven. De kerken zijn gewoonlijk geopend van 6 ure des ochtends tot den middag ; de beste tijd echter om de daar aanwezige voortbrengselen der kunst te bezigtigen is na den middag , als wanneer er geene dienst is . De openbare schilderijen of andere verzamelingen zijn gewoonlijk voor het publiek toegankelijk van 10 of 11 ure des ochtends tot 3 of 4 ure des namiddags. Men zal wel doen zich daarbij van een' catalogus te voorzien , die in den regel aan ieder museum te verkrijgen zijn. Dit boekske heeft voornamelijk ten doel het lastig en kostbaar gezelschap van zoogenaamde commissionairs onnoodig te maken. Nogtans zijn in sommige gevallen , vooral wanneer men in een' zeer korten tijd heel veel wil zien , de diensten dier lieden niet te verwerpen. Men betaalt een' commissionair TAAL- EN LETTERKUNDE. 19 2 of 3 fr. voor een' halven , 4 à 5 fr. voor een' geheelen dag ; voor eene enkele boodschap fr. Beter echter is het nog , wanneer men haast wil maken , eene vigilante bij het uur te huren , en deze daar , waar men lang denkt te verto even , bijv. bij een museum of dergelijke , te ontslaan. De prijs dezer rijtuigen is in de groote steden van België 1.50 fr . voor het eerste en 1 fr. voor elk volgend uur. Taal- en Letterkunde. In België worden drie talen gesproken : het Vlaamsch , het Waalsch en het Fransch. Ofschoon art. 23 der Belgische Grondwet zegt , dat het gebruik der talen , die in België gesproken worden , facultatief is , praedo mineert nogtans het Fransch ; het is de taal van het hof , van het gouvernement , de taal , die bij de regtbanken , in de wetgevende kamers en bij het onderwijs gesproken wordt, kortom: de officieële taal. Niettemin heeft vooral in de laatste jaren het Vlaamsch , de nationale taal van de provinciën Limburg , Antwerpen , de beide Vlaanderens en van twee derde deel van Brabant , haren invloed krachtig weten uit te breiden. Als schrijftaal verschilt het Vlaamsch weinig of niet van het Hollandsch , en men is er zelfs op bedacht de kleine eigenaardigheden in de spelling , die het eenige verschil daarstellen , op te offeren , om eene volmaakte éénheid van taal voor de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden te verkrijgen. Moeijelijker echter zal het zijn om tot meerdere éénheid van stijl te geraken , al zijn taal en spelling dezelfde. Op den stijl der Vlaamsche schrijvers werkt te veel de invloed van het Fransch , dat in hunne kinderjaren den hoofdtoon voert bij het onderwijs. De Vlaamsche letterkunde heeft in de laatste jaren aanzien. lijke vorderingen gemaakt en verbroedert zich meer en meer met de Hollandsche. De meest gevierde Vlaamsche schrijver is Conscience , die ook in het buitenland als romanschrijver met lof bekend is ; de meest populaire dichter is Theodoor van Rijswyck , thans reeds overleden. Van de verdere schrij . vers en dichters , die zich een' gunstigen naam hebben ge- 20 BEELDENDE KUNSTEN. maakt : , noemen wij Prudens van Duyse , Dautzenberg , Nolet , Jan van Rijswyck , van Beers , R. en A. Snieders. Het Fransch is de moedertaal der bewoners van Henegouwen , van de provinciën Namen en Luik en van een deel van Brabant en Luxemburg. Onder de mindere standen in die streken , en hier en daar zelfs onder de meer beschaafden , wordt een patois gesproken , Waalsch genoemd , dat zeer moeijelijk verstaanbaar is voor den vreemdeling ; de meeste gelijkenis heeft dit dialect met de boerentaal , die in het Noorden van Frankrijk gesproken wordt. In een klein gedeelte van de provincie Luxemburg wordt plat Duitsch gesproken. De scheidingslijn tusschen de Vlaamsche en Waalsche talen trekke men van af de Maas tusschen Luik en Maastricht over Jodoigne, Wavre , Waterloo , Lessines , en verder Zuidwaarts langs Kortrijk naar Duinkerken in Frankrijk. De bevolking van Brussel is voor meer dan de helft Vlaamsch. - De meeste dagbladen , die in België verschijnen , ook het officieële blad (le Moniteur Belge) worden in de Fransche taal geschreven ; de Indépendance Belge is daaronder het voornaamste. Er worden echter ook verscheidene couranten in de Vlaamsche taal uitgegeven , waarvan het Antwerpsche Handelsblad het meest gelezen wordt. Ook op het tooneel doet het Vlaamsch zich tegenweordig gelden : in Brussel , Ant. werpen , Gent , enz. bestaan tooneelgezelschappen , die in deze taal voorstellingen geven. Ofschoon de kennis der Fransche taal den reiziger meer genoegen zal verschaffen , is zulks toch in België geen noodzakelijk vereischte ; de Nederlander , die alléén zijne moedertaal verstaat , kan er zich daarom zeer wel op zijn gemak bevinden , vooral wanneer hij zich ten overvloede voorziet van Plantenga's Taalgids voor reizigers , in vorm , grootte en prijs gelijk aan dezen gids. G Beeldende kunsten. Schilderkunst. De roem der Vlaamsche school is reeds van oude dagteekening. De hooge trap van rijkdom en magt , welken de Vlaamsche gewesten in de mid- SCHILDERKUNST. 21 deneeuwen bereikten , gaf aan de teeken- en schilderkunst eene groote vlugt ; in het bijzonder werd zij begunstigd door den voorspoed , dien zekere takken van nijverheid , naauw aan de schoone kunsten verbonden , genoten , zooals het maken van tapijtwerk , het borduren en de goud- en zilversmederij. In het Noorden van Italië hadden dezelfde oorzaken dezelfde gevolgen opgeleverd. Het waren de gebroeders Huibert en Jan van Eyck , die den roem der Vlaamsche schilderkunst grondvesten. Deze kunstenaars , wier werken nog heden ten dage de bewondering van kenners wegdragen , zagen omstreeks 1366 en 1370 het levenslicht in het stadje Maaseyk (zie Plantenga's Nederland, de 42° Reis) , tusschen Maastricht en Roermond gelegen , doch vestigden zich later te Gent. De jongste is ook bekend onder den naam van Jan van Brugge , doordien hij , na den dood zijns broeders in 1426, te Brugge woonde. Het voornaamste schilderstuk , door de gebroeders van Eyck vervaardigd , is de beroemde Agnus Dei in de St. Bavo's kerk te Gent ; de overige voortbrengselen. van hun penseel zijn niet talrijk. Van hunne leerlingen verdienen vooral genoemd te worden : Roger van der Weyden , Gerard Meeren en Hugo van der Goes. De voortreffelijkste navolger nogtans van de van Eycks was Jan Memling of Hemling (ook bekend onder den naam van Jan Flamingo) , die zijne opleiding ontving van van der Weyden. Deze kunstenaar wist zelfs in meer dan één opzigt de van Eycks voorbij te streven hij verstond inzonderheid de kunst om partij te trekken van de licht- effecten , terwijl zijne werken zich onderscheiden door fijnheid van koloriet , ernst van denkbeelden en re. gelmatigheid in de groeperingen. Men vindt de meeste zijner schilderstukken in het St. Jans-hospitaal en in de akademie te Brugge. Sommigen onderscheiden van de Vlaamsche school nog eene Brabantsche school , als de grondlegger van welke laatste school zij den beroemden Antwerpenaar Quintijn Matsys be schouwen. Deze groote kunstenaar , die zijne maatschappelijke België. 2 22 SCHILDERKUNST. loopbaan als smid aanving , leefde in het laatst der vijftiende en het begin der zestiende eeuw; zijne meesterstukken bevinden zich in de akademie te Antwerpen en in de St. Pieterskerk te Leuven. Ten tijde van dezen meester openbaarde zich in de voortbrengselen der Belgische schilderkunst eene rigting , die sterk overhelde naar de Italiaansche school , zonder nogtans het nationale karakter geheel te verloochenen. Onder de schilders , die deze rigting waren toegedaan , hebben zich in de eerste plaats beroemd gemaakt : Barend van Brussel (eigentlijk genaamd van Orley) , een leerling van Raphaël , wiens meeste werken hij , naar men wil , hielp zamenstellen ; op het museum te Brussel , in de St. Jacobskerk te Antwerpen en in de kerk van St. Sauveur te Brugge vindt men van hem tien uitmuntende stukken. Verder : Jan Gossaert , ook Mabuse of Jan van Maubeuge genoemd ; Michiel Coxcie (van wien onder anderen eene uitmuntende copie bestaat van het groote schilderstuk van van Eyck) ; Martijn van Veen , genaamd Heemskerk ; Jan Schoreel en Lancelot Blondeel ; maar nog sterker komt deze rigting uit in de werken van Frans Floris , gewoonlijk Frans de Vriendt genoemd , aan wien men den roemruchtigen bijnaam van „ de Vlaamsche Raphaël" gegeven heeft ; zijn voornaamste schilderstuk is de val der Engelen , op het museum te Antwerpen , waar men nog twee andere stukken van zijne hand vindt . In rijkdom van koloriet , in gloed en juistheid van teekening werd hij nog overtroffen door zijn' leerling Martijn de Vos , van wien hetzelfde museum elf schilderstukken bezit. Door dezen kunstenaar werd Rubens' leermeester , Otto van Veen , gevormd. Van Veen , in 1556 te Leyden geboren en overleden te Brussel in 1634 , heeft zijn naam hoofdzakelijk vereeuwigd door een uitmuntend stuk , den Heiligen Lucas voor den pro- consul voorstellende , en op het museum te Antwerpen geplaatst. Reeds vroeger had het landschap zich van de historie losge. maakt, en had het vooral in Joachim Patenier en in Hendrik met de Bles , ook Civetta genoemd , voortreffelijke vertegenwoordigers SCHILDERKUNST. 23 gevonden. Thans zag men een nieuw genre van schilderkunst zich ontwikkelen. Men begon namelijk kleine gebeurtenissen uit het dagelijksche leven voor te stellen of aan dichterlijke fantasiën een vorm op het doek te geven. Deze schilderstukjes , die men gewoon is met de technische benaming van genrestukken aan te duiden , hebben als voornaamste verdienste , dat zij zich kenmerken door eene onberispelijke materiëele uitvoering en door waarheid van teekening en koloriet , gepaard aan eene volmaakte juistheid van licht- en luchtperspectief. Het is inzonderheid de Hollandsche school , die zich in het genreschilderen onderscheiden heeft , maar ook de Vlaamsche of Brabantsche school mag roemen op een tal van uitstekende beoefenaars van dezen tak der kunst. Wij hebben slechts te noemen de drie Breughels [ namelijk : Pieter Breughel , bijgenaamd Breughel de boer , zijn zoon Pieter Breughel , bijgenaamd de helsche Breughel (om zijne voorliefde voor voorstellingen uit het rijk der duisternis) en Jan Breughel , bijgenaamd Breughel van fluweel ] en de beide Teniersen , vader en zoon , gevormd onder de leiding van Rubens ; het was vooral de jonge Teniers , wiens geniaal penseel het genre- schilderen wist te verheffen tot eene vroeger in de Belgische school ongekende hoogte. Wij hebben den naam genoemd van Rubens. Het is deze meester , die van alle schilders , waarop België ooit heeft mogen roemen , het eerst genoemd behoort te worden . Zijn lof heeft de geheele wereld vervuld . Hij aanschouwde het leverslicht in 1577 te Keulen , ofschoon zijne ouders te Antwerpen te huis behoorden , waar zij dan ook in 1588 terugkeerden en waar de groote meester in 1640 den tol aan de natuur betaalde. Zijne beste werken vindt men in de cathedraal te Antwerpen en in het Rubens-museum aldaar. Zijn meesterstuk is de kruisafneming , en versiert de genoemde hoofdkerk. Te Antwerpen vindt men ook nog in de St. Jacobskapel en in de Augustijner- 24 SCHILDERKUNST. kerk voortbrengselen van dezen uitstekenden kunstenaar. Rubens was niet alleen groot als historieschilder , maar ook zijne landschappen zijn hoogst belangrijk en zijne portretten vol waarheid en frischheid , gepaard aan eene uitmuntende uitvoering in de bijzonderheden. De meest beroemde leerling van Rubens was Anton van Dyck (geboren te Antwerpen in 1599 , overleden te Londen. in 1641) , wiens eerste voortbrengselen wel eene al te groote zucht om den meester na te bootsen , verraadden , maar die later , toen hij zich meer naar de Italiaansche school gevormd had , eene eigen vlugt nam en zich onderscheidde door een even oorspronkelijk als rijk talent. Van Dyck heeft zich vooral als portretschilder een grooten naam gemaakt ; zijne bewonderenswaardige portretten zijn door de graveerstift talrijk vermenigvuldigd. Van de werken van van Dyck , die zich nog in België bevinden , bezitten de steden Antwerpen en Gent de voornaamste stukken ; het museum in eerstgenoemde plaats telt zes zijner schilderijen . Van de talrijke leerlingen , door Rubens gevormd , stippen wij nog de namen aan van Jacob Jordaens van Antwerpen ( 1594-1678) , die schitterde door zijne flinke teekening en netheid van compositie ; Gerard Seghers of Zegers , mede van Antwerpen ( 1589—1651 ) , en zijn broeder Daniël , de bloemenschilder (1590-1660) ; Caspard de Craeyer (1582-1669) en Nicolaas Roose , bijgenaamd Liemackere (1575-1636) ; van beide laatstgenoemden vindt men in de kerk van St. Bavo te Gent eenige merkwaardige schilderstukken. Verder hebben zich nog naar Rubens gevormd : Abraham Janssens (1569-1650) , Pieter Neefs de oude (1570—1639) , Frans Snyders ( 1579-1657) , Paul Brill ( 1554-1626) en Jan Erasmus Quellyn de jonge ( 1629-1715) , wiens meesterstuk zich in het museum te Antwerpen bevindt. ― Na Quellyn werd er een toenemend verval in de Vlaamsche schilderschool merkbaar ; België werd geheel beheerscht door den Franschen invloed. Dayid van Parijs (overleden te Brussel in 1835) re- SCHILDERKUNST. 23 geerde als absoluut meester op het gebied der schoone kunsten. Zijne rigting en zijne methode werden in België voornamelijk vertegenwoordigd door zijn' leerling Joseph Paelinck van Gent ( 1781-1839) . Alleen Andreas Lens ( 1740-1822) wist zich een weinig boven den slechten smaak van zijnen tijd te verheffen ; hij verdient wel de lofspraak , die in zijn graf schrift staat : „ de hersteller der schilderkunst in België." Zijne Maria Boodschap , in de kerk van St. Michel te Gent , is een zeer merkwaardig kunststuk. Zijn opvolger , Ignatius van Bree (1773-1839) , directeur der Antwerpsche Akademie , wist zich , vooral in den laatsten tijd , geheel van den Franschen invloed vrij te maken. Zoodanig was de toestand der kunst , toen de omwenteling van 1830 uitbrak. Omstreeks 1430 was Jan van Eyck op het toppunt van zijnen roem ; omstreeks 1630 vervaardigde Rubens zijne meesterstukken. Het jaar 1830 werd op zijne beurt het punt van uitgang van een nieuw tijdperk in de Belgische schilderschool. De directeur der Akademie van schoone kunsten te Brussel , Navez , geboren in 1787 , had langen tijd deze hervorming voorbereid , maar de eigenlijke datum dezer wedergeboorte der kunst dagteekent van het tijdstip , waarop het publiek werd toegelaten om op de tentoonstelling te Brussel in Augustus 1830 een groot historisch doek te bewonderen , voorstellende de zelfopoffering van den burgemeester van der Werff tijdens het beleg van Leyden , en vervaardigd door Gustaaf Wappers (geboren in 1803). Dit kunststuk , dat zich thans op het stadhuis te Leyden bevindt , werd spoedig door andere kapitale werken van dezen meester gevolgd , waardoor zijne vorderingen in de kunst in het schoonste licht kwamen Met Wappers , en onder den invloed van zijn talent , rigtten zijne landgenooten zich op nieuw naar de groote modellen der 16e eeuw , en het gevolg daarvan is geweest , dat de nieuwe Belgische school thans in alle genres zulke uitmuntende voortbrengselen levert , dat zij een' eersten rang in de hedendaagsche 26 BOUWKUNST. kunstwereld inneemt. De jaarlijksche tentoonstellingen , welke beurtelings te Brussel , te Gent en te Antwerpen worden gehouden , kunnen daarvan getuigen. De historiestukken van Wappers , van Nicaise de Keyser , van de Bièfve , van Gallait , van de Braekeleer , de uitmuntende dieren van Verboeckhoven , de landschappen van P. Hellemans en anderen , zijn op ééne lijn te plaatsen met de beste voortbrengselen uit andere landen. Deze namen roepen den roemrijken tijd van Rubens en van Dyck in het geheugen terug en de nieuwe Belgische school heeft zeer zeker eene heerlijke toekomst te wachten , vermits het meerendeel harer coryphaeën zich nog in de kracht des levens bevinden , en rondom zich een groot aantal uitstekende talenten gevormd hebben , waarvan velen , zooals de Block, Dijckmans en H. Leys , reeds de blikken van den vreemdeling tot zich trekken. Bouwkunst. De Belgische provinciën hebben eerst omstreeks bet midden der 14e eeuw eenige staatkundige beteekenis ver kregen. Van dáár , dat de monumenten van de Romaansche en Byzantijnsche periode , en voornamelijk de godsdienstige gebouwen uit het eerste tijdvak van dien stijl , er veel zeldzamer zijn dan in het naburige Frankrijk en Duitschland. Hetgeen er nog van bestaat , is voor het meerendeel met groote veranderingen , en tevens lomp en arm aan versieringen. De merkwaardigste overblijfselen zijn de ruïnen der abdij van St. Bavo te Gent , de oudste deelen van de kerk St. Jacques te Luik en vooral de hoofdkerk van Doornik. De gebouwen uit het eerste tijdvak van den kruisbogenstijl (13e eeuw) kunnen evenmin in vergelijking komen met de monumenten van gelijken ouderdom in Frankrijk en Duitschland. Het meest beroemde monument uit de 15e eeuw is de domkerk van Antwerpen. Inwendig is deze tempel van een grootsch en schoon aanzien ; ook de toren is een meesterstuk van bouwkunst. De verdere voornaamste gebouwen , die den kruisbogenstijl vertegenwoordigen , zijn de kerk van Ste. Gudule te Brussel (vooral het groote BOUWKUNST. 27 portaal en de beide vierhoekige torens boven het schip) , de kerk van St. Pierre te Leuven , die van St. Martin te Hal , van Ste. Waudru te Bergen , van St. Sauveur te Brugge enz. Een groot gedeelte der schoone bouwkunstige gedenkteekenen van België , zoo godsdienstige als burgerlijke , behoort tot den derden kruisbogenstijl ; de voornaamste daaronder zijn het voormalige paleis van den prins- bisschop van Luik , het stadhuis van Gent , de voorgevel der kapel van het Heilige- Bloed te Brugge enz. De veelvoudige betrekkingen , door de schilderscholen en den handel tusschen de Nederlanden en Italië daargesteld , hadden ten gevolge , dat de renaissance- stijl reeds vroeg in België bekend werd , en de rijkdom des lands deed weldra groote werken tot stand brengen , die nog heden ten dage onze bewondering tot zich trekken , gelijk bijv. de kerk van St. Charles Borromée te Antwerpen. De voortbrengselen der burgerlijke bouwkunst in de middeneeuwen , welke men in grooten getale in België vindt , onder. scheiden zich door zooveel schoonheid , rijkdom en pracht , als Den schaars elders vindt. De Belgische gemeenten genoten dan ook in de middeneeuwen eene magt , een rijkdom en voorspoed , die zich noodzakelijk moesten openbaren in de instel lingen , bestemd om het politieke leven , de maatschappelijke betrekkingen , het industrieel en handelsbedrijf der Brabantsche en Vlaamsche burgers te bevorderen ; van dáár die groote verscheidenheid van stadhuizen , gildehuizen , hallen , poorten enz. Het is in de burgerlijke gebouwen dat de Gothische kunst der 15e eeuw zich in België van de schitterendste en zuiverste zijde heeft doen kennen. Het prachtigste en bevalligste stad. huis is ontegenzeggelijk dat van Leuven ; die van Brussel en Yperen zijn op grootsche schaal gebouwd ; eindelijk hebben ook nog die van Gent , Brugge, Audenaarden en Bergen , of schoon zij voor de zooeven genoemden moeten onderdoen , hunne eigenaardige schoonheid. In den bouw van burgerwoningen hebben de Belgen ten allen tijde een bewijs gegeven van practi. 28 GESCHIEDENIS. schen zin en goeden smaak. In Brugge , in Antwerpen en in de meeste kleine steden vindt men een groot aantal huizen , die uit de 15 en 16e eeuw dagteekenen . Geschiedenis en Statistiek. Door hare ligging tusschen Duitschland en Frankrijk is België meermalen de twistappel en het slagveld van Europa geweest , zoodat de geschiedenis er bij bijna iedere schrede van belangwekkende daden heeft te verhalen , terwijl op bijna iedere plaats die men bezoekt bloedige tooneelen hebben plaats gevonden. De landen , die thans het koningrijk België vormen , werden allereerst bewoond door volksstammen , uit het Oosten afkomstig en bekend onder den naam van Galaten , Kelten of Galliërs . Drie eeuwen vóór onze tijdrekening werden deze volken verdrongen door een' Germaanschen volksstam , Belgen geheeten , die den Rijn overtrokken en zich van deze landstreek meester maakten , waaraan zij den naam België gaven. In het jaar 57 vóór C. begon Julius Cesar eene reeks van veroveringen in Gallië , welke weldra alle provinciën , door de Belgen bewoond , onder de Romeinsche heerschappij bragten. Deze overheersching duurde tot in het begin der 5. eeuw , als wanneer de Salische Franken het land op de Romeinen veroverden. In de 9e eeuw maakte het een deel uit van het rijk van Karel den Groote , maar onder zijne opvolgers werd het grondgebied verdeeld onder verschillende vorsten , en op die wijze ontstonden de graafschappen Vlaanderen , Artois , Henegouwen en Namen , de hertogdommen Brabant en Limburg , het prinsdom Luik , het markgraafschap Antwerpen en de heerlijkheid Mechelen. Achtereenvolgens kwamen deze verschillende staten , ten gevolge van huwelijken en door aankoop , erfmaking of verovering , aan de hertogen van Bourgondië , en schonken door hunnen rijkdom en de belangrijkheid van hunnen handel luister en magt aan dit vorstenhuis . Na den dood van Karel den Stoute , den laatsten hertog van Bourgondië , en door het hu welijk zijner dochter Maria met den aartshertog Maximiliaan GESCHIEDENIS. 29 - gingen de Belgische landen , met uitzondering van Luik , aan het Oostenrijksche huis over. Philips de Schoone , zoon en opvolger van Maria , werd door zijn huwelijk met Johanna van Castilie koning van Castilië. Hij liet bij zijnen dood , in 1506 , zoowel de kroon van Spanje als de heerschappij over alle Nederlanden , na aan zijn' beroemden zoon Karel V. Onder Karel's zoon Filips II stonden de Nederlanden tegen de Spaansche heerschappij op , doch terwijl de Noordelijke deelen dezer landen zich vrijvochten , vervielen de Zuidelijke het tegenwoor. dige België op nieuw onder het Spaansche juk. Na den vrede van Rastadt maakten zij , onder den naam van Oosten. rijksche Nederlanden, een deel uit van den Oostenrijkschen keizerstaat , aan welken zij zich in 1789 weder onttrokken , om eene soort van gemeenebest te vormen. Deze onafhankelijkheid duurde slechts één jaar, en weder kwamen de Belgische provincien onder het Oostenrijksche bestuur , om spoedig daarna bij het Fransche keizerrijk te worden ingelijfd . Na den val van Napoleon I werd België hereenigd met de Noordelijke provinciën der Nederlanden , onder het bestuur van koning Willem I van Oranje. Aan deze vereeniging kwam de omwenteling van 1830 een einde maken , en nadat Lodewijk Philips , koning der Franschen , geweigerd had de opdragt der regering over België aan zijnen tweeden zoon , den hertog van Nemours , goed te keuren , werd prins Leopold van Saxen- Coburg den 4 Junij 1831 tot koning gekozen van den nieuwen staat , die zich onder vrijzinnige instellingen snel ontwikkelde en thans eene eervolle plaats onder de staten van Europa inneemt. Koning Leopold I , geboren den 16den December 1790 , is twee malen gehuwd geweest , eerstelijk met Charlotte , dochter van George IV van Engeland (welke prinses in 1817 overleed ) , en vervolgens , den 9den Augustus 1832 , met Louise († 1850) , dochter van koning Lodewijk Philips. Alleen uit dit laatste huwelijk heeft koning Leopold kinderen , waarvan de oudste , Leopold hertog van Brabant, in 1835 geboren en in 1853 30 STATISTIEK. gehuwd is met de Oostenrijksche aartshertogin Maria, wier oudste zoon den titel voert van graaf van Henegouwen. De tweede zoon van den koning : Philippus , geboren in 1837 , is de graaf van Vlaanderen ; het derde kind is de prinses Charlotte , geboren in 1840 , sedert 1857 gehuwd met Ferdinand Maximi. liaan , broeder van den keizer van Oostenrijk , en sedert 1864 keizer van Mexico. De oppervlakte des lands beslaat 2,945,593 bunders of 536,000 geogr. mijlen . België wordt begrensd ten Noorden door het Koningrijk der Nederlanden , ten Oosten door de Rijn-provincien en het groothertogdom Luxemburg , ten Zuiden door Frankrijk en ten Westen door de Noordzee. Het rijk is in negen provincien verdeeld , te weten : Antwerpen (hoofdstad Antwerpen) , Brabant (hfdst. Brussel) , West- Vlaanderen (hfdst. Brügge) , Oost- Vlaanderen (hfdst. Gent) , Henegouwen (hfdst. Bergen) , Luik ( bfdst. Luik) , Limburg (hfdst. Hasselt) , Luxemburg (hfdst . Arlon) en Namen (hfdst. Namen). De bevolking van België bedraagt tusschen de 4 en 5 millioen zielen of dooreen op iedere geopraphische mijl 8715 bewoners (in Nederland heeft men 5549 inw. op dezelfde uitgestrektheid) , die , op ongeveer 12,000 na , allen de RoomschKatholieke godsdienst belijden. Men heeft Protestantsche gemeenten te Antwerpen , Brussel , Gent , Maria- Hoorebeke , Dour , Paturages , Doornik, Rougy , Charleroi , Luik , Spa en Verviers. De kerkelijke verdeeling is aldus , één aartsbisdom (Mechelen) en vijf bisdommen (Luik , Namen , Doornik , Gent en Brugge). Als militaire staat is België in vier divisien verdeeld . Het Belgische wapen is de Brabantsche leeuw van goud op een zwart veld , met de spreuk : l'Union fait la force (een. dragt maakt magt) ; de nationale kleuren zijn rood , geel en zwart , regtlijnig (gelijk de Fransche) naast elkander ; dit zijn de oude kleuren van het voormalig hertogdom Brabant. Er is slechts ééne ridderorde , de Leopoldsorde , waarvan de ko. ning grootmeester is ; de leden zijn in vijf klassen verdeeld , STATISTIEK. 31 nl. groot- kruizen , groot- officiers , kommandeurs , officiers en ridders ; een ander onderscheidingsteeken , het IJzeren Kruis , wordt uitsluitend gedragen door diegenen , welke zich in de revolutie- dagen van 1830-31 onderscheiden hebben. Het Belgische leger is in vredestijd ca. 32,000 man en op voet van oorlog ca. 85,000 man sterk ; de jaarlijksche ligting be draagt 10,000 man ; de diensttijd is , bij vrede , acht jaar. Het land telt tien vestingen , te weten : Antwerpen , Audenaarden , Charleroi , Diest , Bergen , Namen , Nieuwpoort , Ostende , Dendermonde en Doornik ; buitendien hebben drie andere steden Dinant , Huy en Luik citadellen. Aanzienlijke geldsommen worden besteed om de vestingwerken van Antwerpen geducht te versterken . België is geene zeemogendheid , maar bezit toch eene kleine flotille van ligte vaartuigen , die te Antwerpen en te Ostende gestationeerd zijn ; men is er intusschen op bedacht de oorlogsmarine uit te breiden. De handelsvloot telt omstreeks honderd zeventig bodems. -- -- Het voornaamste middel van volksbestaan is de landbouw ; veeteelt en visscherij zijn mede belangrijk. Handel en fabrieken bevinden zich op eenen aanmerkelijken trap van ontwikke ling en bloei ; vooral het nijvere en bedrijvige Antwerpen mag zich in een' bijzonderen voorspoed verheugen. Er zijn in België vijftien kamers van koophandel en zes koopmansbeurzen. - Het onderwijs bevindt zich in eenen vrij gunstigen toestand . De staat onderhoudt twee hoogescholen , te Luik en te Gent , waar de letteren , de natuurwetenschappen , de regten en de medicijnen onderwezen worden. Brussel en Leuven bezitten bovendien ieder eene eigene universiteit ; die in de eerstgenoemde stad heet de Vrije Universiteit en die in de andere , waaraan eene theologische faculteit is verbonden , de Katholieke Universiteit. Er zijn voorts in het land tien athenaea en een groot aantal inrigtingen voor middelbaar en lager onderwijs ; verder normaal. scholen tot opleiding van onderwijzers , seminariën , han 32 STATISTIEK. dels- en industrie- scholen , militaire scholen , scholen voor veeartsenijkunde , landbouw , scheepvaart enz . Er zijn niet minder dan acht akademiën voor beeldende kunsten , waarvan die te Antwerpen de voornaamste en voortreffelijkste is. De hoofdstad bezit eene koninklijke graveerschool en eene muziekschool (conservatoire) , die een' zeer goeden naam heeft ; ook Luik en Gent hebben muziekscholen. Brussel heeft bovendien zijne koninklijke akademie van wetenschappen , letteren en schoone kunsten , eene akademie van geneeskunst en een koninklijk observatorium , terwijl Antwerpen eene akademie voor archeologische nasporingen bezit. 1. Van Rotterdam en van Breda naar Antwerpen. Prijzen der spoortreinen, van Rotterdam naar Antwerpen : le kl . ƒ 4,68 of 9 fr. 90 cs. , 2e kl . ƒ 3,73 of 7 fr. 90 cs. , 3e kl. ƒ 2,34 of 4 fr . 95 cs .; overtogt in ruim 4 uur. Van Breda naar Antwerpen: le. kl. f2,89 of 6 fr. 10 cs. , 2e kl . f 2,29 of 4 fr . 85 cs. , 3e kl . ƒ 1,45 of 3 fr. 5 cs.; overtogt in ruim 2 uur. Gewoonlijk vijf treinen daags op de beide lijnen. - Prijzen der stoombooten (Telegraaf 1 en 2) tusschen Rotterdam en Antwerpen , le kl . of groote kajuit ƒ 2,50 of 5 fr. 30 cs . , 2e kl. of voorkajuit f 1,50 of 3 fr. 20 cs . Retour- kaarten zijn goedkooper. Per spoortrein. De spoorwegverbinding tusschen Nederland en België laat vooralsnog veel te wenschen over. De Nederlandsch- Belgische spoorweg loopt slechts van den Moerdijk naar Antwerpen ; van Rotterdam naar den Moerdijk geschiedt de overtogt met stoombooten. De reis van Rotterdam per boot naar den Moerdijk en van daar per spoor naar Antwerpen heeft in 4 uur en 20 min . plaats ( 1 ) . Ingeval des winters het ijs in de rivier den overtogt per boot belet , wordt door diligences in de dienst voorzien. Het station van den Ned.- Belg. spoorweg te Rotterdam is aan het einde der Nieuwe-Kade , bij dat van den Rijnspoor. Het stationsgebouw aan den Moerdijk ligt , even als te Rotterdam , vlak bij de aanlegplaats der spoorwegboot ; bij aankomst staat de trein gereed ; vóór het vertrek gaan echter nog 15 minuten heen met het opladen der goederen. De trein rijdt van hier naar Antwerpen in 2 u. 15 min. tijds. Het laatste station op Hollandsch grondgebied is Roosendaal , waar het grenskantoor der in- en uitgaande regten gevestigd is ; hier worden dan ook de goederen van de uit België komende spoorweg-reizigers gevisiteerd . Voor de reizigers , uit Nederland komende , geschiedt die visitatie aan het station (1 ) Zie voor de uren van vertrek enz. het laatste nummer vau Plantenga's officieële Reisgids der middelen van vervoer. Prijs per nummer 30 Cents. België 3 34 le Reis. Cappelle. ESSCHEN. Esschen , het Belgische douane kantoor , dat slechts tien minu ten sporens van Roosendaal verwijderd ligt . Van hier langs Calmpthout tot Cappelle loopt de spoorweg door heidevel. den , zoodat dit gedeelte der reis vrij eentoonig is. Bij Cappelle echter , een dorp dat door fraaije buitenplaatsen omringd is , wordt het uitzigt veel aangenamer. Dan volgt het schoone dorp Eeckeren , uit den Spaanschen successie- oorlog bekend. Ook in deze omstreken ziet men vele buitenplaatsen en boerderijen. Van laatstgenoemd dorp tot de trotsche Schelde stad verloopen slechts tien minuten. De Nederlandsch- Belgische spoorweg is aan het station Roosendaal door een zijtak met Breda en het Nederl. staatsspoorwegnet vereenigd ; de treinen van Breda naar Roosendaal corresponderen met die , welke van den Moerdijk naar Antwerpen loopen. Wanneer men evenwel van Breda over Roosendaal naar Holland spoort moet men dikwijls te Roosendaal lang wachten ; een directe spoorweg tusschen den Moerdijk en Bred a is in aanbouw. Tusschen Roosendaal en Bergen- op- Zoom loopt eenige malen daags heen en terug een spoortrein in 20 minuten ; die van Bergen- op- Zoom naar Zeeland is in aanbouw. Per stoomboot. Tusschen Rotterdam en Antwerpen bestaat ook eene geregelde stoombootdienst ; deze reisgelegenheid is goedkooper en aangenamer dan die langs den spoorweg ; bij stormachtig weder is zij echter minder aan te bevelen , daar men alsdan op de Zeeuwsche stroomen aan zeeziekte is blootgesteld. De ijzeren schroefstoombooten zijn uitmuntend ingerigt en doen den overtogt in 6 u. 30 min.; de uren van vertrek regelen zich naar het getij en worden in Plantenga's officieële Reisgids en in de nieuwsbladen bekend gemaakt. De restauratie aan boord dezer schepen laat ook niets te wenschen over. Ligplaats te Rotterdam Bolwerk bij de Boompjes , te Antwerpen Quai van Dyck. Ook tusschen Vlissingen en Antwerpen is dikwerf stoomboot. Hilvarenbeek. TURNHOUT. 2e Reis. 35 gelegenheid met de drie stoombooten, die allen wekelijks tusschen Antwerpen en Londen varen ; vrachtprijs ongeveer : le kl. 9 fr . 50 cs.; 2e kl . 5 fr. 25 cs . Voor uitvoeriger beschrijving der reis van Rotterdam naar Antwerpen verwijzen wij naar Plantenga's Reisboek door Nederland , de 47e en de 48e Reizen. 2. Van Tilburg over Turnhout naar Antwerpen. De verkieslijkste reis van Tilburg naar Antwerpen is per staats- spoortrein in 30 min . tot Breda , en van daar verder per Nederl. Belgische spoor (zie de le Reis) . Wenscht men evenwel Turnhout tevens te bezoeken , dan kan men ook de reis over deze plaats nemen. Een spoorweg van Tilburg naar Turnhout is geconcessioneerd aan de spoorwegmaatschappij du Nord de la Belgique , doch thans voert nog een 5 uur lange zandweg van Tilburg derwaarts . Op Nederlandsch grondgebied loopt hij over het dorp Goirle , met 1200 inw. en één uur van Tilburg gelegen. Één uur verder komt men aan de beek de Oude- Leij , van waar een weg regts over Alphen naar Breda , en links naar Hilvarenbeek , een oud dorp met 2600 inw. en het schoone kasteel Groenendaal , leidt. Over de Oude-Leij komt men vervolgens op Belgisch grondgebied , en volgen de ruim één half uur van elkander gelegen Belgische dorpen Poppel , Welde en Raevels , van waar een weg over Baarle naar Breda leidt . Van hier tot Turnhout is het nog één uur gaans. - Turnhout (Log. de Gulden Poort , de Zeven Serren. Diligences of postkarren naur Antwerpen , ' s morg. van af het hotel de Zeven Sterren in 4 u. 30 min. voor 3 fr ; naar Arendonca, driemaal dagel. in 1 u. voor 1 fr.; naar Eindhoven , ' s morg. ten 9 u. 15 m. in 5 u. 15 min. , en naar Gheel , Di. en Vrijd. ' s mid ten 4 u. in 2 u. voor 2 fr. van af het hotel de Gulden Poort. Telegraaf.) heeft eene bevolking van ruim 16,000 zielen , vele fa brieken van bedtijken enz. en fokkerijen van bloedzuigers. De stad · 36 2e Reis. HERENTHALS. Gheel. was in 1264 nog niets meer dan een burgt van de hertogen van Brabant. Zij bezit geene bezienswaardigheid, die bijzondere vermelding verdient , behalve het locaal waarin de regtbank van eersten aanleg is gevestigd , en dat het overblijfsel is van een fraai kasteel hetwelk Maria van Gelder , dochter van hertog Jan III van Brabant , hier in het begin der 15de eeuw liet bouwen.

Van Turnhout loopt een spoorweg naar Antwerpen (Overtogt in 1 u. 40 min.; prijzen : 5 fr. 30 cs . , 4 fr. 15 cs. en 2 fr. 60 cs. De weg is tot Lier eene afzonderlijke onderneming , en van Lier tot Antwerpen staats- spoorweg). De weg voert door cene dorre landstreek langs Thielen , een dorp met circa 1000 inwoners ; spoedig daarna is men te Lichtaert met ruim 1500 zielen , en dan te Herenthals (Diligences , naar Beverloo , 's morg. in 4 u. 30 min. voor 3 fr. 50 c. , naar Diest , 's morg. in 4 u. 30 min. voor 3 fr. 20 c.; naar Gheel , driemaal dagel. in ruim 1 u. 30 min. voor 1 fr. 30 c. , naar Lier tweemaal dagel. in ruim 2 u. 15 min. voor 2 fr. , naar Moll, 's morg. in 2 u. 45 min. voor 2 fr. 20 c. , en naar Westerloo , twee maal dagel. in 2 u. voor 1 fr. 75 c. Ailen rijden af van het spoorweg- station. Telegraaf) , een nijver stadje met 5000 ingezetenen , reeds omstreeks het jaar 1400 met muren omringd. Men vindt hier eene kerk , die in den aanvang der 15de eeuw gebouwd en inwendig letterlijk behangen is met schilderstukken , welke echter weinig kunstwaarde hebben ; daarentegen is het altaar een waar meesterstuk. Dit stadje is de bakermat der schildersfamilie Franck. - Naar Gheel. Diligence , zie boven. Huurrijtuig heen en terug 12 fr. Circa 2 uur van Herenthals ligt het bekende dorp Gheel (Log. Hôtel de la Campine , Aux Armes de Turnhout. Diligences naar Herenthals , drie maal dagel. in ruim anderhalf u. voor 1 fr. 30 c.; naar Turnhout , Di. en Vrijd. 's morg. in 2 u. voor 2 fr. Allen rijden af van het hôtel Aux Armes de Turnhout) , waar eene kolonie van krankzinnigen gevestigd is ; de ongelukkigen worden er bij de inwoners in den kost be- steed en door hen gedeeltelijk tot veldarbeid gebezigd. Het getal verpleegden in deze zonderlinge kolonie bedraagt doorgaans een 800tal en men ziet derschot. DIEST. 2e Reis. 37 hen vrij door de straten loopen. Een bezoek van dit vlek met eene bevolking van ruim 10,000 zielen is zeer aanbevelenswaardig. Het altaar in de kerk van Ste. Dympna ( eene Iersche door haren vader onthoofde prinses ) is zeer schoon. Bij de kerk staat op eenige steenen gegrift : Als men schreef 30 Mey zes honderd jaer Is Dympna hier onthalsı van haar eyen vaer. Van Herenthals naar Leuven. Een spoorweg eener afzonderlijke maatschappij loopt van Herenthals naar Leuven. Drie treinen daags. Over togt in anderhalf uur , vracht le kl. 3 fr. 10 c.; 2e kl . 2 fr. 35 c.; 3e kl. 1 fr. 55 c. - De weg loopt door eene vlakke landstreek langs de elkander , ieder na ongeveer 15 min. sporens , opvolgende stations Norderwijck en Morkhoven (één station) , en Westmeerbeek ; dan volgt het oude stadje Aerschot, reeds in de 13de eeuw met muren omringd. (Log. hôtel de l'Ancre , hôtel de l'Ange. Telegraaf , beperkte dagdienst. Diligences : naar Montaigu en Diest , van het hôtel de l'Ancre , drie maal dagel. in twee en een half uur ; naar Lier , van het hôtel de l'Ange, Di. , Dond. en Zat. in drie en een half uur voor 2 fr. ) . In 1509 werd Aerschot door Karel V tot een markgraafschap verheven , ten beboeve van Willem de Croy , en later zelfs tot een hertogdom. Thans behoort deze heerlijkheid aan de heeren van Aremberg. De kerk , welke het stadje bezit , dagteekent uit de eerste helft der 14de eeuw en is inwendig rijk aan beeldhouwwerken in hout. Op Aerschot volgt het station Rotselaer en dan Leuven. Zie voor Leuven de 7e Reis. Van Aerschot naar Hasselt. Een spoorweg is voor deze route geprojecteerd. Thans doet men deze reis nog met de diligence van Aerschot tot Diest , zie boven , en van Diest naar Hasselt in ruim twee en een kwart uur voor 2 fr. 50 c. - Na twee uur rijdens van Aerschot komt de reiziger aan het op een' berg gelegen stadje Montaigu , bekend door de rijk versierde kerk van Notre- Dame. Niet ver van daar vindt men de oude abdij van Averbode , gesticht in 1130. In de daarbij behoorende kerk merkt men eenige fraaije beeldhouwwerken , vele goede schilderijen en een meesterlijk bewerkt altaar op ; er is voorts eene bibliotheek van 20,000 deelen. Dertig minuten voorbij Montaigu en vijf uur ten Noord- Oosten van Leuven ligt aan de Demer Diest ( Log.: hôtel du Coq , A la Licorne, A la Couronne de France. Diligences naar Hasselt twee maal dagel. in twee en een half en in 3 uur voor 2 fr. 50 c.; naar Aerschot , van het hôtel du Coq , drie maal dagel. in 2 u. 15 min.; naar Thienen Woensd en Zat. in 3 u. voor 2 fr. 25 c. ) , met eene bevolking van ruim 8000 zielen. Zij is sedert de scheiding van Holland een belangrijk strategisch punt ; de 38 30 Reis. ANTWERPEN. Lier. stad was vroeger eene baronnie en kwam in het laatst der 15de eeuw aan de familie der prinsen van Oranje- Nassau. In de kerk van St. - Sulpice ligt het stoffelijk overschot van Filips van Nassau , zoon van Willem den Zwijger , in 1618 overleden. De stad bezit overigens niets , dat de beschouwing bijzonder waard is. Het Diester bier is beroemd. Ongeveer 5 uur ten Noord-Oosten van Diest , nabij den grooten weg tusschen Eindhoven en Hasselt, ligt te midden eener uitgestrekte heide de gemeente Beverloo (Diligences, naar Hasselt driemaal dagel. in 4 uur voor 3 fr.; naar Herenthals dagel. in vier en een half uur voor 3 fr. 50 c. , beiden rijden af van het hôtel des Princes) , die sedert eenige jaren eene groote belangrijkheid heeft verkregen door het kamp , dat er in de nabijheid der Hollandsche grenzen is aangelegd en waarin jaarlijks eene aanzienlijke troepenvereeniging plaats heeft. Van Diest naar Hasselt bedraagt de afstand nog ruim 5 uur, halfweg ligt het plaatsje Herck. Zievoor Hasselt de 10e Reis - - - Van Herenthals naar Antwerpen verder sporende , wordt de landstreek bevalliger en na de dorpen Bouwel en Nylen gepasseerd te zijn , bereikt men Lier met 15,000 inw. (Log. hotel du Faucon. Diligences naar Aerschot drie maal wekel. in 3 u. 30 min. voor 2fr.; naar Oost-Malle dagel. in 2 u. 45 min. voor 1fr. -Telegraaf) . Deze stad bezit eene belangrijke zijdefabriek en fraaije geschilderde glazen in de hoofdkerk. Zij is in de geschiedenis bekend door het huwelijk , dat er tusschen Filips den Schoone en Johanna van Castilië gesloten werd , en later door het verblijf van Christiaan II van Denemarken , nadat deze vorst zijn' troon verloren had. Van Lier bereikt de trein in 10 à 15 minuten tijds het station Contich, waar hij zich aansluit aan den spoorweg , die van Antwerpen naar Mechelen loopt ( zie de 6º Reis) . In 25 minuten komt de spoorwegreiziger van Contich te Antwerpen. 3. Antwerpen ( Fransch : Anvers ; Spaansch : Amberès). Logementen. Hôtel St. Antoine, place Verte ; kamer 2 fr. en hooger, naar mate men al of niet in het logement eet, bougie 75 centimes ontbijt 1 fr. 25 c. , diner ten 2 u. 30 min. en ten 6 ure 3 fr . 50 c. , halve fl . wijn 1 fr. 50 c. , bediening 1 fr.; hôtel du Grand Laboureur , place de Meir kamer en ontb. 4 fr. , diner 3 fr. 50 c. , 1 f. Bordeaux > Cinvers ANTWERPEN Clutwerpen A Berk van Notre Dame, B D3 9 " StJaques C.2 3 21 StAndre E4. StAntoine B.2 " St Augustin D.3. St George E.3 St Paul C.4. St Joseph E.3. " StCharles (Jesuiten) C.3. 10 Carmeliten Kerk E.3. B Hervormde D.3. 12 Stadhuis CD4 13 Museum . C.3. 14 Botanische tuin. E.2. Kruid 15 Zoologische C1. 16 Huis van Rubens D.2. Magazijn 17 Hanzé - huis AB4 18 Paleis van Justitie. D.3. 15 Spoorio Station P Kipdorp. Remplipdorp && dolder Olloventue Pt Rempart delaPorta Rouge 80 Ruesdune Reedert R Rouge Rempart delaPorte du Rhin , emparé de dela Porte Lillo R. Canal dot Qual Godefroid Bassin Groote Wok Laurent Pt Lilio MaleMallard RdBoutique 23 Hargar PIFalcon CTeint R PR.Robillard QdHamburg Pierre Ragin Rue des Brasseura des Arasoirs. Meine Remp SLauren Rempart bloniere RdArqueby Het stallere 33 28 Sple ana Meir RAR Groote Wandeling 80 St 13 Schouwburg D.2. 20 Koninklik Paleis. D.2. 21 Postkantoor. D.3. 22 Gouvernementsluis D.3. 23 Militair Hospitaal. C.2.3. 24 Hospitaal Elisabeth E.2. 25 van Telink F.3. 26 Vischmarket CA 1 27 de Beurs DS 28 de Bank C.3. 29 Arsenaal v Bouwmateriaal D2. 30 Beggin Hof B.2. 31 Vleeschhal C.4. 32 Artillerie Kazerne E4. 33 Infanterte Kazernes 34 Kazernes C3F3 B.3.C.2. 35 Standbeeld v Rubens.. D.3 . Lunet van Herenthals du Mar Marker George des Be Beguiness BegynenPt. Kruid Magarajn Esplanade 3 T Porte PS Geot60 Rempart dela Rue ofCape Place delon aienlanal de14l'Hopital " deMalins Rue Gerard Rogt 10 RueLargeR.desBeguines PledsB& Roche Rusdal. Hondaen Anities Rd. Na selle BS Antoine elle du Twre indes Predicatory de Couvert Tarmeture Bud File Grand PLVerte . ablo des Bemp Russ der Laiste Rive QPlantin@S Michel SporeStation Car over StNicolas Milita J Arsenalen Forts East Quai duRh Taversion B H Quar Jordaens C Hurg Werf Van Legplants der Stoombooten QuaiL I Dyck E D D Uitgave vanPB Plantengate Zutphen1866. E F Steendrukkerij v.T.Hooiberg & Zoon,

Restauratiën. ANTWERPEN. 3e Reis. 39 3 fr. , serv. 75 centim.; hôtel de l'Europe , place Verte. -- Van den tweeden rang : hôtel du Rhin ( Rheinischer Hof) , fraai gelegen aan de Schelde , op de quai van Dyck, kam. en ontb. 2 fr. 50 c. , table d'hôte ten 2 ure 2 fr. , ' s Lands Welvaert , bij de Beurs ; hôtel du Commerce, rue de la Bourse; hôtel des Pays- Bas , rue des Menuisiers , kam. 1 fr. 50 C., ontb. 1 fr. , serv. 50 cent. , table d'hôte ten 1 en ten 5 ure ; hôtel du Bien- être , courte rue des Claires 12 bij de Beurs , table d'hôte ten 1 ure voor 2 fr. 50 c. , kam. van 1 fr. 10 c. tot 2 fr. , ontb. 1 fr. , serv. 50 c. Met lof worden ook nog genoemd de beide logementen : le Courier , bij het hôtel St. Antoine , en het hôtel Petit- Paris , op de quai van Dyck. Restauratiën, Bertrand , place de Meir , vermaard als het beste des lands ; een goed diner voor 3 fr.; een diner à la carte komt veel duurder ; Rocher de Cancale , bij de Beurs ; restaurant Suisse , rue du Berceau , hôtel du Rhin ( biefst. met aardapp. 1 fr. ). Koffijhuizen. Café Suisse en café Français , place Verte ; café de l'Empereur, place de Meir. Eene portie ijs kost in allen 75 c. Estaminets (bierhuizen). Sodalité , tegenover de Jezuïten- kerk ; Rheinischer Hof (zie boven) Beijersch bier ; le Courier ( zie boven) ; la Croix blanche en l'Ancienne Croix blanche , beide nabij het Rheinischer Hof en gerenommeerd wegens hunne oesters ( de 25 stuks met brood 1 fr. 75 c. ) Vrijmetselaarsloges. Les Elèves de Thémis , en Les Amis du Commerce met la Persévérance vereenigd. Telegraaf. Aan de Beurs en aan het spoorweg- station , zie blz. 16 . Postkantoor Op de place Verte. Consulaten. Nederland , rue de Jérusalem ; Frankrijk , place de Meir 1142 ; Groot-Brittannië , marché St. Jacques 1914 ; Pruissen , marché St. Jacques ; Oostenrijk, Grande place 663 ; Rusland , rue Azman 1240 ; Zwitserland , place de Meir. - Schouwburgen. Théâtre français, van 1 September tot 1 Mei voorstellingen vier maal in de week , stalles en loges 4 fr. , parquet twee en een halve fr. , loges de parterre 3 fr. , parterre een en een halve fr. - Théâtre des Variétés , op de place St. George (Vlaamsche voorstellingen) , des Zondags , Dingsdags en Donderdags , le rang 2 fr. , le galerij en parquet 1 fr. 50 c. , parterre 1 fr. Protestantsche Eeredienst. Rue de la Boutique. De le Zondag van elke maand ' s av. 6 u. , de andere Zondagen ' s morg. 11 uur. Boekhandel. H. Scheefhals , Koepoortstraat No. 43 , Hollandsche boek- en kantoorhandel ; M. Kornicker , rue des Tanneurs 12. 40 3e Reis. ANTWERPEN. Middelen v. vervoer. Geldwisselaars. Hoofdzakelijk op de marché aux Souliers , de place de Meir , de marché au Bétail en de place Vanschoonebeke. Vigilantes . Op de place Verte en de place de Meir : een rid in de stad kost : 1 persoon 50 centimes , 2 à 4 pers. 1 fr.; per uur 1 pers. fr. 25 c. , meer pers. 1 fr. 50 c. , elk half uur langer 50 cent.; een rid buiten de stad 1.50 fr. à 1.75 fr.; van of naar het spoorweg- station of den Zoologischen tuin voor 1 pers. 75 cent. , 2 à 4 pers. 1.25 fr. Omnibussen van en naar het station 50 c. ― Kruijers. 50 c. à 1 fr. , voor een klein pakje 25 c. -- Commissionairs , 5 fr. per dag , zie blz. 18. Spoorwegen. Van Antwerpen naar Breda en naar Rotterdam , zie blz. 33 ; van Antwerpen naar Brussel , zie de 6e Reis ; van Antwerpen naar Turnhout , zie blz. 36 ; van Antwerpen naar Gent (door het land van Waes) , zie de 4e Reis. Zie verder voor de uren van vertrek enz . Plantenga's officieële Reisgids voor Nederl. en aangr. landen, het laatste nummer. De spoorwegstations zijn voor die naar Gent aan de overzijde of linkeroever der Schelde , en voor alle anderen ten Oosten der stad buiten de Borgerhoutsche poort , bij den Zoologischen tuin . 9 Diligences en Postkarren (voitures de correspondance) . Naar Boom, van af la Licorne , tweemaal dagel. in 2 uur , voor een en een vierde fr.; naar Brasschaet , van af la Licorne , dagel. in een en een vierde u. voor 75 c.; naar Brecht van af la Licorne , dagel. in 3 u. voor 1 fr. 50 c.; naar Hemixem , twee maal dagel. in een en een vierde uur voor 75 c.: naar Hoogstraten , van af het hotel de Bellevue, dagel. in vier en een vierde uur voor 3 fr. 50 c. , naar Lier , van af het hôtel de Flandre, dagel. in 2 u. voor 68 c.; naar Niel , twee maal dagel. in 2 u. voor 1 fr . ; naar Oostmalle , twee maal dagel. in 3 u. voor 2 fr. 50 c.; naar Schelle, twee maal dagel. in een en een tweede uur voor 1 fr.; naar Turnhout , van af de marché aux Oeufs , dagel. in vier en een half u. voor 3 fr.; naar Westwezel, van af la Licorne, dagel. in drie en een vierde u. voor 1 fr. 60 c . Stoombooten. Naar Rotterdam en Vlissingen, zie blz . 33 , 34 en 35 ; naar Hull , Liverpool , Londen en Hamburg , zie Plantenga's bovengenoemde officieële Reisgids. Naar Tamise twee maal dagelijks in vier en een vierde uur u. voor 75 c. Elk kwart uur vaart voorts eene stoomboot naar het Vlaamsche Hoofd voor 6 centimes. Bij beperkten tijd bezoeke de reiziger alleen de kathedraal of domkerk , het museum , de dokken , de vischmarkt en den zoologischen tuin , de rijkste van België, digt bij het Brusselsche en Rotterdammer spoorwegstation gelegen. Geschiedenis. ANTWERPEN. 3e Reis. 41 Antwerpen bestond reeds in de 7de eeuw en was in de 16de eeuw de grootste handelstad van Europa met eene bevolking van 200,000 inwoners ; zij telt thans bijna 115,000 ingezetenen. De stad is schoon gelegen aan den regteroever der Schelde ; zij is eene sterk gebouwde vesting en wordt door kanalen doorsneden . Vroeger was zij de hoofdplaats van het markgraafschap Antwerpen , thans is zij de hoofdstad van de provincie van dien naam. Het wapen der stad stelt een oud kasteel met drie torens voor , waarboven zich twee afgehouwen handen vertoonen. Volgens de legende , zou hier in den grij zen voortijd een reus hebben gewoond , Druon genoemd , die van alle hier langs gevoerd wordende goederen een' zwaren tol hief. Zij , die in de betaling van dezen tol den reus poogden te misleiden , hiew hij eene der handen af en wierp die in de rivier. Van daar de oorsprong (?) der handen op het wapen, en van den naam der stad : Handwerpen , dat later in Antwerpen zou veranderd zijn. De handelsvoorspoed der stad in de midden- eeuwen was een natuurlijk gevolg van hare gunstige ligging ; duizende schepen lagen destijds langs hare kaaijen en voor hare wallen in de Schelde ten anker, en het getal , dat dagelijks in en uitkwam , bedroeg omstreek 500. Onder de regering van Karel V was zij de levendigste en schoonste stad der Christenwereld en stak zij zelfs Venetië de loef af. De achteruitgang der stad dagtee. kent van de regering van Filips II ; de onlusten , door de inquisitie en door de knevelarijen van den hertog van Alba veroorzaakt , hadden ten gevolge , dat duizende burgers de stad verlieten en meerendeels hunne bloeijende industrie naar Engeland overbragten. De plundering van Antwerpen door de Spaansche soldaten in 1576 ( waarbij 5000 personen het leven lieten) en het beleg , dat zij een achttal jaren later gedurende veertien maanden had door te staan tegen hertog Alexander van Parma , en dat met de overgave der stad eindigde , vol. tooiden den ondergang van handel en nijverheid. Daarbij voegde 42 3e Reis. ANTWERPEN. Geschiedenis. zich ook nog het verlies der scheepvaart op de Schelde , waarvan de bewoners der Noordelijke gewesten zich meester maakten, tijdens de vestiging der Vereenigde Provinciën als eene vrije en onafhankelijke staat . Deze stand van zaken werd nog verergerd door eene bepaling van het tractaat van Munster , ten gevolge waarvan Antwerpen van alle gemeenschap met de zee geheel werd afgesloten. Zóó groot was het verval der stad , dat zij in 1790 eene bevolking had van niet meer dan 40,000 zieler. Eerst na de vereeniging met Noord -Nederland is Antwerpen weder tot meerderen voorspoed geraakt , want ofschoon Napoleon I door het aanleggen der dokken de stad aanzienlijk bevoordeelde , beletten te gelijker tijd zijne oorlogen de uitbreiding der scheepvaart. De voorspoed , waartoe de stad onder de regering van koning Willem I geraakt was , duurde nogtans niet lang ; de revolutie van 1830 kwam tusschenbeiden en had gedurende eenige jaren eenen hoogst nadeeligen invloed op de handelsbewegingen in de Schelde- stad . De ontwikkeling der nationale industrie en de aanleg der spoorwegen , waardoor Antwerpen om zoo te zeggen te gelijker tijd eene Belgische en eene Duitsche haven werd , hebben echter in een betrekkelijk kort tijdsbestek zóó krachtig zamengewerkt , dat Antwerpen thans niet alleen de voornaamste handelstad des lands , maar ook eene der aanzienlijkste koopsteden van Europa is , en voor Amsterdam en Rotterdam eene geduchte mededingster is ge worden. De opheffing van den Scheldetol in 1863 zal haren handel nog meer doen bloeijen . Antwerpen gaat tegenwoordig als met reu zenschreden in uitgebreidheid vooruit , ten Zuiden der stad is reeds eene geheel nieuwe wijk aangebouwd , de boulevard Léopold genoemd ; hier heeft men in 1861 het kolossale standbeeld van Boduoguat geplaatst. De ligging en de buitengewone sterke, sedert het daartoe strekkend besluit van 1860, nog aanzienlijk vergroot wordende vestingwerken der stad maken haar tot het gewigtigste strategische punt Notre Dame. ANTWERPEN. 3e Reis. 43 - des lands. In 1814 werd zij door Carnot tegen de geallieerden verdedigd en eerst na het teekenen van het verdrag van Parijs overgegeven ; in 1832 werd hare citadel door de Fran . schen belegerd , waarover hieronder nader. De uitgestrektheid der thans rondom de stad aangelegd wordende werken gaat alle denkbeeld te boven , en men moet hier het werk van den Belgischen ingenieur Brialmont bewonderen. Elk der acht forten , eigentlijk kasteelen , dezer nieuwe versterkingen beslaat eene oppervlakte van 32 bunders , doch de Noorder citadel 132 buuders. Van buiten zijn het aarden wallen , van binnen ontzaggelijk groote metselwerken. De schietgrachten (caponnières) zijn kolossaal , de galerijen , kasematten , magazijnen , kruidkamers enz. hebben muren van 1 el 80 duim dikte , hunne gewelven zijn met eene laag aarde van 3 Ned. el hoogte overdekt. De groote voorspoed , dien Antwerpen in vroegere tijden genoot , is nog zigtbaar in de kunstschatten , welke er vereenigd zijn . Quintijn Matsys , Teniers , Rubens , van Dyck , Jordaens de Crayer , Zegers , Neefs en anderen hebben hier geleefd en gewerkt. Nergens vindt men schoonere voortbrengselen van Rubens' scheppend genie ; hier worden zijne meesterstukken bewaard , hier moet men den grooten meester komen bestudee ren . De Koninklijke akademie van schoone kunsten , die , onder het bestuur van het gouvernement , de beste resultaten oplevert, is niets anders dan de voortzetting van de oude Akademie van St. Lucas , ter aanmoediging der schilderkunst omstreeks het midden der 15de eeuw door Filips den Goede , hertog van Bourgondië en graaf van Vlaanderen , opgerigt, en die beschouwd kan worden als de bakermat der Brabantsche school. 9 Elk reiziger , die Antwerpen bezoekt , zal al spoedig ontwaren , dat zij zich als eene geheel Vlaamsche stad voordoet , gelijk zij tevens ongetwijfeld de belangrijkste (niet de fraaiste) van geheel België is ; hij zal voorzeker in de eerste plaats zijne schreden rigten naar de beroemde Notre Dame of Domkerk , op de place Verte gelegen , op welk plein men tevens het fraaije 41 3e Reis. ANTWERPEN. Notre Dame. bronzen standbeeld van Rubens vindt , hoog 14 v. op een voetstuk van 18 v. , vervaardigd naar een model van G. Geefs met het opschrift : ,, Petro Paulo Rubens , civi olim suo , sumptibus publicis et privatis senatus populusque Antwerp. pos. 1840." -- De domkerk is een zeer fraaije Gothische tempel , waarvan de bouw in het midden der 14de eeuw is aangevangen en die eerst in de 15de eeuw voltooid werd ; het gebouw is 480 v . lang , 240 v. breed en 360 v. hoog , de gewelven rusten op 125 pilaren. Levert de kerk van buiten een prachtig gezigt op , het inwendige vertoont eene indrukwekkende eenvoudigheid , terwijl de verdeeling der kolommen een rijk en harmonieus perspectief oplevert. De geschiktste tijd voor de bezigtiging is van 12 tot 4 u. 30 min.; de koster woont tegenover de kerk. Niet minder dan de kerk zelve verdient de toren onze belangstelling (Ingang in het Westelijk portaal ; de concierge woont daarnevens ; fooijen: 1 persoon 75 c. , 2 pers. 1 fr. , 3 en meer pers. 1 fr. 50 c.) . Hij is 460 voet hoog en behoort dus tot de hoogste gebouwen der wereld (de dom te Utrecht is 70 voet la. ger) , men heeft 622 trappen op te klimmen om den top te bereiken ; het klokkenspel bestaat uit 99 klokken , waarvan de kleinste 15 duim in omtrek is en de grootste 16,000 pond weegt. Van de tweede galerij vooral heeft men een heerlijk vergezigt ; bij helder weêr en met behulp van een verrekijker , kan men van hier den geheelen loop der Schelde tot aan Vlissingen volgen , en de torens van Bergen-op- Zoom , Breda , Mechelen , Brussel en Gent zien. Aan den voet van den toren vindt men het grafmonument van den beroemden schilder Quintijn Matsys († 1529) , den grofsmid , die uit liefde voor een meisje zijn beroep liet varen en schilder werd. De domkerk is rijk aan schilderstukken , waaronder Rubens' meesterstuk : de kruisafneming , in den Zuidelijken kruis . gang ter zijde van het portaal , dat op de place Verte uitkomt. Daarnaast hangt een H. Franciscus van Murillo ; in den Noor. Notre Dame. ANTWERPEN. 3e Reis. 45 - -- delijken kruisgang vindt men de kruisoprigting van Rubens. Dit laatste stuk is in 1610 , de kruisafneming in 1612 geschilderd , kort na de terugkomst des schilders uit Italië , waar hij acht jaren had doorgebragt. Beiden zijn bedekt door eene gordijn en de bezigtiging kost 1 fr. de persoon , daar zij wat hoog hangen is ' t , om het licht , het best ze ' s middags omstreeks 12 uur te gaan zien . - Boven het hoofdaltaar vindt men nog eene schilderij van denzelfden meester , de Maria . Hemelvaart , geschilderd in 16 dagen tijds , zooals men ten minste zegt ; dit schilderstuk wordt echter door vele kenners minder gunstig beoordeeld. In den omgang van het koor ziet men in de eerste kapel , de eerste aan de regterhand , inkomende van den kant der place Verte , een altaarstuk van Zegers ; regtuit eene kruisafneming van Kwanteman ; tweede kapel : Rubens , de opstanding, geschilderd om het monument te versieren , opgerigt in deze kapel ter nagedachtenis van den boekdrukker Jean Moretus († 1610) ; regtuit Pepyn , St. Norbert ; derde kapel : Otto van Veen , de kruisiging ; vierde kapel : Bakker , het laatste oordeel , geplaatst boven het monument van den beroemden boekdrukker Plantin († 1589) ; vijfde kapel de graftombe van Verdussen ( 1852) , gebeeldhouwd door Geefs ; tegen de achterzijde van het altaar : Matthyssens , de stervende H. Maagd ; lager : van Brée , Heilige Vrouwen; zesde kapel bevat niets bijzonders ; zevende kapel : van Veen , de opwekking van Lazarus ; —achtste kapel : eene kopij naar Rubens' Doode Christus ; negende kapel : van Veen , het Avondmaal ; van Dyck, de kruisafneming; biechtstoelen met groote figuren in hout gesneden door Verbruggen; in het koor daartegenover het praalgraf van den kardinaal Ambrosius Capello , 7e bisschop van Antwerpen ; tiende kapel : een marmeren Christusbeeld , gebeeldhouwd door van der Neer. In den Noordelijken kruisgang bevinden zich nog : Francken , Jezus onder de schriftgeleerden (onder deze laatsten herkent men de portretten van Luther , Erasmus , Calvijn en anderen) ; en -- België - - - - ― 4

46 3e Reis. ANTWERPEN. Stadhuis. - van Dyck, en in den Bruiloft van Cana , en De koorstoelen en de eene kopij naar de Madonna van Zuidelijken kruisgang : de Vos , de van Veen , het H. Avondmaal. bisschopszetel , in Gothischen stijl in hout gebeiteld door Geerts en Durlet , verdienen bijzondere aandacht ; daarentegen is de preekstoel , van den beeldhouwer Verbruggen , geenszins met smaak vervaardigd . Op Zon- en feestdagen worden in de kathedraal , ' s morgens ten 10 ure , groote missen van de eerste toonkunstenaars uitgevoerd , een stoel kost 3 centimes. Niet ver van de Domkerk , op de grande Place , staat het Stadhuis , in 1560 in Italiaanschen stijl en naar de teekeningen van Cornelis de Vriendt , ook bekend onder den naam van Floris , opgetrokken ; zijn' tegenwoordigen vorm heeft het echter eerst in 1581 verkregen. Ofschoon niet te vergelijken met de stadhuizen van Gent , Brussel en Leuven , is het toch een fraai gebouw , met vele allegorische beelden versierd. In het stadhuis is eene openbare stads - bibliotheek gevestigd ; het gebouw bevat vele fraaije zalen , waarvan zich vooral de trouwkamer onderscheidt , die rijk versierd is en een' keurig gebeeldhouwden schoorsteen heeft. Men vindt in het stadhuis ook eenige schilderstukken , o. a. van van Brée en de Brackeleer. Het inwendige van het gebouw is alleen des namiddags te bezigtigen. De meeste der huizen , die de grande Place omringen , heb. ben vroeger tot gildehuizen gediend , en zijn uit de 16de en de 17de eeuw. Eenige straten ten Noorden van het stadhuis , in de rue des Soeurs-Noires , staat de Dominicaner kerk St. Paul , in het midden der 16de eeuw opgerigt. Zij bevat eene reeks schilderstukken , het leven van den Heiland voorstellende en meer. endeels van de beste meesters der oude Vlaamsche school afkomstig , te weten : de Maria -Boodschap , door van Baelen ; de geboorte van Christus en de Reiniging , beiden door de Vos ; de Geeseling , door Rubens ; Christus , den kruisberg beklimmende , door van Dyck ; Christus aan het kruis en de Op- Museum. ANTWERPEN. 3e Reis. 47 • standing , beiden van Jordaens. Verder vindt men in deze kerk eene Aanbidding der herders , door Rubens ; een St. Dominicus; het ligchaam van Christus , omringd door Magdalena , Johannes en eenige engelen , beiden door de Craeyer ; de Emmausgangers , door Erasmus Quellyn. Men ziet hier ook ver scheidene goede beeldhouwwerken , waaronder vooral opmerking verdient een beeld van de H. Rosa , gebeiteld door Arthur Quellyn. Het marmeren hoogaltaar is een der beste voortbrengselen van Verbrugghen ; het heeft 80,000 gulden gekost en is een geschenk van Ambrosius Capello , die tot de orde der Dominicanen behoorde. Bij den ingang der kerk , die een voortreffelijk orgel bezit , bevindt zich een kruisberg , een kunstmatig heuveltje , versierd met een groot aantal beeldjes van heiligen , aartsvaders en engelen ; boven op ziet men de kruisiging. In eene grot ligt een beeldje , in zijde gewikkeld , dat het lijk van Christus moet voorstellen. Bij den ingang en ter zijde in de rotsen zijn voorstellingen uit het vagevuur van gebeiteld en gekleurd hout. Het geheel getuigt echter niet van den goeden smaak der vervaardigers. Niet ver van deze kerk staat de oude vleeschhal , in de eerste jaren der 16de eeuw gebouwd in eenvoudigen , ernstigen stijl ; het gebouw dient tegenwoordig tot entrepôt van granen. Het museum bevindt zich in de rue des Récollets en is des Zondags en Donderdags van 10 tot 3 uur gratis te bezigtigen , op andere dagen van 10 tot 5 uur voor 1 fr. (men neemt kaartjes bij de buitendeur). Het gebouw was vroeger een klooster. Op het plein vóór het huis staat sedert 1856 een standbeeld van van Dyck , door Leon. de Cuyper. In de vestibule ziet men aan de linkerhand het standbeeld van van Brée (zie blz. 48) , door J. B. de Cuyper , aan de regterhand de graftombe van Isabella van Bourbon , de vrouw van Karel den Stoute , een liggend beeld in brons. Wij laten hier volgen eene opgave van de voornaamste stukken der rijke ( 543 schilderijen) verzameling , welke het 48 3e Reis. ANTWERPEN. Museum. museum bevat en die vooral dáárom zoo belangrijk is , wijl zij de ontwikkeling der Antwerpsche school in al de phases , welke zij doorloopen heeft , vertegenwoordigt. ( Bij deze opgave duiden wij de Noordelijke , Zuidelijke , Westelijke en Oostelijke muren der zalen aan door de letters N. , Z. , W. en O.). De uitgebreide catalogus kost 3 fr. en de namen der schilders staan op de lijsten der stukken. Eerste zaal. ( links) W. 329. Jordaens , Heilig Avondmaal ; W. 517. Van Brée , de dood van Rubens. N. *265 . Rubens , Christus tusschen de twee moordenaren , eene beroemde schilderij . N. 243-246. Otto van Veen , Zaccheus op den vijgeboom , Roeping van Mattheus , Liefdadig heid van den Heiligen Nicolaas , De Heilige Nicolaas redt zijne gemeente van den hongerdood. O. 518. De Braekeleer , de verdediging van Antwerpen tegen de Spanjaarden. Bij den ingang der 2e zaal staat de stoel van Rubens , bekleed met verguld leder en door den meester gebruikt toen hij , in 1618 , benoemd werd tot deken der corporatie van St. Lucas. Boven den stoel hangt het portret van Herreyns († 1827) en daartegenover dat van van Brée († 1839) , beide directeuren der Akademie en voorgangers van Gustaaf Wappers ( 1839-1855) en van Nicaise de Keyser, den tegenwoordigen directeur. Z. * 266. Rubens , de aanbidding der Wijzen , geschilderd in 1624. W. 419. E. Quellyn Jr. , de wonderdadige vischvangst van Bethsaida , een der grootste schilderstukken (30 v. hoog) , opmerkelijk zoowel om zijne kolossale afmetingen als om de stoutheid van compositie en de flinke teekening. Tweede zaal. W. 379. Fyt , twee slapende hazewindhonden en stuk- ken wild. N. 303. Corn. de Vos , Portret van den bode der Akademie van St-Lucas , eene uitmuntende schilderij , vervaardigd in 1620. 268. Rubens , de doode Christus ( Het ligchaam van den Verlosser ligt op eene steenen bank met stroo bedekt ; het wordt ondersteund door Maria , Johannes en Jozef van Arimathea , achter wien men het hoofd van Magdalena ontdekt) . 186. Mart. de Vos , Christus , aan Thomas zijne wonden toonende. 72. Titiaan, Paus Alexander aan Petrus den bisschop van Paphos voorstellende. *46. Quintijn Matsys , de begrafenis des Heeren. (Dit schilderstuk , vroeger in de Domkerk geplaatst , wordt algemeen voor het meesterstuk van dezen kunstenaar gehouden). *371 . Rembrandt , Vrouwenportret (afkomstig uit het kabinet van koning Willem II). 346. Van Dyck , de begrafenis van Christus. 275. Rubens , de ongeloovige Thomas. 351. Valentin , kaartspelers. - —— --- - St. Jacques. ANTWERPEN 3º Reis. 49 ciscus van Assise. - - - Z. 348. Van Dyck , Christus aan het kruis. 1*274. Rubens , de H. Anna , de H. Maagd onderrigtende. — 65. B. van Orley , de aanbidding der wijzen. - *345 . Van Dyck , de begrafenis. 344. Van Dyck , het portret van bisschop Jan Malderus. 273. Rubens , de communie van den H. FranVolgens eene kwitantie die nog bestaat : tot volcomen betalinghe ran een stuk schilderye door myne handt gemaakt ," ontving Rubens, in 1619 , 750 gulden voor dit stuk. 161. Frans de Vriendt , genaamd Floris , de val der Engelen. 267. Rubens , de H. Theresia , voor de zielen in het vagevuur biddende. Woestijn. - - -- De Craeyer , de profeet Elia in de Derde zaal. N. 281. Rubens , de kruisiging. - O. , regts van de deur : 162. F. Floris , de aanbidding der herders. - * 347. Van Dyck , portret van Scaglia , gezant van Spanje op het congres te Munster. W. 283. Rubens , eene kleine kopij der kruisafneming. - - Vierde zaal. W. 340. Corn. Schut , de onthoofding van den H. Geor- - N. 282. Rubens , de Drieëenheid. - Z. 280. Rubens , de Heilige W. 323. Zegers , het huwelijk der Heilige Maagd. ge. - familie. -

De vijfde zaal bevat uitsluitend de verzameling van den heer van Ertborn, burgemeester van Antwerpen († 1840). Deze verzameling , aan de stad vermaakt , is hoofdzakelijk zamengesteld uit werken van de Vlaamsche school der 15de eeuw , en daarvan onderscheiden zich schilderijen van

• Jan van Eyck (de H. Maagd met het kind Jezus) , Quintijn Matsys (de

hoofden van Jezus en Maria) , *R. v. d. Weyden ( de Sakramenten en de Maria-Boodschap) , Memling ( een biddende monnik) , Huybert van Eyck (de Heilige Maagd) , Holbein Jr. (portret van Erasmus) , Dünwege (Heilige Familie) , Jan Gossaert (de Heilige Vrouwen). In de rue du Jardin , laat men ook nog ten voordeele der armen zien : de particuliere verzameling van Mevrouw J. de Wuyts. De kerk St. Jacques (hoofdingang in de longue rue Neuve ; de koster woont in het tweede huis achter de kerk) is na de Domkerk de meest bezienswaardige tempel der stad , en zelfs nog rijker door den overvloed van marmeren ornamenten en bet groot aantal gedenkteekenen en kunstschatten , die zij bezit. Het is een gebouw uit de 15de eeuw , 100 ellen lang en 50 ellen breed. Boven de hoofddeur staat het opschrift : ,,Honden uyt Gods tempel". Het hoogaltaar van 4. Quellyn (naar de teekening van Rubens) is versierd met een kolossaal beeld van den heiligen Jacobus , het meesterstuk van dezen 50 3e Reis. ANTWERPEN. St. Jacques. beeldhouwer. De houten kansel is van Willemsens. Veen. - -- ANZ - Tegen den eersten pilaar ter regterzijde van den ingang is de Opstanding , door van Baelen daar boven hangt het portret van dezen schilder en van zijne vrouw , door van Dyck. In het Zuidelijk schip. Eerste kapel : het monument voor Bogaerts , Belgisch letterkundige († 1851) met zijn portret , door de Keyser. Tweede kapel : M. de Vos , de verzoeking van den H. Antonius. Derde kapel : E. Quellyn , St. Rochus tusschen twee engelen. Vierde kapel : altaarblad van Otto van Vijfde kapel : Frans Floris , vrouwen , het kind Jezus omringende. Zesde kapel : M. Cocxil , de doop van Christus ; Franck , vier vleugelstukken. In het kruisschip zijn basreliefs van van Voort. Kapellen in het koor : Eerste kapel : O. van Veen , het H. Avondmaal ; bet kerk. raam is in 1626 geschilderd door van der Veken en stelt voor Rudolf van Habsburg , zijn paard afstaande aan een priester , die het H. Sacrament draagt. Regtuit : van Dyck , het lig. chaam van Christus. Tweede kapel : van Baelen , de Drieëenheid ; Jordaens , de roeping van Petrus tot Apostel ; Corn. Schut , Maria , weenende bij het lijk van Christus. Derde kapel : Zegers , Heilige Yvo ; M. de Vos , de martelaarsdood van Jakobus. Vierde kapel : Zegers , de verschij ning van Christus ; Christus gegeeseld , marmergroep door Vervoort. De vijfde kapel wordt de kapel van Ru bens genoemd ; hier bevindt zich de graftombe van dezen grooten meester , overleden den 30sten Mei 1640 in den ouderdom van 64 jaren ; de grafsteen werd daar in 1755 geplaatst. Als altaarstuk heeft deze kapel een der uitmuntendste werken van Rubens , door zijne weduwe aan de kerk geschonken . Deze schilderij stelt de H. Maagd voor met het kind Jezus op de knieën , omringd door onderscheidene heiligen. Het merkwaardigste van dit schilderstuk is , dat Rubens in de figuren , die er op voorkomen , de portretten van eenige leden zijner familie geleverd heeft ; zich zelven heeft hij voorgesteld als - - St. Antoine. ANTWERPEN. 3e Reis. 51 - -- - - - > den H. George , zijne beide vrouwen als Martha en Magdalena , zijnen vader als den H. Hieronymus , een zijner zoontjes als een engel. Op het altaar is een fraai beeld van de H. Maagd geplaatst , gebeiteld door Duquesnoy , en door Rubens uit Italië meêgebragt. Zesde kapel : Jordaens , de H. Karel Borromeus onder de pestkranken. Zevende kapel : van Lint , het afscheid van Petrus en Paulus. Achtste kapel : Victor , Maria en Elisabeth ; Moons († 1845) , Jezus en de discipelen. te Emmaus. Negende kapel : schilderwerken op glas van 1641 ; daar tegenover : van Baelen , de Drieëenheid ; Thyssens , Abrahams offerande . In den Noordel. kruisgang : Thyssens , de hemelvaart van Maria ; tegen den pilaar , Corn. Schut, het lijk van Christus op de knieën zijner moeder rustende. Kapellen in het Noordelijk schip : Eerste kapel : Coberger : de H. Helena , aan haren zoon Konstantijn het kruis van Christus gevende. Tweede kapel : van Dyck , Christus aan het kruis. Derde kapel : B. van Orley , het laatste oordeel ; men vindt hier ook de portretten der familie van den burge meester Rockox. Vierde kapel : van Hoek , de aanbidding der wijzen. - Vijfde kapel : C. de Vos , portret van Corn. Landschot ; M. de Vos , Maria's intrede in den tempel. Zesde kapel : graftombe van den Spaanschen generaal del Pico († 1693). Boven de altaren ter regter en ter linkerzijde van den ingang van het koor : Quellyn , de dood van den H. Franciscus ; Boeyermans , de hemelvaart van Maria. Bij den ingang van het koor vindt men voorts nog de levensgroote marmeren beelden der Apostelen , door van Voort , de Cuyper , Kerix en anderen. Het hoofdaltaar is naar eene teekening van Rubens gemaakt. ―― - Eenige straten ten Noorden van dezen fraaijen tempel staat de Kapucijnerkerk St. Antoine , cen klein Godshuis uit het laatst der 16de eeuw , waarin men twee bezienswaardige schilderijen vindt , ul . eene van Rubens , de H. Maagd voorstellende , terwijl zij van den H. Antonius het kind Jezus aanneemt , en 52 3e Reis. ANTWERPEN. St. André. eene andere van van Dyck , Christus beweend door de zijnen . De Jezuitenkerk St. Charles Borromée , niet ver van de kathedraal , is gebouwd in 1614. In 1718 door den bliksem getroffen , werd zij toen inwendig bijna geheel door brand ver nield ; bij hare herstelling verloor zij veel van hare vroegere pracht. Van de schilderstukken , die zij thans nog bevat , noemen wij slechts bet hoog-altaarstuk , de hemelvaart van Maria voorstellende en geschilderd door C. Schut ; verder : Zegers , de Heilige Maagd en het kind Jezus , aangebeden door den H. Franciscus Xaverius ; Wappers , de voorstelling in den tempel ; G. de Craeyer , de communie van een krijgsman. De nissen ter zijde van het hoogaltaar zijn versierd met fraaije beeldhouwwerken van 4. Quellyn. De toren dezer kerk is ontegenzeggelijk de belangrijkste van alle Belgische kerkto rens , die in den renaissance- stijl zijn gebouwd. - De Augustijnerkerk , gebouwd in 1607 , heeft uit een bouwkunstig oogpunt geene bijzondere waarde , maar zij bezit drie schoone schilderstukken , die de reiziger niet mag nalaten te gaan zien. Het eerste , boven het hoogaltaar geplaatst , is van Rulens en stelt het huwelijk der H. Catharina voor (dit werk wordt vooral om zijn coloriet hoogelijk geroemd) ; het tweede , dat het altaar ter linkerzijde versierd , is van van Dyck en stelt een visioen van den H. Augustinus voor ; het derde eindelijk is het martelaarschap der H. Apollonia door Jordaens. De kerk St. André (een gebouw uit het midden der 16de eeuw) is vooral bezienswaardig om haren preêkstoel , vervaardigd door van Geel en van Noot. Men vindt hier ook eenige voorname schilderstukken , waaronder drie van Erasmus Quellyn , voorstellende : de schutsengel van den jongeling , Jezus te Emmaus , en het kind Jezus in de kribbe ; voorts : het martelaarschap van den H. Andreas , door Otto van Veen ; het H. Avondmaal , door van Eycken Sr. Bij den Zuidel. ingang der kerk ziet men tegen een pilaar een klein medaillon-portret van Ma Zoologische tuin. ANTWERPEN. 3e Reis. 53 ria Stuart , waarbij eene inscriptie gevoegd is ter nagedachtenis dezer ongelukkige koningin en van twee barer hofdames , door den zoon van eene dezer laatsten. De Beurs, in 1531 gebouwd en > , naar men wil , de eerste instelling van dien aard in Europa , is in het jaar 1858 afgebrand . Zij wordt thans gehouden in het oude Augustijnerklooster , dat tijdelijk , in navolging van Brussel en Luik , onder den naam van cité tot eene passage of overdekte galerij met winkels enz. heeft gediend ; deze onderneming geheel mislukt zijnde , is thans een gedeelte daarvan tot eene voorloopige beurs ingerigt. - van Het paleis des konings , op de place de Meir , is niets anders dan een hôtel , in de 17de eeuw gebouwd door een Antwerpschen patricier ; het diende Napoleon I tot woning tijdens zijn verblijf in de Scheldestad ; het bevat eenige schoone zalen , doch is voor het publiek niet toegankelijk. Niet ver hier , in de rue Rubens , staat het huis van Rubens. De groote schouwburg ( zie blz. 39) in 1834 voltooid , is een fraai gebouw , inwendig met smaak ingerigt. Boven den ingang en in de hoeken zijn de bustes van dichters en van componisten geplaatst , als : in het midden Grétry , Molière , Mozart , Racine , Lopez de Vega , Tarentius , Shakespeare Goldoni , Sophocles ; regts : Corneille , Schiller , Mehul , van den Vondel , Eschylus , Glück , Spontini en Euripides. > De * zoölogische tuin , digt bij het spoorweg- station , is door eene particuliere vereeniging gesticht en eerst sedert 1844 geopend ; hij is rijker aan diersoorten dan de zoologische tuinen van Gent en van Brussel. Voor vreemdelingen is de entréeprijs 1 fr. de persoon ; sommige avonden in den zomer is er muziek , gewoonlijk op Dingsdag en Donderdag , ' s avonds van 6 tot 8 uur. -Wanneer men vóór het vertrek met den spoortrein nog een of twee uren overig heeft , kan men die niet beter besteden dan door eene wandeling in deze zoo verschil lend bevolkte dreven. -- 54 3e Reis. ANTWERPEN. Dokken. Fraaije wandelingen scheiden de zoologische tuin van de Mechelsche poort , in welker nabijheid zich in de stad de botanische tuin bevindt. Eene wandeling langs de kaaijen (door de Vlamingen Werften genoemd) der Schelde is den reiziger aan te bevelen. Het was bij eene dezer kaaijen , ten Noorden der stad , dat de luitenant ter zee J. C. J. van Speijk op den 5den Februarij 1830 den heldendood stierf. Door een' storm met zijne kanonneerboot voor anker weg en tegen de kade der stad geslagen , werd het nu weerlooze schip door de Belgen overmand. Dit kon de dappere bevelhebber niet dulden : hij steekt den brand in het kruid en Daar spat de boot met helsch gerucht , Met vriend en vijand in de lucht ! ― zooals het schoone vers van A. v. d. Hoop Jr. luidt. Met v. Speijk sneuvelden veertien der zijnen en een groot aantal Belgen. Slechts vijf Nederlandsche manschappen redden zich door tijdig in het water te springen. Bedoelde kaaijen, waarvan enkele naar beroemde Antwerpenaars genoemd zijn (quai van Dyck, quai Plantin, quai Jordaens) , werden in 1804 op last van Napoleon I aangelegd en strekken zich uit van de dokken tot aan het tuighuis , nabij de citadel ( 20 min. gaans). De dokken (bassins) zijn mede op bevel van Napoleon I aangelegd en hebben eene som van 13 millioen francs gekost ; het doel des keizers daarmede was Antwerpen tot eene zee- en oorlogshaven van den eersten rang te maken , om daardoor den handel van Londen afbreuk te doen. Het kleine dok kan 100 schepen van middelbare grootte , het groote 300 dergelijke vaartuigen bevatten ; men heeft hier ook een droog dok , dat door eene stoommachine in 45 min. kan worden droogge. pompt. De nieuwe dokken van Kattendijck zijn iets Noordelijker aan den mond van het kanaal dat de Maas met de Schelde vereenigt. -Tusschen de beide eerstgenoemde dokken ligt het oude Hanze-huis , gebouwd in 1564 ; het diende - Citadel. ANTWERPEN. 3e Reis. 55 vroeger tot entrepôt voor de Hanze steden en wordt tegen . woordig nog door den consul dier steden bewoond. Onder Napoleon I werd het tot mariniers -kaserne gebruikt. Naast het groote dok heeft men de entrepôts , door rails met het spoorwegstation verbonden. Deze entrepôts waren in het begin van December 1861 het tooneel van een' verschrikkelijken brand , die voor ongeveer 15 millioen fr. aan waarden in weinige uren verslond , en vele menschenlevens kostte. Op de quai van Dyck, tegenover de aanlegplaats der zeestoombooten , vindt men de Vischmarkt , vóór ruim een twintigtal jaren gebouwd en bijzonder net en doelmatig ingerigt. De beroemde citadel ligt aan het Zuidelijk uiteinde der stad. Zij werd , op last van Alva , door den Italiaan Paciotti aangelegd ; de vijf bastions dragen de namen van Paciotti , Fernando , Toledo , duc en Alba. De citadel is vooral beroemd ge. worden door hare verdediging onder generaal Chassé tegen de Fransche troepen onder den maarschalk Gérard. Den 30sten November 1832 werd zij door 90,000 Franschen opgeëischt . De verdedigers waren 5000 in getal ; de Franschen , die gemeend hadden het kasteel in hoogstens 10 dagen te zullen veroveren , hadden daartoe 25 dagen noodig , gedurende welke nagenoeg 200 vijandelijke vuurmonden 36,000 kogels , bommen en hou witsers in het kasteel wierpen. Toen alles was vernield capituleerde Chassé den 24sten December met een verlis van 90 dooden en 350 gekwetsten. De Franschen hadden 3700 dooden en 8050 gekwetsten. De bezetting werd krijgsgevangen gemaakt , doch in Mei 1833 ontslagen. Wie een schoon gezigt op den halven cirkel, dien de stad vormt , wil hebben , begeve zich naar het Vlaamsche Hoofd , aan de overzijde of linkeroever der Schelde ( zie bl . 40) , regt tegenover de badinrigting op de quai Plantin. Omstreken van Antwerpen. Aan de Noordzijde der stad liggen uitgestrekte polders ; ten Oosten is de grond een weinig hooger. Overal vindt men schoone buitenplaatsen en kasteelen. In het dorpje Hemixem , 2 uur Zuid- 56 4e Reis. BOOM. Beveren. - waarts van Antwerpen , verheft zich, aan den oever der Schelde, de oude abdij van St. Bernard , die in 1241 door Hendrik II, hertog van Brabant, gesticht en in 1796 opgeheven , onder Napoleon I tot een hospitaal voor de marine diende en onder koning Willem I tot een verbeterhuis ingerigt werd ; 11 à 1200 gevangenen worden er thans bewaakt. - In dezelfde rigting , op 4 uur afstands van Antwerpen , ligt het dorp Boom met 8000 inwoners , waar men vele scheepstimmerwerven en steenbakkerijen vindt. Vijf uur ten N, O. van Antwerpen , te Westmalle , bevindt zich een Trappistenklooster , dat zeer bezienswaardig is. Zie voor reisgelegenheden naar alle deze plaatsen , blz. 40. -- 4. Van Antwerpen door het land van Waes naar Gent, Overtogt per spoor : sneltrein in een en een vierde uur , gewone trein in ongeveer twee uur. Prijzen : 4 fr . 50 c. , 3 fr. en 2 fr . , met inbegrip der overvaart aan het Vlaamsche Hoofd. De reis per spoor over Mechelen duurt een half uur langer en kost ongeveer 1 fr. meer. De rijtuigen zijn slecht. Te Antwerpen neemt men plaats aan de quai Plantin. Deze weg wordt door eene particuliere maatschappij geëxploiteerd en doorsnijdt in eene regte lijn het land van Waes. Te vergeefs zal men elders vruchtbaarder en beter bebouwde landstreek vinden ; het is de tuin van Vlaanderen. Bij vogelvlugt gezien , zou het zich als een reusachtig dambord vertoonen , met nette vierkante graanakkers bedekt. In de lente rust er het oog op een uitgebreid kleed van koolzaad , als op een gouden meer ; in den zomer als op eene witte schuimende van de schoonste tarwebalmen , hier en daar door groene boschjes afgewisseld . Buiten dezen nergens overtroffen landbouw , biedt de weg den reiziger niets opmerkenswaardigs aan. zee Het station bevindt zich aan het Vlaamsche Hoofd , aan ge ne zijde der Schelde , welke met eene stoomboot wordt overgestoken en waarvan de vracht bij de prijzen der treinen is inbegrepen. Door de polders van Zwyndrecht (station) bereikt men in de eerste plaats het dorp Beveren , met nagenoeg 7000 Lokeren. ST. NICOLAAS. 5e Reis. 57 inwoners , bekend door het vervaardigen van kant , waarmede zich ruim 2000 vrouwen bezig houden. Van hier bereikt de trein , langs het station Nie ukerke , in 20 minuten St.-Nicolaas (Logementen: Hôtel de Flandre , des Quatre Sceaux. - Telegraaf) , eene stad met bijna 24,000 inw. Zij is het middelpunt van handel en nijverheid van het land van Waes , bezit eene uitge strekte marktplaats en belangrijke muurschilderijen in eene ha rer kerken. Vijftien minuten na het vertrek van St.- Nicolaas komen wij te Mille - Pommes , en weder 15 min. later volgt Lokeren. (Logement , Hótel des Quatre Sceaux. - Telegraaf. —Postwagens naar de omliggende plaatsen) , met ruim 17,000 inwoners en , even als de zoo juist genoemde stad , met belangrijke fabrieken van katoenen en linnen stoffen , alsmede vele bleekerijen. Van dit station loopt een zijtak van den spoorweg naar Dendermonde (zie de 8ste Reis) , zich aansluitende aan den spoorweg van Mechelen naar Gent. De afstand van Lokeren naar Gent wordt langs het station Beirvelde in 30 à 45 minuten afge . legd. Zie voor Gent de 23e Reis. 5. Van Zeeuwsch-Vlaanderen naar Brugge en Gent. Voor de reis van een der Zeeuwsche eilanden (Walcheren of Zuid- Beverland) naar en door Staats- of Zeeuwsch- Vlaanderen raadplege men Plantenga's Reisboek door Nederland , de 53e Reis, en voor de reisgelegenheden Plantenga's Officieele reisgids voor Nederland en aangrenzende landen , het laatste nummer à 30 cents , alom te verkrijgen . De landstreek , die men doorreist , is voor het oog dezelfde als die in het begin der vorige Reis is beschreven geworden. Een spoorweg is geprojecteerd van Breskens naar Yzendijke , en van daar verder in verband met de Belgische banen. Dagelijks vaart eene stoomboot heen en terug tusschen Sluis en Brugge , langs de plaatsjes Houcke , Oostkerke , de Siphon en Damme. Zij doet den overtogt in anderhalf uur , de vracht is : le kl . 50 cents , 2e kl . 30 cents of 66 centimes , België. 5 58 5 Reis. NEUZEN Evergem. . 3e kl. 25 cents , hare legplaats te Brugge is bij de poort van Damme in het Noord-Oosten der stad . Verder rijdt tweemaal daags een postwagen tusschen Sluis en Brugge over Duddeele in twee en drie vierde uur voor 2 fr. 50 centimes. Zie voor Brugge de 24e Reis. Van het Zeeuwsche stadje Oostburg rijdt Woensdags van het logement de Eenhoorn een wagen in 3 uur voor 1 fr. 50 c. naar Eecloo , waar hij in de herberg de Korenbloem stil houdt. Zie voor Eecloo de 24e Reis. Van Yzendyke rijden dagelijks van het logement de Gouden poort postwagens in 3 u. voor 1 fr. 50 c. of 75 cents naar Eecloo (zie de 24e Reis) , en in 4 u. voor 1 fr. 60 c . of 75 cents naar Gent , waar hij in de herberg de Halve maan stil houdt. Zie voor Gent de 23e Reis. Van Terneuzen of Neuzen , eene belangrijke haven aan de Wester- Schelde , zie Plantenga's Nederland de 53e Reis , is een spoorweg geconcessioneerd over Sas-van- Gent en Selzaete naar Evergem, het tweede station aan den particulieren spoorweg van Gent naar Brugge , zie de 24e Reis. In ver. binding met dezen spoorweg zullen worden aangelegd een spoorweg langs Sluiskil , Axel en Hulst naar St. -Nicolaas , en een spoorweg van Selzaete naar Lokeren (blz . 57) . Thans rijdt dagelijks van Terneuzen , van de herberg het Wapen van Zeeland, een postwagen over Sas-van-Gent en Selzaete in 4 uur naar Gent aan de herberg de Posthoorn , voor 3 fr. 90 c. Bovendien vaart er op vier dagen der week eene stoomboot langs het kanaal over Sas-van- Gent tusschen Neuzen en Gent, en éénmaal wekelijks tusschen Gent en Rotterdam. Ook deze boot stoomt tot Neuzen langs het genoemde kanaal, dat Gent met de Schelde en de zee verbindt. Van Hulst naar St.- Nicolaas (blz. 57) rijdt tweemaal dagelijks van de herberg het Hert een postwagen over het Belgische dorp St.- Giles ; hij doet den overtogt in ruim 2 uur voor 50 cents of 1 fr. 6 c. De weg loopt door de Vieux-Dieu. BERCHEM. 6e Reis. 59 weelderigste en rijkste landouwen. Deze zelfde weg loopt van Hulst Noordwaarts naar Walsoorden , alwaar overzet-veren zijn naar Bath en Waarde op het eiland Zuid- Beverland.

6. Van Antwerpen naar Brussel. Overtogt van Antwerpen tot Mechelen met den expres- of sneltrein in 25 à 30 min. , met den gewonen trein in 40 min.; van Mechelen naar Brussel met den exprestrein in 25 min. , met den gewonen trein in 40 min. Prij- zen tusschen Antwerpen en Brussel : exprestrein , le kl. 4 fr. 50 c. , 2e kl. 3 fr. 50 c.; gewone trein , le kl. 3 fr . 50 c. , 2e kl. 2 fr. 70 c. , 3e kl. 1 fr. 75 c. Tot Mechelen ongeveer de helft ; van Antwerpen naar Mechelen iets meer dan van Brussel naar Mechelen. . Stations het station te Antwerpen is buiten de Borgerhoutsche poort ; zie blz. 40 ; te Mechelen staat het 15 min. van de kathedraal verwijderd , te Brussel is ' t het station du Nord. Er rijden ' s zomers tusschen Antwerpen en Brussel 10 treinen daags , waarvan 4 sneltreinen ; bovendien tusschen Antwerpen en Mechelen nog 1 trein daags, en tusschen Mechelen en Brussel nog 12 treinen daags. Enkele dezer treinen corresponderen te Mechelen op de lijn Mechelen- Gent. Men raadplege verder het laatste nummer van Plantenga's Officiëele reisgids voor Nederland en aangrenzende landen , of van den Guide officieel des voyageurs sur tous les chemins de fer de Belgique. Overal langs den weg , dien de trein na het verlaten van het station te Antwerpen doorloopt , vertoonen zich de schoonste buitenplaatsen , waarvan sommigen uit de 16de eeuw dagteekenen, Vóór dat men aan het eerste station komt , ziet men aan de regterhand het dorp Berchem , waar gedurende het beleg der citadel van Antwerpen in 1832 (blz. 43 en 45) de Franschen hun hoofdkwartier hadden ; het dorp onderscheidt zich door schoone tuinen , bevallige villa's en fabrieken . Het eerste station Vieux- Dieu , aan den straatweg van Antwerpen naar Lier , is niets meer dan een gehucht , tot de gemeente Mortsel behoorende. Na dit station verlaten te hebben , bespeurt men aan de regterhand het dorp Edeghem , met een schoon kasteel van den baron Dubois , waar men een der fraaiste schilderstukken van Rubens , de pendant van 60 6e Reis. MECHELEN. Duffel de beroemde Chapeau de Paille ( blz. 50) vindt ; links ziet men den toren der gemeente Hove. Na vijf minuten staat de trein weder stil , en wel aan het station Contich , eene gemeente van omstreeks 3700 zielen ; ook hier vindt men in de omstreken vele buitenplaatsen. Van dit station loopt een zijtak van den spoorweg over Lier naar Turnhout ( blz. 38) . Het verdere van den weg tot aan het station Duffel is minder fraai Duffel zelf is eene schoone landelijke gemeente met ruim 4000 inwoners , door de kleine rivier de Nethe doorsneden en voor. den reiziger belangrijk wegens een gebouw uit de 16de eeuw , dat men van het station kan zien. Wij bedoelen het kleine huis van Ter Elst , dat langen tijd tot pastorie diende en aan de oude abdij van St.- Bernard toebehoorde. Den 31 October 1863 is in de raadzaal van den gemeenteraad van Duffel onthuld het borstbeeld van C. Kiliaen , die aldaar geboren is , en zich een naam heeft verworven door zijn woordenboek van de Nederduitsche taal. Even voorbij dit station loopt de trein over eene fraaije draaibrug , die over de Nethe ligt , en passeert vervolgens de gemeente Wavre Sainte- Catherine , met eene bevolking van ruim 3000 zielen. Het landschap is hier overigens vrij schraal en weinig vatbaar voor bebouwing. Weldra krijgt men aan de regterhand den indrukwekkenden domtoren van Mechelen in het gezigt ; de trein gaat den straatweg naar Diest , de rivier de Dyle en den straatweg naar Leuven dwars over en bereikt , tusschen eene menigte gebouwen door , die tot berg- en werkplaatsen dienen van al wat voor de exploi tatie der staats-spoorwegen in België noodig is , het station van Mechelen , Fransch Malines (Logementen : Hótel de la en hotel de Brabant , beiden op de Groote- markt , bij de Domkerk ; hotel St.-Antoine , in de rue d'Egmont ; hótel St. Jacques , op de Korenmarkt , overal table d'hôte ten 1 ure. Naast het spoorwegstation , in de rue d'Egmont , 1. staat het hotel de la Courimpériale , eenvoudig maar goed en matige prijzen. - Een zoogenaamd Mechelsch ontbijt (déjeuner de Malines) , eene geliefkoosde · Geschiedenis. MECHELEN. Ge Reis. 61 ―― spijs der Belgen , zamengesteld uit de pooten en de ooren van een varken , moet men afzonderlijk bestellen. Aan het station. zelf vindt men cen buffet-restaurant , waar men zich volgens Vrijmetselaarsloge , la Régé vaste tarieven kan laten bedienen. - - nération. Telegraaf. Diligences naar Boom van het hốtel de la Campine , driemaal dagel. in één en een vierde uur voor één fr.; naar Heijst- op-den- Berg , van de herberg Cour de Befferen , tweemaal dagel. in twee uur voor 1 fr. 25 c.; naar Putte , van de herberg Cour de Befferen , tweemaal dagel. in circa één en een vierde uur voɔr 75 c.; naar Wulheim , van het hotel de la Couronne , dagei. in 30 min. voor 50 c.; naar Willebroeck , van het hotel de la Campine tweemaal dagel. in anderhalf uur voor 1 fr.). Het station Mechelen is het middelpunt van het Belgische staats- spoorwegnet. Hier vereenigen zich vier verschillende lijnen , te weten : naar Antwerpen , naar Brussel, naar Gent en naar Leuven ; de reiziger loopt dan ook bij onoplettendheid gevaar om bij het verwisselen van rijtuigen op een' verkeerden trein te geraken. Het station ligt op eenigen afstand van de stad , aan welke omstandigheid het eenigzins is toe te schrijven , dat weinige reizigers Mechelen bezoeken , dat nogtans wèl een bezoek waardig is. Van het station komt men de stad door de breede rue d' Egmont, die op de Grande -place uitloopt , binnen. Zij is eene der oudste steden van België , te midden eener vruchtbare vlakte en aan de Dyle gelegen. Sommige historieschrijvers brengen haar ontstaan zelfs tot de 5de eeuw. In vroegere tijden eene zeer uijvere stad , is zij thans , wat handel en industrie aangaat , eene eeuw ten achteren bij de overige groo te steden des lands. Nog is zij echter beroemd wegens het vervaardigen eener soort van kant , bekend onder den naam van Mechelsche kant. Het is een stille doodsche stad met ruime pleinen, fraaije en lange straten, 39 mannen- en 198 vrouwenkloos. ters en eenige merkwaardige gebouwen ; de bevolking bedraagt p. m. 34,000 zielen. Mechelen is de woonplaats van het 62 6e Reis. MECHELEN. St. Rombaud. hoofd der Roomsche geestelijkheid in België , den aartsbisschop van Mechelen. De aartsbisschoppelijke kerk St. Rombaud is het voornaamste gebouw der stad ; haar bouw werd aangevangen in de 11de eeuw en in den loop der volgende eeuw voltooid ; * in de 15de eeuw onderging zij echter eene algeheele hervorming. De toren , die men in 1452 begon te bouwen , verkreeg eerst in het begin der 16de eeuw zijne tegenwoordige hoogte (300 voet). De wijzerplaat heeft 18 voet in diameter. Het inwendige der kerk is zeer schoon ; het hoogaltaar is versierd met fraaije beeldhouwwerken van Lucas Fayd'herbe , een leerling van Rubens. Van de schilderstukken , welke deze tempel bezit , noemen wij een altaarstuk van van Dyck , Christus aan het kruis (voor de bezigtiging wordt 1 fr. gevorderd); verder: Michiel Cocrie, de besnijdenis ; E. Quellyn , de aanbidding der herders . Verder vindt men hier eenige schilderstukken uit de 15de eeuw, 0. a. episodes uit het leven van den H. Rombaud waarvan er een aan Jan van Eyck wordt toegeschreven. De kerk bevat eindelijk nog verscheidene graftombes van aartsbisschoppen , waaronder het praalgraf van den aartsbisschop graaf Méan († 1831 ) , gebeeldhouwd door Jehotle. De kerk Notre- Dame bezit eene der schoonste en beroemste penseelgewrochten van Rubens : de wonderdadige vischvangst , geschilderd in 1618 voor de corporatie der vischkoopers te Mechelen. Van de overige kunstschatten dezer kerk onderscheiden zich twee schilderstukken van E. Quellyn en van Th. Rombouts , het een ' t Heilig Avondmaal , het ander Christus in het graf voorstellende , en een bas - relief van L. Fayd'herbe de oprigting van het kruis. De kerk St. Jean bezit mede een altaarstuk van Rubens , de aanbidding der Wüzen voorstellende. Men weet , dat deze meester dertien maal hetzelfde onderwerp behandeld heeft , maar het schilderstuk , waarvan wij hier spreken , is ontegenzeggelijk het beste zijner verschillende behandelingen van dit thema. Verder merkt men in deze kerk Sempst. MECHELEN. Ge Reis. 03 - op een St. Rochus onder de pestziekten , door L. François ; eene aanbidding der herders , door de Vos ; eene voorstelling in den tempel , door van Loon , en eene gebeeldhouwde groep , door Duquesnoy. De Begijnen kerk is gebouwd door L. Fayd'herbe en bezit , behalve eenige goede schilderstukken. van Jean de Maubeuge , van Lucas François , van E. Quellyn , van Jean Cossiers en van Gaspard de Craeyer , een ivoren Christusbeeld , dat voor het meesterstuk van den beeldhouwer Duquesnoy gehouden wordt. In de kapel van het aartsbisschoppelijk seminarium vindt men eenige schilderstukken van E. Quellyn , C. Schut , Th. Rombouts en P. Snyders. - - Op de Groote markt staan eenige ouderwetsche gebouwen en het standbeeld van Margaretha van Oostenrijk († 1530) , dochter van keizer Maximiliaan I en van Maria van Bourgondië , in de Vaderlandsche geschiedenis bekend als de landvoogdes der Nederlanden. Onder de genoemde gebouwen op de Groote markt merken wij op : de Halles , vroeger aan het lakengilde behoorende , thans tot hoofdwacht dienende ; het stadhuis , de Beyard genoemd , uit de 15de eeuw, en ten Z. O. der kathedraal , een oud huis , het museum genoemd , weinig belangrijks bevattende (fooi 50 c. aan den bewaarder , die op de markt naast het stadhuis woont) . station Weerde. Onze reis naar Brussel vervolgende, biedt de weg een en ander aan dat de opmerkzaamheid van den reiziger verdient . De trein snelt op eene draaibrug over het kanaal van Leuven , en 5 min. na het verlaten van Mechelen is hij reeds aan het Hij spoort vervolgens langs het dorp regts Sempst, waar men eene kerk vindt , die , zoo men zegt , reeds in het midden der 7de eeuw door Lambertus , bisschop van Tongeren , is gesticht. Een weinig verder ontdekt het oog achtereenvolgens de torens van twee kleine dorpen , beroemd door de mannen , die er hebben geleefd ; het eerste is Elewyt , waar het kasteel Steen ligt , dat aan Rubens toebehoorde en hem langen tijd tot woning verstrekte ; het 64 6e Reis. VILVOORDEN. Strombeek. andere is Perck , dat aan een ander groot schilder , David Teniers Jr. , tot verblijfplaats diende. Hij bewoonde hier een kasteel , genaamd het huis met de torentjes , waar hij een groot gedeelte zijner werken vervaardigde ; de kerk van Perck bezit van dezen meester eene der schoonste schilderijen , voorstellende den H. Dominicus voor de H. Maagd geknield. Beide dorpen liggen 7. van den weg , het laatste in de onmiddellijke nabijheid van Vilvoorden , het tweede en laatste tusschen Vilvoorden en Brussel . Vilvoorden is de oudste stad van Brabant en heeft tegenwoordig nog eene bevolking van 6000 zielen. De kerk Notre Dame , in den kruisbogenstijl opgetrokken , verdient de aandacht ; men vindt er fraai gebeeldhouwde koorstoelen uit de 17de eeuw. De omstreken van het stadje zijn rijk aan fraaije buitenplaatsen. In de nabijheid is een gevangenhuis voor 2000 veroordeelden , gebouwd in 1776 , op bevel van Maria Theresia , op de plaats waar vroeger een versterkt kasteel van de hertogen van Brabant stond. Een eind weegs voorbij Vilvoorden ontwaart men r. den toren van het oude prioraat van Grimbergen , in welks nabijheid zich een oud Gothisch gebouw bevindt , dat nog van zijne verdedigingswerken voorzien is en aan den graaf de Mérode toebehoort . Vervolgens ziet men in de verte het dorp Strombeek , waar Hendrik van der Noot , de held der Brabantsche revolutie van 1789 , overleed ; verder op , aan de linkerhand , het kasteel van Haeren, een bekoorlijk pavilloen , aan den markies d'Assche toebehoorende , en eindelijk r. van den weg , op eenigen afstand van elkander , het fraaije kasteel der Drie Fonteinen en het kasteel van Laeken , de geliefkoosde verblijfplaats des konings. De kleine rivier , die door de landerijen kronkelt, is de Senne. Thans nog weinige oogenblikken , en de trein staat aan het Noorder- station (station du Nord) te Brussel stil . Voor 1 fr. kan men aan dit station de inrigting zien van den electrischen telegraaf. Zie voor Brussel de 11e Reis. 7. Van Antwerpen of van Brussel over Mechelen en Leuven naar Luik. Voor de overtogt , de prijzen en de treinen van Antwerpen tot Mechelen en van Brussel tot Mechelen , zie men de inleiding der 6e Reis. Van Mechelen tot Leuven duurt de overtogt ongeveer drie vierde uur. Prijzen : sneltreinen van Brussel tot Leuven , le kl . 3 fr. 50 c. , 2e kl . 2 fr. 70 c.; gewone treinen le kl. 2 fr. 80 c. , 2e kl. 2 fr . 20 c. , 3e kl. 1 fr. 40 c. Elf treinen daags. De spoorweg tusschen Brussel en Leuven over Mechelen maakt thans een driehoek , doch door de Belgische regering is een directe spoorweg tusschen Brussel en Leuven geprojecteerd , waardoor de reis onge- veer een derde verkort zal worden. - Van Leuven naar Luik duurt de reis met den spoortrein één en een vierde tot twee en een vierde uur ; zeven treinen daags. Men trachte op dit gedeelte van den weg aan de linkerzijde te gaan zitten . Voor de geheele route van Brussel tot Luik zijn met den exprestrein ongeveer twee en een half uur en met den gewonen trein ruim drie en een vierde uur noodig. De prijzen van Brussel tot Luik zijn : exprestrein , le kl . 10 fr. 50 c. , 2e kl . 8 fr.; gewone trein , le kl. 8 fr. 50 c. , 2e kl. 6 fr. 50 c. Er rijden zes doorloopende treinen daags , waarvan een der morgensneltreinen slechts kaartjes afgeeft (te Brussel , Leuven , Thienen en Luik) , direct door naar Spa. Voor de route van Antwerpen naar Mechelen en voor Mechelen zie men blz. 59 en 60. De reis van Brussel naar Mechelen is in omgekeerde rigting beschreven op blz. 63 en 64. De weg , dien de trein van Mechelen naar Leuven volgt , leidt langs eenige gemeenten , merkwaardig genoeg om ze hier als ter loops aan te stippen . Wij noemen in de eerste plaats links het dorp Rymenam , welks omstreken getuige waren van een' bloedigen veldslag, in 1578 door het leger der Vereenigde Provinciën op de Spanjaarden onder Don Juan van Oostenrijk en Alxander Farnèse gewonnen. Even voorbij dit dorp komt men aan de gemeente Boort - Meerbeek en vijf minuten later aan Haeght , beide deze plaatsen hebben ieder een station. Van deze dorpen valt weinig te zeggen , maar dit is het geval niet met het gehucht Wespelaer , waarover straks nader. 66 7e Reis. LEUVEN Logementen . . Wespelaer is het laatste station voor dat men aan Leuven komt. De trein voert langs het kanaal van Mechelen naar Leuven ; regts bespeurt men den toren van het dorp Thieldonck en vervolgens links de kerk van Rotselaer. Leuven naderende, vormt de weg een' scherpen hoek , daargesteld door het kanaal aan de regter en de rivier de Dyle aan de linkerhand. Weldra echter gaat de trein deze rivier over en vervolgens dwars over den weg, die van Leuven naar Aerschot leidt ; een oogenblik later bespeurt men regts de gemeente Wilsele en links de gemeente Kessello o. In dezelfde rigting onderscheidt men de fraaije kerk der oude abdij van Vlierbeek en na weinige seconden houdt de trein stil aan het station van de stad Leuven , Fransch Louvain, aan de Dyle gelegen , met 32,000 inwoners. Logementen. Hôtel de Suède , op de place du Peuple digt bij het station , een goed diner kost hier zonder den wijn 2 fr.; Cour de Mons, aan de Vischmarkt ; Sauvage , aan de Botermarkt. Koffijhuis , op de Groote markt naast het stadhuis. Het wit Leuvensch bier is hier beroemd. Rijtuigen. Vigilantes : een rid in de stad voor één pers. kost 50 c. , voor twee pers. 1 fr.; naar het spoorwegstation 1 fr. Bij het uur : eerste uur 1 fr. 50 c. , iedere 15 min. meer 25 c. Omnibussen naar een der spoorwegstations 50 c. per persoon. Spoorwegstations. Dat van de spoorweg Mechelen- Luik staat bij de Diester-poort ; dat van de spoorweg Herenthals- Namen staat bij het kanaal tusschen de Diester en de Mechelsche poort. Diligences. (voitures de correspondance). Naar Aerschot , dagel. van af het hôtel Cour de Mons , in anderhalf uur voor 1 fr. 25 c. ;, naar Brussel over Cortenberg , dagel. van af het hôtel Cour de Liège in drie en een half uur voor 1 fr. 80 c. Bij beperkten tijd bezoeke de reiziger alleen het stadhuis van buiten (blz. 67) ; de kerk St. Pierre (blz. 67) in begeleiding van een' suisse ; de hallen van buiten (blz. 68) , en de kerk St. Gertrude van buiten (blz. 68). Leuven is thans eene stille stad. In de 14de eeuw , onder de hertogen van Brabant , bedroeg hare bevolking omstreeks Stadhuis. LEUVEN. 7e Reis. 67 200,000 zielen , die voor het grootste gedeelte hun bestaan vonden door de lakenfabrieken , waarvan men er destijds , volgens sommige schrijvers , niet minder dan 4000 telde. De oorzaak van het verval der stad moet voornamelijk gezocht worden in burgertwisten. Tegenwoordig bestaat de voornaamste tak van nijverheid in het brouwen van het zoo gezochte Leuvensche bier en in den landbouw. Het **Stadhuis van Leuven is beroemd als een der rijkste schoonste gebouwen in den gebloemden kruisbogenstijl ; geen der gemeentehuizen in België kan met dit op ééne lijn gesteld worden. Niet door de grootheid zijner afmetingen wekt dit monument de bewondering op, maar door de regelmatigheid van het plan , waarnaar het is opgetrokken , door de bevalligheid en harmonie zijner deelen , door de schoonheid en zuiverheid zijner profils , en meer nog door den rijkdom zijner versieringen , en de verscheidenheid en het uitgewerkte van de ontelbare menigte beeldhouwwerken , die aan zijne buitenzijden prijken. De eerste steen van dit schoone gebouw werd in 1448 gelegd , en in 1463 was het geheel voltooid. De bouwmeester was Mathieu de Layens ,,, meester metselaar van de stad en haar regtsgebied" , de beeldhouwwerken aan de buitenzijden zijn in 1842 door den beeldhouwer Goyers met veel zorg en geheel volgens de oorspronkelijke teekeningen , die op het stadhuis bewaard worden , hersteld. Het inwendige van dit gebouw stemt weinig overeen met het uitwendige ; a de zalen hebben een modern voorkomen ; men vindt er op de derde verdieping eenige schilderstukken van M. Cocxie , G. de Crayer , de Vos , Seghers en van der Helst. Tegenover het stadhuis , op de Groote markt , staat de kerk St. Pierre , een trotsch Gothisch gebouw , dat den vorm heeft van een Latijnsch kruis , lang 300 en breed 75 voet , in de 14de en 15de eeuw gebouwd. Eertijds was zij door hare drie torens (?) , die in 1604 door een onweder omstortten , het hoogste gebouw der wereld ; de middelste toren was 535 , de 68 7e Reis. LEUVEN. St. Gertrude - beide zijtorens ieder 450 voet hoog (volgens anderen was deze hoogte nog veel fabelachtiger) . Deze kerk is eene der rijkste in voorwerpen van kunst ; men bewondert er een verheven zetel , uit de 15de eeuw afkomstig en met zeldzame naauwkeurigheid gebeeldhouwd , en een tabernakel in den vorm van eenen Gothischen toren , een wezenlijk meesterstuk. Verscheidene voortreffelijke schilderstukken van de oude Vlaamsche school verdienen evenzeer de aandacht van den bezoeker (fooi aan den koster 50 centimes) ; wij noemen daarvan alleen : twee stukken van Stuerbout ( ook bekend onder den naam van Dirk van Haarlem) , voorstellende het een ' t H. Avondmaal en het ander bet martelaarschap van den H. Erasmus (den patroon tegen de buikpijn) , wien door twee beulen de ingewanden uit het ligchaam worden gerukt ; eene kruisafneming , door Rogier van der Weyden , en eene H. Familie , door Quintyn Matsys. De kerk St. Gertrude , de oude kapel der hertogen van Brabant, is opmerkelijk , uitwendig wegens haren vierkanten toren (een der schoonste monumenten van dien aard in België) en inwendig wegens hare koorstoelen , die zeer fraaije voortbrengselen van houtsnijkunst zijn . De kerk St. Jacques , gesticht omstreeks het jaar 1200 , maar berbouwd in 1350 , nadat zij door een brand was vernield , heeft gedeeltelijk hare oorspronkelijke bouworde behouden , bepaaldelijk de toren . Men vindt in dezen tempel een der beste werken van den schilder de Crayer , St. Hubert op de jagt. Een ander schoon schilderstuk van dezen kunstenaar , voorstellende de H. Maagd en het kind Jezus omringd door eenige heiligen , bezit de kerk St. Quentin , bij de Namensche poort. Eindelijk vindt men in de kerk St. Michel eenige stukken van moderne meesters , o. a. eene begrafenis van Christus , door G. Wappers , en een Christus voor Pilatus , door van Bree. - ― De hallen , in 1317 opgerigt tot een depôt voor de gilde der lakenfabriekanten , werden in 1679 aan de universiteit af- Universiteit. LEUVEN. 7e Reis. 69 gestaar. Dit gebouw getuigt nog van den rijkdom en den goeden smaak zijner stichters. De bibliotheek , die hier geplaatst is , is eene der voornaamste van geheel België. Men vindt er ook eene groep door Chr. Geerts († 1855) in 1839 vervaardigd , een tooneel uit den Zondvloed ( met bijna levensgroote beelden) voorstellende ; in de vestibule hangen de portretten van voormalige professoren en een groot schilderstuk van van Brée, voorstellende Christus aan de blinden het ge zigt teruggevende , dat door koning Willem I aan de Akademie van Leuven geschonken werd. De Universiteit van Leuven , gesticht in 1426 , was in de 16de eeuw de voornaamste inrigting voor hooger onderwijs van Europa , vooral wat de theologische faculteit betrof ; het aantal harer studenten ging destijds 6000 te boven. Het was aan deze hoogeschool, dat de beroemde Adriaan Florisz. van Utrecht (later paus Adriaan VI , de eenige Nederlander , die ooit den Stoel van Petrus te Rome beklommen heeft ) onderrigt ontving en later den hoogleeraars zetel bekleedde ; ook keizer Karel V studeerde aan deze school. Onder Jozeť II werd de universiteit gedurende eenigen tijd opgeheven , maar weldra op hare oude grondslagen hersteld . Door de Franschen op nieuw opgeheven, werd zij eerst in 1817 onder de regering van Willem I weder voor het onderwijs geopend. Het zoogenaamde collegium philosophicum, door dezen vorst te Leuven ingesteld , werd eene der voornaamste grieven van de Roomsche geestelijkheid tegen de Nederlandsche regering , en gaf almede aanleiding tot de revolutie van 1830. Thans is in de lokalen der oude Leuvensche universiteit eene vrije ( d. i . van de regering onafhankelijke) universiteit gevestigd onder het onmidde . lijk toezigt der Katholieke geestelijkheid. Zij telt thans 800 studenten. De bezoeker van Leuven wordt nog opmerkzaam gemaakt op een paar particuliere verzamelingen , welke men daar vindt , na melijk het schilderijen kabinet van den heer van den Schrieck, België. · 6 70 7e Reis. OTTIGNIES Wespelaer. . bevattende een honderdtal schoone voortbrengselen van Vlaam · sche en Hollandsche meesters (0. a. van Rembrandt , Rubens , van Dyck , Ostade , Teniers , Ruysdael , Claessens , Hemling , enz. ) , en het penningkabinet van den heer Reynaerts , het rijkste van dien aard dat men in België vindt. De begraaf. plaats dezer stad heeft geenerlei kerkelijk of godsdienstig karakter. - Omstreken van Leuven. Op eene hoogte bij de Mechelsche poort vindt men de ruïnen van het oude kasteel der graven van Leuven en hertogen van Brabant ; men noemt het 't Kasteel Cezar , ten onregte zijnen oorsprong tot het Romeinsche tijdvak brengende. Karel V en zijne zusters hebben in hunne jeugd hier eenigen tijd gewoond met Karels leermeester Adriaan Florisz. van Utrecht (zie blz. 69) . —Op korten afstand van de stad ligt het prachtige kasteel van Heverlé , het verblijf der familie van den hertog van Aremberg. Niet ver van daar , in de rigting naar Tirlemont , bevindt zich de abdij van Parc, in 1129 door Godfried met den Baard gesticht. Twee uur ten N. W. van Leuven liggen de fraaije tuinen van Wespelaer (met den spoortrein in 15 minuten te bereiken , blz. 65) , die in het zomersaisoen zeer vele bezoekers tot zich lokken. De bewoners van het nabijgelegen dorp hebben de overtuiging , dat deze streek de schoonste is van het geheele land ; men kan intusschen niet ontkennen , dat het park met zijne bosschaadjes , zijne priëelen , zijne grotten , zijne Chineesche bruggen , zijne antieke tempels en zijne standbeelden en bustes van beroemde wijsgeeren , dichters en staatslieden , een zeer eigenaardig en bekoorlijk geheel vormt. 33 Van Leuven naar Diest . De reis van Leuven tot Aerschot is in omgekeerde rigting beschreven op blz. 37 , en kost met den spoortrein le kl. 1 fr. 20 c. , 2e kl. 90 c. , 3e kl. 60 c. - Van Aerschot naar Diest zie men op blz. 37 , waar die reis geheel beschreven is. Van Leuven naar Charleroi en Givet. Tot Charleroi doet de trein den overtogt in 2 u. 10 min. of 2 u. 26 min. Prijzen : le kl , 5 fr. 30 c. 2e kl. 4 fr. , 3e kl . 2 fr. 65 c. Vier treinen daags. Het eerste station is Heverlé (zie boven). De volgende stations zijn : Weert- St. - George , Gastuche , Wavre , een stadje met 6000 inw. (Telegraaf , beperkte dagdienst. Diligences naar Brussel , Isque , Jodoigne en Perwez`. Op Wavre volgen de stations : Limal , Ottignies , het kruispunt der spoorwegen Leuven-Charleroi, Leuven-Mons en Brussel- Namen. Vervolgens komt de reiziger achtereenvolgens te Court - St. -Etienne en te La Roche. Lodelinsart. THIENEN. 7e Reis. 71 Van hier spoort hij langs de belangrijke en schoone ruïnen der abdij van Villers bij Villers - la- Ville , en komt dan te Tylli, geboorteplaats van den beroemden generaal J. T. Serclaes. Nu volgen Marbais , Ligny ( zie de 13de Reis) , Fleurus , waar zich even als te Ligny een beroemd slagveld bevindt , zie de 13de Reis ; Ransart , Lodelinsart , een nijver dorp met 3600 inw. , en in 10 min. van hier Charleroi , zie voor Charleroi de 14de Reis en voor de reis van Charleroi naar Givet mede de 14de Reis. Wanneer men van Leuven de reis naar Luik voortzet , biedt de weg aanvankelijk weinig uitlokkends aan ; men bevindt zich op een zeer ongelijk terrein , nu eens in de laagte , zoodat men van de landstreek weinig of niets zien kan , dan weder acht en veertig voet boven het omliggende land. Door een' kleinen tunnel en l . in de verte langs de oude abdij van Parc (zie blz. 70) , beiden digt bij Leuven , bereikt men langs het station Vertreyck, na een half uur sporens , het drie en drie vierde uur van Leuven gelegen > - Woensd.

Thienen of Tienhoven , Fransch : Tirlemont (Logementen : H6. tel des Quatre Saisons , bij het station ; Plat d'Etain en hôtel de Flandre , beiden op de markt. In het stationsgebouw is een buf fet-restaurant volgens tarief. Telegraaf. Diligences en postwagens naar Diest , en Zat. in 3 uur voor 2 fr. 25 c. , deze en die naar Hannut rijden af bij de Wed. Vaudebon naar Jodoigne vijf malen dagel. , één daarvan rijdt af van het spoorwegstation , in één en drie vierde uur voor 1 fr. 25 c.; naar Huy over Hannut , dat halfweg ligt , Dingsd. en Vrijd. in 6 uur voor 4 fr.; naar Jauche , dagel. in 3 uur voor 2 fr.; naar Orp- le- Grand , Maand. en Donderd. in 2 uur voor 1 fr. 50 c.) . De stad van een zeer vrolijk zindelijk voorkomen heeft eene bevolking van ruim 12,000 zielen . Hare muren hebben een omtrek van 2 uren ; de uitgestrektheid daar binnen bevat thans echter veel bouwland. Het marktplein is een der ruimste , die wij kennen. Men ziet er de kerk Notre- Dame du Lac, in 1298 begonnen en in de 15de eeuw voltooid. Deze tempel biedt echter weinig bijzon ders aan , evenmin als het daar naast gelegen stadhuis. Meer 72 7e Reis. LANDEN. Neerwinden. aandacht verdient de kerk St. - Germain , die uit de eerste tijden der Christelijke bouwkunst dagteekent en waarvan sommigen zelfs den oorsprong tot de 9de eeuw willen terugbrengen. De toren , zeer goed bewaard gebleven , behoort ongetwijfeld tot den Romaanschen stijl. Het hoogaltaar dezer kerk is versierd met een schilderstuk van Wappers : Christus op den schoot der H. Maagd. In de omstreken der stad vindt men vele Romeinsche grafsteden. - Het station van Thienen verlatende , heeft de reiziger een gezigt bij vogelvlugt op die stad , vermits de spoorweg zich op eene hoogte van 50 voet boven de poorten van Thienen bevindt. Naauwelijks heeft men hare laatste huizen achter zich , of er bieden zich voor het oog de bekoorlijkste land . schappen aan , en het station Esemael wordt weldra bereikt. Onder de gemeenten, die men verder voorbij spoort, verdient voor. al het dorpje Neerwinden , aan de linkerhand in het verschiet , de aandacht ; het was dáár , dat twee beroemde veldslagen geleverd werden , t . w. de eerste in 1693 tusschen de Franschen onder den maarschalk van Luxemburg en de verbonden legers onder Willem III , prins van Oranje en koning van Engeland; de tweede in 1793 tusschen de Oostenrijkers onder den prins van Saksen- Coburg en de Franschen onder generaal Dumouriez. Niet ver van deze beroemde plek ligt het station Landen vroeger eene sterke vesting , doch thans een dorpje met 800 inwoners. Deze plaats is de bakermat van het tweede geslacht der Fransche koningen ; hier toch werd Pepijn , van wien Karel de Groote afstamt , geboren en hier ook overleed hij . Men vindt hier nog zijne graftombe , ofschoon zijn stoffelijk overschot , bij zijn overlijden te Landen ter aarde besteld , later te Nivelles werd bijgezet. Van Landen loopt een zijtak van den spoorweg naar Hasselt, Maastricht en Aken , zie de 10de Reis.- Deze lijn aan de linkerhand latende liggen , vervolgt de trein zijnen weg Oostwaarts en bereikt langs de stations Gingelom en Rosoux in 40 min. het station Waremme, vroeger eene - Foroux. ANS. 7e Reis. 73 -- ―― stad van vrij groot belang , doch tegenwoordig met eene be volking van niet meer dan 13 à 1400 zielen. Waremme is bekend door den kruidkoek , die er gebakken wordt , en bestaat hoofdzakelijk van den landbouw. De bewoners waren in de middeneeuwen beroemd door hunne sterkte en dapperheid ; van daar nog het oude spreekwoord : Qui passe dans le Hesbain est combattu lendemain. · Even nadat dit station achter den rug is , steekt de trein een ouden Romeinschen straatweg over , die van Tongeren naar Bavay voert en over zijne geheele lengte nog in goeden toestand is . Een eind weegs verder , in den omtrek van het dorpje Lamine , heeft de bodem eene hoogte , gelijk aan die van den domtoren te Antwerpen. Het eerste station , dat men vervolgens bereikt, is Remicourt en daarna Fexhe- au- haut clocher , aldus genoemd om den bijzonder hoogen klokketoren , die daar vroeger stond. In de nabijheid van dit station liggen de dorpjes Voroux , in de geschiedenis bekend door een' bloedigen veldslag tusschen de Franschen en Oostenrijkers in 1792 , en Bierset , waar in 1255 Hendrik van Gelder , bisschop van Luik , den vrede sloot met zijne oproerige onderdanen. Van het volgende station Ans loopt Noordwaarts een spoorweg over Tongeren naar Maastricht, zie de 10de Reis . De gemeente Ans - et - Glain , ruim 180 Ned . ellen boven den spiegel der zee gelegen , telt ca. 4000 inwo ners. Hier wordt de locomotief van den trein genomen en deze eenige honderde schreden voortgestuwd , om hem op de afdalende vlakte te brengen , die hem in het station van Luik moet voeren. Zeer opmerkenswaardig voor den vreemdeling is het vaste stoomwerktuig , dat gebezigd wordt om de treinen , die van Luik komen , door middel van kettingen tegen de helling op te trekken. Het neêrdalen der treinen ge schiedt zonder machine , maar er wordt eene ronde staaf langs den trein aangebragt die over metalen draden naast de rails loopt , ten einde eene te groote snelheid van den loop te voorkomen. Op de helling heeft men een overheerlijk gezigt 74 8e Reis. DENDERMONDE Opdorp op de stad Luik. Tusschen Ans en Luik ligt nog het station Haut- Pré. In eene der tien voorsteden van Luik , die van Avroy , bevindt zich het station , aan den linker oever der Maas , waar onze trein stil houdt. Zie voor Luik de 18de Reis. 8. Van Antwerpen of van Brussel over Mechelen en Dendermonde naar Gent. Hij die de kortste weg wil nemen van Antwerpen naar Gent raadplege de 4de Reis op blz. 56 , en hij die de kortste weg wenscht te reizen tusschen Brussel en Gent neme de route die in de 9de Reis op blz. 75 is beschreven. De in deze Reis beschreven wordende weg is geheel staats- spoorweg. Overtogt tot Mechelen in 30 à 40 minuten ; tot Gent in ongeveer derdehalf uur. Prijzen van Brussel tot Gent met den gewonen trein : 1ste kl . 5 fr. 30 c. , 2de kl. 4 fr. , 3de kl. 2 fr. 65 c. Van Antwerpen naar Gent bedraagt de prijs eenige centimes meer. Vier doorloopende treinen daags , naar de tusschen- stations meerderen. Voor de reis tot Mechelen zie men de 6de Reis , blz . 59. Van hier wendt de trein zich Westwaarts , en spoort over het Leuvensche kanaal en de Senne , langs de onbeduidende stations Cappelle , Londerzeel en Malderen. Tusschen dit en het volgende station Buggenhout komt men bij Opdorp in Vlaanderen. Na twintig minuten sporens van Buggenhout bereikt men - Dendermonde , Fransch: Termonde (Logementen : Hôtel de l'Aigle ; Plat d'Etain en Demi-Lune. Telegraaf. Diligen ces over Assche naar Brussel dagel. , tot aan de eerste plaats in anderhalf uur voor 1 fr.; over Hamme naar St.- Nicolaas , driemaal dagel. van afhet hotel de l'Aigle, tot Hamme in 50 min. voor 75 c. , tot St.- Nicolaas in twee uur voor 1 fr. 50 c.) . Deze versterkte stad telt bijna 9000 inw. en heeft eene brug over de Schelde , die hier het riviertje de Dender opneemt. In 1566 had hier eene zamenkomst van Nederlandsche edelen plaats , waarop Willem van Oranje zijnen vriend Egmond te vergeefs. waarschuwde voor den verraderlijken Philips II. In 1667 werd de stad vruchteloos door Lodewijk XIV belegerd. Hare vesting Gyseghem. AUDEGHEM. 9e Reis. 73 werken werden in 1784 door keizer Jozef II geslecht , maar in 1822 op nieuw opgetrokken. De kerk Notre Dame bezit eene kruisiging en eene aanbidding der herders van van Dyck. Van Dendermonde naar Lokeren loopt een staats-spoorweg , te Lokeren in aansluiting bij den spoorweg tusschen Antwerpen en Gent , zie de 4de Reis blz. 57. Hij loopt langs het station Zele ; de trein doet den overtogt in 30 à 40 min. Prijzen : 1ste kl. 1 fr. 20 c. , 2e kl . 90 c. , 3e kl. 60 c. Twee treinen dagel. Zie voor Lokeren , blz. 57. Van Dendermonde naar Aalst. De staats-spoorweg tusschen Lokeren en Dendermonde loopt van Dendermonde verder Zuidwaarts door naar Aalst , om zich daar te vereenigen met den direkten spoorweg tusschen Brussel en Gent , zie de 9de Reis. De trein loopt van Dendermonde langs het dorp Audeghem , het eigentlijke punt waar hij zich van den Gentschen spoorweg afscheidt , en verder langs het station Gyseghem , waarop Aalst volgt , zie voor Aalst blz. 76. De overtogt duurt 25 minuten ; er rijden twee treinen dagel. Zie voor de reis van Aalst naar Ath , blz. 76. Wij volgen naar Gent de lijn die van Audeghem regtuit Westwaarts , op korten afstand van den regter Scheldeoever , loopt, langs de stations: Wichelen , Wetteren ( blz. 77) en Melle. Even vóór Gent gaat de trein over de Schelde. Links van het stationsgebouw (met een goed buffet-restaurant), ziet men den zoologischen tuin met zijne gebouwen in Moorschen stijl . Zie voor Gent de 23e Reis. 9. Van Brussel over Aalst naar Gent. Overtogt met den sneltrein in 1 uur 7 min. , met den gewonen trein in 1 u . 40 min. Prijzen : le. kl . 4 fr. 70 c. , 2e kl. 3 fr. 50 c. , 3e kl. 2 fr. 30 c. Zeven doorloopende treinen daags. Zie voor de reis over Mechelen en Dendermonde de Se Reis op blz. 74. Vroeger moest men de spoorwegreis van Brussel naar Gent al. tijd over Mechelen nemen ; later echter werd de hoofdstad van wege den Staat ook door eene lijn over Aalst met Gent in ver . binding gebragt , waardoor de weg niet minder dan 28 Ned. mijlen verkort werd. De trein vertrekt van het station du Nord 76 9e Reis. AALST Ath. en rigt zich al spoedig naar het Westen. Vijf en dertig à vijftig minuten na het vertrek uit Brussel komt men te Aalst aan ; de tusschen- stations Jette , Dilbeek , Ternath , Denderleeuw (zie hieronder) en Erem bodig hem bieden niets aan , dat voor den reiziger belangrijk is , evenmin als de andere dorpen langs welke de trein loopt. - Aalst , Fransch : Alost (Logementen: Pays -Bas , Maison d'Autriche en Trois Rois. Telegraaf. Postwagens naar Assche en Brussel , dagel. uit de rue de l'Etuve , in één en een vierde en in drie uur , beide voor 1 fr.; naar Sotteghem tweemaal dagel. van af het spoorwegstation , in twee en drie vierde uur voor 1 fr. 50 c.) . Aalst, eene stad met ruim 19,000 inw. aan de Dender gelegen, was vroeger de hoofdstad van Keizerlijk. Vlaanderen. Men vindt hier eenige gebouwen , die de aandacht verdienen ; in de eerste plaats het stadhuis , gebouwd in het jaar 1200, maar in de 15de eeuw hernieuwd , en de kerk St.- Martin , met een altaarstuk van Rubens , voorstellende : St. Rochus voor de pestzieken biddende. In deze kerk vindt men ook de graftombe van Dirk Maertens , professor te Leuven , de eerste , die in België de boekdrukkunst invoerde. Het standbeeld, dat in 1856 voor dezen geleerde werd opgerigt , is ontworpen door J. Geefs. Niet ver van Aalst zijn de ruïnen van de oude abdij van Afflighem , van de Benedictijner orde , in 1080 opgerigt. Zie voor de reis van Aalst over Dendermonde naar Lokeren de 8e Reis , blz. 75. Van Brussel naar Ath volgt men den hier boven beschreven staatsspoorweg tot aan het station Denderleeuw (zie boven) . Overtogt in twee en een vierde uur (van Denderleeuw naar Ath in ruim één en een vierde uur). Prijzen : le kl. 5 fr. 20 c. , 2e kl. 4 fr . , 3e kl. 2 fr . 55 c . Vier treinen daags. Tien minuten na het vertrek uit Denderleeuw komen wij te Ninove , en sporen van daar langs de stations Santbergen , Ideghem en Schendelbeke naar Grammont. In 40 minuten sporen wij van hier over A cren Lessines , Papignies en Rebaix naar Ath , eene voormalige vesting aan de Dender , met ruim 8000 inw. (Logementen : Cygne ; Paon d'or ; hôtel de Bruxelles , digt bij het station ; hôtel de l'Univers , tevens café- restaurant , tegenover den uitgang van het station. Telegraaf. - Diligence Wetteren. BELOEIL. 10e Reis. 77 naar Beloeil , zie hieronder, van af de herberg Au Paysan , tweemaal dagel . in anderhalf uur voor 1 fr.). Bij eenig oponthoud in dit stadje zie men het stadhuis , in 1600 gebouwd, en de kerk St. Julien. Het oudste (van het jaar 1150) gebouw der stad is de tour du Burbant. In de omstreken van Ath heeft men zeer vele kalkovens. - Het beroemde slot der vorsten van Ligne , Beloeil , ligt 2 uur Zuidwaarts van Ath. Dit kasteel (op verzoek aan den eigenaar wordt gaarne toegang verleend) bevat een groot aantal voorwerpen van kunst en van geschiedkundige waarde , o. a. eene volledige verzameling van vuurwapens sedert de uitvinding van het schietgeweer , eene fraaije verzameling schilderijen van van Dyck , Holbein , Michel Angelo , Salvator Rosa en andere meesters. De tuinen worden reeds door Delille in zijn gedicht „ Les Jardins" genoemd ,,tout à la fois magnifique et champêtre." De trein van Brussel naar Gent rigt zich van Aalst verder over Lede en Schellebelle op Wetteren (eene der schoonste gemeenten van Oost- Vlaanderen , met ruim 9000 inw. , en waar lekker bier onder den naam van uytset gebrouwen wordt) , en gaat dáár over op den spoorweg , die van Mechelen naar Gent voert , zie de Se Reis op blz. 75 . 10. Van Maastricht over Hasselt naar Brussel. 1 Overtogt van Maastricht naar Landen (particuliere spoorweg) in ruim twee uur , of met den sneltrein in 1 uur 50 minuten ; van Landen naar Brussel (staats- spoorweg) , mede in ruim 2 uur, of met den snel-trein in I uur 50 min. Prijzen voor de gansche reis : met den sneltrein , le kl. 13 fr. 50 c., 2e kl . 10 fr. 30 c. , en met den gewonen trein , le kl. 10 fr. 45 c., 2e kl. 7 fr. 70 c. , 3e kl . 5 fr. 10 c. Deze weg is zeker de kortste tusschen Aken en Brussel , en daarom voor die reis boven dien over Luik te verkiezen. De spoorweg van Maastricht naar Luik is sedert November 1861 gereed ; men kan dus ook van Maastricht over Luik naar Brussel sporen. Zie daartoe de 22e en de 7de Reis. De spoorweg van Maastricht naar Landen , te Maastricht in verbinding met de lijn die van daar naar Aken loopt (zie boven) , sluit zich te Landen aan bij den weg , die tusschen Mechelen en Luik loopt. Het eerste station . dat onmiddelijk bij de Nederlandsche grenzen op Belgisch grondgebied ligt , is Lanaeken , een 78 10e Reis. TONGEREN. Munsterbilsen. dorp met ruim 2000 inw. , waar het fraaije kasteel Petersheim en het kasteel Hocht (vroeger eene abdij) liggen. De weg voert vervolgens door de Limburgsche Kempen langs Eygenbilsen en Munsterbilsen. - 4 Van Munsterbilsen naar Ans. Een particuliere spoorweg verbindt deze twee plaatsen , en daardoor tevens alhier de spoorwegen Brussel-Maastricht met Brussel- Luik. De overtogt geschiedt in anderhalf à twee uren. Drie treinen daags. Het eerste station , dat 7 min. na het vertrek uit Munsterbilsen bereikt wordt , is Bilsen , vervolgens Hoesselt en dan Tongeren (Logementen : Hôtel du Paon ; hôtel du Casque. Telegraaf) , eene der oudste plaatsen van Belgisch Gallië en reeds uit het Romeinsche tijdvak bekend. Zij was het tooneel van vele groote militaire gebeurtenissen , in de commentariën van Julius Cesar vermeld. Zij leverde legioenen aan het Romeinsche leger en het was eene waarzegster van Tongeren , die in het jaar 270 aan Diocletianus zijne toekomstige verheffing tot den troon voorspelde. In de 4de eeuw werd Tongeren de zetel van een bisdom met Maternus aan het hoofd ; dit bisdom werd echter nog in diezelfde eeuw door Servatius naar Maastricht overgebragt en drie eeuwen later door Hubertus in Luik gevestigd. Tongeren werd in 451 door de Hunnen , in 881 door de Noormannen en in 1467 door Karel den Stoute verwoest ; in 1673 door de Franschen veroverd , werd de vesting het volgende jaar door hen ontmanteld en vier jaren later in brand gestoken. Deze eerwaardige stad verdient allezins een bezoek van den toerist , al ware ' t maar alleen om de kerk Notre - Dame, die als eene der schoonste godsdienstige gebouwen van België bekend is. Gesticht in de 4de eeuw , werd zij in 1240 in hare tegenwoordige gedaante herbouwd ; de toren dagteekent uit het midden der 15de eeuw. Bij deze kerk behoort een klooster uit het einde der 10de eeuw , hetwelk eene der merkwaardigste proeven van Romaansche bouwkunst welke dit land bezit mag genoemd worden. Het inwendige der kerk bevat eenige antieke snij- en beeldhouwwerken. - Niet ver van Tongeren bevindt zich eene minerale bron , bekend onder den naam van fontein van Plinius , omdat deze groote Romeinsche natuurvorscher haar in zijne werken vermeld heeft. Op twee uur afstands van het stadje vindt men het groote dorp Borgloon of Looz , in vroegere tijden de hoofdplaats van een onafhankelijk graafschap. - In één uur spoort men van Tongeren naar Ans langs de stations : Neederheim , Glons en Liers. Zie voor Ans blz. 73. Van Munsterbilsen onze reis naar Brussel vervolgende, komen St. Truyen . HASSELT. 10e Reis. 79 wij eerst te Beverst en Diepenbeek, dorpen die geene bijzondere opmerking verdienen. Nu volgt à vin. - Telegraaf. - · Hasselt (Logementen : Hótel du Limbourg en Hôtel du Verre Diligences , die allen van het hotel du Limbourg of van de paarden-posterij afrijden.: naar Beeringen dagel. in twee en een half uur voor 1 fr. 75 c.; naar Beverloo, drie maal dagel. in 4 uur voor 3 fr.; naar Brée , dagel. in 4 en een half uur voor 4 fr. 50 c.; naar Diest , dagel. in 2 en een half uur voor 2fr. 50 c.; naar Eindhoven , dagel. in zes en een half uur voor 8 fr.; naar Maaseyck , dagel. in 5 uur voor 4 fr.; naar Roermond , dagel. in 8 uur voor 6 fr. 10 c. Verder dagel. naar Gingelom , Hechtel , Herckla-Ville enz .). Hasselt is de hoofdstad der provincie Belgisch Limburg, met C.a. 10,000 ingez. , en werd reeds in 1282 door Arnold van Looz met muren omringd. Den reiziger biedt deze plaats niets opmerkelijks aan , tenzij men als zoodanig het zoogenaamde Frankrijk wil beschouwen , eene vlakte in de nabijheid der stad , dus ge. noemd omdat , volgens de overlevering , de Franken daar in 406 hun kamp gehad en er zich hunnen eersten koning , Pharamond , gekozen zouden hebben. Hasselt is nog bekend door de overwinning der Hollanders op de Belgen , den 6 Augustus 1831. Van Hasselt zijn spoorwegen ontworpen naar Diest en Aerschot, zie bl. 37 , en naar Eindhoven over Beverloo , zie bl. 38 . Van Hasselt zetten wij de reis langs de stations Alken en Cortenbosch voort naar St. Truyen , Fransch : St. Trond (Logement bij Pinnoy. - Telegraaf), bij ons Nederlanders uit den tijd van den tachtigjarig en oorlog bekend . De stad heeft tegenwoordig eene bevolking van 11,500 zielen en 11 kerken ; men vindt er geene andere merkwaardigheden dan de kerk St. Martin , die uit het begin der 11de eeuw dagteekent. De spoortrein heeft slechts 22 minuten noodig om ons van St. Truyen naar Landen te voeren , de weg tusschen deze beide stations biedt niets opmerkelijks aan ; de tusschengelegen halte Velm is een onbeduidend plaatsje met 800 inw. Van Landeh 80 11e Reis. BRUSSEL. Logementen gaat de reis langs de reeds door ons beschreven route over Leuven en Mechelen naar Brussel ; zie in omgekeerde rigting , een gedeelte der 7de Reis , op blz. 65 en vervolgens. 11. Brussel , Fransch : Bruxelles. Afstand van Parijs 76 uur , van Keulen 45 uur , van Antwerpen 10 uur , van Amsterdam 44 uur , van Rotterdam 29 uur. Het getal grootere en kleinere logementen , koffijhuizen , estaminets , herbergen , kroegen en diergelijken wordt in den laatsten tijd te Brussel ieder jaar gemiddeld met 100 vermeerderd. Logementen. In de bovenstad: Hôtel de Belle Vue, * de Flandre, de l' Europe , de la Grande Bretagne , allen op de place Royale , op korten afstand van het Park ; hôtel de France , rue Royale , op den hoek van den Montagne du Parc ; hôtel de la Régence , in de straat van denzelfden naam , ter zijde van de place Royale ; hôtel Windsor in dezelfde straat. Deze logementen zijn allen van den eersten rang en worden druk bezocht wegens hunne schoone ligging , nabij het Park en de fraaiste punten der stad. Prijzen : kamer 3 à 10 fr. en daarboven , table d'hôte ten vier en een half ure zonder wijn 3 à 5 fr. , flesch Bordeaux 4 fr. (men kan niet altijd halve fleschen krijgen) , souper 3 fr. , déjeuner 1 fr. 50 c à 2 fr. , bougie 1 fr. en bediening 1 fr . In de benedenstad : * Hotel de Suède , rue de l' Evêque , voortreffelijke table d'hôte ten 2 uur 30 minuten voor 3 fr . 50 c.; *hôtel de Hollande , rue de la Putterie , een oud gerenommeerd hôtel , vroeger het voornaamste der stad ; hôtel de l'Univers, Longe rue neuve , kam. en ontb. 3 fr. 50 c. , diner 3 fr. 50 c. , 1 f. Bordeaux 3 fr. 50 c. , boug. 75 c. , serv. 1 fr.; hôtel de Saxe , kamer 2 fr. (hier rijdt de omnibus naar Waterloo af) , alle twee in de rue Neuve , die van het Noorderstation naar het centrum der stad voert ; hôtel des Etrangers , rue des Fripiers 34 bij de place de la Monnaie , prijzen : kamer van 1 fr. 50 c. en hooger, table d'hôte ten 4 uur 30 minuten 2 fr. 50 c. , halve fl . wijn 1 fr. 50 c. , déjeuner 1 fr. , bougie 75 c. , bediening 50 c.; hôtel d' Angleterre , op den hoek der rue Neuve en der place de la Monnaie. Van den 2den rang : * Pays- Bas , rue de l'Hôpital 16 ; Grand- Monarque , rue des Fripiers 17; Bélier , marché-aux- Poulets ; Grand : Miroir , rue de la Montagne 28 , hôtel de Brabant , marché aux Charbons , achter het stadhuis. Prijzen : kamer 2 fr. , déjeuner 1 fr . , table d'hôte ten 1 en ten 5 ure 2 fr. 50 c. , 1 halve fl . wijn 1 fr. 50 c. , bediening 50 c. Verder heeft men nog het hôtel Callo , in de Petite rue des Bouchers 27 ; het is Koffijhuizen. BRUSSEL. 1le Reis. SI - een klein , maar zindelijk logement , dat aan alléénreizenden wel kan worden aanbevolen ; de prijzen zijn er : kamer 1 fr , déj . 1 fr . , diner ( soep , twee schotels vleesch en groenten , gebraad en salade , dessert) op elk uur van 1-6 u. des namiddags 1 fr. 50 c. , ten 4 uur 30 min. open tafel voor 2 fr. , een glas faro 15 c.; * hôtel des Brasseurs , op de grande Place , prijzen kamer 2 fr. , déj. 1 fr. , diner ten 4 uur 2 fr. Bijna alle groote estaminets kunnen bovendien ook reizigers logeren (1 fr. de kamer). Restauratiën. *Mengelle , rue Royale 40 ; *Allard , rue Fosséaux-Loups , bij den grooten schouwburg ; Rocher de Cancale , in dezelf de straat , din. 3 fr. , ontb. 1 fr . 50 c.; * Dubost , rue de la Putterie 23 ; café de Foy , galerie St. Hubert. Een diner à la carte kost gewoonlijk meer , als de eetlust groot is , dan eene goede open tafel. Verder : Prince of Wales - tavern , rue Villa- Hermosa (de eerste straat aan de regterhand, van de place Royale komende , in de rue Montagne de la Cour) , hier heeft men Engelsche bieren , rostbeaf en beafsteaks op Engelsche wijze toebereid. Hôtel Callo , goede burgerkeuken (zie blz. 80) ; * café Liégeois , bij het Noorder-spoorwegstation ; Aigle d'or , rue de la Fourche ; Coffy , rue de la Colline ; *Puth , rue du Tir 20 , in den faubourg de Namur ; hôtel de la Monnaie (zie hieronder). - Koffijhuizen. Café des Milles colonnes , café Suisse , café des Trois Suisses , allen op de place de la Monnaie ; café de l'Europe , rue de la Fourche ; café Royal , op de place Royale , veel door Engelschen bezocht ; Vauxhall , bij Marchal , op den N. O. hoek van het Park , aan den kant van het théâtre du Parc , Marchal is vermaard om zijn ijs (per portie 75 centimes). Gedurende den tijd , dat de groote schouwburg gesloten is , geeft het orkest van dien schouwburg hier alle avonden ten 8 5 ure concerten (entrée 50 centimes) , welke door de voorname wereld der doofdstad zeer gezocht zijn . Lekker ijs is o. a. ook te verkrijgen bij Ma1 rugg, in de rue Treurenberg , à 50 c. het glas. Estaminets (bierhuizen). Men vindt ze in alle straten ; eenige der beste en meest bezochte zijn : hôtel de la Monnaie , op het plein van dien naam, 7. hiervan bevindt zich eene goede restauratie ; le petit Corbeau , rue de l'Evêque. Het bier , dat voornamelijk in Brussel gebruikt wordt , is het Faro-bier (12 c. het glas) , het Lambiek-bier is eene zwaardere soort , het i Leuvensche bier is wit. Echt Beijersch bier (per glas 40 c.) vindt men f bij Puth , rue du Tir 20 , buiten de porte de Namur ; in het café de Munich en in de Prince Charles , beiden rue d' Aremberg ; in het café de Bavière , rue de l'Empereur ; bij Coenrats , rue du Commerce d 58, en in de brouwerij van Pauwels , rue Joseph II. Engelsche bieren zijn flekker in de Prince of Wales - tavern , rue Villa-Hermosa , en bij Carter , place de la Musée. België. 7 82 11e Reis. BRUSSEL. Postkantoor. Baden. Bains de la Fontaine , loopend water , met zwemschool , rue de la Fontaine 8 , bij het spoorwegstation du Midi ; bains St. - Sauveur , Montagne aux Herbes- Potagères 33 ; bains Léopold , rue des Trois Têtes 8 , bij de place Royale , met zwemscholen voor heeren en voor dames. Vrijmetselaarsloges. Les Amis philantropes ; les vrais Amis de l'Uniles Amis de l'Ordre. on ; Telegraaf. De bureaux zijn aan de drie spoorwegstations (blz. 84) en aan het Ministerie van publieke werken. Postkantoor. Is in de rue de la Montagne 83 , bij de kerk Ste.- Gudule ; de bureaux zijn geopend van ' s ochtends 5 tot 's av, 9 ure. De niet-gefrankeerde brieven en die , welke van een postzegel ( zie blz . 15 en 16) voorzien zijn , kunnen in de brievenbussen geworpen worden , die zich in de verschillende wijken der stad en aan de spoorwegstations bevinden.

Schouwburgen Het théâtre Royal , op de place de la Monnaie (opera en ballet) ; voorstellingen alle avonden , uitgezonderd Zaturdags. Speelt de drie zomermaanden (Junij , Julij en Augustus) niet. Deze schouwburg kan met de voornaamsten van Europa wedijveren , zoowel wat de ruimte en schoonheid van het gebouw , als wat de decoratiën , het ballet en al wat met de mise- en-scène in verband staat , betreft ; hij wordt door de stad ondersteund. Het ensemble der tooneelisten is doorgaans zeer goed. De voorstellingen beginnen ten 7 ure ' s avonds en duren tot 11 uur , soms later. Prijzen loges van den len rang , balcon en stalles 5 fr.; 2e loges 4 fr.; parquet en de loges gelijkvloers met het parquet 3 fr. 50 c.; loges van den 3en rang 2 fr . 15 c.; loges van den 4en rang en bak 1 fr. 50 c. Het théâtre St. - Hubert, in de galerie St.- Hubert (drama's en vaudevilles) , prijzen : balcon 4 fr. , parquet 3 fr. en bak 2 fr.; het théâtre du Parc , in het Park (sommige winters voorstellingen in de Vlaamsche taal) , prijzen le loges 3 fr. , 2e loges 2 fr.; het théâtre du Cirque , in de rue du Cirque. - Verder vele kleine schouwburgen en cafés- chantants , zooals het théâtre Molière (vaudevilles) , chaussée d' Ixelles , buiten de poort van Namen ; théâtre des Nouveautés , boulevard d'Anvers ; Salle van Dyck , chaussée de Laeken ; Paradis des roses , rue de Cologne ; théâtre Lyrique , rue du Casino ; Château des fleurs, chaussée de Laeken.- De Vlaamsche tooneelen zijn : het Sint Jans tooneel , rue de l'Eglise in den faubourg de Flandre ; Casino des Galeries , galerie St.- Hubert. Concerten en Bals , enz. Des zomers concerten in den Vauxhall (zie blz. 81 en 87) , entrée 50 c. , en in den Zoologischen tuin , bij het station du Luxembourg , des Zondags , Maandags en Donderdags , entrée 1 fr.; in het théâtre des Nouveautés ( concerten en bals) ; in het Casino des galeries St. - Hubert , entrée 50 c.; en in het Chateau des fleurs, zie voor deze laatsten hier boven. Omnibussen. BRUSSEL. 11e Reis. 83 Gezantschappen. Van Nederland : rue Ducale 59 ; van Frankrijk : rue du Commerce 34 ; van Engeland : rue des Arts 41 ; van Pruissen : rue des Arts 25 ; van Oostenrijk : rue de l'Astronomie 11 . Magazijnen. De rijkste en fraaiste winkels vindt men in de Montagne de la Cour en in de rue de la Madeleine. Een rijk magazijn van bronswerken is bij Cormann & Co. , rue d' Assaut 22 ; kinderspeelgoed , bij Schueremans , galerie St.- Hubert , en in de Leipzigermis , rue de la Madeleine ; fijne kanten , bij van der Kelen-Bresson , rue du Marquis 1 ; eene groote keus van Doorniksche , Hollandsche en Engelsche tapijten is bij Mad. v. d. Koelen , rue de Namur 38. Boekhandelaren Ferd. Claassen , Holl. boekh. , rue de la Madeleine, Ch. Mucquardt , place Royale ; J. Olivier , oude boekh. , rue St. Jean 39. Plaathandelaren. Van der Kolk, Montagne de la Cour ; Géruzet, rue de l' Evèque. Geldwisselaars. S. Messel , rue des Fripiers 45 ; Yates , Montagne de la Cour 80 ; Gebs. Hette ma , passage de la Monnaie 7. Bloemisterijen. Keur van uitheemsche planten bij Galeotti , rue de la Limite 21 en 27 ; in den faubourg de Schaerbeek niet verre van de Leuvensche poort. - Bouquetten en potten met bloemen op de overdekte markt de la Madeleine , rue St.-Jean. — Protestantsche kerken. In de koninklijke kapel bij het Museum wordt ' s Zondags ' s morg. 9 uur en ' s nam. 2 uur 30 min. in het Engelsch , 's morgens om 10 u. 30 min. in het Duitsch en om 12 uur in het Fransch gepredikt. In de kerk op den boulevard den l'Observatoire in de Fransche taal Zondags ' s midd. 11 uur , ' s avonds 6 u. , Woensd. ' s av. 7 u.; in de Engelsche taal , Zond. ' s midd. 12 u. 45 m. en ' s nam. 3 u. 20 m. In de kerk in de rue Belliard wordt in het Fransch op de zelfde tijden dienst gedaan en in het Engelsch ' s morg. 9 u. 30 m. en ' s nam. 3 u. In de Vlaamsche taal wordt gepredikt in de kerken der rue Blues en op de quai au Sel , ' s Zondag ' s morg. te 8 uur en te 10 u. 30 m. , ' s avonds te 6 uur. --- Omnibussen en huurrijtuigen. Omnibussen van en naar het spoor 50 c.; eene bijzondere omnibus bevindt zich bij de aankomst van elken trein aan de spoorwegstations , om de reizigers naar de hôtels in de bovenstad en bepaaldelijk naar die op de place Royale te brengen. Fiacres (rijtuigen met twee paarden) 1.50 fr. per rid ; bij het uur 2 fr. het eerste , 1 fr. 50 c . elk volgend uur. Vigilantes (met 1 paard voor 1-3 pers. ) 1 fr. per rid ; bij het uur 1 fr. 50 c. het eerste uur , 50 c. elk volgend half uur ; in de voorsteden 1 fr. 50 c. Tusschen 11 uur des avonds en 6 uur des ochtends zijn de prijzen eens zoo duur. De koetsiers kunnen niet genoodzaakt worden om in hunne rijtuigen meer dan drie personen op te nemen , als het een rijtuig met één paard , en meer dan vier pers- ― 84 11e Reis. BRUSSEL. Spoorwegstations . en een kind , als het er een met twee paarden is. Buiten de stad zijn de koetsiers niet aan de boven opgegevene prijzen gebonden. Voor uitstapjes in de omstreken , bijv. naar Waterloo en Mont- St. -Jean , doet men beter een zoogenaamd voiture de remise te nemen , waarvan de prijs is voor een geheelen dag (zooals naar Waterloo of Mont- St.-Jean) : 20 fr. met twee paarden , 15 fr. met één paard ; naar Laeken kost een rijtuig met twee paarden 5 fr. , met één paard 3 fr.; de tollen zijn voor rekening van den reiziger. Het bureau is in de Fossé-aux- Loups No. 16 , bij de place de la Monnaie. -- Commissionairs. 5 fr . per dag ; zie blz. 18. ons ; - Spoorwegen. Het station du Nord, voor de rigting naar Antwerpen , Ostende , enz. , is aan het einde der rue Neuve , bij de place des Natihet station du Midi , voor Bergen , Namen , Parijs enz. , is bij de place Rouppe aan het einde der rue du Midi ; - het station du Luxembourg , voor de reis naar Waterloo , Charleroi , Namen enz. , is aan het einde der rue de Luxembourg bij de rue de Trèves , buiten het quartier Léopold. Diligences en Postwagens (voitures de correspondance). Naar Aalst , dagel. van het hôtel de la Rasière , in 3 u voor 1 fr.; naar Alsemberg Donderd. in 1 u. 15 min. voor 1 fr.; naar Anderlecht , driemaal dagel. in 30 min. voor 50 c. , deze twee laatsten van af het hôtel de la Cloche ; naar Assche, drie à viermaal dagel. van af St. Christophe , in 1 u. 30 min. voor 1 fr.; naar Auderghem , tweemaal dagel. van het hôtel de la Cloche, in 50 min. voor 60 c.; naar Braine l' Allend , dag. (uitgez, Zond.) van St. Christophe , in 3 u. 30 min. voor 1 fr. 50 c.; naar Calevoet , twaalf maal dagel. van af la Cloche in 1 uur voor 50 c.; naar Cortenberg , dag. van het hôtel du canal de Louvain in 2 u. voor 1 fr. 20 c.; naar Isque , tweemaal dagel. van af het hôtel de la Cloche in 2 u. 30 min. voor 1 fr. 25 c.; naar Laeken , bijna ieder uur , uit de rue au Beurre 7 en de rue du Midi in 15 à 30 min. voor 50 c.; naar Lebbeke , dagel, van St. Christophe in 3 u. voor 1 fr. 50 c.; naar Leuven , dagel. van af het hôtel du Canal de Louvain in 3 u. 30 min. voor 1 fr. 80 c.; naar Merchtem, vijfmaal wekel. van het hôtel de la Rasière in 3 u. voor 1 fr. 10 c.; naar Opwijck , Dingsd. , Woensd. en Vrijd. van het hôtel de la Verrerie in 3 u. voor 1 fr. 25 c.; naar Tervueren , driemaal dagel. van het hôtel de la Cloche in 1 u. 45 min. voor 1 fr.; naar Waterloo , tweemaal dagel. (uitgezonderd Zond. ) uit de Montagne de la Cour en van St. Chris tophe (zie de 12e Reis) , in 2 u. voor 3 fr. , en die van St. Christophe , ' s namiddags in 2 u. 30 min. voor 1 fr. 25 c. Stoombooten. Het algemeen bureau is in de Montagne de la Cour 77 , 74 en 95bis. Men kan er plaatsbilletten bekomen naar Londen , via Ostende Geschiedenis. Ile Reis. 85 BRUSSEL. of via Antwerpen. Zie voor de uren van vertrek : Plantenga's officiëele Reisgids der middelen van vervoer , het laatste nummer , prijs 30 cents. Wekelijksche goederendienst naar Rotterdam en Amsterdam , adres bij het Bassin du Commerce 8. Volksfeesten. De kermis , in het laatst van Julij , is van niet veel beteekenis. De September - feesten , ter herinnering aan de revolutie van 1830 , hebben plaats van 23-26 September ; bij die gelegenheid worden er illuminatiën ontstoken , tentoonstellingen gehouden , concerten gegeven , enz. Bij een kort verblijf in de stad kan men volstaan met het bezigtigeu van de volgende merkwaardigheden : het Park (bl. 87) , de kerk Ste. Gudule (zonder geleide van den koster) blz. 89, Notre dame de la Chapelle , om de moderne schilderijen van van Eyken (bl. 90) , het museum, de groote historische tableaux in het paleis van justitie en in den Temple des Augustins , het stadhuis van buiten , Mannekenpis , het monument op de place des Martyrs , de Congreszuil ( blz . 92) , den Zoologischen tuin en het Museum Wiertz , de passage St.-IIubert des avonds als zij verlicht is , en de overdekte markt in den vroegen ochtend. - Brussel , de hoofdstad des rijks , de residentie des konings en de zetel van het gouvernement , ligt aan het riviertje de Senne , op de helling en aan den voet van een' vrij hoogen heuvel ; de bevolking , die in 28,500 huizen woont , bedraagt , met inbegrip der voorsteden en onderhoorige gemeenten , ongeveer 282,000 zielen , waarvan 6000 Protestanten. Men wil , dat op de plaats waar de tegenwoordige stad ligt in de 6e eeuw eene kapel gestaan heeft , waar rondom hutten werden opgeslagen , en verklaart aldus den oorsprong der stad. In de 10° eeuw moet zij reeds een zeker aanzien gehad hebben , want keizer Otto II hield er in 976 zijn hof, en Karel van Frankrijk , hertog van Neder -Lotharingen , die er zijne residentie gevestigd had , liet omstreeks 980 het ligchaam van de H. Gudule , kleindochter van Pepijn van Landen , die sedert de patrones van Brussel is geweest, herwaarts overbrengen. In 1044 werd de stad aanmerkelijk vergroot en door muren omringd , en in de 16de eeuw werd zij de residentie der hertogen van Brabant , die tot hiertoe, als graven van Leuven , hun verblijf te Leuven hadden gehouden. Onder de heerschappij der hertogen van Bourgondië 86 11e Reis. BRUSSEL Beschrijving. . zag men , met de Fransche ridderschap , ook de taal en min of meer de zeden van dat land hier invoeren . Deze omstandig. heid heeft grooten invloed gehad op het karakter van de stad. In het hoogere gedeelte , waar het hof en de adel verblijf hield, Fransche taal en gebruiken ; in het lagere gedeelte , waar de nijvere en handeldrijvende burgerij zich bewoog , Vlaamsche taal en zeden. Deze onderscheiding is ook nog in onze dagen op te merken. In de boven-stad , grootendeels na den brand van 1731 herbouwd , bevinden zich het paleis des konings , de ministeriëele bureaux en de vergaderzalen der Wetgevende Kamers , de rue Royale (van de place Royale tot aan de poort van Schaerbeek) , de rue de la Loi en de rue Ducale met hare aristocra tische woningen en de voornaamste logementen, en eindelijk , buiten de lijn der boulevards , die fraaije nieuwe stad , welke zich sedert 16 jaren onder den naam van Quartier Léopold verheft , en welke men ook wel den faubourg St. Germain of het Brusselsche Westend noemt. In de beneden stad en de straten , die daar heen leiden , concentreren zich handel en nijverheid. De Groote- markt , met haar bewonderenswaardig stadhuis , overtreft alles van dien aard , door den luister harer burgerlijke gebou. wen (allen van een prachtig voorkomen) en door hare herinneringen aan stedelijke grootheid en rijkdom . Bijna alle tijdvakken van de geschiedenis der middeneeuwen zijn er vertegenwoordigd en op geen ander punt der stad doet zich het ver. ledene der plaats in een zoo sterk en zoo schoon daglicht aan den geest van den opmerker voor als hier. Men heeft dikwijls Brussel met Parijs vergeleken ; men heeft. het zelfs klein Parijs genoemd. Inderdaad zal men hier het streven, om die groote stad na te volgen , niet kunnen ontkennen , en in vele opzigten slaagt men in die navolging zeer wel. De Parijzenaar hervindt er zijn café des Mille Colonnes , zijn tuin der Tuilerien (waarvoor het Park wel door kan gaan) , zijne boulevards , zijne Champs-Elysées (onder den naam van Allée Verte) , ijne cafés-chantants enz. Wat de taal te Brussel betreft , bijna Park. BRUSSEL. 11e Reis. 87 ieder Brusselaar spreekt de Vlaamsche en de Fransche talen beide. Het Park, tusschen de rue Royale , de rue Ducale , de rue de la Loi en de place des Palais , vormt een groot langwerpig vierkant (lang 630 en breed 350 schreden) , dat zooals het thans is door keizerin Maria Theresia werd aangelegd . Drie groote lanen doorsnijden het in de lengte en twee in de breed. te. Het is eene zeer aangename en zeer gezochte wandelplaats , versierd met fraaije beelden en groepen, waaronder die van Diana en van Narcissus , beiden door Gruppello , uitmunten. Des Zondags van één tot twee en een half uur is bet de plaats van bijeenkomst der groote wereld ; alsdan laat eere fraaije millitaire muziek er zich geregeld hooren ( een stoel kost 5 c . ) . Iederen avond in den zomer kan de wandelaar er zonder betaling , tot aan het uur der sluiting ( zie hieronder) , de concerten van den Vauxhall genieten ( blz. 82) . Het Park , even als de wandelplaats der Allée Verte , langs het kanaal buiten de porte du Rivage wordt in Januarij , December en gedurende de laatste helft van November ten 5 ure des avonds gesloten ; in Februarij , October en gedurende de eerste helft van November ten 6 ure ; in Maart en de laatste helft van September ten 7 ure ; in April en de eerste helft van September ten 8 ure , in Mei en Augustus ten 9 ure , in Junij en Julij ten 10 ure. Er mag niet gerookt worden , behalve op den asphalt- weg , die regt door het Park loopt. Het Park was in de September- dagen van 1830 het hoofdtooneel van den strijd tusschen de Belgen en Hollanders , welke laatsten hetzelve bezet hadden. Aan de boomen kan men nog de beschadigingen zien , welke toen door het geschut en geweervuur veroorzaakt zijn. De Belgen hadden zich op de Place- Royale gelegerd. • Bij het Park , ter zijde van de rue Royale , vindt men het standbeeld van den Franschen generaal Belliard († 1832) , door Geefs vervaardigd. Men heeft van daar een heerlijk gezigt op de beneden- stad . Van de gebouwen in die straten , welke het Park omringen , 88 11e Reis. Koninklijk Paleis. BRUSSEL. noemen wij in de eerste plaats het paleis des konings en het paleis der volksvertegenwoordigers , regt tegenover elkander aan de beide uiteinden der hoofd- laan van het Park gelegen. Het pa leis des konings onderscheidt zich niet bijzonder door zijn' bouwtrant , noch door zijn ameublement ; de voornaamste rijkdom van dit paleis bestaat in schilderstukken van oude en van hedendaagsche meesters , die de verschillende zalen versieren . Men vindt er o . a. , behalve de portretten van van Dyck en Rubens, vele fraaije stukken door Verboeckhoven , de Kruisvaarders voor Jeruzalem door Coomans , de citadel van Antwerpen na het beleg van 1832 door de Braekeleer , *de verzoeking van Antonius door Gallait , hetzelfde onderwerp door Wappers , vele portretten van de gebroeders Winterhalter en van Lawrence. Het paleis is alleen te zien bij afwezigheid van het koninklijk gezin ; men vervoege zich in dat geval bij den portier aan den ingang van den regtervleugel (fooi 2 fr.). De regtervleugel wordt door den hertog van Brabant bewoont. De vlag op het paleis kondigt aan , dat de koning zich in de residentie bevindt, hetgeen trouwens slechts een paar malen per week is , daar de koning meestal te Laeken woont. Het gebouw , waar de volksvertegenwoordigers hunne vergaderingen houden en dat daarom het palais de la Nation genoemd wordt (vóór 1831 vergaderplaats der Staten- Generaal) , werd onder Maria Theresia gebouwd voor den Raad van Brabant. De voorgevel prijkt met een bas- relief , de wet en de geregtigheid voorstellende en vervaardigd door Godecharles. De overdekte gaanderij , voor iedereen toegankelijk , is versierd met de standbeelden in zandsteen , links dat van Pepijn van Herstal († 714) door Simonis , dat van Dirk van den Elzas , graaf van Vlaanderen († 1168) door Jehotte , dat van Boudewijn , graaf van Vlaanderen , keizer van Constantinopel († 1206) , door Jos. Geefs ; regts dat van Jan van Brabant († 1294) door Geerts , dat van Filips den Goede , hertog van Bourgondië († 1467) , door de Cuyper , en dat van keizer Karel Puleis v. d. Prins v. Oranje.' BRUSSEL. 11e Reis. S9 — V († 1558) door de Bay. In het midden zijn vier allegorische figuren in pleister geplaatst , voorstellende de vrijheid van drukpers , van godsdienst , van onderwijs en van vereeniging. Op de bovenverdieping vindt men twee groote historische schilderstukken , vervaardigd door Odevaere in 1817 , het eene voorstellende den prins van Oranje gekwetst in den veldslag van Waterloo , en het andere voorstellende den veldslag bij Nieuwpoort. De zittingen der wetgevende Kamers worden in het openbaar gehouden , gewoonlijk van November tot Junij van 1 tot 5 unr , de ingang is in de rue de l'Orangerie. Het standbeeld des konings , dat in de zaal der vertegenwoordigers boven den zetel van den voorzitter is geplaatst , is het werk van Guill. Geefs. Ter regter en ter linkerzijde van het paleis der volksvertegenwoordigers zijn de hôtels der verschillende ministers. -- Ter linkerzijde van den Z.-O. hoek van het Park , bij den ingang van de rue Ducale , staat het voormalig paleis van den prins van Oranje , in 1823 op kosten der natie opgerigt , om tot verblijfplaats van den troonopvolger te dienen, en eerst in 1829 voltooid . Vóór 1839 bevatte dit paleis een ameublement van een' buitengewonen rijkdom en eene kostbare verzameling van schilderijen. De conventie van 5 Nov. 1842 naakte het tot staats- eigendom en in 1853 werd het bij eene wet ter beschikking van den hertog van Brabant gesteld , maar het denkbeeld om het tot eene verblijfplaats voor dezen prins in te rigten werd later opgegeven. Het dient thans tot het houden van de tentoonstellingen der in 1861 opgerigte société artistique , tot concerten enz. De stallen van den hertog van Brabant bevinden zich naast dit paleis. Brussel heeft vele fraaije kerken , waarvan de voornaamste is : de kerk van St.-Michel en St.-Gudule , digt bij het Park. Deze tempel , op de helling van een' heuvel gelegen , heeft een te gelijker tijd grootsch en eenvoudig voorkomen. De bouwing werd in het jaar 1010 begonnen op last van den graaf van Leuven , Lambertus II, ter eere van den H. Michaël ; 37 jaren 90 11e Reis. BRUSSEL. Ste. Gudule - later werd zij gewijd aan Ste. Gudule , wier stoffelijk over. schot in 980 door Karel van Frankrijk , hertog van NederLotharingen , naar Brussel overgevoerd en binnen hare muren bijgezet werd. In 1226 werd de kerk herbouwd en eerst in de 15de eeuw voltooid. Vandáár , dat men in het geheel van den bouw een gebrek aan éénheid ontdekt , dat te bejammeren is. Het oudste gedeelte is het koor. Ondanks het zoo even genoemde gebrek en ondanks de mengeling van verschillenden bouwstijl , maakt het geheel van dezen tempel een' diepen indruk door zijn grootsch , krachtig en verheven karakter. De voorgevel, in 1848 geheel vernieuwd , is met overdaad van beelden versierd ; hij vertoont zich tusschen twee vierkante torens , die zich statig verheffen , maar niet in spitsen uitloopen. Het was in deze kerk , dat Filips de Goede in 1435 en keizer Karel V in 1516 een kapittel der orde van het Gulden- Vlies hielden. Het inwendige der kerk is vooral merkwaardig om de schoone en vele stukken van schilderwerk op glas , die men er vindt (De kerk is van 12-4 ure gesloten ; alsdan kost de entrée 1 fr. ten behoeve van het fonds voor bouw en onderhoud ; bovendien eene fooi van 50 c. à 1 fr. voor den suisse , die naast het Zuidelijk portaal woont.) . Onder deze schilderwerken munten vooral uit : die in de kapel van het Heilig Sa crament , ter regterzijde van het groote koor ; zij stellen keizer Karel V en eenige leden zijner familie voor en zijn geschilderd naar de teekeningen van Cocxie , van Orley en Ack. Het altaar van deze kapel , in 1849 vervaardigd , is zeer schoon. De kapel van Onze - Lieve - Vrouw , aan de Zuidzijde , bevat eenige glasruiten , in 1656 geschilderd naar teekeningen van Th. van Thulden , die de portretten van Oostenrijksche vorsten voorstellen. Regt tegenover het altaar in deze kapel vindt men het monument van Frederik de Mérode, in 1830 gesneuveld in het gevecht te Berchem ; dit monument is een der beste werken van den beeldhouwer Guill. Geefs . Daar boven is een groot schilderstuk van Navez geplaatst , de hemelvaart Reis. 91 ມ men het generaal het koor schilderd . An II van het is van ons , die Daar tebroeder derlanden . grafkelder Oostenrijk- k portaal , >r de melasschilder . elden der laatst , zijn vervaardigd t de verdien prach ent , door nik Triest s de Paula nis. lace Royale , orinthischen fresco-schil- ls en Voor- n ; het voor. ellende , en te door OliJouwwerken rt 1848 het C.2. 45 Hoogeschool B.3. 46 Museum Wiertx B.4. 47Veeartsenyschool Al 48Overdekte Groenmarkt. B.2. LOGEMENTEN 50 Hotel de Flandre B3. 61 de Bellevue B.3. 52 〃 de l'Europe B.3 53 45455 de la GrandeBretagne B.3. " de l'Univers C.2. " de France C.3. 56 〃 de Suède C.2. " de la Regence B.3. 58 " de Saxe C.2 59 " de Russie C.2. 60 " desEtrangers C.2. A Bruxelles I Eglise (Kerk)St Gudule 2 " " StJacques C.2. B.3 W A 3 4 " ( ONDdesVictoires B3 de la Chapelle B.2. 5 StCatharine C.L ㄠˋ 6 ( du Finistere .. C.2 7 &Koninklijke bibliotheek. Evangelique C4D3 0 Chausser de ons B.3. 4 600Ned.Ellen 19 Museum van Schilderyen. B2. 10 PalaisdesArtsetde l'Industrie. B.3. Petite Senne 11 Standby Godfrv Bouillon B.3. 12 " v.d.Gener. Belliard C.3. 13 Colonne du Congrès C.3. 15 Palais de la Nation 14Mus vWapenrust en Oudheden A2. C.3. 16 Koninklyk Palas B.3. 18 " 22 〃 " 2 24Geograph. Etablissement. 17Paleis v. Justitie v de Kroonprins 19Galerie St Hubert. 20Hospitaal StJean 21Bains (Baden) delaFontaine 23Koninklyk Entrepot. B2. B.3. C.2 C.D.2 A2 Bour du Midi

Boulevard PontdeDan Caserne Station du Midi Leopold B.3. "anyretirs& D.I C.1. 25Vauxhal C.3 26Goevernementshuis B.2. que 27de Munt C.2 14 Haute Haule Rue 29 " vd Prins de Ligne. 28Palais vd Hertv Aremberg B.3 Pede Hal C.3 . 30 Rive des Minimes Stadhuis B.2. 31 Botanische Tuin D.2. 32 Manneken Pis B.2. 33 Monument des Martyrs C2. 34 Observatoruim D.3 . A 35Theatre Royal delaMonnaie C.2 Boulevard de Lates Rue an 36 " des GaleriesS&Hubert. C2. 37 du Cirque C.2 A Jourdair Pte de 3839 " des Nouveautés. D.2. " Royal du Pare C.3. 3 40 " du Vaudeville C.2 sables Charlero 41 Moliere 42 Temple des Augustins 43Petits Carmes (Gevangenis) B.3. 44 Postkantoor A4. C.2 Chaussée Karen BRUSSEL B lagtplaatse nede Redu Rempart des Mornes NMAUX Grains aux Grains 919 deFlandre sarana Briques Qantas Bots a Pe Chuteau 23 GrBassin Chan Lep Piet d'Anvers Brüssel D da Rivage Chemin Canal Petite Senne de Halage de Bruxelles Allee Verte Goedr Station h. du Frontispice Pre et Chaussée Anvers Poisson ken ! Twe RduPor a 26 dtripp PIR Rue Newe Martyes 59 58 Rebagens Lue du Mara Rdes Chrlysees Forette assee Adeta Discorde Via 28 GrSabl Waterloo sablb Charleroy Fau Regence Placell 2Royale Pte Namur du Pring Roya Rdela Concorde Adorleans Abre Bent RHane RSower Marcelies R. de la troie Rue Namer 16 Rine Pldes Rue Boulev Trone Pdes Palais Con sal Chaus Caroly AdItalie de reves Rue 46 Stationdu Luxembourg Zoologische PanasPary Dartatton 20 de Schuer Royale Royal atoire duJard.Botanique Boulevard AdChant Rue du Marche Progres PidesRue Station du Nord Nations Rue de RdesPlantes Rue Brabant Philippe Verte 31 PARC Dacale du Rue Ducale heg ent Rue Rue Lde pold des Rus du Comune ce Pl del Industr RdelIndu PLS Joseph Rde deglise Ousart h.de Marie Bours 1er Leopol Rue Spa RHydraulque del Enclu da Chane Nord Barica des Rue to Poste Royale daMeridien Ute Schaubesk Rue de la limite AT Rute Pot agere Stagtplaats Rudu Merinos Blang deStIvesiten nade Rue du Cardinal tuin B Uitgave van PBPlantenga te Zutphenl86" C Steendr T.Hooiberg & Zocu teLeiden, St. Jacques-sur- Caudenberg. BRUSSEL. 11e Reis. 91 van Maria voorstellende . Bezijden het monument ziet men het eenvoudige marmeren praalgraf van den Spaanschen generaal graaf Ernst van Isenburg- Grenzau. De vensters boven het koor zijn mede met portretten van vorstelijke personen beschilderd . In het koor staat het monument van den hertog Jan II van Brabant en van zijne vrouw Margaretha van York ; het is van zwart marmer en draagt een leeuw van verguld brons , die 6000 oude ponden weegt en in 1610 gegoten werd. Daar tegenover staat het praalgraf van aartshertog Ernst , broeder van keizer Rudolf en gouverneur- generaal van de Nederlanden . Een wit marmeren steen dekt den ingang van den grafkelder der hertogen van Brabant en der prinsen van het Oostenrijksche huis. Het glasschilderwerk in het Westelijk portaal , het laatste oordeel voorstellende , is opmerkelijk door de menigte figuren die er op zijn geschilderd , iets waartoe glasschilderwerk zich anders minder goed leent. De standbeelden der twaalf apostelen , tegen de pilaren van het schip geplaatst , zijn van Duquesnoy. De *preêkstoel , uit eikenhout vervaardigd door H. Verbruggen , is zeer rijk aan snijwerk , dat de verdrijving uit het paradijs enz. voorstelt. Digt bij dien prach tigen en rijk versierden stoel bevindt zich het monument , door het gouvernement opgerigt ter eere van den kanunnik Triest († 1846) , om zijne liefdewerken de Belgische Vincentius de Paula bijgenaamd ; dit monument is vervaardigd door Simonis. - De kerk van St. Jacques-sur-Caudenberg , op de place Royale, werd van 1776-1785 gebouwd door Guimard in Corinthischen stijl. Het frontispice prijkt sedert 1852 met eene fresco- schilderij op gouden grond , geschilderd door Portaels en voorstellende de H. Maagd als troosteres der bedroefden ; het voorportaal bezit twee beelden , David en Mozes voorstellende , en vervaardigd het eerste door Janssens , het laatste door Olivier ; het altaar is versierd met eenige goede beeldhouwwerken van Godecharles.

Vóór deze kerk , op de place Royale , staat sedert 1848 het 92 11e Reis. Congres-zuil. BRUSSEL. ruiterstandbeeld van Godfried van Bouillon, den beroemden kruisvaarder op het oogenblik dat hij ter kruistogt trekt (1097) voorstellende ; dit fraaije beeld is het meesterstuk van Eug. Simonis. Aan de andere zijde van het Park, halverwege tusschen den ingang van de rue de la Loi in de rue Royale en de porte de Schaerbeek, is de place du Congrès , waar de Congres - zuil (Colonne du Congrès) is opgerigt , ter herinnering aan de wet. gevende vergadering , die de Belgische onafhankelijkheid proclameerde en de nieuwe grondwet daarstelde. Deze Dorische 175 v. hooge zuil , waarop de namen der 237 leden van het toenmalig congres uit alle oorden van België en der leden van het voorloopig bewind op wit marmer gebeiteld zijn , is door Guill. Geefs vervaardigd. De eerste steen dezer zuil werd in 1850 door koning Leopold gelegd , zij is in 1859 plegtig ingewijd , en prijkt van boven met het 13 v. hooge standbeeld van koning Leopold ; een wenteltrap ( 193 treden) voert naar boven , waar men een heerlijk gezigt heeft (Men geeft aan den oppasser eene kleinigheid tot fooi). Op dit zelfde plein heeft men een schoon panorama op de beneden- stad , waarheen een breede trap geleidt , aan welks voet zich aan weêrszijden de overdek te markten bevinden. Op onze schreden naar de place Royale terugkeerende , vinden wij nog in de nabijheid van dit plein het Nijverheids- paleis , in 1829 gebouwd. In dit gebouw worden tentoonstellingen gehouden van voortbrengselen der nationale nijverheid (voor het publiek open gesteld op Dingsdag , Donderdag en Zaturdag van 12 tot 4 ure en op Zondag van 10 tot 3 ure). Op het plein vóór dit gebouw staat het bronzen standbeeld van den hertog Karel van Lotharingen , gouverneur-generaal der Nederlanden onder Maria Theresia ( 1741-1780) ; dit beeld is in 1846 door Jehotle vervaardigd. In de beneden- verdieping aan de regterhand bevindt zich de afdeeling handschriften van de Koninklijke bibliotheek , in de geleerde wereld bekend onder den - Koninklijke bibliotheek. BRUSSEL. 11e Reis. 93 naam van Bourgondische bibliotheek en in de 15de eeuw door Filips den Goede opgerigt. Zij is voor het publiek dagelijks , uitgezonderd des Zondags , te bezigtigen van 10 tot 3 uur. Onder de 19,700 handschriften , waaruit de verzameling bestaat , merkt men vooral eenige eenvoudige gebedenboeken op , verrijkt met kostbaar miniatuur-schilderwerk , gedeeltelijk uit de school der gebroeders van Eyck. Het gebedenboek der hertogen van Bourgondië , later in het bezit van den koning van Hongarije , Matthias Corvinus , versierd met eene menigte teekeningen van Attavante , beroemd Florentijnsch schilder uit de 15de eeuw , en de kronijk van Henegouwen met teekeningen van Memling , trekken in het bijzonder de aandacht der vreemdelingen ; zoo mede de autographen van Frans I , Hendrik IV, Filips II , den hertog van Alva , Luther , Voltaire , Rubens enz. In eene der zalen vindt men de portretten van de vorsten des lands tot op Maria Theresia en Jozef II. De afdeeling drukwerken ( 203,000 deelen) is geplaatst in den linker- vleugel van het gebouw. De grond tot deze biblio . theek werd in 1837 gelegd door den aankoop der collectie van den vermaarden Gentschen boekverkooper van Hulthem , waareen prijs van 300,000 fr. werd besteed ; later werd er de oude stadsbibliotheek bijgevoegd. De jaarlijksche bijdrage van den Staat aan de bibliotheek bedraagt 60 à 65,000 fr. Het teekeningen kabinet verdient ook vooral de aandacht der voorstanders van deze kunst , en bevat 30,000 stuks Het nieuwe kabinet bezit 14,000 medailles. voor - De belendende gebouwen aan de regterzijde vormen het zoogenaamde oude hof, waarin thans het kabinet van natuurlijke historie en het museum van schilder- en beeldhouwwerken gevestigd is , terwijl hier ook de koninklijke akademie van wetenschappen , letteren en schoone kunsten hare zittingen houdt. De kapel , waarvan prins Karel van Lotharingen in 1760 den eersten steen legde, is sedert 1803 bij het Protestantsche kerkgenootschap in gebruik. België. 8 94 11e Reis. BRUSSEL. Museum. Het *museum (toegang door de deur links binnen op het plein , gratis Zondags en Donderdags van 10-3 uur ; op andere dagen. voor 1 fr. , dan is de ingang door de vestibule) bezit ca. 700 schilderstukken van oude en nieuwere meesters , waaronder een twaalftal van Rubens. Wat de oude school betreft , komt dit museum in geene vergelijking met dat van Antwerpen. Ziehier eenige der voornaamste stukken , die men er vindt : -- - - - - - ― - - -

• 87.

Bij den ingang: *239 (van den catalogus). Otto van Veen , Christus in Gethsemane en Christus' begrafenis. Eerste zaal : 160-166 zeven groote stukken van Rubens : de Heer , den aardbol willende verpletteren , maar door den H. Franciscus tegengehouden ; de marteling van den H. Livinus ; de krooning van de H. Maagd ; Christus, rust bij het beklimmen van den kruisberg ; Christus in het graf door de zijnen beweend wordende ; de aanbidding der Wijzen en de hemelvaart van Maria. *25. Ph. de Champaigne , de voorstelling van het kind Jezus in den tempel. -118. Jordaens, de H. Martinus , een bezetene genezende. — Tweede zaal : 92. Fr. Floris (de Vriendt) , het laatste oordeel (waarop het portret van den schilder zelven voorkomt). Derde zaal : 212. van Dyck , Christus aan het kruis. *55. de Craeyer, de wonderdadige vischvangst van Petrus. 177. Schalken , een genrestuk. 64. de Craeyer , Antonius en Paulus , gespijzigd door een raaf. 110. Holbein , portret. *169. Ruysdael , landschap. 215. van Dyck , het martelaarschap van Petrus. * 155. Rembrandt , mansportret. G. Dow , portret van hem zelven , bij lamplicht een Cupido schilderende (welk stuk 25,000 fr. heeft gekost). 278 en 279. Titiaan , portretten. Vierde zaal : 269. Maratti , Apollo en Daphne. 284. Paul Veronèse , de aanbidding van het kind Jezus door Catharina. 267. Guido Reni , de vlugt uit Egypte. 265. Giotto , de kruisberg. Verder bezit het museum nog een tiental schilderstukken van Phil. de Champaigne , waarvan de on- derwerpen aan het leven van den H. Benedictus zijn ontleend en waaronder vooral uitmunten : 26. Benedictus in de grot , en 45 , 46. Dow , twee portretten. In drie afzonderlijke zalen tegenover de bovengenoemde ingangs" deur , regts van den trap , vindt men een honderdtal schilderstukken' uit den eersten tijd der Vlaamsche school , waarvan wij vooral ter bezigtiging aanbevelen : 329. Jan de Maubeuge , Christus bij Simon den Pharizeër. - 634. J. van Eyck , de aanbidding der Wijzen (achter glas). *358. B. van Orley , de gestorven Christus , beweend door de zijnen. - - - -- - -- -- De moderne schilderstukken zijn kort geleden overgebragt naar het hertogelijk paleis , waar zij nog niet te zien zijn. Universiteit. BRUSSEL. 11e Reis. 95 Van schilderstukken der nieuwere Belgische school , vindt men , buiten die in het hertogelijk paleis , eene fraaije verzameling in de galerij van den heer G. Couteaux (Fossé aux- Loups , 64) , welker bezigtiging op verzoek toegestaan wordt. Het museum van natuurlijke historie , in de bene denverdieping van het Oude hof , is het volledigste van het geheele land (voor het publiek geopend op dezelfde dagen als het museum) . De zoologische afdeeling bevat vele voorwerpen, uit de Ned. O.-I. bezittingen afkomstig. Wij vestigen vooral de aandacht op een' buitengewoon grooten hippopotamus. Men vindt in dit kabinet ook eene rijke verzameling van Russische mineralen , een geschenk van den prins van Oranje ( wijlen koning Willem II) , eene complete collectie vulcanische voorwerpen van den Vesuvius, en fossiliën uit den St. Pietersberg te Maastricht. De vrije universiteit bevindt zich in het voormalige hôtel van den kardinaal Granvelle , rue des Sols , niet ver van bet palais de l'Industrie ; zij werd in 1834 opgerigt door de hoof den der vrijzinnige partij , als tegenwigt voor de universiteit der klerikalen te Leuven , en is verdeeld in vier faculteiten : wijsbegeerte en letteren , natuurkundige wetenschappen , regten en geneeskunde , terwijl er eene bijzondere school is voor de artsenijmengkunde. Het getal studenten is thans omstreeks 420. Naar de place Royale teruggaande en , aan de regterhand , de rue de la Régence volgende , komt men aan de kerk Notre Dame des victoires , ook genoemd de kerk du Sablon , omdat zij op de place du Petit Sablon staat. Dit godshuis werd gebouwd ter herinnering aan de overwinning , in den slag van Worringen behaald door Jan I van Brabant op den hertog van Gelder en den aartsbisschop van Keulen ( 1288) . Het gebouw is in den kruisbogenstijl opgetrokken en onderscheidt zich door eene groote naauwkeurigheid van stijl . Men vindt hier de grafkapel, van wit en zwart marmer, van de familie der vorsten Tour- en-Taxis, gebouwd in den vorm van een' koepel en rijkelijk van beeldhouwwerken voorzien ; het altaar is versierd met een beeld van 96 11e Reis. BRUSSEL. Paleis v. Aremberg. de H. Ursula , vervaardigd door Duquesnoy. Eene andere kapel bevat het graf van den geheimschrijver der hertogen van Parma , Flaminio Garnier , en is versierd met zes bas-reliefs in albast , tafereelen uit het leven der H. Maagd voorstellende. In eene derde kapel is een monument geplaatst voor den markies de Voghera , kommandant- generaal der troepen in de Oostenrijksche Nederlanden († 1781) . Eindelijk rust hier het stoffelijk overschot van den Franschen dichter Jean Baptiste Rousseau , in 1741 nabij Brussel in ballingschap overleden ; een zwart marmeren steen dekt zijn graf. Tegenover deze kerk , op de place du Petit-Sablon , staat het paleis van den hertog van Aremberg , in 1548 gebouwd , en welks regtervleugel in der tijd de woning was van den graaf van Egmond. Dit paleis is merkwaardig door eene kleine maar kostbare schilderijenverzameling , waarin al de voornaamste meesters uit de Nederlandsche en Vlaamsche scholen vertegenwoordigd zijn ; deze schilderstukken zijn allen voortreffelijk onderhouden ; de namen der vervaardigers zijn op lijs ten geplaatst. Daaronder merkt men op : Rembrandt ( de genezing van Tobias) , Rubens , Jan Steen, van Mieris , Jordaens ( het familie- concert) , Schalken , Wouwerman , van Orley , Durer (portret van Maximiliaan I) , Otto van Veen , van der Velde , van Dijck , Schotel , de Potter , van der Helst , e. a. In de andere zalen vindt men fraaije antieke en moderne meubelen , vazen , oude beelden , bustes in marmer , enz.; in de bibliotheek be. vindt zich een afgietsel in pleister (het origineel is sedert eenige jaren in eene der andere woningen van den hertog) van het vermaarde hoofd van Laokoon , dat in der tijd onder eene brug te Florence werd gevonden en waarvoor door koning Lodewijk van Beijeren te vergeefs 180,000 fr. werd geboden. Ter vergelijking heeft men er eene kopij bijgevoegd van het hoofd van Laokoon , dat zich te Rome bevindt. De manege van het paleis kan in eene feestzaal worden veranderd . Het paleis is , bij afwezigheid van de hertogin , voor iedereen toe- Pelils-Carmes. BRUSSEL. IIe Reis. 97 gankelijk van 10-4 uur (fooi 1 fr.) . De tuinen bij het paleis zijn vermaard bij de liefhebbers van den tuinbouw (foci 1 fr ). In de nabijheid van het paleis Aremberg staat de gevangenis des Petits-Carmes , in 1813-15 gebouwd op den grond van een in 1811 verwoest klooster der Karmelieter monniken , en in latere jaren aanmerkelijk vergroot. Onder anderen werd daar bijgetrokken de grond , waar vroeger het huis van den graaf van Kuilenburg ( zie Plantenga's Nederland de 40e Reis) stond, beroemd als de plaats van bijeenkomst der edelen , die het sein gaven tot den opstand der Nederlanden tegen de Spaansche overheersching. Te dezer plaatse onderteekenden zij den 5den April 1566 het smeekschrift aan Margaretha van Parma, waarna zij in optogt , ten getale van 3 à 400 , te paard naar het paleis der stadhouderes trokken. Op het oogenblik dat de graaf van Brederode het verzoekschrift overhandigde , fluisterde de graaf van Barlaimont de onthutste Margaretha in het oor : ,, Madame , ce ne sont qu'une troupe de gueux !" Deze woorden werden door eenige der Nederlandsche edellieden opgevangen en tot partijleus gekozen. Nog dien zelfden avond verscheen de graaf van Brederode op het balkon van het Kuilenburgsche paleis , met een' bedelzak omhangen en met een' houten nap in de hand , uit welke de edelen op het welslagen der Geuzen dronken. Ieder der deelgenooten sloeg een spijker in den houten nap , als blijk van deelneming. Dit was het begin van den tachtigjarigen vrij heidsoorlog. Het hôtel Kuilenburg werd op last van Alva afgebroken , nadat hij zelf het eenigen tijd bewoond en daar , bij zijne komst te Brussel , de graven van Egmond en Hoorne gevangen genomen had. - Op de place du Grand- Sablon , het grootste plein in Brussel , bevindt zich eene der 30 fonteinen van de stad , in 1751 daar opgerigt en aan de stad als een blijk van dankbaarheid aangeboden door lord Bruce , graaf van Aylesbury , die gedurende zijne ballingschap in Brussel gastvrijheid genoten had. De groep, die op deze springbron geplaatst is, stelt Minerva voor, de beeld- 98 11e Reis. BRUSSEL. Paleis van Justitie. tenissen van Frans I en Maria Theresia vasthoudende ; regts bevindt zich de godin van den roem, links de Schelde , lager is het wapen van den schenker geplaatst. Aan de Noordzijde grenst dit plein aan het paleis van justitie , waarvan de hoofdingang van ter zijde in de rue de Ruysbroek is. Het is een smakeloos gebouw , vroeger een Jezuïtenklooster ; de voorgevel moet eene navolging verbeelden van den tempel van Agrippa te Rome. In 1843 is er een gebouw bij opgetrokken voor het hof van cassatie , en daarin vindt men twee zeer fraaije historiestukken der nieuwere school , namelijk de abdicatie van Karel V , door L. Gallait , en het compromis der edelen , door E. de Biefore. Dit laatste is vooral voortreffelijk in zijne details. De onderteekenaar op dit schilderstuk is de graaf Hoorne , in den leuningstoel zit Egmond , aan de tafel staat in wapenrusting Filips van Marnix , die. op den voorgrond in het blaauw gekleed is Willem van Oranje , naast hem in wit atlas Martigny , achter hem de bertog van Aremberg, ter linkerzijde roept graaf Brederode ter onderteekening op. Wanneer er geene zitting van het hof is (die is in den regel Donderd . Vrijd. en Zaturd. van 10-2 uur) , kan men zich ter bezigtiging dezer schilderstukken tot den concierge wenden (fooi 50 c.) . Digt bij het paleis van justitie , in de rue Haute , staat de kerk van Notre-Dame de la Chapelle , in 1134 opgerigt door Govert met den Baard. De achtergevel is uit de 12de , de voorgevel uit de 15de eeuw. Men vindt in deze kerk , regts van den ingang in de rue Haute , sedert 1852 eenige uitmuntende schilderstukken van van Eycken , de Cracyer en Breughel , en de grafsteden van de schilders Lens , Breughel en Sturm ; verder een monument van de familie van Spinola , een monument met buste van hertog Karel Alexander van Croy en een gedenkteeken ter eere van den syndicus Anneessens , in 1719 binnen Brussel onthoofd , omdat hij de vrijheden der stad tegen den Oostenrijkschen gouverneur , den mar kies de Prié , verdedigd had. Blinden-instituut. BRUSSEL. 11e Reis. 99 De rue Haute loopt uit op de porte de Hal , het eenige overblijfsel der voormalige stads- vestingwerken. Haar bouw werd in 1381 begonnen , en twee eeuwen later diende zij Alva tot bastille. Sedert 1847 bevindt zich hier het museum van oud - heden en wapenen (des Zondags van 11-4 uur voor het pu bliek geopend ; de andere dagen op vertoon van een pas en voor 1 fr.). De eerste verdieping bevat wapenen en wapenrustingen van alle soorten en uit alle tijden . Dadelijk bij den ingang , links , staan de opgezette paarden , waarop de gouverneur generaal aartshertog Albert van Oostenrijk en zijne gemalin Isabella gezeten waren , bij hunnen intogt te Brussel ( 1596) . Op de bovenste verdieping ziet men een afgietsel in gips van eenen Egyptischen obelisk , waarvan het origineel zich te Londen bevindt ; het statiekleed van koning Karel II van Engeland ; groote portretten en- relief van Napoleon I en keizerin Josephine ; de graftombe van Filips den Goede ; den mantel en de boog van Montezuma , keizer van Mexico ; de wieg van Karel V; eene buste van Justus Lipsius ; prachtige altaar- beeldhouw. werken uit de 14de en 15de eeuw ; een rood en verguld paardentuig , dat bij den intogt van Maria Theresia te Brussel gediend heeft ; den draagstoel van Karel van Lotharingen ; het model van de bastille te Parijs , en eene menigte verschillende ethnographische voorwerpen , Chinesche kleederdragten enz . Voor het gebouw staan eenige oudere en nieuwere vuurmonden, o. a. een monstermortier in 1834 te Luik gegoten. Digt bij de porte de Hal staat r. aan den boulevard , het nette blinden instituut (hospice des aveugles) , sedert weinige jaren opgerigt. Het Gothische stadhuis (hotel de ville) op de Marktplaats (Grande place), in de benedenstad, is ontegenzeggelijk het merkwaardigste gebouw van Brussel en een der schoonste en prachtigste gemeentehuizen, welke men in Zuid- en Noord- Nederland vindt. Het staat geheel op zich zelf, tusschen het plein en drie straten, en is 250 voet lang en 50 v. breed, niet medegerekend het in den nieuweren tijd bijgebouwde gedeelte aan de achterzijde. De voorgevel en de 100 11e Reis. BRUSSEL. Stadhuis. toren zijn uit de eerste helft der 15de eeuw. De beeldhouwwerken , die vroeger den gevel versierden , met name de beel . den der hertogen van Brabant , in 1792 door de sans culottes vernield en weggenomen , zijn in 1853 door den beeldhouwer Jacquet hersteld. De bewonderenswaardige toren is een meesterstuk van bouwkunst en verheft zich boven de hoofddeur tot eene hoogte van nagenoeg 114 el. Ongelukkiglijk is deze toren niet juist in het midden van den gevel geplaatst , doordien men het aanvankelijk bouwplan had laten varen. Op den eersten verwelfden boog heeft men het beeld geplaatst van den bouwmeester des torens Jan van Ruysbroek ; op de spits staat het 17 voet hooge beeld van den aartsengel Michael , geheel van verguld koper vervaardigd, en geplaatst op een' aardkloot van hetzelfde metaal. Men kan den toren beklimmen (de beste tijd daartoe is omstreeks ten 4 ure des nam. ) , wanneer men zich tot den concierge wendt ; het uitzigt is prachtig en strekt zich uit tot den leeuw van Waterloo (zie de 12de Reis). Een bezoek in het inwendige van het gebouw , onder geleide van den concierge (fooi 1 fr.) , schikt zich het best des namiddags na het sluiten der bureaux. In de vestibule aan den Westelijken ingang hangt sedert 1854 eene groote historische schilderij van Stallaert , den dood van Everard T'Serclais , schepen van Brussel (1388) , voorstellende ; in de vestibule van de eerste verdieping is een schilderstuk van Coomans geplaatst : de nederlaag van Attila bij Châlons (zie Plantenga's Zwitserland , de le Reis) in 451. Men vindt buitendien nog in deze vestibule en in de galerij , die naar de zalen leidt , eene reeks levensgroote portretten , ten voeten uit , van de vroegere landsvorsten : Maria Theresia , Frans II , Jozef II , Karel VI, Karel II van Spanje , keizer Karel V , Filips III en Filips IV, aartshertog Albert en zijne gemalin, en Filips II. Het is in de groote Gothische trouw- zaal (salle des mariages) , dat het vonnis over de graven van Egmond en Hoorne werd uitgesproken . De raadzaal is behangen. met keurige tapijtwerken , voorstellende de abdicatie van Grand'-place. BRUSSEL. 11e Reis. 101 Karel V , de krooning van Karel VI als Duitsch keizer te Aken en den intogt van Filips den Goede van Bourgondië. Op eene tafel is een verguld zilveren schotel geplaatst met den sleutel der stad , dien men de gewoonte had den regenten aan te bieden , wanneer zij hunnen intogt binnen Brussel deden. Het plafond , met mythologische voorstellingen van Janssens , wordt voor een meesterstuk gehouden. Tegenover het stadhuis staat het oude zoogenaamde koningshuis (Maison du roi) , aldus genoemd , omdat daar in vroegere tijden de hoogere regeringsbeambten hunnen zetel gevestigd hadden ; het werd in 1515 gebouwd door den architect van Karel V , Keldermans , ter vervanging van een ander gebouw , dat tot brood- hal (Halle au pain) had gediend , aan welke omstandigheid het tegenwoordige gebouw nog heden den bijnaam van het Broodhuys te danken heeft. Men wil , dat in dit huis , dat sedert 1767 veel van zijn oorspronkelijk voorkomen verloren heeft , de graven van Egmond en Hoorne hunnen laatsten nacht hebben doorgebragt. Tegenwooordig is het koningshuis in gebruik van de cercle artistique et littéraire , eene particuliere vereeniging. De Grand'- place (Groote-markt of Marktplaats) is vermaard als de plaats , waar de vonnissen van Alva zijn uitgevoerd en vooral door de ter doodbrenging van Egmond en Hoorne. De standbeelden dezer laatsten, eene bronzen beeldengroep zeer schoon vervaardigd door Fraikin en den 16 Dec. 1864 plegtig onthuld , verheffen zich op dit plein. De Grand' - place beslaat eene oppervlakte van nagenoeg 65 vierkante roeden. De *huizen , die haar omringen , zijn in hunne tegenwoordige gedaante herbouwd na het bombardement van 1695 ; meerendeels behoorden zij aan de corporatien der gilden. Op den gevel van het huis , waarin thans het logement hotel des Brasseurs gevestigd is , is een ruiterstandbeeld van Karel van Lotharingen geplaatst , vervaardigd door Jacquet ; aan de Westzijde der markt ziet men het Schippershuis, waarvan de gevel den spiegel van een groot schip gelijkt , en 102 11e Reis. Manneken-pis. BRUSSEL. het Huis der wolvin , alsdus genoemd omdat het versierd is met eene voorstelling van het zuigen van Romulus en Remus. Het groote gebouw, dat bijna de geheele Z.- Oostzijde inneemt , was vroeger de stadswaag. Van het stadhuis de rue de l'Etuve volgende , komt men aan de vreemdsoortigste curiositeit , die Brussel bezit , namelijk de fontein Manneken-pis , zijnde een 3 v. hoog bronzen Cupido- beeldje, dat op de meest naïve wijze eene fontein vormt. Dit manneken , door den beeldhouwer Duquesnoy in 1648 vervaardigd , is niet veel minder dan de afgod der Brusselaren , die hem den oudsten burger der stad noemen ; hij heeft een eigen geldelijk vermogen , door legaten en schenkingen bijeengebragt , en wordt bij feestelijke gelegenheden aangekleed , waartoe hij 8 kleederdragten bezit , hij is tevens ridder der orde van den H. Lodewijk ( waartoe hij door Lodewijk XV werd benoemd) en heeft een kamerdienaar in zijne dienst , die een tractement van 200 fr. van de stad geniet. In 1830 heeft men hem ook eene montering als officier der Brusselsche schutterij geschonken. In de vorige eeuw was Manneken- pis niet de eenige fontein van dien aard , die de hoofdstad water verschafte ; op den hoek der marché aux Tripes, op de plaats waar thans nog eene fontein staat, bewezen naar men zegt drie gratiën dezelfde dienst als Manneken- pis. Dit plein werd dan ook destijds het plein der Drie maagden genoemd. - In de buurt , waar deze drie dames vroeger haar onkiesch bedrijf uitoefenden , vindt men de *galeries (of de passage) St. Hubert , zijnde de galerie du roi , de galerie de la reine en de galerie des princes. Het ziju in 1847 gebouwde en met glas overdekte gaanderijen , waarin zich prachtige winkels , koffijhuizen , restauratiën (café des Arts , café restaurant de la Renaissance) , een schouwburg en een casino bevinden. Men ontmoet hier steeds een aantal wandelaars , vooral als het regent ; des avonds is de passage door gas verlicht. Zij is 60 v. hoog , 25 v. breed en 650 v. lang en eene der schoonste en grootste van Europa. Théatre- Royal. BRUSSEL. 11e Reis. 103 Ongeveer 200 schreden hooger op , in de rue de la Madeleine, is r. de hoofdingang van de overdekte markt , in 1848 van ijzer gebouwd en bestemd voor den verkoop van allerlei huishoudelijke benoodigdheden , vooral van groenten en fruit . Boven en rondom de markt loopt eene gaanderij , waar de kooplieden in bloemen en wild hunne waar verkoopen ; bij eene ochtendwandeling, vóór 10 uur, over deze gaanderij heeft men een niet onaardig gezigt op de markt , die alsdan het druktst bezocht is. De overdekte markt verlatende , begeve men zich door de zoo even beschreven passage St. Hubert en de rue de l'Ecuyer naar de place de la Monnaie , waarop zich het théâtre- royal (blz. 82) bevindt. In 1817 gebouwd met een voorportaal van acht Ionische zuilen , brandde het in 1855 van binnen geheel uit , en is toen inwendig prachtig en smaakvol vernieuwd . Het gebouw is 200 v. lang en 100 v. breed. -Tegenover den schouwburg is de koninklijke Munt.. - Zeer aan te bevelen is een kor . ter of langer bezoek van eene der vele cafés , waardoor de place de la Monnaie als het ware omgeven wordt. - De temple des Augustins , in de rue Fossé aux- Loups , bij de place de la Monnaie , gebouwd in 1623-1641 (het portaal is in 1782 en in 1828 hersteld ) , werd onder het Hollandsche gouvernement voor de Protetantsche eeredienst ingeruimd. Sedert 1830 dient dit gebouw slechts voor tentoonstellingen , concerten en akademische of schoolplegtigheden. Men heeft het inwendige versierd met drie moderne schilderijen : eene episode uit de revolutie van 183C , door Wuppers ; de slag van Worringen , door de Keyser , en België , zijne meest beroemde kinderen bekroonende , door J. Decaisne. (De ingang tot den tempel is in de rue de la Fiancée 2 ; fooi 50 c.). Niet ver van daar op de voormalige place St. Michel , thans herdoopt in place des Martyrs , staat het monument der martelaren , opgerigt in 1838 , ter herinnering aan de burgers , die in de September- dagen gesneuveld zijn. Hunne namen (445 in getal) zijn met gouden letteren op zwart marmeren tafelen 104 11e Reis. BRUSSEL. Botanische tuin. geschreven. Het kolossale beeld , op het monument geplaatst , stelt Clio voor , in het historieboek de datums 23 , 24, 25 en 26 Sept. opteekenende ; dit beeld , aan welks voeten eene rustende leeuw , benevens verbrokene ketenen liggen , is geplaatst op eene grafnaald , aan welker vier hoeken geniussen geknield liggen. Aan de vier zijden van het voetstuk , beneden de straat , zijn episoden uit de omwenteling van 1830 , gebeiteld. Dit fraaije monument is ontworpen en uitgevoerd door Guill. Geefs (fooi voor den toegang 50 c. ). + De boulevards , die zich rondom de geheele stad uitstrekken , bieden sedert ruim 40 jaren eene aangename wandelplaats vooral in den zomer aan , beplant als zij zijn met drie , op sommige punten met vier rijen lommerrijke boomen. De grachten en ook de poorten der stad , die ze vroeger van de voorsteden af scheidden, zijn sedert 1860 verdwenen. Voor eene wandeling rondom de stad langs de boulevards heeft men twee uren noodig. Wanneer men tot punt van uitgang de oude porte de Cologne neemt , ziet men , na eenige schreden opwaarts , aan de regterhand het hospitaal van St.-Jean , een indrukwekkend gebouw , van eenvoudigen en strengen stijl , in 1843 voltooid ; het bevat 600 bedden en dient voor zieken van allerlei aard en stand. Welgestelde personen betalen van 4 tot 6 fr. per dag en krijgen eene afzonderlijke kamer. Het is te bezigtigen. van ' s morg. 9 tot ' s av. 5 ure tegen betaling van 1fr. , behalve de fooi van 50 c. of 1 fr. aan den geleider.

- Tegenover dit gasthuis ligt de botanische tuin , die eene uitgestrektheid van meer dan 4 bunders beslaat (geopend voor het publiek in den zomer Dingsd. , Dond. en Zat . van 10-3 u.; op andere dagen tegen betaling van 30 c.; de trekkassen kunnen dagel. bezigtigd worden tot gelijken prijs) . De rue Royale , die wij op onze wandeling oversteken , biedt hier een fraai gezigt aan , ter regter zijde op de kerk van St. Jacques- surCaudenberg (blz. 91 ) , ter linkerzijde op de nieuwe kerk van Ste. Marie , die een achthoek vormt , op elken hoek boven Observatorium. BRUSSEL. 11e Reis. 105 - den koepel voorzien van " een ronden open toren. Eenige schreden verder op den boulevard staat eene Evangelische kapel , uit particuliere fondsen gebouwd . - De eerste zijstraat aan de regterhand geeft het uitzigt op het gedenkteeken , vóór eenige jaren opgerigt ter eere van den ontleedkundige Vésale (geb. te Brussel in 1514) , en vervaardigd door Jos. Geefs. Regt tegenover ons , op den boulevard de l'Observatoire , verheft zich het observatorium , voltooid in 1837 en bestuurd door Prof. A. Quetelet. Nadat men de place des Barricades overgegaan is , heet de eerste straat r. rue de la Batterie ; in deze straat bij No. 21 leidt een lange gang naar de smaakvolle , in 1849 door L. Suys gebouwde chapelle des frères de la doctrine. Chrétienne. De straat l. , bij de oude Leuvensche poort , brengt u in 15 min. aan het elegante in 1862 voltooide maison de tir. Onze schreden van de porte de Louvain naar de porte de Namur rigtende , vinden wij ter linkerzijde van den boulevard du Régent , eene uitgestrekte wijk , doorsneden van een tal van regte en breede straten ; deze wijk , die als ' t ware eene tweede stad vormt en het quartier Léopold genoemd wordt , is eerst in de laatste jaren aangelegd en wordt nog voortdurend uitgebreid. Men vindt hier de kerk van St. Jozef , in den renaissance-stijl gebouwd en in 1849 voltooid ; de dienst in de ze kerk wordt verrigt door de paters- Redemptoristen. Aan het Oostelijk uiteinde van het quartier Léopold , op eenige schreden afstands van het station van den Luxemburgschen spoorweg , ligt de *zoologische tuin ( 1,141,512 vierkante voeten) , in 1851 door eene naamlooze maatschappij opgerigt. De goede ligging en de schoone aanleg van dezen tuin , welks viervoetige , gevleugelde en kruipende bevolking voortdurend vermeerderd wordt , maken hem tot eene bekoorlijke wandelplaats ; des zomers is er drie maal in de week muziek in de rotonde , in het midden van den voorgevel van het restauratie gebouw (entrée voor ' vreemdelingen 1 fr. de persoon) . Regts van den tuin , België. 9 106 11e Reis BRUSSEL. Museum Wiertz. op een' kleinen heuvel , ligt het *museum Wiertz , op gouver. nementskosten gebouwd . Een bezoek in dit gebouw , waaraan de architect op aanwijzing van den schilder den vorm eener ruïne van een' antieken tempel heeft trachten te geven , is zeer aan te bevelen ; het bevat eene menigte schilderstukken (waarvan de meesten op de muren geschilderd zijn) , allen van de hand van Wiertz en getuigende van een zeer groot talent en een' niet alledaagschen geest , die zich gaarne aan dichterlijke en overdrevene fantasiën overgeeft. Het museum is dagelijks te bezigtigen van 12-4 ure ; entrée 50 c.; de verklarende catalogus kost eveneens 50 c. Onzen weg langs de boulevards voortzettende , hebben wij den faubourg de Namur , tot de gemeente Ixelles behoorende, links , en gaan wij den bou. levard de Waterloo af tot aan de porte Louise , voor welke zico almede eene nieuwe wijk , het quartier Louise , bevindt , te midden der weilanden van het dorp St. Gilles , en van waar zich de nieuwe 55 Ned. ellen breede avenue naar het bois de la Cambre (20 min.) uitstrekt. Voorbij genoemde poort zien wij aan de regterhand het gasthuis Pacheco , in 1835 voor officiersweduwen van 50 jaren en daarboven gebouwd ; vervolgens de gendarmerie- kaserne en eindelijk aan de linkerhand de porte de Hal (bladz . 99). - d Op den boulevard du Midi , die thans volgt , staat een fraai gebouw met ouderwetsche muren ; het is een gesticht voor blinde en ongeneesbare grijsaards. Van hier loopt over de boulevards een spoorweg , welke het station du Midi met het goederen- station in de Allée- Verte verbindt. Op den nu volgen. den boulevard d' Anderlecht vindt, men de veeartsenijschool en de aan de rivier de Senne en de porte de Ninove gelegen slagthuizen (abattoirs). Buiten de thans volgende porte de Flandre , in de voorstad Molenbeek St.- Jean , staat het geographisch etablissement van den heer van der Maelen , dat eene wel verdiende vermaardheid heeft; men vindt er eene groote bibliotheek , grootendeels uit prijswerken en geleerde verzamelingen bestaan- Lacken. BRUSSEL. 11e Reis. 107 de , eene rijke collectie aardrijkskundige kaarten , uitgestrekte broeikassen met de zeldzaamste planten , antiquiteiten en zeldzaamheden tot de volkenkunde betrekking hebbende , benevens een atelier voor het graveren en drukken van geographische kaarten (dagelijks van 9-11 en van 1-4 uur te bezigtigen). In de stad terugkeerende en de boulevards volgende langs het kanaal , dat 15 uren lang is en Brussel met het dok van Charleroi verbindt , merkt men , alvorens aan de porte du Rivage te komen , r. de nieuwe infanterie-kaserne Petit - Château en het koninklijk entrepôt op. --- Een paar schreden voorbij de porte du Rivage is de ingang van de één half uur lange Allée-Verte , eene zeer aangename wandelplaats van vier rijen lindeboomen , langs het kanaal van Willebroek , in 1707 geopend , doch welke thans weinig meer bezocht wordt. Aan het einde der Allée- Verte is de brug van Laeken, op eenige minuten afstands van dit dorp. Op het kerkhof van Laeken , dat teregt het Brusselsch Père- Lachaise (zie Plantenga's Parijs) genoemd kan worden , vindt men onder. vele anderen een monument , opgerigt voor de beroemde zangeres Malibran († 1836) , de vrouw van Bériot ; dit gedenkteeken is door Guill. Geefs vervaardigd. De schoone Gothische kerk bevat den grafkelder van de koninklijke familie . • Op 15 min. afstands van het kerkhof ligt het fraaije koninklijke kasteel , in 1782 door den aartshertog Albert van SaxenTeschen gebouwd , met een schoon aangelegd park , tuinen en broeikassen der bezigtiging overwaardig ; van binnen bezit het paleis niets bijzonders. De ligging te midden van boschaadjes is zeer schoon , wanneer men het ziet van uit de vlakte van Monplaisir, die de trein , onmiddelijk na het vertrek van het station du Nord , doorloopt (Het kasteel is alleen bij afwezigheid der koninklijke familie , en dan nog moeijelijk , te bezigtigen) . Voor rijtuigen naar Laeken , zie blz. 84. Men moet vooral met den koetsier van een huurrijtuig bepalen , dat hij ook bij het kerkhof stilhoudt. 12. Van Brussel naar Waterloo en omstreken. Spoorweg. -Het station is aan het einde der rue de Luxembourg , in het quartier Léopold ; vertrek des ochtends ten 9 ure , expres-trein in 25 minuten naar Groenendael , van waar een omnibus met vier paarden bespannen de reizigers in 1 uur naar Mont- St.-Jean brengt. Tusschen deze beide plaatsen , aan het uiteinde van het bosch van Soignes , merkt men het fraaije kasteel Argenteuil op , toebehoorende aan den graaf Meeus. Het gebouw , in den stijl van Louis XIII gebouwd, is aan elk der vier hoeken van een' toren voorzien , waarvan de spitsen boven de hoogste boomen van het bosch uitsteken. De omnibus keert ten 2 ure 30 minuten van Mont-St.- Jean terug , en reeds voor 4 uur bevindt men zich weder te Brussel. Prijs voor de geheele reis , heen en terug : le klasse : 4 fr. 10 c. , 2e kl. 3 fr. 70 c. Men kan ook den weg per spoor voortzetten tot aan het station La Hulpe (in 10 minuten) , en van daar , in 1 uur 30 minuten , te voet naar Mont- St.- Jean wandelen , langs het kleine Gothische kasteel van Béthune. Omnibus, met vier paarden en zeer gemakkelijk ingerigt , rijdt elken dag behalve Zondags ; vertrek ' s morg. ten 10 ure van het hôtel de Saxe (blz . 80) , in de rue Neuve ; aankomst te Waterloo ten 12 ure en vertrek van daar ten 2 uur 30 minuten , om ten 4 ure in Brussel terug te zijn. Bureau voor plaatsbriefjes bij Suffel , rue Villa- Hermosa 17 bij de Montagne de la Cour ; prijs voor heen en terug 5 fr. of 7 fr. - Rijtuigen met één paard 15 fr. , met twee paarden 20 fr . , zonder inbegrip van tollen en drinkgeld ; wanneer men dus in gezelschap het uitstapje maakt , betaalt men niet veel meer dan met den spoorwagen of den omnibus. Men zegt aan den koetsier om tot aan het hôtel du Musée te rijden, ten einde daar van de table d'hôte gebruik te kunnen maken. Wanneer men zijn' togt tot Planchenois uitstrekken , zich niet in eene herberg ophouden en ten 4 uur 30 minuten in Brussel terug zijn wil , moet men ten 8 ure van Brussel vertrekken en, te Mont-St.-Jean afstappende , het rijtuig tegen 2 uur te Belle-Alliance ( dat 40 minuten von Mont- St.-Jean ligt) bestellen. Op den terugweg late men het rijtuig voor de kerk van Waterloo stilhouden , om er de gedenkteekenen te bezigtigen. Tijd. Het bezoeken van de beide monumenten op het slagveld , van den Leeuwenberg (mont du Lion) en van de hoeven van la Haye-Sainte en Hougoumont , vereischt ongeveer 2 uren ; er gaan 2 uren meer meê heen , wanneer men het bezoek uitstrekt tot Planchenois , en nog 2 uren zijn er noodig , wanneer men langs Papelotte , la Haye en het kasteel van Frichemont wil gaan . Om het terrein , waarop de beroemde veldslag geleverd werd , op te nemen zijn twee uren echter voldoende. Gidsen, Goede gidsen zijn : Ch. Lefèvre , Jos. Brassine en Mart. Viseur , Logementen. WATERLOO. 12e Reis. 109 De gidsen bieden zich aan van af het dorp Waterloo ; men late zich de adressen en aanbevelingen, waarvan zij voorzien zijn, toonen. Wanneer men niet verder dan tot Hougoumont gaat , betaalt men 2 fr., en tot Planchenois , Frichemont enz. 3 of 4 fr. Het is echter goed een accoord te maken over den prijs , alvorens den gids aan te nemen. Reliquiën. De reliquiën van den veldslag : wapenen , kogels , knoopen enz. , worden den bezoekers in overvloed aangeboden. De liefhebber van deze dingen kan er wel eenige stuivers aan wagen , de echtheid van hunnen oorsprong aan het geweten der verkoopers overlatende. De ploeg brengt wel is waar telken jare eenige nieuwe voorwerpen uit den grond te voorschijn , zooals lappen laken , kogels , beenderen , schedels , enz . , maar de bedriegerij wordt niettemin op eene ruime schaal gepleegd. De leugenaars vertellen hier wonderen. In het hôtel du Musée ( zie hieronder) vindt men eene verzameling authentieke reliquiën , doch die niet worden verkocht. Aan bedelaars ontbreekt het hier ook niet. De orde , waarin men het best de verschillende punten kan bezoeken , is deze monument der Hanoversche officieren en van den luitenant- kolonel Gordon ; hoeve van la Haye-Sainte ; de Leeuw ; hoeve van Hougoumont ; Belle- Alliance ; Planchenois ; kasteel van Frichemont ; Papelotte en la Haye ; van daar terug naar Mont- St.-Jean. De kerk van Waterloo ( zie hieronder) kan bij het terugkeeren naar Brussel bezocht worden. Herbergen te Mont- St. -Jean : Hôtel des Colonnes , met een klein museum van antiquiteiten , zeer goed en matige prijzen (diner 2 fr. , souper 2 fr. , kamer en ontbijt 2 fr. ) , goed bier. Ook nog la Couronne. Te Waterloo: Hôtel de l'Argentine. Bij den Leeuwenheuvel : Hôtel du Musée , zie boven , kam. 1 fr. 50 c. , ontb. 1 fr. , een glas Beijersch bier 60 centim. → Na 45 min. rijdens op den straatweg van Brussel naar Charleroi , bevindt men zich in het midden van het bosch van Soignes. Eene groote uitgestrektheid van dit bosch maakt een deel uit van het domein , dat in 1815 door den koning der Nederlanden aan den hertog van Wellington geschonken werd met den titel van prins van Waterloo , welke titel bij regt van eerstgeboorte op zijne nakomelingen is overgegaan. Een uur rijdens verder komt men in het dorp Waterloo (Logement , zie boven. Telegraaf, beperkte dagdienst. Diligences of omnibussen, zie blz. 108) , waar , in de gedenkwaardige dagen van 17-19 Junij 1815 , de Engelsche veldmaarschalk zijn hoofd . kwartier hield. In de kleine kerk (ingang aan de achterzijde) — 110 12e Reis. WATERLOO. Tervueren. ziet men een goed borstbeeld van Wellington en talrijke verschillende marmeren grafsteenen met opschriften en het jaartal 1815 , daar bij elkander geplaatst ter nagedachtenis van Eng. en Nederl. officieren , die in den veldslag gesneuveld zijn , o . a. een met het opschrift ,, Ter nagedachtenis van Willem Anne Baron van Pallandt , geb. op den Huize Eerde , den 4e Jan. 1785 , als Ritmeester bij het regiment ligte dragonders No 4. roemrijk voor Koning en Vaderland gesneuveld , den 18e Junij 1815.". Op een ander , even fraai bewerkt , leest men : „ De Heeren officieren van het regiment husaren No. 6 , in dienst van Zijne Majesteit den Koning der Nederlanden , aangevoerd door den kolonel Boreel , Ridder der militaire Willemsorde , 3e klasse , aan hunne brave wapenbroeders , gesneuveld op den 18e Junij 1815 bij de bataille van Waterloo. Hun die voor ' t vaderland in ' t harnas zijn gestorven , Is door dien heldendaad onsterflijke eer verworven." Een landman is op het zonderlinge denkbeeld gekomen om in zijnen tuin een monument op te rigten voor het been , dat op de tafel in zijne kleine woning den kommandant der Engelsche cavallerie lord Uxbridge ( sir Arthur Paget , in 1854 als markies van Anglesea overleden) werd afgezet . Dit been , onder een' treurwilg begraven en gedekt door een steen , die de titels van zijn' voormaligen bezitter vermeldt , heeft reeds heel wat geld opgebragt aan den gelukkigen landbouwer , die niet verzuimt alle middelen aan te wenden om de vreemdelingen tot zich te trekken . Op den weg tusschen Waterloo en Mont- St.-Jean (de afstand is per rijtuig een half uur) , omstreeks halverwege , vindt men aan de regterhand , verborgen achter eene boerenwoning en bij gevolg onzigtbaar voor den voorbijganger , het monument van den Engelschen luitenant- kolonel Eduard Stables. De weg ter linkerzijde geleidt naar Tervueren. Men verzuime niet aldaar te gaan zien het prachtig voormalig zomerverblijf van den prins van Oranje (later koning Willem II) , sedert 1853 ter beschikking gesteld Monumenten. MONT-ST. -JEAN. 12e Reis. 111 van den hertog van Brabant. Te Tervueren was tot in 1857 de staat- paardenstoeterij gevestigd , welke alstoen overgebragt is in de gebouwen van de oude abdij van Gembloux , station van den spoorweg tusschen Ottignies en Namen , zie de 16. Reis . .

De weg van Waterloo naar Mont- St.- Jean is over bijna zijne geheele lengte met eene dubbele rij huizen bebouwd. Te MontSt.-Jean verdeelt hij zich in tweeën die aan de regterhand voert naar Nivelles , die ter linkerzijde naar Genappe , Charleroi en Namen. Van af de laatste huizen van het dorp wordt men de helling van den grond gewaar , welke in 1815 bij den veldslag van Waterloo ( door de Franschen slag van Mont-St.- Jean genoemd) aan de reserve der Engelschen eene zoo voordeelige positie verschafte. Links ligt de groote hoeve van Mont St. Jean , voorzien van torentjes met windwijzers en van sterke muren ; zij diende gedurende den veldslag tot ambulance. Vijftien minuten van daar komt men aan een' dwarsweg , die aan den linkerkant naar Wavre (blz . 70) en die aan de regterzijde naar het dorpje Braine- l'Alleud leidt. Het was op den regterhoek van dit doorsnijdingspunt , dat zich gedu rende bijna den geheelen duur van den veldslag de hertog van Wellington staande hield. De olmboom , onder welks schaduw de groote veldheer stond , is sedert naar Engeland overgebragt en op duizenderlei wijze geëxploiteerd voor de verzamelaars van historische gedenkwaardigheden. Aan gene zijde van den dwarsweg verheft zich aan de linkerhand een obelisk , door de officieren van het Hanoveraansche legioen ter nagedachtenis van hunne gesneuvelde wapenbroeders opgerigt , en daar tegenover , aan de regterzijde , staat eene kolom , ter herinnering aan den dood van den luitenant- kolonel Alexander Gordon , adjudant van Wellington , op 29jarigen leeftijd gewond , terwijl hij de orders van zijnen chef overbragt. Beide monumenten bevinden zich op de oorspronkelijke hoogte van den grond , die later rondom dezelve is afgegraven. De weggeruimde aarde heeft gediend om den beuvel van den Leeuw te vormen. De 112 12e Reis. LEEUWEN- HEUVEL. Butte du Lion. groote weg is later evenzeer verlaagd geworden , door middel van uitgraving , om de helling meer glooijende te maken . Op eenige honderden passen van de gedenkteekenen , waar . van wij zoo even spraken , verheft zich tot op eene hoogte van 200 voet , in den vorm van eene ronde afgeknotte pyramide , en op de plek zelve waar de prins van Oranje (wijlen koning Willem II) werd gewond , een kunstmatige berg , de heuvel van den Leeuw (la butte du Lion) genoemd , en die door 235 treden beklommen wordt. Boven op dien heuvel staat een kolossale leeuw van brons , op last van den koning der Nederlanden (wijlen Willem I) gegoten in de fabriek van Cockerill te Luik , uit de stukken geschut , die op de Franschen waren veroverd. Deze leeuw is 4 el 50 duim lang , 4 el 45 duim hoog en weegt 28,000 Ned. ponden. De klaauwen zijn hem in 1832 afgeschoten door Fransche soldaten , tijdens de expeditie van den maarschalk Gérard voor het beleg van Antwerpen. Zonder de tusschenkomst van dien maarschalk zou de gekwetste eigenliefde der Franschen dit nationaal gedenkteeken zeker nog wel erger geschonden hebben. In het huisje van den bewaarder , aan den voet van den heuvel , kan men voor eenige centimes zich inschrijven in een register van vreemdeliner buitendien eenige inkoopen van reliquiën doen. Daarna bezoeke men de verzameling in het hotel du Musée (blz. 109). gen en De heuvel van den Leeuw biedt het voordeeligste punt aan om het slagveld te overzien. De rijke graanakkers aanschouwende , waarmede de omliggende landerijen overdekt zijn , zou men niet zeggen , dat te dezer plaatse eene der gewigtigste gebeurtenissen van den nieuweren tijd is voorgevallen. Hier zonk die geduchte schepping ineen , welke zich zelven met den naam van Empire (het keizerrijk) bestempelde , hier viel om niet weder op te staan dat bovenmenschelijk genie , dat zich Napoleon noemde. De verbeelding wil zich het schouwtooneel dezer gebeurtenissen liever voorstellen te midden eener schrikwekkende Slag van Waterloo. LEEUWEN-HEUVEL. 12e Reis. 113 woestenij , en men ziet hier integendeel niets anders dan vel. den met schoone , door de zon rijpende korenaren bedekt , dan lagchende akkers met goudgeel koolzaad , dan frisch groenend houtgewas , waarin de vogelen nestelen die het luchtruim van hun gezang doen weêrgalmen. Niets herinnert ons dat in deze zelfde vlakte de keizer den 18en Junij 1815 zijn' laatsten veldslag leverde , niets dan alleen eenige weinige monumenten , hier en daar verspreid en door de overwinnaars opgerigt , om aan de nakomelingschap de herinnering over te brengen eener nederlaag, welke door het toeval eene overwinning werd ! Het leger , dat Wellington onder zich verzameld had , bestond uit 49,600 man infanterie , 12,400 man cavallerie ' en 150 stukken geschut met 6000 artilleristen . Hiervan waren 14,000 Nederlanders , 24,000 Engelschen en 30,000 Duitschers. Napoleon had 48,900 man infanterie , 15,700 man cavallerie en 246 stukken geschut met 8000 artilleristen . Het was tusschen het monument van Gordon en den heuvel van den Leeuw , dat lord Raglan (in der tijd de opperbevelhebber van het Engelsche leger in de Krim , destijds adjudant van Wellington) zijn' arm verloor. De hoogten , die zich aan den voet van den heuvel , Oostwaarts tot aan Ohain en Westwaarts tot aan Merbe-Braine , uitstrekken , waren door de eerste liniën der geallieerden ingenomen. Vermits de kruin dezer hoogten slechts zeer weinig ruimte had , kon de tweede linie , voor het oog des vijands verborgen , voordeelig op de Noordelijke helling worden verdeeld , en strekte zich in eenen halven cirkel over eene lengte van ongeveer een half uur uit. In het centrum , dus beginnende met den Leeuw tot boven het Hanoversche monument , streden , vereenigd met de Engelschen , voornamelijk de contingenten van Hanover , Brunswijk en Nassau. De keten van mamelons , welke , tegenover deze positie , de Fransche armée bezet hield , is hiervan ongeveer 2000 passen verwijderd . Er was tusschen deze twee rijen hoogten slechts een klein dal , dat de beide legers scheidde. Sedert 114 12e Reis. LA HAYE-SAINTE. Slag. v. Waterloo. den middag en zonder kunstmatige manoeuvres , rukten de Fransche colonnes dwars door deze vallei tegen de Engelsche positie op , maar zij werden telken keere , ondanks eenige voorbijgaande voordeelen , met kracht teruggeslagen . Eerst tegen 7 ure des avonds kwam de maarschalk Ney aan het hoofd der garde de eerste rij der geallieerden breken ; maar op hetzelfde oogenblik moest de regtervleugel der Franschen voor de charges der aanrukkende Pruissen zwichten ; de achterwaartsche beweging deelde zich aan de geheele linie mede , de Pruissen en Engelschen snelden voorwaarts en het lot van den dag was beslist, te meer daar de linkervleugel van het Pruissische leger reeds , bij Planchenois , tot in het hart der vijandelijke stelling was doorgedrongen. De hoeven van Papelotte , la Haye en Smouhain , bezet door de Nederlandsche troepen , onder kommando van den hertog Bernard van Saxen-Weimar , dekten den linkervleugel der gealliëerden. Tegen 5 uur 30 min. ' s namiddags maakten de Franschen er zich meester van. Het centrum werd beschermd door de hoeve van la HayeSainte , gelegen op omstreeks 100 schreden vóór de straks vermelde monumenten , ter regterzijde van den grooten weg. Zij werd bezet en met bewonderenswaardigen moed verdedigd door het 2de bataillon van het Duitsche legioen (Hanoveranen) , onder de bevelen van den majoor G. von Baring. La Haye Sainte vertoont een regthoekig blok gebouwen , aan elkander palende of door muren verbonden. Aan de Zuidzijde bevindt zich een boomgaard en aan de Noordzijde een kleine tuin. De deur van het huis draagt nog de sporen der Fransche kogels. Vele strijdenden waren in de keuken gevlugt , die zich ter linkerzijde van den tuin bevond en waarvan het venster door een roosterwerk van ijzer gesloten was en nog is , zoodat er geen uitweg naar den tuin was. Vele dezer ongelukkigen vonden hun' dood in den put die in de keuken is , waaruit men na den veldslag de lijken te voorschijn heeft gehaald. Ter herinnering Slag van Waterloo. HOUGOUMONT. 12e Reis. 115 aan de roemrijke verdediging dezer hoeve heeft prins George. van Hanover (de tegenwoordige koning) er in 1827 eene gegoten ijzeren plaat met een opschrift doen plaatsen. De derde geavanceerde post had bezit genomen van het kasteel van Goumont of Hougoumont , op 12 min. afstands van den Leeuw gelegen. Dit punt is misschien het belangwekkendste van het slagveld , zoowel wegens het gewigt , dat het gedurende het gevecht had , als omdat het nog heden de sporen draagt van de moorddadige worsteling , waarvan het toen ' t tooneel was. Deze plaats vormde om zoo te zeggen den sleutel tot de positie der Engelschen , en hare inname zou Napoleon in staat gesteld hebben de geallieerden in den rug aan te tasten. Minstens 12,000 man werden tot het beleg van dit kasteel gebezigd ; en het was van het begin tot het einde van den veldslag onophoudelijk het voorwerp van een' wanhopenden strijd van beide zijden. Het kasteel Hougoumont, het eigendom van den graaf Robiano , bestond destijds uit een vervallen woon . huis , eene pachterswoning , eene kapel , schuren enz. , aan de vier zijden regte hoeken vormende , gesloten door de muren van deze gebouwen zelven . Aan de Oostzijde van het kasteel en daaraan grenzende bevond zich een groote tuin , aan de Noordzijde besloten door eene heg en aan de beide andere kanten door muren van zwaren baksteen , die meer dan 2 ellen hoog waren. Aan de Oostzijde van den tuin lag nog een veel grootere boomgaard , die daarvan slechts door een' dezer muren gescheiden was en die aan de drie andere kanten omringd was door zeer hooge heggen , waarachter eene sloot van eenige diepte gegraven was. Een kreupelbosch dekte aan de Zuidzijde den boomgaard , den tuin en het kasteel. Al de uitgangen waren bezet door een bataillon der Nassauërs van de divisie Perponcher , sterk ongeveer 700 man , en twee compagniën Hanoveranen waarvan eene met karabijnen gewapend was. Vier compagniën der Engelsche garde (divisie Cooke) hielden het kasteel , den tuin en den boomgaard bezet. Al de muren waren van ' 116 12e Reis. PLANCHENOIS. Belle-Alliance. schietgaten voorzien geworden en tegen die van den tuin had men eene stellaadje opgerigt , om er over heen te schieten . Het garnizoen dezer kleine citadel later nog versterkt door een bataillon Brunswijkers ― > verscheidene keeren op het punt om te midden van den brand , die de gebouwen vernielde , te worden verjaagd , bood tot het einde toe wederstand. Tegen. woordig nog heeft Hougoumont een voorkomen van verwoesting ; de muren van den tuin vertoonen nog de schietgaten en de sporen van het vuur der Franschen. In den boomgaard vindt men een' grafsteen met het opschrift : „ John Lucie Blackman” ; op die zelfde plek sneuvelde de kapitein der Engelsche garde van dien naam en onder den steen ligt zijn stoffelijk overschot begraven (een bezoek in de hoeve kost 50 c. ) . Van daar zijne schreden Oostwaarts rigtende en de helling opgaande , komt men in 20 min. te Belle-Alliance. Zoo heet een wit huis van ééne verdieping , eene eenvoudige landelijke herberg , welke dien naam reeds vóór den 18 Junij 1815 droeg , welke ontleend is aan de gelukkige vereeniging van een paar minnenden . Op een' marmeren steen boven de deur is het volgende opschrift gegrift : „ Rencontre des généraux Wellington et Blücher lors de la mémorable bataille du 18 Juin 1815 , se saluant mutuellement vainqueurs." (Ontmoeting der generaals Wellington en Blücher , na den gedenkwaardigen veldslag van 18 Junij 1815 , elkander wederkeerig als overwinnaars begroetende) . Eenige kanonkogels zijn nog in de muren zigtbaar. Het huis was door de Franschen bezet , wier liniën ter zijde daarvan gerangschikt waren. Napoleon hield zich gedu rende het grootste gedeelte van den veldslag op dezelfde hoogte , ter regterzijde van den weg , op. Achter Belle Alliance bevindt zich een pad , dat in 20 min. naar het dorp Planchenois geleidt. Aan de linkerhand ; vóór het dorp , staat op eene kleine verhevenheid het Pruissische monument , waarop men leest : „ Die gefallenen Helden ehrt dankbar König und Vaterland. Sie ruhen in Frieden . Belle-Alli- Slag v. Waterloo. FRICHEMONT. 12e Reis. 117 ance den 18 Juni 1815." ( De gevallen helden , dankbaar geëerd door Koning en Vaderland. Zij rusten in vrede ! Belle- Alliance den 18 Junij 1815) . In 1832 , bij de Fransche expeditie naar Antwerpen werd het kruis , dat boven op het monument geplaatst was , door de Franschen vernield ; het werd echter later weder hersteld en het gedenkteeken door een hekwerk omringd. Het dorp Planchenois was het voornaamste tooneel der gevechten tusschen de Pruissen en de Franschen van 6 tot 9 uur des avonds. Op de geheele uitgestrektheid van Planchenois en langs de zoomen der beek begonnen 18 bataillons van het Pruissische leger den strijd tegen de 11 bataillons van Duhesme en Moraud , en deden hen wijken. Zij maakten zich , ondanks een' krachtigen tegenstand , van de kerk en het kerkhof meester en rukten steeds voorwaarts, In de tuinen , de boomgaarden , de straten , en in de huizen was de strijd vreesselijk ; men schoot elkander neder , men vermoordde elkander met eene bijna voorbeeldelooze woede. Maar de ongelijk heid der strijdkrachten was te groot ; de Franschen werden buiten het dorp geworpen en door de Pruissische cavallerie vervolgd . Tegen 9 uur des avonds was het lot van den dag beslist ; eene volkomen nederlaag van het Fransche leger was het gevolg. Het kasteel Frichemont, van af het begin van den strijd door den uitersten linkervleugel der geallieerden bezet , ligt 45 min. van Planchenois in N.- Oostelijke rigting. Langs den grooten weg komt men in 45 minuten regtstreeks van Planchenois te Mont- St.- Jean. Om van het kerkhof van Planchenois op den grooten weg te komen , moet men in het dorp den weg aan de regterhand nemen . Hij loopt uit op den grooten weg vlak bij het huis , dat door Coster , die gedurende den strijd Napoleon's gids was , bewoond werd. Zie voor Quatre- Bras (4 uur van Waterloo) , waar de prins van Oranje gewond werd , blz. 119. België. 10 13. Van Brussel over Waterloo naar Namen. (Langs den straatweg.) De kortste weg om van Brussel naar Namen te reizen is langs den Luxemburgschen spoorweg (overtogt in bijna 2 u. ) , zie de 16de Reis. Met den staats-spoorweg , over Braine-le- Comte en Charleroi gaande , duurt de reis 3 uur 30 minuten (zie blz. 121) . Ondanks de voordeelen eener belangrijke besparing van tijd en van een' aangenamer weg, wat het genieten van schoone gezigtspunten aangaat , kunnen wij hier den ouden straatweg niet onbeschreven laten , dewijl de localiteiten , die deze doorsnijdt , in zoo naauwe betrekking staan tot de ook voor ons Nederlanders zoo belangrijke krijgsgeschiedenis van 1815. Deze weg is altijd als overstroomd door eene groote massa van reizigers ; er is letterlijk gebrek aan openbare rijtuigen. - Wanneer het slechts te doen is om een' vlugtigen blik over de slagvelden te werpen, kan men dat het gemakkelijkst doen langs den spoorweg van Leuven naar Charleroi (zie blz. 70) . · - Van Brussel naar Ottignies en naar Wavre vertrekken vier treinen daags. Ottignies is het punt , waar zich de drie lijnen Brussel- Namen , Wavre- Manage (Bergen) en Leuven- Charleroi vereenigen , zie blz. 70. Het gedeelte van België , dat door den boven bedoelden straatweg doorsneden wordt , is gedurende eeuwen het tooneel geweest , waar de geschillen der Europesche potentaten met den degen werden uitgemaakt , waar de oude haat der natiën en rassen zich koelde in bloed . Eene geheele reeks slagvelden strekt zich hier van Brussel naar Namen uit. Waterloo , Quatre-Bras , Ligny en St. Amand, Wavre , Fleurus , Charleroi en anderen volgen op korten afstand van elkander , het een na het ander, en wanneer ooit een Fransch leger de grenzen weder overtrekt, is het waarschijnlijk , dat de eerste groote slag andermaal in deze streken zal worden geleverd. Op vier uur afstands van Brussel ligt Waterloo ( zie blz. 109), en drie uren van daar Genappe , station van den spoorweg van Bergen naar Wavre (blz. 70) . Het is hier , dat in den avond van den slag van Waterloo de Pruissen het rijtuig van Napoleon buit maakten , hetwelk deze met zulk eene haast had verlaten , dat hij er zijn' hoed en zijn' degen in achterliet. Een Sombreffe. QUATRE-BRAS. 13 Reis. 119 groot aantal gewonden werden hier toen vermoord , o. a. de generaal Duchesne aan de deur der herberg le Roi d'Espagne. Bij het gehucht Quatre-Bras , op ruim één uur afstands van Genappe , verdeelt de weg zich, gelijk de naam zelf reeds aanduidt, in vier armen , de rigtingen naar Charleroi , Nivelles , Brussel en Namen volgende. Het was hier , dat den 15 en 16 Junij 1815 de Nederlandsche troepen , in vereeniging met Engelsche (vooral Schotsche) , het Fransche leger in zijnen marsch stuitten . De prins van Oranje ( wijlen koning Willem II) voerde er het bevel over omstreeks 3500 man en een vijftigtal cavalleristen , en wist den generaal Ney met zijne 20,000 man tegen te houden. De prins zelf geraakte in de hevigheid van den strijd te ver vooruit en tusschen de vijanden , die hem echter door zijne eenvoudige kleeding niet herkenden. Het gelukte aan ' t 7de regiment Nederlanders hem te ontzetten. Aan den hoek , dien de weg van Namen met dien van Charleroi vormt , werd de hertog van Wellington , die , aan het hoofd van het 22º re . giment Engelschen , eenige uren later te dezer plaatse verscheen, bijna gevangen genomen door de Fransche cavallerie. Een kwartier van daar , in de rigting van Charleroi , ligt het dorp Frasnes , tot waar de Pruissen de Franschen vervolgden in den nacht , die op den veldslag van Waterloo (blz . 113) volgde. — Rondom Sombreffe , een dorp op 4 uur afstands van Genappe, waren den 15 Junij 1815 het 2de en 3de Pruissische legercorps vereenigd ; laat in den avond vernam Blücher , dat generaal Bülow, die het 4de corps aanvoerde , niet voor den volgenden dag kon aankomen. Niettemin volhardde de grijze maarschalk er bij om zijn leger rondom Sombreffe te concentreren en zonder andere hulpmiddelen slag te leveren. Wellington had persoonlijk hulp beloofd even voor den aanvang van het gevecht. Den 16den Junij omstreeks den middag stond het Pruissische leger , 82,000 man sterk , bij de dorpen Ligny en St. Amand op een kwartier afstand aan de regterzijde van den straatweg gelegen tegenover 120,000 man Franschen. - 120 13e Reis. ST Slag van Ligny. . AMAND. Napoleon had gehoopt , dat Blücher zijne sterke stelling zou verlaten om den strijd te beginnen ; maar ziende , zooals hij zich uitdrukte „ que le vieux renard ne débusquait pas” (dat de oude vos niet te verjagen was) , liet hij omstreeks 2 u. 30 m. de divisie Lefal oprukken tegen den generaal Steinmetz , die met de verdediging van St. Amand belast was. De aanval tegen dit dorp mislukte , ondanks eenige voordeelen , en tegen 5 uur was de regtervleugel der Pruissen zegevierend bij St.- Amand - la Haye en St. - Amand - le - Hameau . Wanneer de Engelschen op dit oogenblik waren gekomen , zou het lot van den slag beslist zijn geworden. De Pruissen , hunne voordeelen verder willende voortzetten , waren op hunne beurt naar Ligny doorgedrongen. Het tweede bedrijf van den veldslag be stond uit verscheidene aanvallen der Franschen op Ligny. Van af het begin van het gevecht hadden zij zich meester gemaakt van het kerkhof van Ligny en hielden er zich staande . Tot 8 uur bleef de strijd onbeslist. Al de Pruissische strijdkrachten waren in het vuur geweest ; het centrum was uitgeput en geene enkele reserve naderde. Het derde legercorps , in het genoemde cijfer van 82,000 man begrepen , was Oostwaarts bij Mont- Potriaux, Tongrine en Tongrenelle opgesteld ; het vierde was nog in aantogt van af Hannut. Eene onweêrsbui kwam opzetten en Napoleon trok partij van de duis - ternis en van eene opening , die in de gelederen der Pruissen ontstaan was , om de positie dezer laatsten beneden Ligny te breken. In het gevecht , dat daarop ontstond , sneuvelde de kolonel Lutzow en werd Blücher een paard onder het lijf doodgeschoten. De slag werd door de Franschen gewonnen ; aan beide zijden waren 11 à 12,000 dooden en gekwetsten. Napoleon had echter zijn doel , om de Pruissische armée te verstrooijen , gemist , en Blücher had door zijne edele opoffering groote diensten bewezen aan het verstrooide Engelsche leger , dat bij Quatre-Bras (blz. 119) niet dan met de grootste moeite den strijd tegen de divisie van den maarschalk Ney had volgehou- Slag v . Ligny. FLEURUS. 13e Reis 121 den. De nachtelijke retraite van het Pruissische leger over Tilly en Mont- St. - Guibert naar Wavre (blz. 70) is bijna zonder voorbeeld in de krijgsgeschiedenis ; zij geschiedde met zulk eene orde , dat des anderen daags de Franschen niet wis ten , in welke rigting zij had plaats gehad , en dachten , dat Blücher zich naar Namen had teruggetrokken. Eerst in den namiddag van den 17den werd de maarschalk Grouchy uitgezonden om Blücher te vervolgen. Van dat oogenblik af keerde de kans. Napoleon , met Ney vereenigd , wierp zich op Wellington. Blücher liet zijn derde legercorps onder de bevelen van Thielmann te Wavre , om Grouchy te misleiden , en kwam den 18den met zijne drie andere corpsen juist tijdig genoeg op het veld van Waterloo , om op het kritieke oogenblik deel te nemen aan dezen tweeden slag , die een der meest beslissende was , welke in de geschiedenis bekend zijn (blz . 114) . ― Zuidwaarts van Ligny , op den weg van Charleroi , ligt het dorp Fleurus (Telegraaf, beperkte dagdienst) , beroemd door verschillende veldslagen , die in zijne velden geleverd werden ( blz. 71 ) . Den 3Csten Aug. 1622 vernietigde hier de Spaansche generaal Gonzalès het leger van Mansfeld , vereenigd met dat van den hertog Christiaan van Brunswijk , dat door het toenmalige graafschap Namen trok om de Hugenoten in Frankrijk te helpen . Den 1sten Julij 1690 behaalden de Franschen, onder den maarschalk van Luxemburg , hier eene belangrijke overwinning op de Duitschers, onder den prins van Waldeck.— Den 26sten Junij 1794 won generaal Jourdan hier gemakkelijk den slag op de geallieerden en veroverde daardoor België voor Frankrijk. Het was toen , dat men te Fleurus voor het eerst gebruik maakte van een luchtbol om de positiën der Oostenrijkers , die vijf uren in de rondte verspreid waren , op te nemen. Van Sombreffe naar Namen ( zie de 15de Reis) is de afstand 5 u . 14. Van Brussel over Braine-le-Comte en Charleroi naar Namen. (De kortste weg van Brussel naar Namen is over Ottignies , zie de 16de Reis). Met den staats-spoorweg (Station du Midi , aan de Zuidzijde van Brussel , zie blz. 84). De overtogt duurt 3 u. 30 min.; prijzen : 1e kl. 7 fr. , 2de kl . 5 fr. 20 c. en 3de kl. 3 fr. 45 c. Vier doorloopende, en vele tusschentreinen daags. Bij den ingang van het station te Brussel ziet men aan de regterhand eene fraajje fontein van gegoten metaal , gewijd aan de nagedachtenis van den heer A. N. J. Rouppe , burgemeester van Brussel van 1830-1838 , en vervaardigd door Fraikin. ― ― Aan dezen weg , ofschoon langer dan de Luxemburgsche spoorweg over Ottignies (de 16de Reis) , verdient zooals wij reeds hebben gezegd (zie blz. 118) de voorkeur gegeven te worden als veel aangenamer voor den reiziger , die geene groote haast heeft . - Bij het verlaten van het station du Midi te Brussel , steekt de trein den boulevard over, en doorloopt een terrein van vette weilanden , dwars door welke de Senne stroomt. Deze rivier loopt langs Forest , een lief klein dorp , dat in den zomer druk bezocht wordt door de wandelaars uit Brussel. Boven Ruysbroek ( de geboorteplaats van Jan van Ruysbroek , den bouwmeester van den stadhuis-toren te Brussel , blz. 100) loopt de trein langs het kanaal van Charleroi , waarvan het waterpas op sommige plaatsen hooger is dan de ijzeren weg , dat voor ons Hollanders geen ongewoon verschijnsel is . Op Ruysbroek volgt Loth, en vijf en twintig min. na het vertrek uit Brussel bevindt men zich aan het station te ― Hal (Logement: hótel des Pays-Bas. Telegraaf. Diligences naar Enghien driemaal dagel. , van af het hotel de l'Univers en het hotel du Canal de Charleroi , in 2 uur voor 1 fr. 50 c.) , eene stad met omstreeks 9000 inw. , aan de Senne en het kanaal van Charleroi gelegen . Haar miraculeus beeld van de H. Maagd trekt nog altijd van alle kanten talrijke pelgrims . Deze wonderdadige Madonna is de voornaamste rijkdom van de kerk Notre- Dame, een zuiver Gothisch gebouw , begonnen in 1341 Steenkerke. BRAINE-LE-COMTE. 14e Reis. 123 en voltooid in 1409. Deze kerk bezit ook zeer rijk vaatwerk , geschenken van keizer Maximiliaan I , Karel V , paus Julius II e. a.; het marmeren altaar is een keurig werk , versierd met een groot aantal bas -reliefs ; een monument van zwart marmer dekt het graf van den dauphin Joachim , zoon van Lodewijk XI († 1460). Wat het wonderbeeld aangaat , zoo wil de overlevering , dat bij een beleg , dat de stad eenige eeuwen geleden had door te staan , het beeld van het altaar klom , de kerk verliet en de ingezetenen te hulp kwam , de kanonkogels van den vijand met zijnen mantel afkeerende ; die kogels , 33 in getal, worden in de kerk bewaard , en de geloovigen zeggen , dat niemand ze nog heeft kunnen tellen , zonder telkens een verschillend getal te verkrijgen. Na de stations Lembecq en Tubize gepasseerd te zijn en even voorbij den tunnel (ééne minuut stoomens) van Hennuyères , ontdekt men geheel in de verte , aan de regterhand , het dorp Steenkerke , in welks nabijheid den 3den Aug. 1693 een vermaarde slag geleverd werd tusschen de Franschen, onder den maarschalk van Luxemburg en den markies de Roufflers, en de geallieerde legers, onder aanvoering van Willem van Oranje, koning van Engeland. Na nog een' tunnel doorgegaan te zijn bereikt men ― Braine-le-Comte (Telegraaf), een stadje met ca. 6000 inw. , dat naar men wil zijn naam ontleent aan eene sterkte, welke Brennus , de aanvoerder der Galliërs , op deze plek liet bouwen. Bij dit station verdeelt zich de weg in tweeën : één arm , dien onze trein regts laat liggen , loopt naar Bergen (zie de 34e Reis) , een andere naar Ecaussines (Telegraaf) , dat op onzen weg ligt ; hier vindt men groote steengroeven , welke den zoogenaamden Namenschen steen leveren . Van hier loopt ook een particuliere spoorweg Zuidwaarts naar rquelines , langs de stations Mignault en Houdeng ; snijdt tusschen dit en het volgende station Baume den staatsspoorweg tusschen Manage en Bergen (zie blz. 124) , en loopt 124 14e Reis. Seneffe. CHARLEROI. van Baume verder langs Morlanwelz , Binche , Bonne . Espérance en Peissant naar Erquelines . Weinige min. van Ecaussines , bij het station Marche - lezEcaussines , ontmoet men de eerste steenkolengroeven en gaat de trein over het kanaal van Charleroi. Dan volgt Manage (Telegraaf) , een gehucht met ruim 1000 inwoners. Van Manage naar Bergen of Mons loopt een zijtak van den staatsspoorweg door eene streek , die zeer rijk is aan mijnwerken. De steenkolenmijnen van la Louvière , Bracquegnies en Bois-du-Luc (waar men groote keten voor de werklieden vindt) zijn ter bezigtiging zeer aan te bevelen . De overtogt van Manage naar Bergen langs den spoorweg duurt gewoonlijk ca. 1 uur ; soms gaan er echter wel 2 uren meê heen , ten gevolge van het oponthoud , door het drukke goederenvervoer veroorzaakt. Prijzen : 2 fr. , 1 fr. 50 c. en 1 fr. De tusschenstations zijn : La Louvière (zie hieronder) , Bracquegnies , Havré , Obourg en Nimy. Van La Louvière loopt ook een zijtak van den staats- spoorweg Oostwaarts naar L'Olive , langs de stations Baume en Mariemont ; bij deze laatste plaats ziet mennog de ruïnen van een in 1548 door Maria van Hongarije gebouwd en zes jaren later door Hendrik II koning van Frankrijk verbrand kasteel. Weinige schreden van daar is de prachtige villa van den Hr. Abel Warocqué. - Verder is La Louvière door een particulieren spoorweg in verbinding Noordwaarts met Ecaussines en Zuidwaarts met Erquelines. - Een tweede zijtak van den spoorweg (eene particuliere onderneming) loopt van Manage naar Wavre , die eigenlijk eene voortzetting Noordwaarts is van de lijn van Bergen naar Manage. Hij loopt uit op Ottignies ( zie de 16de Reis), het vereenigingspunt der lijnen Brussel-Namen (Luxemburgsche weg) en Leuven- Charleroi. Overtogt in 1 uur 45 minuten , prijzen der plaatsen : 3 fr. 45 c. , 2 fr. 65 c. en 1 fr . 70 c. De tusschenstations zijn : Seneffe , Feluy- Arquennes , Nivelles , Genappe , Bousval , Court- St. - Etienne , Ottignies en Limal. Bij Seneffe is het slagveld , waar in 1674 prins Willem III van Oranje door de Franschen , onder Condé , geslagen werd ; in 1794 werden er de Oostenrijkers door de Franscheu onder Marceau en Olivier overwonnen. Zie voor Genappe , vooral blz. 118. Bij het vertrekken van Manage naar Charleroi en Namen, gaat men een' 500 ellen langen tunnel door , terwijl de weg de meeste afwissseling der schoonste natuurtafereelen voor het oog aanbiedt. Men komt langs de stations Gouy- lez - Piéton, Pont- à- Celles, Luttre , Gosselies, eene kleine op eene hoogte Châtelet. CHATELINEAU. 14e Reis. 125 . gelegen stad , Roux en Marchiene - au- Pont. Dan volgt het belangwekkendste gedeelte van den weg en één uur na het vertrek van Manage - Charleroi (Logementen : Hôtel des Pays-Bas, hôtel du Grand Monarque , hotel en restauratie Durin , op de place Verte. Vrijmetselaarsloge , l'Avenir et l'Industrie. station van den staats-spoorweg. - - Telegraaf aan het Diligences naar Binche , Fontaine l'Evèque , Jumet , Marchienne en Mons) , de jongste stad van België. Eertijds was zij niet meer dan een dorp , Charnoy geheeten , waar in 1666 door Karel II , koning van Spanje , eene citadel gebouwd werd , aan welke men den bij . naam van Charleroi gaf. Deze citadel , die herhaalde malen ingenomen , hernomen , ontmanteld en herbouwd werd , was de oorzaak van het ontstaan der stad , die thans eene bevolking van omstreeks 13,000 zielen bezit , en die in 1815 het jammer. lijk overschot van Napoleon's bij Waterloo vernield leger door hare muren zag trekken. In 1852 werd bij de citadel eene ge. vangenis opgerigt, die geheel het voorkomen heeft van een oud Gothisch kasteel. Te : Charleroi vereenigen zich nog drie spoorweglijnen die van Charleroi naar Leuven , zie blz. 70 ; die van Charleroi- Erquelines-Parijs , overtogt met den sneltrein in 6 uur 30 min. , gewone trein in 8 uren , zie de 35º Reis ; en die van Charleroi naar Vireux en Givet , langs den spoorweg de l'Entre Sambre et Meuse , overtogt in 1 u. 30 min. à 2 u.; prijs : 6 fr. 70 c. , 4 fr. 70 C., 3fr. 35 c. Stations : La Sambre , Jamioulx , Hameau , Berzée (van waar een afgebroken zijtak naar Laneffe voert) , Walcourt (van waar een zijtak naar Florennes en Philippeville leidt ) , Silenrieux , Cerfontaine, Mariembourg (van waar een zijtak naar Couvin voert , en een kortere naar Givet over Romeree (zie de 15 de Reis) ; Olloy, Vierves (Belgische douane) , en Vireux - Molhain , een klein plaatsje aan de Maas gelegen , boven de Fran sche vesting Givet , zie de 15de Reis. Van Vireux loopt een spoorweg over Mézières , Rheims en Epernay naar Parijs , zie de 35e Reis , B. Voorbij Charleroi steekt de spoortrein naar Namen den grooten weg over , die naar Philippeville leidt , gaat langs de etablissementen voor metaalzuivering van Couillet en houdt stil 126 15e Reis. Floreffe. NAMEN. hij het dorp Chatelineau , vermaard door zijne ijzersmelterijen . Tegenover Chatelineau ligt de kleine fabriekstad Châtelet , met 4000 inwoners. Zijtak van den spoorweg van Chatelineau over Morialmé naar Givet, ten dienste der talrijke steenkolenmijnen en ijzersmelterijen in den omtrek ; overtogt in 1 u. 45 min. à 2 u.; prijs : le kl. 4 fr. , 2e kl . 3 fr. en 3e kl. 2 fr. De stations op dezen particulieren spoorweg zijn na het vertrek van Chatelineau : Bouffioulx, Acoz , Gerpinnes , Hensinnes , Oret en Morialmé ; van hier is deze weg door een zijtak in verbinding met Walcourt , station van de lijn tusschen Sambre en Maas , zie blz. 125. Dan volgen : Pavillon , Florennes , Villers - le - Gambon , Merlemont , Rommedenne , met een zijtak naar Romerée (zie de 15de Reis) . Dan volgt Doische ; daarna gaan wij over de Fransche grenzen naar Givet , zie de 15de Reis. De weg wordt voorbij Chatelineau meer en meer landelijk ; de Sambre stroomt in talrijke bogten , als eene kronkelende slang , door eene lagchende vallei van weilanden. De stations die volgen zijn : Campinaire , Farciennes en Tamines , hier bevindt zich de oude abdij Ste. Marie d' Oignies, thans herschapen in eene belangrijke fabriek van spiegelglas. Dan komen wij lange Auvelais , Moustier en Floreffe. Hier bij ligt op eene hoogte r. de oude abdij van Prémontrés , tegenwoordig tot een priester- seminarium ingerigt. Eene derde voormalige abdij , die van Malonne , vertoont zich een eind wegs verder aan den ingang van een woud ; zij dient thans tot eene bisschoppelijke normaalschool. De geheele vallei van de Sambre is als bezaaid met oude kasteelen , moderne villa's en fabrieken . Weldra bespeurt men voor zich uit de citadel van Namen ( zie de volgende Reis) ; de trein gaat de vestingwerken der stad om en loopt het station aan de ijzeren poort (Leuvensche poort) binnen . 15. Namen. • Namen , Fransch : Namur. Afstand van Brussel 14 uur , hoofdstad der provincie van denzelfden naam, met eene bevolking van 26,000 zielen. Logementen. NAMEN. 15e Reis. 127 Logementen. * Hôtel d'Harscamp , kam. 2 , din. 3 fr. , ontb. 1 fr. 25 c. , 1 fl. Bourgogne 3 , boug. 1 , serv. 1 fr.; * hôtel de Hollande ; hôtel Bellevue. Restauratie en koffijhuis. Het café- Royal , op de place du Spectacle. Telegraaf. Tevens centraal handelsbureau , even als te Brussel en te Verviers. Spoorwegen. Naar Braine- le - Comte en Brussel , zie de 14de Reis ; naar Ottignies en Brussel , zie de 16e Reis ; naar Ciney, Arlon en Luxemburg , zie de 16de Reis ; over Dinant en Givet naar Frankrijk , zie deze Reis ; over Erquelines naar Frankrijk , zie de 35e Reis ; naar Huy en Luik , zie de 17de Reis. Diligences en postkarren (voitures de correspondance . Naar Ardenne , dagel. van af de porte de Gravère in 5 uur 30 min.; naar Beauraing (ook met de stoomboot tot Dinant) , van af de place de la Monnaie , dagel. in 6 u. 45 min. voor 5 fr. 40 c.; naar Bierwaert en naar Boninne , van af de Comte de Flandres , driemaal wekel. in 2 u. 30 min, voor 1 fr. 25 c. , en naar de tweede genoemde plaats in 30 min. voor 50 c.; naar Bouillon , van af de comte de Fland. , dagel. in 11 u. 30 min. voor 9 fr.; naar Branchon , van af Saint-Gilles , dag. in 3 u. 30 min. voor 1 fr. 50 c.; naar Ciney , van af de place de la Monnaie , dagel. in 6 u. 45 min. voor 5 fr. 20 c.; naar Couvin , van af de place de la Monnaie , dagel. in 10 u. 30 min. voor 9 fr.; naar Dinant (ook met de stoomboot) , van af de place de la Monnaie, dagel. in 3 u. 30 min. voor 3 fr. 40 c.; naar Eghezée , driemaal dag. van af het hôtel St. André, in 2 u. 15 min. voor 1 fr. à 1 fr. 80 c.; naar Florennes , dagel. van af de place de la Monnaie, in 6 uur voor 5 fr.; naar Gedinne (ook met de stoomboot) , dagel. van af de place de la Monnaie in 9 uur voor 7 fr. 40 c.; naar Havelange van af de place de la Monnaie , dag. in 8 u. 45 min. voor 7 fr.; naar Jemelle , van af de place de la Monnaie , dagel. in 8 u. 45 min. voor 7 fr . 20 c.; naar Huy , Jemeppe en Luik (ook met de stoomboot) , van af de porte de Gravère , dagel. in 1 u. 45 min. , in 3 u. 30 min. en in 4 u. 30 min.; naar Philippeville , Marienbourg, Rochefort , Rocroy en Sédan, van af de place de la Monnaie , dagel. in 8 u. voor 6 fr. , in 9 u. 15 min. voo r 8 fr. 40 c. , in 7 u. 30 min. voor 7 fr. 20 c. , in 13 u. voor 10 fr. 80 c. en in 20 u. 45 min. voor 12 fr.; naar Spy , van af het Cheval blanc , Dingsd. en Zaturd. in 2 u. 15 min. voor 1 fr. Stoombooten. Naar Andennes , van af de porte de Gravère , tweemaal dagel. in 1 u. voor 65 c.; naar Beauraing (tot Dinant) , van uit de de port de Grognon , dagel. in 7 u. 30 min. voor 3 fr.; naar Dinant, van uit de port de Grognon , driemaal dagel. in 3 u. 30 min. heen en in 2 uur terug voor 1 fr. 50 c. , de eerste boot ' s morgens en de laatste boot ' s avonds 128 15e Reis, NAMEN. St. Albinus. kosten 25 c. meer ; naar Gedinne (tot Dinant) , van uit de port de Grognon ' dagel. in 10 uur 30 min. voor 5 fr. 25 c.; naar Vonèche (tot Dinant) , van uit de port de Grognon , dagel. in 9 u. voor 4 fr. 50 c.; naar Huy Jemeppe en Luik , van af de porte de Gravère , driemaal dagel. in 1 u 45 min. voor 85 c. , in 3 u. 30 min. voor 1 fr. 50 c. en in 4 u, 30 min. voor 1 fr. 50 c. Zie voor de uren van vertrek der spoortreinen en stoombooten Plantenga's officieele Reisgids , het laatste nummer. - - > Door hare ligging is Namen altijd een zeer gewigtig strategisch punt geweest. Ten tijde der Romeinen was zij al. thans zoo vermoedt men de hoofdstad der Aduatiekers , afstammelingen van de Kimbren en Teutonen. De verschillende belegeringen , welke Namen heeft doorgestaan , zijn oorzaak dat , met uitzondering van het belfroot ( 1 ) , beffroi , dat uit de 11de eeuw dagteekent , en het klooster van St. Albinus (gebouwd in 1464 en tegenwoordig tot paleis van justitie dienende) al de gebouwen van een' modernen oorsprong zijn, De *domkerk (St. Albinus) werd in 1772 gewijd door den bisschop prins van Lobkowitz ; het is een fraai gebouw , waarvan de voorgevel met twintig Corinthische kolommen is versierd. De toren is nog afkomstig van de oude cathedraal ; zijn lompe vorm is in contrast met de sierlijkheid van het nieuwerwetsche gebouw. Het inwendige bevat eenige bezienswaardigheden, die wij hier kortelijk aanstippen. Aan beide zijden van het hoogaltaar staan de beelden van Petrus en Paulus , van wit Carrarisch marmer , gebeeldhouwd door Delvaux. Ter linkerzijde van dit altaar hangt eene kruisiging , welke toegeschreven wordt aan van Dijck , en waarschijnlijk slechts eene kopij is van die , welke zich in het museum van Rijssel bevindt ; ter regterzijde is het praalgraf van den bisschop (1) Belfroot , zoo worden in België , de oude zware torens met eene klok genoemd , afstammende van het woord bel , klok , en fried , vrede ; zij dienden om de inwoners zaâm te roepen , door het luiden der banklokke , en om reeds van verre de aannadering van den vijand te ontdekken. Zie ook de 23e Reis. Kerk van St.-Loup. NAMEN. 15e Reis. 129 Pisani , door Parmentier (1829) . Achter het altaar is het graf van Don Juan van Oostenrijk , den natuurlijken zoon van Karel V. Zooals men weet , is Don Juan , de overwinnaar van Lepanto en gedurende eenigen tijd gouverneur- generaal van de Nederlanden , in 1578 in zijne legerplaats in de nabijheid van Namen vergiftigd ; hij werd in deze kerk begraven en een gedenkteeken op zijn graf door Alexander Farnèse opgerigt. De eikenhouten preêkstoel is het werk van Ch. Geerts ( 1848 ) . Voorts bezit deze kerk eenige kopijen van groote schilderstukken van Rubens. De voormalige Jezuïtenkerk , thans de kerk van St.-Loup , in de eerste helft der 17de eeuw gebouwd , behoort tot de schoonste kerken van Namen ; hare fraai gebeeldhouwde gewelven rusten op twaalf Dorische kolommen van rood marmer terwijl de muren van het koor bekleed zijn met platen van porphyr en versierd met Dorische pilasters van zwart marmer. In de kerk Notre-Dame vindt men twee beelden van Genueesch marmer , waarvan het een , gebeiteld door L. Delvaux , den H. Antonius , en het ander , gebeeldhouwd door Schobbens , den H. Franciscus voorstelt. De stad bevat tegenwoordig 10 mannen- en 62 vrouwen- kloosters. - • De stedelijke gebouwen in Namen zijn niet belangrijk ; het voornaamste daarvan is nog het oude bisschoppelijk paleis , waarin tegenwoordig het provinciaal gouvernement is gevestigd. Sedert 1840 bezit Namen eene gevangenis voor vrouwelijke veroordeelden , volgens het stelsel van Auburn ; de gevangenen werken daags in volstrekte stilzwijgendheid te zamen , en slapen in afzonderlijke cellen. De citadel , die de plaats inneemt waar vroeger het kasteel der graven van Namen stond , is sedert 1817 aanzienlijk versterkt. Men kan van den plaatskommandant vergunning verkrijgen om haar te bezigtigen ; zij schenkt een overschoon uitzigt op de stad en de heerlijke omstreken. Aan den voet der citadel vereenigen zich de Sambre en de Maas ; fraaije steenen bruggen liggen over de beide rivieren. België. 11 130 15e Reis. LA PLANTE. Naar Dinant. De voornaamste industrie van Namen bestaat uit messen. smederijen en andere fabrieken , welke met die van Engeland kunnen wedijveren ; het best gesorteerde magazijn is de konink lijke fabriek van J. F. Licot , in de rue des Fossés. - Van Namen naar Dinant en Givet. Een uitstapje naar Dinant en Givet is zeer aan te bevelen , en een namiddag te Namen kan niet aange- namer worden doorgebragt , dan door een togtje op de Boven-Maas. Zie voor de middelen van vervoer , spoortreinen , diligences en stoombooten , onder Namen op blz. 127. De diligence van Dinant naar Givet staat in directe verbinding met de aankomst der stoomboot. Langs den spoorweg , die den oever der Maas op eenigen afstand volgt , loopen dagelijks vier treinen tot Dinant en drie tot Givet. Overtogt tot Dinant in 1 uur , tot Givet in 1 uur 30 minuten. Prijzen : tot Dinant le kl. 2 fr. 25 c. , 2e kl. 1 fr. 70 c. , 3e kl. 1 fr. 10 c.; tot Givet le kl . 4 fr. , 2e kl. 3 fr. , 3e kl. 2 fr. De stations zijn van Namen af : Jambes , Dave , Lustin , Godinne , Yvoir ; 6 minuten na het vertrek uit Yvoir gaat de trein over de Maas , en bereikt 8 minuten later Dinant. Op Dinant volgen de nog Belgische stations Hastière en Agimont. Van daar volgt over de Fransche grenzen Givet. Zie voor de beschrijving van vele dezer plaatsen de nu hieronder volgende reis met de stoomboot en de diligence. Met de stoomboot. De boot stoomt langs de bosch- en rotsachtige hoogten van het Maasdal ; aan beide oevers ziet men fraaije landhuizen en lieve dorpen. Men vaart achtereenvolgens voorbij regts La Plante , een lang dorp en geliefdkoosd doel eener wandeling der inwoners van Namen ; links Dave , waar tegenover r. Fooz; . Tailfer , met belangrijke ijzersmelterijen ; 1. Frêle , met belangrijke grotten ; r. Profondeville , met marmergroeven ; r. Rivière , met het kasteel van den heer Pierrepont; l. Godinne, station ; r. Rouillon , met het kasteel van den heer Demanet. —Het nu volgend gedeelte tusschen Rouillon en Dinant is vooral hoogst schilderachtig. Boven Rouillon verheft zich eene zeer steile rots van tufsteen , genaamd la roche aux Corneilles ; zij doet zich het voordeeligst voor , wanneer men de rivier afvaart. Links : Yvoir , station ; r. Moulins, met de oude abdij van Citeaux , tot eene ijzersmelterij ingerigt ; - Bouvigne. DINANT. 15e Reis. 131 r. Anhée ; 7. Houx ; . Poilva che , met de puinhoopen van eene sterkte , op de rots gebouwd en in 1554 door de Franschen verwoest ; r. Bouvigne , eene der oudste steden uit den omtrek , doch heden ten dage tot den rang van eene eenvoudige landelijke gemeente afgedaald. Men ziet er de ruïnen van het oude kasteel Crèvecoeur. Gedurende het beleg door de Franschen in 1554 vlugtten drie vrouwen naar hunne echtgenooten in dit slot , met het doel om het garnizoen te helpen en aan te moedigen. De verdediging was wanhopig ; al de mannen sneuvelden en alleen de vrouwen bleven gespaard. Om aan de aanrandingen van de overwinnaars te ontsnappen , wierpen zij zich van den toren en werden tegen de rotsen verbrijzeld. - Aan de linkerhand (regteroever) ligt op een' afstand van 6 uur van Namen Dinant (Logementen : Hôtel des Postes , *hôtel de la Téte d'Or. - Telegraafaan het postkantoor en aan het spoorwegstation , dit laatste met beperkte dagdienst. · Diligences naar Ardenne , dagel. in 2 uur ; naar Beauraing , dagel. in 2 uur 30 min. ; naar Bouillon , dagel. in 9 uur 15 min.; naar Gedinne , dagel. in 5 uur ; naar Jemelle dagel. in 4 u. 45 min. voor 3 fr. 60 c.; naar Namen , dagel. in 3 u. 30 min. voor 3 fr. 40 c. ; naar Paliseul, dagel. in 7 u. 30 min. ; naar Rochefort, dagel. in 4 uur ; naar Rocroy dagel. in 9 uur ; dezen rijden allen afvan de paardenposterij. Verder naar Ciney, driemaal dagel. in 2 uur voor 1 fr. 80 c.; naar Florennes , dagel. in 3 uur voor 2fr. 40 c.; naar Philippeville , tweemaal dagel. in 3 uur 30 min. voor 3 fr. , allen van het hotel des Postes. - Stoombooten naar Namen en alle tusschengelegen plaatsen , driemaal dagel. van uit de port du Grand- Rivage). Deze stad met 7000 inw. is schilderachtig gelegen aan den voet van eene reusachtige rots , op welke laatste eene citadel gebouwd is ; 403 trappen , in de rots uitgehouwen , geleiden , van terras tot terras , tot onder de muren der sterkte . Het gezigt , belemmerd door de vooruitstekende rotsblokken , reikt niet zeer ver en omvat naauwelijks meer dan de naauwe 132 15e Reis. DINANT. Bayard-rots. straten der stad en de oude brug over de Maas. Niettemin geeft de ligging van het fort op eene steile rots aan het landschap een bijzonder grootsch karakter. Sedert de 6de eeuw bekend (want zij maakte deel uit van de domeinen , welke de bisschop van Luik Monolphus in 559 aan zijne kerk vermaakte) , kwam Dinant in 870 aan den koning van Frankrijk Karel den Kale , door de deeling , welke deze vorst deed met zijn ' broeder Lodewijk den Germaniër. Sedert de 12de eeuw van belangrijke verdedigingswerken voorzien , was de stad langen tijd ten prooi van levendige twisten met het naburige Bouvigne , dat tot het graafschap Namen behoorde. In 1467 werd de vesting door Filips den Goede ingenomen , die de vestingwerken slechtte en de 800 inwoners , twee aan twee gebonden , in de Maas liet werpen. Spoedig werd de sterkte weder hersteld , doch in 1554 hernamen en plunderden de Franschen haar op nieuw op vreesselijke wijze. In 1675 had zij wederom eene belegering door te staan en eerst 22 jaren later werd zij bij den vrede van Rijswijk aan den prins -bisschop van Luik terugeggeven . · Het eenige merkwaardige gebouw , dat Dinant 'bezit , is de parochiale. kerk Notre- Dame ; zij behoort tot den kruisbogenstijl , heeft een prachtig portaal en een zingkoor , versierd met basreliefs en rustende op vier kolommen van zwart marmer. De Dinantsche koek is bekend. Een huurrijtuig van Dinant naar de grotte de Han (zie blz. 136) kost voor heen en terug 25 fr. Afstand 7 uur , overtogt in 4 uur. Men komt dan voorbij de koninklijke jagtsloten Ardenne en Ciergnon , afzonderlijk eigendom van den koning van België. Van Dinant voert de weg naar Givet langs de Bayard-rots , die zich in den vorm eener pyramide op den regteroever van de Maas verheft en op last van Lodewijk XIV doorgeboord werd. In de nabuurschap zijn groeven van zwart marmer en vlak daarbij ligt het fraaije dorp Anserem me met overhel- lende rotsen. De Lesse valt hier in de Maas. Een weinig verder gaat de weg opwaarts , en weldra bereikt men het over- Kasteel Freyr. GIVET. 15e Reis. 133 - heerlijk gelegen kasteel Freyr , toebehoorende aan de familie Beaufort-Spontin ; het slot is omringd door parken en waterpartijen. Aan de eene zijde van den vloed verheffen zich steile rotsen , die de zonderlingste vormen vertoonen ; aan de andere zijde ziet men amphitheâtersgewijze liggende heuvels , met houtge. was beplant. Het landschap blijft schoon tot aan Falmignoul. Bij Heer wordt rood marmer geëxploiteerd. Vóór Givet heeft men op de kruin van een' heuvel een bekoorlijk gezigt op de stad , nog verfraaid door de krommingen der rivier en door de vestingwerken. Givet (Logementen : Hótel du Mont d'Or , de l'Encre en du Petit Bournant) , op een' afstand van 5 uur van Dinant gelegen , is eene Fransche vesting met ruim 6400 inw. De stad is door de Maas in twee gedeelten gescheiden : het eene wordt genoemd Givet-St. Hilaire en ligt op den linkeroever , aan den voet van den berg waarop Charlemont ligt ; het ander heet GivetNotre-Dame enligt op den regteroever der rivier. Beide gedeelten zijn binnen geduchte vestingwerken besloten , die door Vauban gebouwd zijn en kazernes voor 6000 man bevatten. De kalkachtige rotsen van Charlemont leveren voortreffelijken hardsteen. — In 1835 is te Givet een standbeeld opgerigt voor Méhul , beroemd componist , geboren in deze stad in 1763 en overleden in 1818. Givet is door twee spoorwegen met Charleroi verbonden , de een over Vireux-Molhain , zie blz. 125 , de ander over Morialmé en Châtelineau , zie blz. 126. Even als van hier N. waarts de spoorweg naar Namen voert , zie blz. 126 , zoo leidt Z. waarts een ijzeren weg naar Mézières en van daar in twee rigtingen W. waarts over Rheims naar Parijs ( zie de 35e Reis B.) , O. waarts over Metz naar Straatsburg , zie Plantenga's Zwitserland , blz. 41 . Van Givet naar Momignies. Een spoorweg voert mede van Givet naar de Belgische grensplaats Momignies, terwijl het verdere gedeelte van dien weg, namentlijk van Momignies naar Laon, in aanbouw is , om aldus te Laon in direkte verbinding te komen met het geheele Fransche spoorwegnet. Tot 134 16e Reis. OTTIGNIES Chimay. .

Momignies loopen drie treinen daags , overtogt in 2 u. 30 min. à 3 uur. Prijzen le kl . 4 fr. 60 c. , 2e kl . 3 fr . 30 c. en 3e kl . 2 fr. 25 c. De stations aan dezen weg zijn : Doische , Romerée, van waar een zijtak van den spoorweg tweemaal dagel. in 10 min. naar Romedenne (zie blz. 126) leidt. Na Romerée komen wij achtereenvolgens te Matagne- la - Petite , Matagne- la - Grande , Mariënburg (zie blz. 125) ; Boussu - enFagne , Aublain , Lompret, Chimay en Villers - la- Tour; 25 à 30 min. na het verlaten van dit station komt de trein te Momignies ( zie boven) . 16. Van Brussel over Namen naar Luxemburg. Van Brussel naar Namen duurt de reis langs den spoorweg over Ottignies met den sneltrein 1 u. 30 min. , met den gewonen trein 1 u. 50 min. Van Namen naar Arlon met den sneltrein 4 uren , met den gew. trein ca. 1 uur langer. Van Arlon naar Luxemburg met den sneltrein 55 m. , gew. trein 1 u. 10 min. Men kan dus met den expres-trein van Brussel naar Luxemburg stoomen in 6 uur 45 min. Prijzen : le kl. 18 fr . 40 c. , 2e kl. 13 fr. 80 c. , 3e kl. 9 fr . 30 c. Twee doorloopende en vele tusschentreinen daags. Het station te Brussel is buiten het quartier- Leopold , aan het einde der rue de Luxem- bourg , zie blz. 84. Het eerste station op dezen weg , nadat wij Brussel verlaten hebben , is Boitsfort. Dan volgt Groenendael , van waar een omnibus naar Waterloo voert , blz. 108. Beide deze plaatsen worden des Zondags veel door Brusselaren bezocht. Tusschen dit en het volgende station la Hulpe ziet men van verre den Leeuwenheuvel (blz. 112) . Dan bereikt men, langs het station Rixensart ( . is het kasteel van den graaf de Mérode) , Ottignies , het kruispunt van drie verschillende spoorwegen , zie de 7de Reis op blz. 70. Van hier is men, langs de stations Mont St. Guibert , Chastre , Gembloux met suikerraffinaderijen en de eerste plaats in de provincie Namen ; St. Denis- Bovesse en Rhisne , in ongeveer één uur tijds te Namen. Op dit laatste gedeelte der route is de weg dwars door kalkrotsen heen gebaand . Bij het naderen der stad heeft men een heerlijk gezigt op de Maasvallei. Zie voor Namen blz. 126. Achter Namen doorsnijdt de weg de meer of min onvruchtbare bergvlakten en de valleijen der Ardennen en levert menig Marche. CINEY. 16e Reis. 133 - Na door middel eener bekoorlijk rustpunt voor het oog op. kostbare brug de Maas te zijn overgegaan , aanschouwt men achter zich en aan de regterhand een fraai panorama , dat de stad Namen met hare citadel en de huizen langs den straatweg naar Dinant omvat. De stations zijn Naninne ; Assesse , met verscheidene belangrijke marmergroeven ; Natoye , dat aanzienlijke hoeveelheden houtskool oplevert, afkomstig van de bos . schen die men in de nabijheid vindt. Dan volgt Ciney (Telegraaf. Diligences ofomnibussen naar Dinant , driemaal dagel. van afhet hotel du Condroz in 2 uur voor 1 fr. 50 c. of 1 fr. 80 c.; naar Havelange en Huy , dagel. mede van afhet hotel du Condroz , tot Huy in 3 uur 20 min.) , een stadje met 3000 inwoners , dat volgens sommige geschiedschrijvers reeds bestond ten tijde der Romeinsche overheersching. De ontdekking van verschei dene medailles uit de 3de eeuw hebben doen vermoeden , dat de bergvlakte , waarop het stadje gelegen is , aan de Romeinen tot eene legerplaats gediend heeft . Gedurende de middeleeuwen heeft Ciney eene belangrijke rol gespeeld ; destijds was zij met muren omringd en heeft zij verscheidene belegeringen doorgestaan. De stations , die op Ciney volgen , zijn Haversin en Aye , beiden van geen belang. - Van Aye rijdt zesmaal dagel. voor 50 c. in 30 min. tijds een omnibus naar Marche (Logement , Hôtel du Cloche d'Or. · Telegraaf, beperkte dagdienst) , een stadje met omstreeks 2500 inw. en hoofdplaats van de vruchtbare streek Famenne. Het was hier dat den 12den Februarij 1577 tusschen Don Juan van Oostenrijk en de Staten der Vereenigde Provinciën de acte werd vastgesteld, die in de geschiedenis bekend is onder den naam van het Eeuwig Edict en waarbij de Pacificatie van Gent bekrachtigd werd. Marche was eertijds versterkt ; in 1792 werd Lafayette er door de Oostenrijkers gevangen genomen. Voorbij Aye , var waar men de torens van Marche zien kan , vormt de spoorwegbaan eene helling tot aan het station Jemelle , en heeft men het uitzigt op de vallei van de Wamme. 136 16e Reis. GROTTE DE HAN. Jemelle. Jemelle is een dorpje met naauwelijks 500 inw. , aan de zamenvloeijing der Wamme en der Homme gelegen , en belangrijk door zijne groeven van marmer en blaauwen steen , door zijne kalkovens en vooral door de grot , waarvan zich de ingang digt bij het station bevindt. Deze grot , bekend onder den naam van de grot van de Wamme , is voor weinige jaren eerst ontdekt onder de kalkachtige rotsen langs den spoorweg ; zij is minder ruim dan de grot van Han (waarover aanstonds nader) , maar zeer belangwekkend door de kromming harer gangen ; men heeft er eene menigte voorwerpen gevonden , die doen veronderstellen , dat de grot bewoond is geweest . Om toegang te erlangen , betaalt men 3 fr. voor 1 persoon en 5 fr. voor 2 personen. Viermaal dagelijks rijden in 45 minuten voor 50 c. rijtuigen van Jemelle naar Rochefort (Logementen : hôtel de Londres, *hôtel de l'Etoile) , de oude hoofdplaats van het graafschap der Ardennen , schilderachtig gelegen aan de oevers van de Homme en aan den voet van een oud kasteel. Een omnibus wacht de reizigers te Jemelle om hen naar het dorp Han te brengen , dat op 1 uur afstands van Rochefort ligt (prijs heen en terug 3 fr.). — Van Namen naar Jemelle is 2 uur 25 min. sporens met den gew. trein of 1 uur 45 min. met den sneltrein ; de omnibus rijdt in 1 u. 15 min. van Jemelle naar Han ; van daar naar de grot is het 30 min. gaans. Het bezoeken van de grot zelve kost met gids en lampen 5 fr. per persoon en vereischt 3 à 4 uren tijds. Bij het kleine dorp Han-sur- Lessé (herberg) is het bed der Lesse afgesloten door een' rotsmuur , die zich over hare geheele breedte uitstrekt. De rivier verliest zich nu in een' kalkachtigen berg , waarvan zij de onmetelijke holten doorloopt , om eerst een half uur verder weder te voorschijn te komen. Die holtenzijn bij de natuurkundigen en de toeristen bekend onder den naam van het *hol van Han of van Belvaux (le trou de Han). De spelonk is een der merkwaardigste natuurverschijnselen , welke men op de wereld vindt ; het is een reusachtig verwulfsel , gevormd door kalkachtige rotsen en dat bestaat uit onderscheidene holen en gangen , aan welke men volgens hun voorkomen en hunne gedaante namen gegeven heeft zoo als de troon van Pluto , het boudoir van Proserpine , de moskée , het labyrinth , de wapenzaal , de duivelsengte , enz. Door dezen laatsten gang moest men vroeger kruipen ; in 1859 is dit evenwel veranderd en is hij ruimer gemaakt. Men Bouillon. ARLON. 16e Reis. 137 verlaat in een schuitje de grot aan de zijde waar de rivier er uitstroomt ; het verschijnen van het daglicht is dan verrukkelijk schoon. Wanneer men het verkiest vuren de gidsen aan den uitgang der grot een kanon af. Dit schot kost evenwel nog weer eene afzonderlijke fooi. Eene zeer naauwkeurige beschrijving van de beroemde grot van Han , geïllustreerd met teckeningen van van der Hecht , is bij alle boekhandelaren voor 2 fr. 50 c. verkrijgbaar. Het hôtel de la Grotte verdient aanbeveling. De kastelein dient ook tot gids. Het station, dat op. Jemelle volgt , is Grupont ; dan komt Poix , alwaar van het station een omnibus viermaal dagel. in 50 min. voor 75 c. naar St. Hubert (Logementen : Hótel de la Poste en hotel de Luxembourg) voert , een stadje met 2650 inw. , dat beroemd is door zijne kapel , die het stoffelijk overschot van den H. Hubertus bevat , dien men hier komt aanroepen ter genezing van de dolheid. De oude abdij is ingerigt tot een verbeterhuis voor jonge veroordeelden . De kerk is een fraai gebouw uit de 16de eeuw (de voorgevel en de torens zijn van 1700) , niet lang geleden versierd met eene sarcophaag , door G. Geefs gebeeldhouwd. De verdere stations zijn : Libramont , Longlier , station voor het 30 min. regts van hier verwijderde stadje Neufchâteau (het oude Novum Castellum , reeds uit de 8e eeuw bekend). Het was vroeger versterkt ; men vindt er eenige leigroeven. - - Zes uur van hier ligt het belangwekkende en schilderachtige stadje BouilJon (Telegraaf, beperkte dagdienst. Diligences naar Longlier , dagel. in 4 u. 30 min. voor 3 fr. 80 c.; naar Dinant , dagel. in 10 u. 15 min .; naar Libramont , dagel. in 4 u. 15 min. voor 3 fr. 60 c.; naar Namen, in 14 uur voor 9 fr.; naar Poix , tweemaal dagel. in 4 u. 15 min.; naar Sedan , dagel. in 2 uur. Allen rijden af van het hôtel de la Poste) , de voormalige hoofdstad van het hertogdom van denzelfden naam , dat door Godfried van Bouillon in 1096 aan den bisschop van Luik verpand werd , om zich de gelden te verschaffen , voor den eersten kruistogt benoodigd. Na eindelijk nog de stations Marbe han en Habay gepasseerd te zijn , bereikt men Arlon (Logementen : Hótel du Nord en hótel de l' Europe. Tele- 138 16e Reis. LUXEMBURG Bettingen. . - graaf. Spoorweg naar Longwy. Diligences naar Ettelbruck , tweemaal dagel. in 4 uur 30 min. voor 3 fr. 50 c.; naar Virton , driemaal dagel. in 3 uur 15 min. voor 2 fr. 50 c. Verder dagel. naar Carignan, Elalle , Florenville , Luik , Spa en Montmedy) . Arlon is de hoofdstad van Belgisch-Luxemburg , met ruim 5600 inw. Zij is eene zeer oude en bloeijende stad ; in de 10de eeuw was zij de hoofdplaats van het graafschap Arlon , dat later tot een markgraafschap verheven werd. Arlon werd herhaaldelijk belegerd en vijf malen bijna geheel door brand vernield. Men mag het daaraan toeschrijven dat zij geen enkel oud gebouw meer bezit. De vestingwerken zijn geslecht en niets trekt hier bijzonder de aandacht van den reiziger. Tusschen Arlon en Luxemburg liggen de stations Sterpenich (Fransch Slerpigny) , Belgische grensplaats ; Bettingen , douane-kantoor voor Luxemburg (de goederen worden in de stad Luxemburg gevisiteerd) ; Cappellen , Mamer en Bertrange. Dan volgt ―― ― Luxemburg (Logementen : hótel du Luxembourg en hótel de Cologne. Spoorwegen naar Arlon , zie deze Reis ; naar Diekirch , naar Trier , naar Metz. Diligences naar Echternach , dagel. in 4 uur 15 min. voor 3 fr. 75 c. , rijdt af bij M. Wester ; en naar Luik, van af de paardenposterij , dagel. in 20 uur voor 17 fr.) , de hoofdstad van het onder den koning van Nederland staande groot- hertogdom Luxemburg en eene Duitsche bondsvesting , met eene Pruissische bezetting van 6000 man ; zij heeft❤ 12,500 inw. en is zeer schoon gelegen. De bovenstad , op eene rotsvlakte gebouwd , is met de benedenstad door trappen en zigzagsgewijs aangelegde straten verbonden. De beneden. stad bestaat uit de voorsteden Pfaffenthal ten Noorden , Clausen en Grund ten Zuiden. De vestingwerken vereenigen het grootsche karakter der moderne werken met de stoutheid der oude sterkten. Zij zijn gedeeltelijk in de rots uitgebouwen , hetgeen tot de vergelijking met Gibraltar geleid heeft . De versterkingen zijn het werk van vijf eeuwen ; ieder nieuwe sou- Thionville. METZ. 16e Reis. 139 verein heeft er het zijne aan toegevoegd , van af Hendrik IV , graaf van Luxemburg (later Duitsch keizer onder den naam van Hendrik VII), en zijn zoon Jan den Blinde , den oorlogzuchtigen koning van Bohemen , tot op onze dagen. Carnot heeft Luxemburg genoemd : ,, de sterkste plaats van Europa na Gibraltar , het eenige steunpunt om Frankrijk van den kant der Moezel aan te vallen." Behalve de vestingwerken en de schoone omstreken heeft Luxemburg weinig bezienswaardigs. Van het prachtige kasteel , dat de Spaansche stadhouder , de graaf van Mansfeld , in de benedenstad liet bouwen, is niets meer overgebleven dan een portaal met eenige reliefs en inscriptiën van Romeinschen oorsprong , welk portaal men door muren omringd heeft. De beroemde tuinen van Mansfeld bestaan nog slechts in den naam , dien men gegeven heeft aan een park op de Oostelijke berghelling in de nabijheid der Triersche poort , van waar men een overheerlijk gezigt geniet. - Van Luxemburg naar Metz , met den spoortrein. Vier treinen dagel. Overtogt in ongeveer 2 uur 30 min, Prijzen : le kl. 6 fr. 70 c. , 2e kl. 5 fr. , 3e kl. 3 fr. 65 c. Na het vertrek uit Luxemburg is het eerste station Fentingen of Fentange ; dan volgt het groote schoon gelegen Bettemburg , van waar een zijtak van den spoorweg naar de Luxemburgsche grensplaatsjes Esch en Rumelange voert. Van Bettemburg komen wij al spoedig op Fransch grondgebied en langs het station Hettange te Thionville (Logement , hôtel du Commerce) , eene belangrijke vesting met kasteel aan de Moezel , met bijna 8000 inw. en eene allezins bezienswaardige en schoone manege. Na Thionville bereikt men Uckange met 1000 inw. , van waar een zijtak van den spoorweg naar de belangrijke ijzerwerken van Hayange leidt. Nu volgen de minder belangrijke stations : Hagondange, Maizières - lès - Metz , Davant - les - Ponts en dan Metz (Logementen ; Hôtel de l'Europe , des Halles , de Paris , du Nord, Spoorweg over Saar- brücken naar Duitschland ; naar Straatsburg en naar Parijs) , zie voor Metz enz. Plantenga's Zwitserland , de 7de Reis. - Van Luxemburg naar Trier , met den spoortrein. Drie treinen dagel. Overtogt in bijna 1 u. 45 min. Prijzen : le kl. 1 th. 16 sgr. , 2e kl. 1 th. 4 sgr. , 3e kl. 24 sgr . Bij het station Oetringen komen 140 17 Reis. TRIER Diekirch. wij in het schoone Siredal ; l. ziet men het kasteel de Villers , r. Schuttringen. Het volgend station is Roodt. Tusschen Ollingen en Betdorf loopt de weg langs den regteroever der Sire . Nu komen wij aan het station Wecker. De weg gaat nu viermalen over de Sire , na den tweeden keer door een' tunnel , en komt bij het fraaije dorp Mertert in de Moezelvallei. Voorbij het station Wasserbillig , waar zich de Sure met de Moezel vereenigt , verlaten wij het groot-hertogdom Luxemburg en komen in Pruissen te Igel , met zijn beroemd Romeinsch gedenkteeken , de * Igelzuil. Nu volgt al spoedig Conz , waar tegenover zich onze spoorweg met dien tusschen Saarbrücken en Trier vereenigt. Weldra (15 à 20 min. ) is nu het station te Trier aan den linkeroever der Moezel bereikt (Logementen te Trier : Trierscher-Hof , Rothes-Haus). Zie voor Igel , Conz , Trier en den weg van Trier naar Koblentz enz. Plantenga's Rijn de 10de en de 11de Reis. Van Luxemburg naar Diekirch. Deze weg is eigentlijk eene voortzetting van den spoorweg Metz-Luxemburg , zie blz. 139. Drie treinen dagel. Overtogt in 1 u. 30 min. Prijzen : le kl. 3 fr. 50 c . , 2e kl. 2 fr. 65 c. , 3e kl. 1 fr. 95 c. De stations aan dezen weg zijn : het lieve vlek Mersch , aan de vereeniging der Alzette , der Eischen en der Mamer gelegen ; dan volgt Ettelbruck, eene fraaije plaats aan de Alzette en de Sure, en spoedig hierop de kleine stad Diekirch ( Diligence naar Spa in 20 uur voor 10 fr. 14 c.) , met 2300 inw. en aan de Sure . gelegen. Een spoorweg van hier naar Spa is geprojecteerd. 17. Van Namen naar Luik. Langs den spoorweg door de Fransche Compagnie du Nord geëxploiteerd. Op de rijtuigen staan de wapens der steden Namen en Luik. Overtogt in 1 uur 15 min. à 2 u. Prijzen : sneltrein, le kl. 6 fr. 20 c. , en 2e kl. 4 fr. 70 c.; gewone trein , le kl. 5 fr. , 2e kl. 3 fr. 80 c., 3e kl. 2 fr. 50 c. De spoorweg loopt langs den linkeroever der Maas ; de, stations zijn op de volgende stoombootreis aangegeven. De stoomboot vertrekt des zomers tweemaal per dag , van September af alleen des ochtends. Somtijds is het water der Maas zoo laag, dat de stoombooten niet kunnen varen ; bij gunstig water wordt het traject in 4 uur 30 min. afgelegd (stroomopwaarts duurt de reis 6 uur 30 min). Prijzen : 1 fr. 50 c. en 1 fr. Zie hiervoor verder blz. 128 en de 18de Reis onder stoombooten te Luik. De schoonheden der Maasvallei worden het best genoten door de reis per stoomboot te doen. Ofschoon de inrigting der spoorweg-rijtuigen van de Het Mansdal. MARCHE-LES-DAMES. 17e Reis. 141 eerste klasse toelaat veel van het landschap te zien , zoo blijven de meest belangrijke plaatsen van den linker rivier- oever , waar langs de trein loopt , grootendeels voor het oog verborgen. Men moet dus groote haast hebben , om aan den spoorweg boven de stoomboot de voorkeur te geven. Het Maasdal is rijk in schoonheden en op vele plaatsen even verrukkelijk als het Rijndal. Kale rotsen en vruchtbare velden , kasteelen en ruïnen , overheerlijk gelegen dorpen , smelterijen en fabrieken van allerlei aard , volgen elkander in eene onafgebroken reeks op en geven aan het landschap eene buitengewone levendigheid en bekoorlijkheid. De streek tusschen Namen en Luik is zeer bevolkt , de grond bijzonder goed bebouwd men vindt er uitgestrekte korenvelden , boomgaarden en hopakkers . Talrijke steengroeven , aan beide oevers der rivier , leveren voortreffelijk marmer , dat in blokken uitgehouwen en naar het buitenland verzonden wordt , vooral naar Holland , waar het voor vloeren in gangen enz. en zelfs tot fijne werken gebezigd wordt. Bij het vertrek der boot uit Namen ( blz. 126) een blik achterwaarts rigtende , vertoont zich een panorama , dat herinnert aan de schoone ligging van Koblentz en Ehrenbreitstein , zie Plantenga's Rijn , de 16de Reis. Stroomafwaarts ontdekt het oog een' langen muur van kalkachtige rotsen , loodregt doorsneden , in punten eindigende en het voorkomen hebbende van eene onmetelijke ruïne. De rotsen , die zich tusschen Namen en Sclayn uitstrekken , hebben veel overeenkomst met die , welke men in Saksisch Zwitserland zoozeer bewondert , Plantenga's Noord- en Midden-Duitschland , de 28e Reis. zie De eerste plaats is : r. het dorp Live ; dan 7. Marche-les-Dames (spoorwegstation ) een dorp , hetwelk zijn naam hieraan ontleent , dat daar vroeger eene abdij stond , welke in 1101 gesticht werd door 139 dames , wier echtgenooten onder Godfried van Bouillon den kruistogt gingen mede maken , en die aldus hunne terugkomst in deze stille stichting wilden afwachten. Het kasteel, aan den voet eener rots en achter bosschaadjes verborgen , behoort aan den hertog van Aremberg en dagteekent uit het begin dezer eeuw. Digt daarbij bevinden zich de ijzersmelterijen en de smederijen van Enouf. Het voorkomen van het landschap is hier schilderachtig. Regt tegenover dit dorp , aan den België. 12 142 17e Reis. Selaigneaux. ANDENNE. ― - regteroever , staat te midden van een park het kasteel Brumagne. Vervolgens stoomen wij langs r. Moisnil , een fraai kasteel ; dan volgt 7. Namêche (spoorwegstation ) , een fraai dorp , in een bosch van vruchtboomen gelegen , met ijzermijnen en groeven van hardsteen. In de nabijheid ziet men de ruïnen van Samson , tegen reusachtige rotsen liggende , welker witheid en zonderlinge vormen eene heerlijke uitwerking doen. Dit kasteel werd in vroegere eeuwen bewoond door Sibille van Lusignan , de moeder van Boudewijn V , den laatsten koning van Jeruzalem. Te dezer plaatse is een lange dijk in de rivier aangelegd ; teneinde het vaarwater dieper te maken. 7. Sclaigneaux , spoorwegstation voor het dorp Sclayn , aan den tegenovergestelden oever liggende. 7. Seilles , een groot dorp met kalkovens en een prachtig kasteel in den stijl der 15de eeuw. De kolommen van het paleis van justitie te Luik ( zie de 18de Reis) zijn vervaardigd van blaauwen steen , afkomstig uit de groeven van Seilles. Tegenover dit dorp en met Seilles verbonden door eene ijzeren brug , in 1852 naar het Amerikaansche stelsel vervaar digd , ligt Andenne , spoorwegstation. Tusschen Andenne en Huy loopt de spoortrein door een tunnel in den vooruitspringenden berg , die digt bij Huy de Maas vernaauwt. Andenne is een stadje met ruim 6300 inw. en vele fabrieken , vooral platteelbakkerijen , pijpen- en papierfabrieken. Tot in 1785 stond hier eene abdij voor adellijke jonkvrouwen , in 692 ge. sticht door Begge , dochter van Pepijn van Landen , die daarin ook is overleden . Gedurende de middeneeuwen was dit stadje beroemd door de tournooijen , welke er door de naburige ridderschap gehouden werden. Een opschrift op eene ' slecht gebeeldhouwde fontein herinnert aan Pepijn's natuurlijken zoon Karel Martel , die hier wreedaardig vermoord werd. Veel pijpaarde wordt van hier naar Nederland uitgevoerd. - ― r. Andenelle , met eene oude Romaansche kerk, welke voor oudheidkundigen, hoogst belangrijk is. r. Gives, een gehucht , en vervolgens het dorp Ben; dan 7. Bas-Oha , spoorwegstation, Statte. HUY. 17e Reis. 143 met veel wijnbouw en een nieuw herbouwd kasteel , tusschen lange muren ingesloten. De heuvels zijn hier met wijnbergen als overdekt , ook vindt men er de ruïnen van het leenroerige huis van Beaufort. De stoomboot komt thans in een' naauwen arm van de Maas. Wanneer er andere booten de rivier opkomen , moet zij wachten , tot dat deze voorbij zijn . De spoorweg doorsnijdt door middel van een' tunnel (doortogt in ééne minuut) den vooruitstekenden berg (blz. 142) , waar achter , op den regteroever , de stad Huy zich uitstrekt. dieop de van 1. Statte , eene voorstad van Huy , met eene kerk , hoogte gebouwd is . Op den top ontwaart men de muren het kerkhof van Huy. Bij het dorp Ahin , op den r. oever , beschrijft de rivier eene kromme lijn en vertoonen zich de belangwekkende bastions der citadel , de fraaije kerk en de brug van Huy , welke laatste in 1714 werd gebouwd. -Telegraaf. -- Huy , Vlaamsch : Hoey (Logementen : Hótel de l'Aigle noir en hotel de la Poste. Diligences van afhet hotel de Liége , naar Barvaux , dagel. in 4 uur 30 min. voor 3 fr. 50 c.; naar Havelange , dagel. in 2 uur 15 min. voor 2 fr. ; naar Ocquier , dagel. in ruim 2 uur 45 min. voor 2 fr. 25 c. Van af het Cheval blanc , naar Hannut, dagel . in 3 uur 30 min. voor 2 fr. Van af het stationskoffijhuis , naar Ouffet , twee · maal dagel. in 3 uur voor 2 fr. 40 c.; naar Tinlot dagel. in ruim 1 uur 45 min. voor 1 fr. 25 c. Stoombooten naar Luik , Namen en alle in deze reis beschreven plaatsen, tweemaal dagel.) . Huy is eene sterke vesting met bijna 11,000 inw. aan de beide der Maas gelegen. De kerk Notre - Dame is eene der schoonste monumenten van den kruisbogen stijl. Afkomstig uit de 11de eeuw , werd zij in het begin der 14de eeuw her . bouwd. Het op zich zelf staande portaal , ter zijde van het koor , is afkomstig van het vroegere gebouw en dus voor oud. heidkundigen van zeer groot belang , zooveel te meer omdat het met fraaije beeldhouwwerken versierd is. In eene der oevers 144 17e Reis. AMPSIN. Neuville. voorsteden van Huy lag vroeger het klooster Neufmoustier , door Peter den kluizenaar na zijne terugkomst van den eersten kruistogt gesticht. Het klooster werd bij den inval der Franschen tijdens de eerste republiek verwoest. De stad Huy heeft eene zeer nijvere bevolking ; men vindt er o. a. de groote papierfabrieken van den heer Godin. Zij is ook de voornaamste Belgische plaats voor de wijnteelt. Hare citadel werd in 1595 bij verrassing ingenomen door Heraugière , den beroemden gouverneur van Breda ( zie Plantenga's Nederland , de 47e Reis). Dit kasteel, op eene rots gebouwd , beheerscht te gelijker tijd de stad en den loop van de Maas en van den Hoyoux , eere kleine beek , die zich aan den voet dezer rots in de Maas stort en wier boorden de meest romantische landschappen vertoonen , afgewisseld door talrijke ijzersmelterijen en schoone ruïnen. • Wanneer de boot haren togt voortzet laat men den schoorsteen vallen , om door de brug te stoomen , en wanneer gij dan den blik achterwaarts slaat op de stad , wordt gij verrukt door het prachtige en schilderachtige landschap , dat zich aan het oog vertoont en dat met de meest geroemde streken van het Rijndal kan wedijveren . Weldra bereikt men r. het slot en dorp Tibange ; 7. Corphalie , met eene groote zinkfabriek, opgerigt in 1846 ; 7. het spoorwegstation Ampsin , een dorp met een kasteel , voorzien van een' vierkanten toren . Daar tegenover op den regteroever ligt Neuville , met een modern kasteel. - De linkeroever wordt hier vlakker, doch op den tegenovergestelden regteroever ziet men nog vele boschachtige hoogten. De omgeving begint minder schilderachtig te worden. Men ziet 7. Amay, een spoorwegstation aan den voet van de heuvels , op eenigen afstand der rivier ; het bezit eene Byzantijnsche kapel met drie torens en heeft wijnbergen.r. Ombret , mede met vele wijnbergen. De Maas vormt hier eene ruime kom ; langzamerhand komen de bergen de rivier nader. - 7. Flône , een klein dorp , bijna achter de boomen verborgen ; men vindt eene fraaije voormalige abdij met kerk , gebouwd in 1660. er- r. Ilet spoorweg- Aigremont. FLÉMALLE. 17e Reis. 115 -- ___ station Hermalle , met een fraai kasteel , door een park om . ringd.-7. Nouvelle Montagne , met eene groote zinkfabriek , in 1845 opgerigt. 7. Het station Engis , met aluinwerken . Hier wordt de landstreek weder zeer schilderachtig. Regt tegenover het zoo even genoemde dorp ligt , aan den voet eener kalkachtige rots , het kasteel Engihoul , en even boven Engis , op de kruin eener rots , het oude kasteel Aigremont , met een' fraaijen voorgevel van hardsteen. Aigremont was de zetel eener oude heerlijkheid , in 1590 tot een graafschap verheven. Het oude slot , dat - naar men wil door de vier Heemskinderen werd gebouwd , was in de 15de eeuw het middelpunt der krijgsondernemingen van graaf Willem van der Mark , bijgenaamd ,,bet wilde zwijn der Ardennen." Een weinig verder , even . eens op den linkeroever , ligt op eene steile rots , die men denken zou dat uit den vloed oprees , het oude kasteel Chokier, gedeeltelijk in den Italiaanschen stijl herbouwd. Dit kasteel was de verblijfplaats eener familie , wier naam zich tot in de laatste tijden der Belgische geschiedenis daarmede verbonden heeft. De baron Surlet de Chokier toch was eerst voorzitter van het nationaal congres , dat na de Septemberdagen werd ingesteld, en daarna, van 25 Februarij tot 21 Julij 1831 , regent des lands. Tegenover Chokier ligt het kasteel Ramet. De gespikkelde rots op den linkeroever vormt den overgang van de kalklagen tot de steenkolenlagen.. Flémalle , een groot dorp , tevens een spoorwegstation , met eene kerk , die , naar men zegt , in de 9de eeuw door Zwentibold , koning van Lotha. ringen , werd opgerigt. Van hier loopt een zijtak van den spoorweg over Seraing en Ougrée naar Luik (station Longdoz) . Deze zijtak , die over eene fraaije brug met vijf bogen de Maas overgaat , is voornamelijk aangelegd met het doel om de groote steenkolenmijnen van den linkeroever met de talrijke fabrieken van den regteroever te verbinden. Van af Flémalle ontwaart de stoombootreiziger niets dan eene aaneenschakeling van industriële inrigtingen van allerlei 146 18e Reis LUIK. Jemeppe aard , die aan deze streek eene groote levendigheid en belangrijkheid bijzetten. Nu volgen r. Val St. Lambert , cene voormalige abdij , sedert 1826 tot eene belangrijke kristal- en glasfabriek ingerigt.. Seraing , geheel in rook gehuld. Wij varen eerst het dorp voorbij ; vervolgens vertoont zich bij de fraaije hangende brug , in 1843 gebouwd , de kerk en het oude bisschoppelijk paleis , tegenwoordig deel uitmakende van de uitgestrekte etablissementen van John Cockerill. -- Na eerst Tegenover Seraing ligt Jemeppe (spoorwegstation), een dorp , dat voor het grootste gedeelte bewoond is door de huisgezinnen der werklieden van de fabrieken te Seraing . 1. Het spoorwegstation Tilleur , met de belangrijke ovens van Sclessin. - r. Ougrée , een dorpje met een oud kasteel , steenkolen mijnen en eene ijzerfabriek. Daar tegenover , op den linkeroever, ligt het kasteel Sclessin , omringd door een' schoonen tuin. onder de spoorwegbrug en vervolgens onder de pont de la Boverie doorgestoomd te zijn , bereikt de boot hare aanlegplaats te Luik , achter het universiteitsgebouw. De spoortrein houdt. stil aan het station des Guillemins , doch de zijtak van Seraing , langs den regter Maasoever , naar Luik houdt stil aan het station van Longdoz , zie blz. 147. Van dit station regtuit wandelende komt men de stad Luik over de pont de la Bove· rie (passagegeld 3 centimes) binnen. 18. Luik , Fransch : Liége ; Duitsch : Lüttich. Luik is aan de zamenvloeijing der Maas en der Ourthe in het diepe Maasdal gelegen , 20 uur van Brussel , 11 uur van Aken , en 23 uur van Keulen. Hare bevolking bedraagt 96,000 inwoners. Logementen. *Hôtel de Suède , naast den schouwburg , zeer goed en stil (kamer 2 fr. , dej . 1 fr. 25 c. , table d'hôte , ten 1 ure 3 fr. , halve fl. wijn 1 fr. 50 c. , bediening 75 c. ) ; * hôtel d'Angleterre en hôtelde l'Europe, beilen achter den schouwburg. — Van minderen rang zija : Pom Logementen. LUIK. 18e Reis. 147 melette , rue du Souverain-Pont (kamer 1 fr. 50 c. , bougie 1 fr. , dej . 1 fr . , bediening 75 c.; hier rijden vele diligences af en is het daardoor nog al druk) ; hôtel de France en Grand - cerf , beide in de rue du Dragon d'or (kamer en ontbijt 2 fr. 50 c. , din. 2 fr . , serv. 50 c . ) ; hôtel Schiller, op de place-Verte , tusschen den schouwburg en het paleis van Justitie , bur- • gerlijk ingerigt (kamer 1 fr. 25 c. , dej . 75 c. , din. 1 fr. 50 c. ) . · Restauratiën. Pommelette (zie boven) ; hôtel Schiller (zie boven) ; Deux Fontaines , bij den schouwburg , waar men ook als heer alléén logeren kan. Koffijhuizen. Café Vénétien , café du Midi , café des Divans, allen digt bij den schouwburg ; café de la Renaissance , in de passage Lemonnier , café du Centre , café du Rhin , *café Mohren , met goed bier , en vele anderen. Casino. In de voorstad , aan den weg naar Chênée , met heerlijk uitzigt en fraaije tuinen. Op introductie van een lid voor vreemdelingen toegankelijk. De meeste logementhouders zijn leden dezer societeit. Badplaats. Aan den boulevard de la Sauvenière , digt bij de kerk St.- Jean. -Zwemschool onder den pont de la Boverie, aan den regter rivieroever. Vrijmetselaarsloge. La Parfaite-Intelligence et l'Etoile réunies. Telegraaf. De bureaux zijn aan het postkantoor en aan de twee spoorwegstations (zie hieronder). Schouwburg. Het théâtre - Royal op de place du Théâtre onderscheidt zich door zijne groote en rijke versieringen. Het is in 1818 gebouwd en in 1861 van binnen geheel vernieuwd. Er worden geregeld voorstellingen gegeven. Geldwisselaars. In de rue de la Régence en in de Passage. Wapensmeden. Lepage , rue hors Chateau 73 ; Collette , rue Potay 32 en anderen. Bloemisterijen. De beminnaars van schoone planten vinden daarvan eene rijke verzameling bij den bloemist Makoi , digt bij het spoorwegstation. Vigilantes en omnibussen. Omnibus van het spoor naar de logementen en omgekeerd 50 c. , benevens eene kleine fooi voor de koffers . Vigilante van of naar het spoor 1 fr.; per rid in de stad : voor 1 pers. 60 c. , voor 2 of meer pers. 1 fr.; bij het uur : het eerste uur 1 fr. 50 c. , elke volgende 15 min. 25 centimes. Spoorwegen. Luik bezit twee stations : dat des Guillemins op den linker Maasoever , naar Leuven , Brussel , Namen en geheel het Westen des Rijks , en het station Longdoz op den regter Maasoever , naar Maastricht , Chaudfontaine , Spa , Verviers, Aken en geheel Duitschland , alsmede naar Seraing. Diligences en postwagens (voitures de correspondance). Naar Arlon, van af het hôtel de Dinant , dagel. in 14 uur 30 min. voor 14 fr. 50 c.; 148 18e Reis. LUIK. Diligences. naar Aywaille , van af het hôtel de Dinant , driemaal dagel. in 3 uur voor 2 fr. 50 c.; naar Barchon , van uit de Klok , viermaal wekel. in 2 uur voor 1 fr.; naar Barvaux , van af het hôtel de Dinant , dagel. in 5 uur 45 min. voor 4 fr.; naar Bastogne , van het hôtel de Dinant , tweemaal dagel. in 10 à 11 uur voor 9 fr. 80 c.; naar Battice , van de Cour des Mineurs , dagel. in 3 uur 30 min. voor 2 fr.; naar Champlon , van het hôtel de Dinant , dagel. in 14 uur voor 10 fr.; naar Chênée van af het café du Point-de-vue , tweemaal dagel. in 1 uur voor 50 c.; naar Comblain , van hetzelfde café , dagel. in 3 uur 45 min.; naar Esneux, van M. Sauvage , tweemaal dagel. in 2 uur 30 min. voor 1 fr. 50 c.; naar Glons , van het hôtel de Brabant en de place-Verte , tweemaal dagel. in ongeveer 2 uur voor 1 fr. 25 c.; naar Hasselt , uit de rue SouverainPont , dagel. in 5 uur voor 3 fr.; naar Herstal , van het kantoor van Van Gend , viermaal dagel. in 1 uur voor 50 c.; naar Herve , van af de place- Verte , tweemaal dagel. in 3 uur voor 1 fr. 25 c.; naar Houffalise, tweemaal dagel. in ongeveer 9 uur voor 7 fr. 80 c.; naar La Bouxhe , van de Klok , dagel. in 1 uur 30 min. voor 1 fr.; naar La Roche , van het hôtel de Dinant , dagel. in 10 uur 15 min. voor 8 fr.; naar Liéry , van sur-la-Batte , dagel. in 1 uur 15 min. voor 80 c.; naar Luxemburg, van het hôtel de Dinant , in 19 uur 15 min. voor 17 fr.; naar Marche , van hetzelfde hôtel , dagel. in 13 uur 30 min. voor 5 fr. 50 c.; naar Martelange , van hetzelfde hôtel, dagel. in 12 uur 30 min. voor 12 fr. 20 c.; naar Nandrin , uit de rue- sur-Meuse, dagel. in 3 uur 30 min. voor 2 fr. 25 c.; naar Neufchateau , van het hôtel de Dinant , dagel. in 17 uur 45 min. voor 12 fr. 50 c.; naar Roclenge , van de place- Verte , dagel . in 3 uur voor 1 fr. 50 c.; naar St. - Hubert, van het hôtel de Dinant , dagel. in 15 uur 15 min. voor 12 fr. 30 c.; naar Seny , uit de rue- sur- Meuse , dagel. in 5 uur voor 3 fr.; naar Seraing , uit de rue-sur-Meuse , éénmaal dagel. in 1 uur 30 min. voor 75 c.; naar Tinlot , uit dezelfde straat , dagel. in 4 uur voor 2 fr. 50 c.; naar Tongeren, van af het hôtel de Brabant en anderen , vijf malen dagel. in 2 uur 30 min. voor 2 fr.; naar Val - St.- Lambert , uit de rue- sur-Meuse , dagel. in 2 uur 30 min. voor 1 fr.; naar Virton , van het hôtel de Dinant , dagel. in 23 uur 15 min. voor 18 fr. 50 c. Stoombooten. Naar Huy, Namen en alle tusschengelegen plaatsen , uit het bassin du Commerce , dagel. tweemalen, tot Namen in 6 uur 30 min. voor 1 fr.; naar Seraing, uit het bassin du Commerce , dagel. ieder uur van 7-5 uur, in 45 min. voor 30 c. en ook nog van 7 uur tot 6 uur 30 min. , ieder half uur in 40 min. voor 50 c. ; -naar Maastricht en alle tusschengelegen plaatsen , van de quai de la Batte , viermaal dagel. in 2 of 3 uur voor 1 fr. of 75 c.-- Dagelijks vaart ook éénmaal eene schuit naar Maastricht in 4 uur voor 40 c. Geschiedenis. LUIK. 18e Reis. 119 Zie voor de uren van vertrek der spoortreinen , stoombooten enz. Plantenga's officieele Reisgids , het laatste nummer , prijs 30 cents . Bij een kort verblijf in de stad kan men volstaan met het bezigtigen van het binnenplein van het paleis van Justitie (blz. 150) , de kerken St.- Jacques ( blz. 151) en St. - Paul ( blz . 151) , en de citadel. De sterk bevestigde stad Luik is haren oorsprong verschuldigd aan een eenvoudig bedehuis , dat de heilige Monulphus in de 6de. eeuw op deze plek liet bouwen ; eene eeuw later rigtte de bisschop Huibert van Tongeren hier eene kerk op , waarin het stoffelijk overschot van zijnen voorganger , den H. Lambertus , werd bijgezet. Ten gevolge daarvan trok Luik , destijds nog maar een dorp , eene groote menigte bedevaartgangers tot zich en de plaats nam daardoor zóózeer in uitgebreidheid toe , dat bisschop Huibert , na haar door muren te hebben doen om . ringen , er zijn' zetel vestigde. De komst van het huis van Herstal op den Franschen troon gaf een nieuw gewigt aan de stad ; Karel de Groote hield er gaarne zijn verblijf en verbande er den koning der Longobarden Diderik , die hier in 774 stierf. Door de Noormannen verwoest , maar door den bisschop Notger weder hersteld , was Luik in het begin der 12de eeuw sterk genoeg om den van den troon gestooten Duitschen keizer Hendrik IV tot een toevlugtsoord te dienen , en het hoofd te bieden aan de legerbenden van diens zoon. Gedurende verscheidene eeuwen was zij het tooneel van bloedige twisten tusschen de bisschoppen en hunne onderdanen. Herhaalde malen werd zij belegerd en ingenomen , in 1212 door den hertog van Brabant , wiens troepen haar uitplunderden ; in 1468 door Karel den Stoute , die haar verwoestte ; in 1691 werd zij gebombardeerd door de Franschen , die haar in 1701 innamen ; het volgend jaar werd zij hernomen door den hertog van Marlborough en tot in 1714 bezet door de Hollanders ; den 11den October 1746 werd voor hare poorten slag geleverd tusschen de Franschen onder den maarschalk van Saksen en de geallieerde legers , waarbij de eersten de overwinning behaalden . 150 18e Reis. LUIK. Paleis van Justitie. De opstand van 1789 was de laatste nationale beweging der Luikenaars tegen hunnen bisschop. Onder de Fransche republiek werd Luik de hoofdstad van het departement de l'Ourthe ; na den val van Napoleon werd zij , den 23 Jan. 1814 , door de geallieerden in bezit genomen. In 1830 nam Luik ijverig deel aan den opstand der Belgen tegen het Nederlandsche gouvernement. De Luikenaars of zoogenoemde Luiker-Walen zijn naijverig op hunne vrijheden en regten , en bekend om hunne dapperheid en vrijheidzin. Van verre gezien , heeft de stad met haar groot aantal torens een schilderachtig aanzien ; geene plaats in België kan dan ook met Luik wedijveren , wat de schoonheid der ligging be. treft. Het inwendige van Luik (althans het oude berookte gedeelte) beantwoordt echter in geenen deele aan het uiterlijk voorkomen. Zij heeft eene zeer nijvere en welvarende bevolking , ettelijke wapen- en andere fabrieken en levert aan vele landen van Europa stoommachines , locomotieven, spoorweg-rails en wapenen. De stad bevat 21 kerken , 15 mannen- en 80 vrouwenkloosters , en 17 bruggen. Sommige harer gebouwen verdienen in groote mate de aandacht van den bezoeker , vooral : Het *paleis van justitie , vroeger het paleis der vorst- bisschop . pen. De bouw , in den renaissance-stijl , werd in 1508 begonnen op last van den kardinaal Everhard van der Marck en in 1533 voltooid. De tegenwoordige voorgevel is in 1737 gebouwd , nadat de oude door brand was vernield geworden ; de beide binnenplaatsen dateren uit de 16de eeuw. De eerste is omgeven door eene gaanderij ; die op 90 kolommen van blaauwen steen rust ; deze kolommen , wier vormen te gelijker tijd een Gothisch , een Moorsch en een Venetiaansch karakter hebben , maken een vreemd , maar schoon geheel. De gaanderijen der eerste binnenplaats zijn ingenomen door kramen van kooplieden in oude boeken en in Neurenburger waren. Ten Oosten naast het paleis van Justitie staat sedert 1852 het trotsche hôtel van het provinciaal gouvernement. -- Kerk St.-Paul. LUIK. 16e Reis. 151 Op het ruime plein (St. Lambert) vóór het paleis van justitie stond vroeger de kerk , die door bisschop Huibert aan de nagedachtenis van den H. Lambertus werd gewijd , ( zie blz. 149) . Van deze kerk de voormalige cathedraal is thans geen spoor meer overgebleven ; zij werd in 1794 door de Luikenaars vernield en veertien jaren later werden ook de ruïnen opgeruimd en gebruikt ter bouwing van de quai de la Sauvenière. · Op dit plein staat het standbeeld te paard van keizer Karel den Groote door Jehotte. Dit monument heeft 194,000 fr. gekost. De tegenwoordige cathedraal is de kerk St.- Paul , op de place St. Paul , tot welke reeds in 968 den grond werd gelegd door bisschop Eraclus. In de 13de eeuw werd zij herbouwd ; sommige gedeelten echter dagteekenen van het jaar 1528 , o. a. de toren , die onvoltooid gebleven en in 1813 van eene spits voorzien is . Het gewelf is met arabesken in den renaissance- stijl beschilderd. De kerk bezit eenige merkwaardige schilderijen , o. a. een van Erasmus Quellyn , voorstellende de vier kerkvaders Gregorius , Hieronymus , Ambrosius en Augustinus ; een van Zegers , Christus in het graf ; een van Carlier , den doop van Christus , enz. De *preêkstoel , in hout gesneden onder de leiding van den Brusselaar G. Geefs , is zeer fraai ; het bronzen Christusbeeld in het Noordelijk portaal , en de groep in marmer , Christus in het graf voorstellende , in eene der Zuidelijke kapellen geplaatst , zijn van den Luikschen beeldhouwer Delcour. De **kerk St.-Jacques , op de place St. Jacques , waarvan de eerste steen in 1016 door bisschop Balderik II gelegd werd , levert eene voortreffelijke proeve van verschillenden bouwstijl ; zij werd in 1030 ingewijd en grootendeels herbouwd in 1522 ; deze laatste herbouwing heeft haar tot een der sierlijkste monumenten van den kruisbogen stijl , welke Europa bezit, gemaakt. Het oude portaal en de toren zijn overblijfselen van den Romaanschen stijl . Het schip is van een indrukwekkend en grootsch voorkomen ; het koor , welks vensters van 152 18e Reis. LUIK. Kerk St-Denis. fraaije geschilderde glasruiten zijn voorzien , is rijk versierd . Het gewelf is prachtig beschilderd . Kortom : het geheel is oogverblindend door de weelde van den kruisbogen bouw en de overdadige navolging van den Arabesken-stijl. Het orgel is op zich zelf een zeer schoon stuk , met zijne beschilderde en vergulde paneelen en zijne rijke beeldhouwwerken. Men vindt voorts nog in dezen tempel eenige beelden van Delcour en Cognoul , beschilderde vensterruiten uit de 16de eeuw , kunstig in hout gesneden koorstoelen , enz. De kerk St.-Denis , op de hoog gelegen place St.-Denis , in de 10de eeuw gesticht , heeft een groot gedeelte van zijn' oorspronkelijken bouw behouden , o. a. den toren. Onder meerdere kunstvoorwerpen vindt men in de doopkapel van deze kerk een prachtig gebeeldhouwd altaar uit de 16de eeuw. De overige kerken van Luik zijn van minder beteekenis ; die van St.-Barthélemy bezit zeer fraaije doopbekkens van koper gegoten en uit de 13de eeuw afkomstig. In die van St.- Martin werd in 1246 door Juliana , abdis der abdij van Cornillon , het feest van het H. Sacrament ingesteld , waarvan de viering later door paus Urbanus IV aan de geheele Christenheid werd bevolen. Deze kerk staat op een der hoogste punten van de stad. De universiteit van Luik op de place de l'Université , bij de Maas , in 1817 door koning Willem I gesticht en thans nog op kosten van den Staat onderhouden , is gevestigd in de gebouwen van het oude Jezuïtenklooster. Deze hoogeschool heeft vier faculteiten : die der wijsbegeerte en letteren, der na tuurkundige wetenschappen , der medicijnen en der regten ( zie blz. 31) met 41 professoren en meer dan 900 studenten ; er zijn voorts nog aan verbonden eene druk bezochte en hoogst belang. rijke school voor het mijnwezen , eene voor kunsten en fabrieken en eene tot vorming van leeraren bij het middelbaar onderwijs. Tot deze hoogeschool behoort eene bibliotheek van 100,000 banden en een museum , rijk in fossilën uit de voorwereld. Passage. LUIK. 1Se Reis. 153 Op het plein voor het universiteitsgebouw staat het bronzen standbeeld van den beroemden componist Grétry (geb. te Luik in 1741 ) naar het model van G. Geefs ; het beeld is 4 ellen hoog. Tegenover de universiteit staat het conserva. toire de musique. - De passage Lemonnier (eene met glas overdekte galerij, even als te Brussel) , loopende van de rue de l'Université naar de rue Vinave d'Ile , bevat eenige fraaije winkels en digt bij de glazen koepel het café de la Renaissance. Het stadhuis op de Groote markt , gebouwd in 1714 , verdient naauwelijks onder de merkwaardige gebouwen vermeld te worden. Zie voor den schouwburg , waarvan de eerste steen door Mlle. Mars gelegd is , blz. 147. - ―― Op de Groote markt voor het stadhuis staan drie fonteinen, waarvan eene, de fontaine des Trois- Gráces , uit het laatst der 17de eeuw afkomstig is . Eene wandeling langs de kaaijen der stad is zeer aan te bevelen ; de beide oevers der Maas zijn door drie fraaije bruggen verbonden , waarvan de pont des Archers , in 1860 geheel vernieuwd , geschiedkundig zeer beroemd is. Hooger op liggen nog de pont de la Boverie ( blz. 146) en de spoorwegbrug (pont du Val-Bénoit) , die tevens voor voetgangers en rijtuigen dient. De *kanongieterij en de koninklijke wapenfabriek bevinden zich in de voorstad St.- Leonard , bij de Maas. De citadel , op den linkeroever van de Maas , ligt op een' heuvel (486 v. hoog) , van waar men een overheerlijk vergezigt heeft over de stad en de omliggende landstreken en dalen der Maas , der Ourthe en der Vesdre. De citadel heeft nog bijna geheel den vorm , die er bij haren bouw (in 1650 op last van den vorst-bisschop Maximiliaan van Beijeren) aan gegeven werd. In 1830 trachtten Hollandsche troepen uit Tongeren haar garnizoen te versterken , maar werden hierin door de inwoners van dit gedeelte der stad verhinderd. Met ver . België. 13 154 19e Reis. SERAING. La Chartreuse. lof van den plaats- kommandant (quai de la Sauvenière 50) mag men haar bezoeken. Op de hoogten van den regteroever der rivier ligt een tweede fort , la Chartreuse genaamd ; ook van hier heeft men een schoon vergezigt. Nabij deze sterkte vertoont zich het kerkhof van Robermont , in welks nabijheid Oostenrijk zijn laatIsten veldslag op Belgisch grondgebied leverde ( 19 Sept. 1794) . Veertien dagen later waren de Franschen reeds te Keulen. Zie voor de omstreken van Luik , blz. 74 en blz. 146 ; voor een uitstapje naar Chênée en Chaudfontaine , blz. 157 en 158 . 19. Van Luik naar Seraing. Spoorweg. Van het station van Longdoz ( 8 treinen dagel. ) vertrekkende , is men in een kwartier van Luik te Seraing ; van het station des Guillemins (ook 8 treinen dagel. ) bereikt men in hetzelfde tijdsbestek Jemeppe (blz. 146) , tegenover Seraing , van waar men 10 min. wandelen moet om aan den ingang der fabriek te komen. Stoomboot. De waterweg is de aangenaamste , daar deze beter toelaat van het gezigt op de bekoorlijke omstreken te genieten en een blik te slaan op de industriëele inrigtingen , die er zooveel levendigheid aan bijzetten. De boot heeft 40 min. noodig om Seraing te bereiken en legt aan bij de hangende brug aldaar. Prijzen : 50 en 35 c. Bijna ieder oogenblik is er stoombootgelegenheid. Diligence. Éénmaal dagel. ' s namiddags. - Zie voor alle wenschelijke inlichtingen van alle deze middelen van vervoer , blz. 148. Het bezoeken van het etablissement vordert , zelfs bij een vlugtig overzigt , omstreeks 2 uren. De toegang wordt alleen verleend op vertoon van eene speciale aanbeveling , aan den directeur zelven gerigt ; de toevloed van bezoekers en het oponthoud in de werkzaamheden, door elken bezoeker te weeg gebragt , heeft het nemen van dezen maatregel noodig gemaakt. Er worden in geen geval fooijen gegeven , vermits de gids , die den bezoeker geleidt , de directeur zelf is of een geëmployeerde , door hem aangewezen. Het grootsche etablissement van Seraing , in 1816 door John Cockerill opgerigt en in 1823 belangrijk uitgebreid , geniet eene Europesche vermaardheid en heeft zijns gelijken niet op het geheele vasteland. Vóór 1830 behoorde het gedeeltelijk Elabliss. v. Cockerill. SERAING. 19e Reis. 155 an den oprigter en gedeeltelijk aan koning Willem I ; na de revolutie kocht de heer Cockerill het aandeel des Konings , en bleef alleen eigenaar tot aan zijnen dood ( hij overleed in 1840 te Warschau). Sedert 1842 is de onderneming in handen eener actiën- maatschappij , opgerigt met een kapitaal van 6 millioen gulden ; de tegenwoordige directeur is de heer Pastor , een bloedverwant van Cockerill. De bekoorlijke ligging van Seraing, de uitgestrektheid der gebouwen , het vijftigtal rookende ijzeren en steenen schoorsteenen , dit alles geeft eenen diepen indruk , wanneer men de plaats langs de Maas nadert. Vooral is het gezigt des avonds onbeschrijfelijk ; de weifelende schijnsels , wit , geel en rood , naar mate van het metaal dat bewerkt wordt , de zwarte rookwolken , die uit de schoorsteenen opgaan , de weêrkaatsing der vlammen in het water van de Maas , ziedaar wat een waarlijk tooverachtig voorkomen aan het oord geeft. Een paleis , aan den Maasoever gebouwd en dat tot in 1794 tot een zomerverblijf voor de vorsten- bisschoppen van Luik diende , vormt den ingang van het reusachtige etablissement. De grond achter dit paleis , vroeger een prachtige uitgestrekte tuin, is thans opgehoogd door eene bedding , zamengesteld uit steenkolen , baksteenen en andere delfstoffen , besproeid met het zweet van eenige duizende arbeiders en doorsneden door een honderdtal kleine spoorwegen , die onophoudelijk tonnen steenkolen aanbrengen , welker inhoud òf op de vaartuigen , die in het kanaal dat met de Maas in verbinding staat ( zie blz. 156) liggen , of in de hoogovens en de ijzersmelterijen wordt overgebragt. Te regt wordt het etablissement van Seraing beschouwd als eene model- inrigting , dank zij de waakzaamheid , de orde en de bedrijvigheid , die bij de werken heerschen. Het is verdeeld in drie hoofdtakken : steenkolen-mijnen , hoogovens en smederijen , en machine-fabrieken. Het is onmogelijk zich een denkbeeld te maken van het geheel , dat in waarheid reusachtig is. 156 20e Reis. SERAING. Kanaal. Het beslaat eene oppervlakte van 72 morgen gronds ; het getal werklieden bedraagt doorgaande 6000 ; de stoommachines hebben te zamen 695 paardenkracht. Men bezigtige vooral de modelzalen . Een kanaal , welks bassin meer dan 50 der grootste vaartuigen , die de Maas bevaren , kan bevatten , verbindt de etablissementen met deze rivier. Door de Maas bevindt Seraing zich in communicatie met de Ourthe en de Sambre en door deze twee rivieren met die streken des lands , welke het rijkste zijn in steenkolen en andere delfstoffen . De steenkolenmijnen , de pletmolens , de gieterijen , de smederijen en de werkplaatsen voor het vervaardigen van stoomwerktuigen , locomotieven enz. zijn onderling door spoorwegen verbonden. Zóó belangrijk is deze fabriek- inrigting , dat Seraing , hetwelk in 1806 nog geen 2000 inwoners telde , door haar thans eene bevolking heeft van ruim 20,000 zielen . De kerk dagtcekent van 1858 . Nog meerdere fabrieken bevinden zich in de omstreken van Seraing. -- 20. Van Luik naar Aken. Van Luik naar Verviers duurt de reis met den snel-trein 40 min. , met den gewonen trein 60 min.; van Verviers naar Aken snel-trein 1 uur , gew. trein 1 u. 15 min. - Prijzen : van Luik naar Verviers , snel- trein 2 fr. 80 c. en 2 fr.; gew. trein 2 fr. , 1 fr. 50 c. en 1 fr. 5. Van Verviers naar Aken snel-trein 4 fr. 95 c. en 3 fr. 7. c.; gew. trein 3 fr. 25 c. , 2 fr. 35 c. en 1 fr. 55 c. - Dertien treinen dagelijks. Te Verviers heeft men , uit Duitschland komende , een oponthoud van 45 minuten ; hier is het Belgische grenskantoor der douane gevestigd en worden de goederen gevisiteerd van de reizigers , die uit Duitschland komen. Het Duitsche grenskantoor is Herbesthal ; de reizigers , die uit België komen moeten aldaar hunne passen afgeven aan de Pruissische policie ; hunne bagage wordt te Aken gevisiteerd , alwaar zij ook eerst hunne passen terug ontvangen. De spoorweg loopt door de schilderachtige vallei der Vesdre. Zij vertoont ons de wonderen der kunst , vereenigd met de wonderen der natuur , om zoowel de gedachte als de verbeelding van den reiziger te treffen. De reusachtige werken , de tijden der Romeinen waardig, beschouwende , ziet hij waartoe het menschelijk genie onzer eeuw in staat is . Zoo zijn, om den spoorwegtrein eenen doortogt te banen , eenige heuvels door bruggen met elkander Tesdre-dal. CHÊNÉE. 20e Reis. 157 verbonden , terwijl anderen , zoo hard als graniet , werden uitgehouwen. Het is eene aaneenschakeling van tunnels en holle wegen . Overal openbaart zich de toepassing van het menschelijk vernuft om de hinderpalen te overwinnen , welke de natuur aan deze streek voor eene spoorweglijn had in den weg gelegd. Lees Victor Hugo , le Rhin , Lettre 8. Deze spoorweg , die sedert 1842 de Schelde met den Rijn verbindt , om Antwerpen tot eene Duitsche zeehaven te maken , stelt van Luik naar Aken, vooral op Belgisch grondgebied , een der meest grootsche bouwwerken zoowel van den ouden , als van den nieuweren tijd daar. De streek tot aan de Duitsche grenzen is eene gestadige afwisseling van steile bergen en diepe valleijen. Elk oogenblik komt de bogtige stroom der Vesdre , een klein riviertje , zich tegen den weg aankanten. De spoortrein vervolgt echter zijnen togt , zonder zich te laten storen en zonder zijn rigtsnoer te veranderen , nu eens regts, dan weder links van de rivier. Van de Maas tot aan de Pruissische grenzen heeft men niet minder dan 19 tunnels moeten uithouwen , en dat wel in rotsen van kalkachtigen biksteen , dikwijls met marmer geaderd. De aanlegkosten van den weg hebben dan ook meer dan 25 millioen francs bedragen , eene som , waarmede men een weg van gelijke uitgestrektheid met huizen zou kunnen bebouwen. De geheele vallei van de Vesdre wordt verlevendigd door eene menigte industriëele inrigtingen , buitenplaatsen , dorpen en steden , hetgeen aan deze reis eene bijzondere bekoorlijkheid bijzet. Bij het verlaten van elken tunnel neemt het landschap een nieuw voorkomen aan nu eens somber en woest , dan weder bevallig en vrolijk. , Bij het vertrek van Luik passeert de trein de Maas over de franije brug pont du Val- Bénoit ( zie blz. 153) , neemt zijn' weg langs het romantisch gelegen Quincampois en de dorpen Angleur en Grivegnée (met fraaije ijzergieterijen en smeltovens) , gaat vervolgens de rivier de Ourthe over langs eene kapitale brug en bereikt binnen weinige sekonden het station van Chênée (Telegraaf) , een dorp met ruim 2000 inwoners , merkwaardig door zijne bedrijvigheid , en aan de vereeniging der Ourthe en der Vesdre gelegen. Verder komen wij voorbij links het dorp Vaux, waarboven de historische berg Chèvremont uitsteekt. Te dezer plaatse stond in de 10de eeuw een sterk kasteel , welks bewoner onophoudelijk de ingezetenen van Luik door zijne rooftogten verontrustte , welke hij tot onder de muren dezer stad uitstrekte ; het was onmogelijk zich door 158 20e Reis. CHAUDFONTAINE. Nessonvaux. ' geweld van dezen gevaarlijken nabuur meester te maken. Door list echter wist bisschop Notger met een aantal gewapende mannen als geestelijken verkleed , het slot binnen te dringen , waar hij den roofridder en de zijnen om het leven bragt. Het kasteel werd afgebroken en in de plaats daarvan is eene kleine kapel opgerigt. Even voorbij Vaux gaat de trein door den tunnel van Hooster , die eene lengte heeft van 290 ellen en uitloopt op de overheerlijke vallei van Chaudfontaine . Aan het station van dezen naam houdt de trein stil. Chaudfontaine (Logementen : Grand-hôtel des Bains en hótel d'Angleterre. Telegraaf, beperkte dagdienst) is eene kleine , door de Luikenaars vooral druk bezochte badplaats . De minerale wateren (320 R.) , welke zij bevat en die voornamelijk worden aangewend tegen scheurbuik , verstoppingen , leveren miltziekten enz. , hebben hun oorsprong op een eiland in de Vesdre. Zij worden naar de logementen geleid door een werktuig , vervaardigd in navolging van de vermaarde machine van Marly. - Na dit station verlaten te hebben en na op nieuw een' tunnel , die aan de zijde van Chaudfontaine op een met kanteelen en schietgaten voorzien vestingwerk gelijkt , doorgesneld te zijn , krijgt men , aan de linkerzijde , het fraaije kasteel van la Rochette in het oog. Vroeger eene leenroerige sterkte , doch in lateren tijd in eene bekoorlijke villa herschapen , heeft het van zijne militaire bestemming niets meer overgehouden , dan een gedeelte van een' vierkanten toren. - De eerstvolgende halte is Le Trooz ; aan de regterzijde van den weg ligt het oude kasteel van dezen naam , waarin thans eene gieterij van den wapenfabriekant Malherbe te Luik gevestigd is. Van hier naar het volgende station , Nessonvaux , gaat de trein door twee tunnels en spoort vier malen over de Vesdre. Even vóór laatstgenoemd station ziet men , gedeeltelijk achter populieren verborgen , regts het oude leenroerige slot Fraipont. De bruggen en de tunnels volgen elkander snel op ; de tunnel van Halins. Pepinster. VERVIERS. 20e Reis. 159 heeft even ge. art , die de tweede is na het vertrek van Nessonvaux , eene uitgestrektheid van niet minder dan 636 ellen . Op den tunnel van Louhaut , de tweede welke op den zoo noemde volgt , is een kleine middeneeuwsche toren geplaatst , welke tot belvedère dient. Bij het verlaten van dezen tunnel bemerkt men aan de regterhand het kasteel des Masures , ge bouwd , naar men zegt , op dezelfde plek , waar Pepijn de Korte , de vader van Karel den Groote , zijn jagtslot had. De reiziger heeft naauwelijks den tijd om een' blik te werpen op dit fraaije buitenverblijf , want al weder gaat de trein door een' tunnel , die naar het station ― Pepinster (Telegraaf) geleidt. Dit dorp ontleent , naar men wil , zijn' naam aan een der Pepijns ; het is een welvarend plaatsje , met vele lakenfabrieken . Een zijtak van den spoorweg voert van hier naar Spa (blz. 163). Na het vertrek van Pepinster loopt de trein eerst door een bij uitstek woest landschap op een vrij verheven terrein , en vervolgens , na twee malen over de rivier gegaan te zijn , in een' diepen uitgegraven weg , welke in weinige seconden naar het station 7. Ensival voert , een vlek , met 3000 inw. , dat wel eene voor . stad van Verviers genoemd kan worden , en even belangrijk is om zijne schoone ligging , als om zijne hoogst aanzienlijke industrie , uit lakenfabrieken bestaande. Nog 10 minuten sporens , en men is te Verviers. Tusschen deze beide stations ligt een tunnel , die eene lengte van 580 ellen heeft. Verviers , met eene bevolking van 28,000 zielen. Logementen. Hôtel du Chemin de fer , bij het spoorwegstation , kamer 1 fr. 50 c. à 2 fr. , ontb. 1 fr. , diner ten 1 uur 2 fr.; hôtel des Pays- Bas , in de stad. Restauratie. In het stationsgebouw is een buffet - restaurant- tarifé, beafstuk met aardappelen 1 fr. , 1 halve fl . wijn 1 fr. 25 c. , een kop koffij of thee met boter en brood 75 c. Casino , de Harmonie , regts bij den ingang der stad , wanneer men van het spoorweg-station komt. - Vrijmetselaarsloge . Les Philadelphes et les Amis du progrès réunies. Schouwburg. Op de Markt , digt bij het stadhuis. 160 200 Reis. Lakenfabrieken. VERVIERS. Telegraaf. Tevens centraal handelsbureau , even als te Brussel en te Namen. Spoorweg. Het station van den staats-spoorweg is aan de Zuidzijde der stad. Een spoorweg van Verviers naar de Nederlandsche grenzen tusschen Viset en Eysden is geprojecteerd . Diligences. Naar Aubel , dagel. van af het hôtel de l'Allemagne , in 2 uur voor 1 fr. 75 c.; naar Battice , van af het hôtel de l'Allemagne en het hôtel de Paris , driemaal dagel. in 1 u . 15 min. voor 1 fr.; naar Dison , van af dezelfde hôtels , driemaal dagel. in 20 minuten voor 25 à 40 c.; naar Herve , van af dezelfde hôtels , driemaal dagel. in 1 u. 45 min. voor 1 fr. 25 c. Verviers , aan de Vesdre gelegen , is eene stad van een geheel modern voorkomen. Zij bevat bijna uitsluitend fabrieken , huizen van fabriekanten en arbeiderswoningen. De hoogst belangrijke industrie bestaat in de vervaardiging van lakens , van welke hier en in de omliggende kleine gemeenten jaarlijks meer dan 350,000 stukken, ter waarde van 80 millioen francs , vervaardigd worden. De voornaamste fabriekanten (Biolley , Simonis , e. a. ) hebben hunne depôts tot in Italië. De uitvoer naar Amerika neemt mede toe ; terwijl het Belgische leger met Verviersch laken gekleed wordt. Het water der Vesdre is bijzonder geschikt voor de lakenverwerijen. - Verviers bezit geen enkel gebouw , dat uit een archeologisch of uit een architectonisch oogpunt belangstelling wekken kan. Den 10den Mei 1863 werd de Franciskanerkerk door een' geweldigen brand bijna geheel vernield. Dezelfde kerk werd ook in 1810 in de asch gelegd en toen eerst in 1818 herbouwd. Wanneer men van het station de stad inkomt , ziet men 1. eene fontein, opgerigt in 1837 en versierd met de buste van Napoleon I, als een blijk van dankbaarheid jegens den man , onder wiens regering den grond gelegd is tot den tegenwoordigen voor. spoed der stad. Het stadhuis , op de Markt , draagt het op. schrift : ,,Publicité, sauvegarde du peuple." Gedurende de werkuren is het in Verviers bijzonder stil ; maar hij , die zich een denkbeeld wil vormen van de bleeke Kasteel Limburg. DOLHAIN- LIMBURG. 20e hcis. 161 en vermagerde bevolking dezer smelterijen , spinnerijen en verwerijen , heeft zich slechts naar het Oostelijk gedeelte der stad te begeven , gedurende de schaft-uren , des ochtends van 8 uur 30 min. tot 9 uur en des middags van 12 tot 2 ure. De straten zijn alsdan opgevuld met werklieden , tot dat het bepaalde uur hen weêr aan den arbeid roept. Van Verviers naar het eerstvolgende station , Dolhain- Limburg (8 à 10 uur van Luik. Een zeer aanbevelenswaardig voctreisje) , voert de weg door niet minder dan zeven tunnels ; tusschen den tweeden en den derden dezer onderaardsche gewelven , snelt de trein langs een dubbele rei van smelterijen , tuinen en lusthuizen , die elkander bijna onafgebroken opvolgen . Dolhain , dat men over eene reusachtige spoorwegbrug bereikt , is een dorp van nog nieuwe dagteekening , gebouwd op de plaats , welke vroeger het lage gedeelte der stad Limburg innam. Op eene rots verheft zich hier het oude kasteel Limburg , dat , met omstreeks 75 huizen , alles is, wat de tijd van de oude hoofdzetel der hertogen van Limburg gespaard heeft , eene stad , die eertijds met haren cathedraal en vijf andere kerken , met hare vestingwerken en hare steenen brug , den achtergrond dekte der vallei van Dolhain. Van het kasteel , de verblijfplaats van het doorluchtige Huis van Limburg , waaruit de graven van Luxemburg en de keizers van Duitschland Hendrik VII , Karel IV, Wenceslaus en Sigismond zijn voortgesproten , is niets meer overgebleven dan de stompen der beide torens en eenige stukken muur. De kerk van St.- Georges , van ouden Gothischen bouw , is niet lang geleden hersteld , tengevolge van een' brand , die in 1834 het inwendige vernielde. De oude pilaren zijn evenwel nog goed bewaard gebleven , even als ook een zeer schoonen tabernakel en de graftombe van prinses Maria Eleonora van Baden ( † 1672) , gemalin van Frans Jan Desiderius van Nassau , die in 1675 de plaats aan de Franschen overleverde. Van het station Dolhain- Limburg vertrekkende , verlaat men 162 20e Ricis. AKEN. Herbesthal. de vallei der Vesdre en verliest het landschap veel van zijne aantrekkelijkheid. Na nog twee tunnels doorgespoord te zijn , laat men aan beide zijden van den weg eenige onbeduidende gehuchten liggen, afhankelijk van de gemeente Baelen, en ontdekt men aan de linkerhand den klokketoren van Welckenraedt , de laatste Belgische gemeente op dezen weg. Op de reis in tegenovergestelde rigting vergezellen van Herbesthal tot Verviers Belgische douanen den trein. Niet ver van Welckenraedt en 22 minuten sporens van Dolhain is het Pruissische grensstation Herbesthal , een eenvoudig dorp (de koffers worden te Aken gevisiteerd, zie de inleiding dezer Reis) , station voor de één uur zijwaarts gelegen fabriekplaats Eupen. Op Herbesthal volgt het station Astenet en wij sporen voorbij links het dorp Lontzen en het kasteel Welkenhausen ; daar gaat de trein over eene bewonderenswaardige spoorwegbrug , die eene lengte heeft van 204 , eene breedte van 8 en eene hoogte van ruim 36 Ned. ellen. Deze viaduct , een meesterstuk van bouw , op 17 bogen , ieder van twee verdiepingen, rustende , gaat over de vallei der Geul en dient om deze streck te kunnen passeren , ook dan , wanneer de genoemde rivier hetgeen vaak gebeurt buiten hare oevers getreden is. Van hier bespeurt men in de verte, op de helling van een' boschrijken heuvel, de ruïnen van het slot Emmaburg , eene vroegere verblijfplaats van Karel den Groote , waar, volgens de legende , de liefdebanden werden aangeknoopt tusschen Emma , ' s keizers dochter , en den geschiedschrijver Eginhard. (Lees: De mandragende maeght door J. Cats.) Na een' tunnel doorgegaan en het zoogenaamde Akensche bosch gepasseerd te zijn , komt men aan een' tweeden tunnel , die 691 Ned. ellen lang (doortogt in 2 minuten) is en uitloopt op het station Ronheide , van waar de trein langs een hellend vlak naar het station van Aken afdaalt. De treinen , die van Aken komen, worden naar boven getrokken door middel eener vaste en geduchte stoommachine. - Aken, Fransch : Aix-la- Chapelle , Duitsch : Achen (Logementen : Juslonville. AKEN. 21e Reis. 163 ― - Hótel du Grand- Monarque , hótel Nuellens , hotel des Quatre saisons , Grand-hotel (eigentlijk een hótel-garni). Vigilantes voor één persoon 5 Sgr. met of zonder bagage. Omnibussen van en naar het spoor met bagage 5 Sgr .) , de geboortestad van Karel den Groote , is als badplaats zeer gezocht , niet alleen om hare beroemde minerale wateren (vooral tegen het rhumatisme) , maar ook om hare schoone ligging. Bezienswaardig zijn de donkerk met het graf van Karel den Groote en kostbare reliquiën (die slechts ééns in de zeven jaar ter bezigtiging worden gesteld) , benevens het raadhuis. Voor uitvoeriger beschrijving zie Plantenga's Rijn van Arnhem tot in Zwitserland , de 5de Reis. Van Aken loopen spoorwegen naar Keulen (overtogt in 1 uur 30 min. à 2 uur) , zie Plantenga's Rijn , de 9de Reis ; naar Dusseldorp (in ongeveer 2 uur 30 min. ) , zie Plantenga's Rijn de 5de Reis , en naar Maastricht (in 1 à 1 uur 30 min. ) , zie Plantenga's Rijn , de 5de Reis of Plantenga's Nederland , de 42e Reis. 21. Van Luik naar Spa. Met den spoortrein. Overtogt van Luik tot Pepinster (zie blz . 157 tot 159) in 45 min. , van Pepin- ster naar Spa in 30 min. Prijzen : van Luik tot Pepinster , sneltrein le kl. 2 fr. , 2e kl. 1 fr. 50 c.; gewone trein : le kl . 1 fr. 50 c. , 2e kl. 1 fr. , 3e kl. 80 c .; van Pepinster naar Spa, 1 fr. 80 c. , 1 fr. 35 c. en 90 c. Zes treinen dagelijks. De impériales of zitplaatsen boven op de wagens zijn alleen aanbevelenswaardig als het mooi weêr en er geen wind is. Op de sneltreinen heeft tusschen Brussel en Spa geene verandering van rijtuig plaats. Zie voor de beschrijving van Pepinster , blz. 159. Van Pepinster naar Spa loopt de spoorweg door de vallei der Hoëgne ; zij is aan beide zijden omzoomd door boschrijke heuvels. Uitgebreide fabrieken , nette villa's , bevallige tuinen en lagchen de boomgaarden wisselen elkander onophoudelijk op de geheele lengte van den weg af. Bij het station Juslonville is het landhuis , dat vroeger door koningin Hortense , de moeder van keizer Napoleon III , bewoond werd. De nabijgelegen kapel , 161 21e Reis. SPA Logementen. .

Theux , de voormalige hoofdstad van het markgraafschap Frankenberg , is tegenwoordig eene stille plaats met 3700 inw. In de omstreken van Theux wordt een voortreffelijk zwart marmer gevonden. Even voorbij dit gebucht gaat men langs de grootsche ruïnen van het oude kasteel van Frankenberg , Fransch : Franchimont , dat in 1146 door den bisschop van Luik verwoest werd. De weg loopt van hier langs de beek Wayai en het station La Reid (5 min. na Theux) in 20 minuten naar het bekoorlijk gelegen Spa , met 5000 inw. Afstand van Luik 7 u. , van Brussel 27 u. Logementen. Grand - hôtel d'Orange , in de rue Royale , naast het groote gebouw der redoute en digt bij de staalbron Le Pouhon , goede table d'hôte (overal ten 4 ure) voor 4 fr. 50 c. , zonder wijn ; hôtel de Flandre , hôtel des Pays - Bas, hôtel d' York, hôtel de Bellevue en anderen van minderen rang , zooals het hôtel de Londres , bij het spoorweg- station , tegenover de Promenade de Sept- Heures , kam. 2 fr . 50 c . , ontb. 1 fr. , diner 2 fr. 50 c. , 1 fl. St.-Julien 3 fr. , serv. 50 c. , boug 50 c.; en het hôtel des Etrangers , een goed huis. Koffijhuizen tevens restauratiën. Café de la Redoute , zie blz. 165 , café de Paris en Rocher de Cancale , de beide laatsten op de Promenade de Sept- Heures (blz . 165) . Telegraaf. Aan het postkantoor. Huurpaarden. De uitstapjes in de omstreken van Spa , zelfs naar de naburige bronnen , maakt men gewoonlijk in kleine rijtuigen ( Américaines) of op kleine paarden uit de Ardennen afkomstig , en waaraan nimmer gebrek is (500) , hoe groot de toevloed van reizigers ook zij . Hij , die hier lang denkt te blijven , zal wel doen een dezer paardjes of rijtuigen te huren voor den geheelen duur van zijn verblijf. Men betaalt 5 fr. voor een' togt in de omstreken te paard en 6 fr. met rijtuig. Deze kleine paarden hebben een' even zekeren tred als ezels en muilezels. In 3 uren tijds kan men te paard gemakkelijk al de bronnen bezoeken. Een aantal der elegantste rijtuigen zijn altijd in huur verkrijgbaar. IJzer- of staalhoudende bronnen. Zestien in getal . De Pouhonbron (Waalsch : pouhir , Fransch : puiser) ontspringt midden in de stad , heeft 80 warmte , en is met een door zuilen gedragen gebouw overdekt , dat koning Willem I in 1820 ter nagedachtenis aan Peter den Groote liet bouwen. Het water dezer bron wordt onder den naam van Spa-water Speelbank. SPA. 21e Reis. 165 - door de geheele wereld verzonden. De bron van Géronstère met fraaijen tuin , een klein uur Zuidwaarts van Spa gelegen , bezoeke men te paard ofper rijtuig. De bron van Sauvenière en die van Groesbeck liggen 30 min . van Spa verwijderd . Iedere bron bezit hare badinrigtingen en koffijhuizen , zie blz . 167. - Het badsaizoen begint in Junij . De Redoute is digt bij de Pouhon-bron. Zij bevat eet- , koffij- , dans- , speel- en leeszalen . Dagelijks muziek. De Vauxhall ligt aan den weg naar de Géronstère- bron. Muziek van 25 beroemde muziekanten , onder de boomen der Promenade-de- Quatre- Heures en onder de lindeboomen der Promenade-de- SeptHeures , beiden aan den weg van het spoorwegstation naar de stad . Deze muziek is ' s middags en ' s avonds. ' s Morgens zijn de badgasten en bezoekers in de bosschen en bij de bronnen verspreid . Het getal bezoekers bedroeg in 1864 ruim 11,000 , waarvan 1000 badgasten. Bovendien zijn er vijfmaal wekelijks concerten. Speelbank. De eenigste getolereerde in België is alhier in de Redoute. Belangrijke sommen worden met het hazardspel , ook hier , verloren . De naauwlettende toeschouwer ziet al zeer spoedig , dat in den regel op tien spelers slechts één wint. Voor hem evenwel die in weêrwil dezer waarschuwing volstrekt wil spelen , zij aangemerkt , dat de kansrekening voor den speler veel gunstiger is bij het kaartspel rouge et noir (trente-et- un , trente-etquarante) , dan bij de roulette. In 1858 bedroeg de zuivere winst der bank bij de roulette 439,419 fr. en bij de trente-et- un 333,622 fr. Bij het wisselen van gouden speciën had de bank een voordeel van 265,000 fr. In 1863 bedroeg de totale zuivere winst der bank 1,200,000 fr. Bals. Tweemaal wekelijks. - Schouwburg. Speelt gewoonlijk driemaal wekelijks. - Spoorweg. Door de lijn naar Pepinster (eene particuliere onderneming) is Spa met het spoorwegnet van geheel België en Duitschland in directe verbinding. Een spoorweg naar Diekirch (zie blz. 140) is geprojecteerd . Diligences . Naar Arlon , dagel. in 17 uur voor 14 fr.; naar Bastogne , dagel. in 13 uur voor 10 fr.; naar Diekirch , dagel. in 15 nur voor 10 fr. 14 c.; naar Houffalise , dagel. in 11 uur voor 8 fr .; naar Malmedy , dagel . in 3 uur voor 1 fr. 88 c.; naar Martelange , dagel. in 15 uur ; naar St.- Vith dagel. in 5 uur 30 min. voor 3 fr. 94 c.; naar Stavelot , tweemaal dagel. in 2 uur voor 2 fr.; naar Vielsalm , dagel. in 4 uur 15 min. voor 4 fr. Allen rijden af van het spoorwegstation. Spa heeft zijn ontstaan te danken aan een' smid uit Breda , de Wolf genaamd , die er in 1326 door het gebruik der mincBelgië. 14 166 21e Reis. SPA. Bronnen. rale wateren van zijne kwalen genezen werd , zich hier vestigde en het toenmalige gehucht spoedig in bloei deed toenemen. Zoodra men de stad binnenkomt , doet zij zich reeds als eene badplaats kennen. Schaduwrijke lanen , talrijke magazijnen , waar men aardige kleine voorwerpen van gevernist hout verkoopt , in den handel onder den naam van Spa-hout (bois de Spa) bekend , groote en kleine logementen , commissionairs , die adressen van allerlei aard aanbieden , dit alles doet zien , dat de stad voor haar bestaan rekent op den toevloed van vreemdelingen. Het getal badgasten is gewoonlijk zeer aanzienlijk (zie blz. 165) ; zij zijn voor het meerendeel Belgen , Engelschen en Duitschers. De schoonste dagen van voorspoed heeft Spa beleefd in de vorige eeuw , toen er aanzienlijke vorsten kwamen vertoeven. Czaar Peter de Groote kwam in 1717 derwaarts ; keizer Joseph II en prins Hendrik van Pruissen bragten er in 1751 eenigen tijd door ; in 1780 ontving Spa het bezoek van Gustaaf III van Zweden , en twee jaren later dat van den grootvorst- troonopvolger (later keizer) Paul van Rusland. Later verloor de badplaats meer en meer hare groote vermaardheid , doch in dezen tijd is zij weder een zeer gezocht uitspanningsoord geworden , hetgeen echter ongelukkigerwijs hoofdzakelijk moet worden toegeschreven aan de aantrekkelijkheden der groene tafel , zie blz. 165. De voornaamste plaats van vereeniging voor de vreemdelin gen is de Redoute (zie blz. 165) , bij de bron van Pouhon. De Vauxhall , die te gelijker tijd tot Kurzaal dient , bevindt zich in het Zuidelijk gedeelte der stad. Tegen den middag en des avonds vereenigt zich de elegante wereld , onder de boomen van de zoogenaamde Promenade- de - Quatre - Heures , of onder de oude linden van de Promenade - de - SeptHeures. Van deze lanen , waar muziek is (zie blz. 165) , geleiden verscheidene paden op de helling van den berg en dwars door frissche bosschaadjes naar eenige schilderachtige rotspunten. De minerale bronnen van Spa zijn 16 in getal ; de voor- Waterval van Coo. SPA. 21e Reis. 167 -- - naamste zijn : De Pouhon die ontspringt in het midden der stad , bij het monument , dat in 1820 door koning Willem I ter herinnering aan Peter den Groote opgerigt is . In de nabij . heid bevinden zich eenige andere even rijke bronnen , doch die niet gebruikt worden. De Géronstère , eertijds de meest gezochte , ligt een klein uur Zuidwaarts van de stad , te midden van een bosch , en is het gewone doel van uitstapjes te paard. Reeds czaar Peter de Groote had gelegenheid de heilzame werking van het water dezer bron op prijs te stellen , waarvan het certificaat van zijnen geneesheer , dat nog te Spa bewaard wordt , getuigt. Op dezelfde berghelling , één uur van Géronstère en 30 minuten van de stad , ontspringt de Sauvenière , en digt daarbij de Groesbeck. In het bosch vindt men een monument , door koning Lodewijk Philips ter herinnering aan de genezing zijner moeder opgerigt. Volgens de overlevering is het water van de Groesbeck zeer heilzaam voor kraamvrouwen. Goed onderhouden lanen van lindeboomen geleiden naar de vermelde bronnen , gelijk mede naar de fonteinen van den Tonnelet , op 30 minuten afstands Oostwaarts van Spa gelegen. Wegen , door de bosschen heen aangelegd , brengen al deze bronnen onderling in verbinding. Bij allen zijn badzalen , koffijhuizen en restauratiën . Hij , die zich eenigen tijd te Spa ophoudt , moet niet verzuimen een uitstapje te maken naar den grooten waterval van Coo , 3 uur Zuidwaarts van de stad en 1 uur Westwaarts van de oude Benedictijner abdij van Stavelot of Stablo (diligence zie blz. 165) gelegen. De weg er heen voert langs de bron la Géronstère en de dorpen Ru en Roanne. Het water van de Amblève stort zich hier van eene rots , die 50 à 60 voeten hoog is , naar beneden. De fraaije grot van druipsteen bij het dorp Remonchamps , 3 uur Z.-W.-waarts van Spa , is mede de bezigtiging wel waard. De weg voert van af La Reid dwars over steile bergen en dorre heidevelden door eene ruwe streek , en daalt eerst bij de nadering van Remonchamps. In de kleine eenvoudige doch nette dorpsherberg voorziet men zich van eene grijs linnen kiel en broekspijpen tot aan de knieën , van kaarsen en vooral van een' gids. De ingang der grot is boven in dit huis door eene deur gesloten , waarvan de sleutel in het dorp bewaard wordt ; van de bezoekers wordt eere kleine contributie 168 22e Reis. NAAR MAASTRICHT. Mont-Jardin geëischt. De weg is vochtig en glibberig. De grot bevat verschillende holen met grillig gevormde stalactieten en wordt door eene smalle beek , die men op een bruggetje overgaat , doorsneden. Men vindt bij dit dorp ook het oude kasteel van Mont-Jardin , op eene steile rots gelegen en door tuinen omringd. 22. Van Luik naar Maastricht. De spoorweg tusschen deze beide steden is eene particuliere onderneming , in November 1861 ingewijd en voor het publiek verkeer geopend . Overtogt in 1 u. 5 min. Prijzen : le kl. fr. 40 c. , 2e kl. 1 fr . 80 c. , 3e kl. 1 fr. 20 c. Vier treinen daags en bovendien nog twee tusschen Luik en Viset. De weg loopt langs den regter Maasoever op korten afstand der rivier. De stations , allen op de hieronder volgende stoombootreis beschreven , zijn Jupille , Wandre , Cheratte , Argenteau , Viset , Belgisch douanekantoor Eysden , Hollandsch douanekantoor ; en Gronsveld. De afrid te Luik is van het station Longdoz ( blz. 147) ; de aankomst te Maastricht is te Wijk. Met de stoomboot. Vertrek van Luik in den zomer ten 6 en ten 7 ure des ochtends , en ten 5 uur 15 min. des avonds ; heen in 2 à 3 uur , terug in 2 à 4 uren. Prijzen : heen 1 fr. of 75 c. , terug slechts 80 of 75 c. Eene andere dienst , die dezen zelfden weg door het kanaal van Luik naar Maastricht aflegt , heeft 4 uren noodig en is voor de terugreis zeer aan te bevelen ; de prijs is 40 c. Vertrek van Luik ' s midd . ten 4 ure , van Maastrich ' s morg. ten 6 ure. Een togtje op de Maas is zóó aantrekkelijk en de onderaardsche gaanderijen van den St. Pietersberg zijn zóó merkwaardig , dat de reiziger, die zich te Luik bevindt en wien het op geen dag aankomt , dezen niet beter kan besteden. Wanneer men zich dadelijk bij de aankomst te Maastricht naar den St. Pietersberg begeeft , kan men zeer goed ten 1 ure terug wezen , vervolgens dineren en met de boot van 3 uur naar Luik terugkeeren. Men kan aan boord van de boot ontbijten ; koffij , brood en boter 75 e. Zoodra de stoomboot de legplaats aan de quai de la Batte (blz. 148) beneden den pont des Arches , verlaten heeft , ontwaart men op den linkeroever twee groote gebouwen ; het eene is de bank van leening , opgetrokken van roode klinkers met hoeken van blaauwen steen ; het andere is de kanongieterij . Op den achtergrond vertoont zich de citadel. De heuvels zijn met wijngaarden beplant . Ziehier de voornaamste punten , welke de reiziger aan de beide oevers der Maas heeft op te merken : Herstal. JUPILLE. 22e Reis. 169 Regteroever. Jupille , spoorwegstation , een aardig dorp , tegenover den uithoek van een door de rivier gevormd eiland ; dit dorp is eene der oudste plaatsen des lands , bekend in de geschiedenis doordien Pepijn van Herstal en Karel de Groote hier verblijf hielden . Eerstgenoemde is er ook in 714 overleden. Aan den linkeroever wordt de vallei breeder ; de kruin der heuvels vormt eene regte lijn , totdat zij afhelt bij den St. Pietersberg in de nabijheid van Maastricht. De vlakte is bezaaid met dorpen en afzonderlijk staande huizen : van alle kanten verheffen zich geduchte fabrieks- schoorsteenen. De heuveltjes aan den regteroever bieden door hunne vruchtbaarheid een schoon gezigt aan ; de bellingen zijn met boomgaarden bedekt. r. Souverain-Wandre , spoorwegstation , een dorp , verborgen achter de boomen , die het omringen. De linkeroever wordt minder dor , dan zij tot hiertoe was. 7. Herstal , geboorteplaats van Pepijn den Dikke , veelal ook Pepijn van Herstal (zie boven) genoemd, de beroemde major domus in Neustrië van de drie niets doende Frankische koningen Clovis III, Childebert III en Dagobert II. Zijn kleinzoon , Pepijn de Korte , in 752 door Bonifacius , aartsbisschop van Maintz , tot koning van Frankrijk gezalfd , stierf zestien jaren later te Herstal. Eenige schrijvers beweren , doch zonder dat hunne meening op voldoenden grond berust , dat dit dorp ook Karel den Groote in 742 heeft zien geboren worden ; doch waarschijnlijker is het , dat Aken diens geboorteplaats is. Het was te Herstal , dat de koning van Frankrijk , Karel de Kale , in 870 met Lodewijk den Germaniër , het traktaat sloot betrekkelijk de deeling van Lotharingen. Het marktvlek strekt zich over eene lengte van bijna één uur uit en ligt zoo digt bij Luik , dat het als eene voorstad daarvan kan beschouwd worden. De bevolking , ruim 8000 zielen, bestaat hoofdzakelijk uit werklieden in de ijzerfabrieken der plaats. De heerlijkheid van Herstal was sedert 1444 eene bezitting van het buis van Nassau , ging drie eeuwen later door erfmaking aan de koningen van Pruissen over en werd door Frederik den Groote 170 22e Reis. VISET. Cheratte. voor eene som van 150,000 kroonen aan den bisschop van Luik verkocht. 7. Chertal , tot Herstal behoorende ; r. het dorp Cheratte , spoorwegstation , en iets verder , aan dezelfde zijde , het kasteel Argenteau , eigendom van den graaf Mercy d'Argenteau , die zoo rijk is aan vaste goederen , dat men zegt , dat hij eens de reis naar Parijs heeft kunnen doen (vóór het bestaan der spoorwegen wel te verstaan) , altijd op eigen grond overnachtende. Het voor korten tijd geheel herstelde slot is gebouwd op twee steile rotsen , die door eene boogvormige brug verbonden zijn , waaronder digte bosschen van heestergewassen groeijen. De ruime tuinen , die dit bevallige verblijf omringen en in het nidden van welke men eene kapel ontwaart , strekken zich naar het Noorden uit. Het dorp Argenteau , spoorweg. station , ligt aan den voet der rots en wordt door de wateren der Maas besproeid. Argenteau is ontegenzeggelijk de schilderachtigste plek van de beneden- Maas. Tegenover dit bekoorlijk gelegen plaatsje ziet men. ver 7. het kleine dorp Hermalle , dan volgt --- r. Viset (Fransch Visé) , spoorwegstation en eene kleine , vroeger versterkte stad ; het was hier , dat Lodewijk XIV in 1672, bij de belegering van Maastricht , zijn hoofdkwartier hield . De vestingwerken zijn in 1675 gesloopt ; eenige stukken muur zijn nog zigtbaar. Aan dezelfde zijde , daar waar de Berwine en de Maas zamenvloeijen , ligt Navagne , waar de Spanjaarden , tijdens de belegering van Maastricht in de 17de eeuw , een geretrancheerd kamp hadden , dat achtereenvolgens eerst in de magt van de Hollanders , daarna in die van de Franschen viel , en waarvan heden ten dage alle sporen verdwenen zijn. 1. Lixhe , het Belgische grenskantoor voor den stoombootreiziger. Van Maastricht komende mag men gedragen kleeding , niet ingebonden boeken , één half pond tabak en 50 sigaren vrij invoeren. Een kistje met 100 sigaren kost ongeveer 1 fr. 50 c. aan inkomende regten. De beambten zijn in den regel niet Eysden. GENT. 23e Reis. 171 moeijelijk , wanneer men voorkomend , door b. v. bij tijds zijne koffers enz. te openen , jegens hen is. r. Eysden, spoorwegstation , de eerste Limburgsche plaats op deze route en het Hollandsche grenskantoor ( invoer van sigaren vrij ) , is te midden van vruchtbare boomgaarden eu voortreffelijke weilanden heerlijk gelegen ; dit dorp is vroeger eene heerlijkheid geweest , waarvan het kasteel nog bestaat. Op den linkeroever vertoonen zich de rotsachtige , voor een gedeelte onvruchtbare hoogten van den St. Pietersberg , die zich 300 à 400 voet boven den waterspiegel van de Maas ver heffen ; deze rotsen strekken zich tot den horizont uit en vormen dáár eenen halven cirkel. Op den kruin van een dezer hoogten ligt het kasteel Kaastert. Een weinig later bespeurt meu de overblijfselen van eene oude Romeinsche sterkte , de Cezarstoren , ook wel de Lichtenberg genoemd. Onmiddelijk vóór dezen bouwval ziet men de opening eener spelonk ; het is een der voornaamste uitwegen voor de exploitatie der kalksteengroeven. Op de Noordelijke helling van den berg ver. heffen zich de muren der citadel. De boot heeft hare aanleg . plaats bij de fraaije brug met negeu bogen , die in 1683 door een' Dominikaner monuik werd aangelegd. De stad Maastricht ligt links (1). 23. Gent. De reis van Antwerpen door het land van Waes naar Gent is beschreven in de 4de Reis , blz. 56 , van Antwerpen of die van Brussel over Mechelen naar Gent , in de Se Reis , blz . 74 ; die van Brussel over Aalst naar Gent in de 9de Reis , blz. 75 , en die van Zeeuwsch-Vlaanderen naar Gent in de 5de Reis blz. 57. Gent , Fransch Gand , bevat 120,000 inw. , die in 16,800 (1) Zie voor de beschrijving en de bijzonderheden van deze stad en den St. Pietersberg , alsmede voor de reis van daar naar Holland of naar Aken , Plantenga's Reisboek door Nederland , de 42e Reis. 172 23e Reis. GENT. Logementer huizen wonen. De stad heeft 3 uur in omtrek en ligt aan de zamenvloeijing der Schelde en der Lys , 11 uur van Brussel , van Brugge , 14 uur van Ostende , 10 uur van Antwerpen en 7 uur van Vlissingen. 9 uur Logementen. *Hôtel - Royal , op de place d'Armes (het Kauter) ;

• hôtel de Vienne , op de marché aux Grains , kamer 2 fr. , bougie 75 c. ,

ontb. 1 fr. 25 c. , din. ten 1 ure 3 fr. 50 c. met inbegrip van wijn , bediening 75 c.; hôtel aux Armes de Zélande , kamer 1 fr. , ontb. 1 fr. , din. ten 1 ure 2 fr. , serv. 50 c.; hôtel du Lion d'or ; hôtel d'Allemagne ; hôtel du Comte d'Egmond ; hôtel de Courtrai en hôtel du duc de Wellington , de twee laatsten in de rue-aux- draps. Koffijhuizen. Café- restaurant des Arcades , place d'Armes ; café du Théâtre, naast den schouwburg ; *café des Etrangers , tevens goede restauratie , in de rue du marché aux Oiseaux ; café Royal , bezijden het paleis van justitie ; café aux Armes de Zélande , zie boven. Protestantsche Eeredienst. In de voormalige Kapucijner , thans Hollandsch Gereformeerde kerk , in de rue digue du Brabant , digt bij het spoorwegstation. Dienst : Zondags ' s morg. 11 en ' s nam. 3 uur , in de Hollandsche , Fransche , Duitsche of Engelsche taal. Vrijmetselaarsloges. La Fidélité en Le Septentrion. Telegraaf. Aan de beurs en aan de spoorwegstations , zie blz. 16. Postkantoor. In de rue de l'Université. Casino. Niet ver van de poort van Brugge. Dit dient tevens voor tentoonstellingen , concerten enz. chouwburgen. Théâtre Français , bezijden de place d'Armes ; het gebouw is uitwendig eenvoudig doch inwendig is de zaal zeer prachtig. Men speelt er gedurende de drie laatste en de drie eerste maanden des jaars , dagelijks behalve Dingsdags , Donderdags en Zaturdags, De opera is zeer goed gemonteerd. Prijzen : loges en stalles 4 fr. , parquet 2 fr. 50 c. , parterre 1 fr. Schouwburg Minard , in de rue St. Pierre , Vlaamsche voorstellingen , Zondags en Maandags. Bloemen en uitheemsche planten. Eene goede keuze is bij den bloemist van Houtte (bekend bij alle bloemenliefhebbers van Europa) , te Gentbrugge , buiten de stad (entrée in de trekkasten 1 fr . ) ; en bij Verschaffelt, in de rue du Chaume. Rijtuigen. Vigilantes , 1 fr. de rid ; per uur : 1 fr. 50 c. het eerste , fr . elk volgend uur. Het station van den Antwerpen-Gentschen spoorweg (door het land van Waes , zie de 4de Reis) ligt op 20 min. afstands van den staats-spoorweg (Brussel-Gent). Zij zijn door rails met elkander verbonden. Omnibussen van en naar het spoor 50 centimes. 1 Spoorwegen. GENT. 23e Reis. 173 Spoorwegen. Gent is door den staats -spoorweg naar Kortrijk (zie de 27e Reis) met het geheele Vlaamsche en Fransche spoorwegnet verbonden. Een staats- spoorweg voert over Brugge naar Ostende , een particuliere spoorweg over Brugge naar Blankenberghe , zie de drie volgende Reizen ; een particuliere spoorweg leidt naar Antwerpen , zie de 4de Reis , en een staatsspoorweg voert naar Mechelen en naar Brussel , zie de 8e en de 9de Reizen. Diligences en postwagens (voitures de correspondance). Naar Asseneede , van af de herberg de Roos en het hôtel de Flessingue viermaal wekel. in 2 à 3 uur voor 1 fr . 20 c.; naar Eecloo , van af de Lévrier , dagel. in 2 uur 30 min. voor 1 fr.; naar Loochristy , van af de Halve- Maan , tweemaal dagel. in ruim 1 uur voor 1 fr.; naar Maldeghem , van af de Lévrier, dagel. in 3 u. 30 min. voor 2 fr .; naar Selzaete , Sas van Gent en Terneuzen , van af de Posthoorn , dagel . in 2 u. 15 min. , in 3 en in 4 uur voor 2 fr. , 2 fr. 50 c. en 3 fr. 90 c.; naar Sottegem , van af het Hof St. Georges , tweemaal dagel. in 3 u. 15 min. voor 2 fr.; naar Waerschoot, van af de Lévrier , dagel. in 1 uur 30 min . voor 75 c.; naar Watervliet en Yzendijcke , van af de Halve- Maan , dagel. in 3 uur 15 min. en 4 uur voor 1 fr. 30 c. en 1 fr. 60 c. Verder rijden nog op Vrijdag wagens naar de meeste kleine plaatsen in de omstreken der stad . Schuiten varen af buiten de poort van Sas , naar Selzaete , Dingsd . en Vrijd. in 3 u. à 3 u. 30 min. voor 32 c. naar Stekene , Vrijd. in 7 u. voor 75 c. Bij een kort verblijf in de stad bezie men alleen de kerk St.- Bavo , met den koster ; de kerk St.-Michel , met den koster ; de gevel van het stadhuis , het Begynenhof , het uitzigt van het Belfroot ( blz. 176) of van den toren van St.- Bavo. Talrijke vertakkingen der Schelde en der Lys doorsnijden de stad Gent in alle rigtingen en verdeelen haar in 25 eilan . den , die door 88 steenen- en houten bruggen met elkander verbonden zijn. Volgens sommige kronijkschrijvers , liefhebbers van het wonderbare , zou de stad reeds eene balve eeuw vóór de Christelijke tijdrekening gegrondvest zijn . Anderen schrijven haren oorsprong toe aan een kasteel door de Gothen gebouwd en in 411 door de Wandalen ingenomen , die er den naam van hunnen aanvoerder Wanda aan gaven ; welke naam later in Ganda zou zijn veranderd. De waarheid is , dat in de 7de eeuw deze plaats bekend was door een kasteel , dat laatst . genoemden naam droeg en de hoofdplaats was van een kanton. 174 23e Reis. GENT. Geschiedenis. De H. Amandus kwam er op dat tijdstip het Evangelie verkondigen en stichtte er de abdij van St. Petrus. De oprigting van deze abdij en die van het klooster waaraan St.- Bavo , een andere apostel van Vlaanderen , zijnen naam gaf , werden de eerste oorzaken van de ontwikkeling der stad Gent. Karel de Groote liet hier , naar men wil , eene vloot uitrusten , bestemd om de Noormannen te bestrijden . Later vestigden de graven van Vlaanderen hunne residentie in Gent. Eerst in het jaar 1053 werd een versterkte ringmuur om de stad aangelegd. Na dat tijdstip nam zij voortdurend in voorspoed toe , en het was voornamelijk aan hare lakenfabrieken , dat zij de welvaart te danken had , welke zij gedurende de middeneeuwen genoot. In 1400 hielden er zich 40,000 menschen met de lakenfabrieken bezig. Maar de bloedige worstelingen, welke de Gentsche burgerij in den loop der 14de eeuw tegen de graven van Vlaanderen Lodewijk van Nevers en Lodewijk van Maele, ondernam , verwoestten gedeeltelijk hare rijke nijverheid. De rustelooze geest der burgers van Gent verminderde ook onder het bestuur der hertogen van Bourgondië niet , en het kwam herhaaldelijk tot verbitterde uitbarstingen , zoodat de geschiedenis der stad ons gedurende de 13de , 14de en 15de eeuwen bijna niets anders aanbiedt dan een verhaal van onophoudelijke oorlogen en in. wendige beroerten. De opstand der burgers tegen Philips den Goede duurde vijf jaren ( 1448-1453) . Zelfs Karel V vermogt deze gezindheid niet te onderdrukken , en eerst de godsdienstoorlogen der 16de eeuw doofden den vrijheidszin der Gentenaren uit. Van dat oogenblik af biedt de geschiedenis van Gent , tot dusver zoo dramatisch , niets belangrijks meer aan. De Fransche republiek werd er den 18den Junij 1796 afgekondigd ; den 29sten Maart 1814 ontruimden de laatste Fransche troepen de stad. Het volgende jaar bragt koning Lodewijk XVIII hier een groot gedeelte der honderd dagen door , en ontving er de tijding van Napoleon's nederlaag bij Waterloo. Den 21sten September 1815 werd Willem I hier als koning der Nederlanden ingehuldigd. Geschiedenis. GENT. 23e Reis. 175 Sedert dat tijdstip tot in 1830 zag de stad haren voorspoed. weder aanmerkelijk toenemen ; zij was de voornaamste fabriek . plaats des rijks geworden , dank zij de vervaardiging van fijne linnen en katoenen stoffen (de laatste sedert 1803) . De gebeurtenissen van 1830 bragten aan deze nijverheid een' gevoeligen slag toe. Gent was ook de laatste der Belgische steden , welke zich aansloot aan de nieuwe orde van zaken in het land , door de omwenteling daargesteld . Gent is de geboortestad van keizer Karel V , de magtigste vorst van zijnen tijd ; hij werd den 24 Februarij 1500 geboren in het Prinsenhof, een oud kasteel der graven van Vlaanderen , dat sedert langen tijd niet meer bestaat , maar welks naam gegeven is aan eene straat , bij de poort van Brugge gelegen. Onder de regering van dezen vorst was Gent de grootste en meest bevolkte stad van geheel Europa ; zij bestond toen uit 35,000 huizen en telde 175,000 inw. Keizer Karel zeide dan ook eens schertsende tot Frans I , koning van Frankrijk : „ Je mettrai votre Paris dans mon Gand." In 1540 liet de keizer , om de Gentenaars in bedwang te hou. den , bij de Antwerpsche poort eene citadel bouwen , door de inwoners van dien tijd niet ten onregte ,,het graf hunner voorregten en van stads welvaren" genoemd. Het was in deze citadel , veelal de oude citadel geheeten en later afgebroken , dat de graven van Egmond en Hoorne verscheidene maanden van hunne gevangenschap doorbragten tot zij later te Brussel werden onthoofd (blz. 101) . Binnen hare ommuring bevond zich de oude abdij van St. Bavo , onder welker eerste abten ook de schoonzoon van Karel den Groote , de historieschrijver Eginhard , geteld wordt , alsmede de kapel van St.- Macaire , een achthoekig gebouw uit de 12de eeuw , waarvan de ruïnen nog heden ten dage elken bouw- en oudheidkundige belang inboezemen. De grachten der oude citadel zijn voor eenigen tijd gedempt , ten gevolge van de tegenwoordige uitbreiding der stad. In 1576 werd te dezer stede de dusgenoemde Pacificatie van Gent gesloten. 176 23e Reis. GENT Belfroot. . Om in een' enkelen blik geheel Gent te overzien , waarvan de omvang eene uitgestrektheid van drie uren beslaat (blz. 172) , is het beste middel den ouden , grooten toren het * belfroot of belfried (Fransch beffroi , zie blz. 128) te beklimmen , staande deze nagenoeg in het midden der stad bij de rue St. Jean. Een der voornaamste voorregten , oudtijds aan de Vlaamsche steden toegestaan , was het regt om een' toren of belfroot te bouwen , waarin zich de dusgenaamde banklokke bevond , bestemd om de burgers bijeen te roepen , en van welks hoogte men voor de zekerheid der stad kon waken , hetzij om alarm te maken in geval van brand , hetzij om de nadering van eenen vijand te ontdekken. Een opschrift van nieuwere dagteekening luidt : ,, Het belfroot gedenkteeken der gemeentevryheden van Gent, is ontworpen in den jare 1183 ; 1853 begint men de yzeren kap te stellen." Met den bouw van het belfroot van Gent werd in 1183 een aanvang gemaakt , en in 1339 werd er de laatste hand aan gelegd , zonder dat het echter geheel voltooid was , want volgens het oorspronkelijke plan dat in de archieven der stad bewaard wordt , had het gebouw nog wel de helft booger moeten worden. De toren is vierkant en van hardsteen gebouwd. Tot voor weinige jaren waren er boven op vijf houten torentjes geplaatst , die echter thans vervangen zijn door eene ijzeren kap ( zie boven) , waarboven een bal en daarop (10 v. hoog) een verguld koperen draak geplaatst is, welke tot windwijzer dient. Deze draak versierde vroeger een der torens van de Sophiakerk te Konstantinopel en werd , na de inneming dezer stad door de Kruisvaarders in 1204, door keizer Boudewijn , graaf van Vlaanderen , aan de Bruggenaars ten geschenke gegeven. In 1382 namen de Gentenaars , onder aanvoering van Filips van Artevelde , hem van de stad Brugge weg en plaat sten hem op den top van hun belfroot. De concierge , die digt bij woont , vraagt 2 fr . om de reizigers naar het bovenste van den toren te geleiden ; hij is evenwel zelden ' t buis. Tot aan de derde gaanderij zijn er Stadhuis. GENT. 23e heis. 177 386 treden te beklimmen ( hoogte 396 voet , alzoo nog hooger dan de toren van de Notre Dame te Antwerpen) . Het gezigt , dat men van het belfroot geniet , strekt zich over een groot gedeelte van Vlaanderen uit . Men heeft hier ook eene uitmuntende gelegenheid om het mechanisme van een klokkenspel te leeren kennen. Er zijn te zamen 44 klokken ; eene daarvan heeft een gat , daarin geboord door een' kogel , die in 1789 door de Oostenrijkers van uit de oude citadel in den toren werd geworpen , met het doel om de burgerij te beletten alarm te luiden. Het schot miste zijn doel niet , maar wel de uitwerking , want de klok had niets van zijn' klank verloren . Vroeger droeg eene der zwaarste klokken het opschrift : Mynen naam is Roelandt ; als ik kleppe dan is ' t brandt , Als ik luyde , dan is ' t storm in ' t Vlaenderlandt. Het onderste gedeelte van het belfroot dient tot policie-ge. vangenis en wordt de Mamelokker genoemd , naar aanleiding van een bas-relief , boven de deur geplaatst , hetwelk eene jonge vrouw voorstelt , die aan een' grijsaard de borst geeft. Het oude gebouw , dat naast het belfroot staat en gesticht werd in 1424 , diende eerst tot lakenhal en thans tot de boog. schutters- societeit St. Michel. Het stadhuis , digt bij het belfroot gelegen , heeft twee gevels , van geheel verschillenden ouderdom en voorkomen. Die aan de Noordzijde , uitzigt hebbende in de straat Hauteporte , is door den rijkdom zijner versieringen misschien het merkwaardigste gebouw , wat men van dien aard in België vindt ; de voorgevel , in Gothischen stijl opgetrokken , werd in 1200 begonnen en in 1487 voltooid (hersteld in 1829) . De Oostelijke gevel is tusschen 1595 en 1628 gebouwd in den renaissance- stijl en versierd met drie rijen kolommen boven elkander, waarvan de eerste tot den Dorischen , de tweede tot den Jonischen en de derde tot den Corinthischen stijl behoort. Langs een' breeden indrukwekkenden trap komt men in de troonzaal , waar in 1576 door de Vereenigde- Provinciën het tractaat België. 15 178 23e Reis. GENT. Universiteit. met den prins van Oranje tegen Spanje geteekend werd , dat in de geschiedenis bekend is onder den naam van de pacificatie van Gent. Buiten deze zaal heeft het inwendige van het stadhuis weinig merkwaardigs. Men vindt er echter eenige schilderstukken , die de aandacht waardig zijn , vooral dat van van Brée , voorstellende den prins van Oranje tegen de opstandelingen ten gunste der onderdrukte Katholieken sprekende ; verder de portretten der keizerin Maria Theresia , keizer Jozef II en andere vorsten uit het Oostenrijksche huis. In de nabijheid hebben wij nog een derde belangrijk gebouw aan te wijzen , namelijk de universiteit (de ingang is aan de achterzijde , in de rue longue du Marais) , een zeer merkwaardig gebouw, minder om het uitwendige , dan wel om de inrigting van het inwendige. Aan het einde van eene fraaije vestibule geleidt een trap van 23 marmeren treden naar de promotie-zaal. Deze zaal , die 16 à 1700 menschen kan bevatten , is cirkelrond en heeft 18 Ned. ellen in diameter ; in dezelve staan cirkel en amphitheatersgewijze banken , waarachter zich eene doorloopende galerij bevindt van 18 Corinthische kolommen. Het fries van den voorgevel draagt tot opschrift : ,, Auspice Gulielmo I acad. conditore posuit S. P. Q. G. 1826." Het museum van natuurlijke historie is vrij goed voorzien ; dezelfde verdieping bevat ook nog eene collectie munten en medailles , alsmede eenige Romeinsche oudheden. De universiteit van Gent wordt , even als die van Luik , door den Staat onderhouden en bestuurd ; er is eene bijzondere school voor de vorming van burgerlijke ingenieurs en eene school van kunsten en nijverheid aan verbonden. Het getal studenten bedraagt ongeveer 300, en de bibliotheek bevat 60,000 banden . - De kathedraal *St.-Bavo (de Vlamingen zeggen : St. -Baefskerk) , op het plein Cloitre St. Bavon , is eene der schoonste en grootste , vooral door zijne inwendige versieringen eene der prachtigste kerken van België. De fondamenten van dit gebouw werden in 941 gelegd ; het koor en de kapellen dagteekenen St.-Baro-kerk. GENT. 23e Reis. 179 - van 1228 en het geheel werd eerst omstreeks het midden der 16de eeuw voltooid. Gedurende dit laatste tijdvak had zij veel te lijden van de beeldstormers. De muren van het koor zijn gedeeltelijk met zwart marmer bekleed , de leuningen zijn van wit en gekleurd marmer en de deuren der kapellen van brons. Rondom het koor , onder de vensters , ziet men de wapens der ridders van het Gulden-Vlies . Het was in deze kerk , dat in 1559 door koning Flips II van Spanje het 25ste en laatste kapittel dezer Orde gehouden werd. Op het hoogaltaar staat een fraai standbeeld van St. Bavo in hertogelijk gewaad ; vervaardigd door Verbruggen. De vier groote candelabres van rood koper , met het Engelsche wapen voorzien , zijn afkomstig van de St.- Paulskerk te Londen en onder de regering van Cromwell verkocht. Aan elk der vier zijden van het koor , rondom het hoogaltaar, vindt men een marmeren praalgraf , opgerigt ter eere der bisschoppen van Gent en met beeldhouwwerken versierd het fraaiste is dat van den bisschop Triest , door J. Duquesnoy († 1654) gebeiteld. De preêkstoel is gedeeltelijk van eikenhout , gedeeltelijk van marmer vervaardigd en door Delvaux gebeeldhouwd. De vier-en-twintig kapellen en het koor bevatten een groot aantal schilderstukken , die wij hier zullen aanstippen , beginnende bij de eerste kapel aan de regterhand , wanneer men door de Westelijke deur binnenkomt. Het meerendeel der schilderstukken zijn door gordijnen bedekt ; fooi aan den koster 1 fr. , voor één persoon , voor ieder persoon meer 50 cent . bovendien.

- Zuidelijk schip. le kapel : de Craeyer , * de onthoofding van Johannes ; 2e kapel : Paelinck , Ste. Coletta van de Gentsche overheid vergunning erlangende om een klooster te stichten ; 3e kapel : de Cauwer , de doop van Christus ; 4e kapel : Honthorst , Judas , bijgenaamd Machabeus. Koor. le kapel : Pourbus , * Christus onder de schriftgeleerden (waarop zich links de portretten bevinden van Karel V , Filips II, Alva en van den schilder zelven) ; 2e kapel : de Craeyer , 180 23e Reis. GENT. St.-Bavo-kerk.

het martelaarschap van de H. Barbara ; daartegenover staat een fraai praalgraf van de gebroeders Goethals , in marmer gebeeld. houwd door Parmentier in 1846 ; 3e kapel : v. d. Meiren (leerling van van Eyck) , *Jezus tusschen de twee moordenaars , vleugelstuk, tegenover het altaar ; 4e kapel : v . d. Heunel , de overspelige vrouw ; 5e kapel niets bijzonders ; 6e kapel : Jan en Huibert v. Eyck , **de aanbidding van het Lam , in 1420—1432 voor den hertog Filips den Goede geschilderd. Dit bewonderenswaardig kunstwerk bestond oorspronkelijk uit twaalf paneelen, die allen door de Franschen naar Parijs werden overgebragt. Na de tweede inneming van Parijs werden zes der vleugelstukken , even merkwaardig als de hoofdschilderstukken , aan den heer van Nieuwenhuys te Brussel verkocht voor 6000 fr.; deze heer verkocht ze in 1818 weder met eenige andere schilderijen voor 100,000 fr . aan een' Engelschen liefhebber , de heer Solly. Later werden zij voor het museum te Berlijn aangekocht voor 410,000 fr . Een zevende vleugel is verloren geraakt ; twee anderen , Adam en Eva , zijn nog te Gent , worden bij de archieven der kerk bewaard. Alzoo ziet men in de kerk zelve niet meer dan vier dezer paneelen , de drie bovenste zijn : God de Vader , de H. Maagd en Johannes de Dooper , daaronder is het middenstuk : de aanbidding van het Lam , dat aan de geheele compositie zijn' naam gegeven heeft. De drie bovenste figuren zijn op gouden grond geschilderd ; 7e kapel : Honthorst (bijgenaamd : lange Jan) , de kruisafneming ; aan den zijmuur de Craeyer , Christus aan het kruis ; 8e kapel : links het praalgraf van den bisschop P. E. v. d. Noot († 1730) , door Helderenberg ; regts dat van bisschop A. van der Noot († 1770) , door Verschaffelt ; 9e kapel : Rubens , *St. Bavo , het krijgsmansleven vaarwel zeggende om in een klooster te gaan (met de portretten van den schilder en van zijne beide vrouwen) ; daartegenover Liemackere (Nic. Roose) , de Heilige Maagd en de Bijbelsche vrouwen ; 10e kapel : Otto van Veen , * de opwekking van Lazarus ; ter zijde bevindt zich het praalgraaf van den maar St.-Bavo-kerk. GENT. 23e Reis. 181 bisschop Damant († 1609) ; 11e kapel : Zegers , het martelaarschap van St. -Livinus , patroon van Gent ; 12e kapel : eene kopij van het martelaarschap van de H. Catharina , door Rubens , waarvan het origineel zich in de kerk Ste. Catharina te Rijssel bevindt ; daartegenover is het praalgraf van bisschop van Eersel († 1778) ; 13e kapel : niets bijzonders ; 14e kapel : Michiel Corcie , de zeven werken van barmhartigheid. Noordelijk schip. 4e kapel : de Craeyer , Maria-Hemelvaart ; men vindt hier ook een' marmeren steen met de namen der priesters , die in 1813 weigerden zich te onderwerpen aan het gezag van den bisschop Lebrun , door Napoleon benoemd , en die daarom de vlugt moesten nemen ; aan hun hoofd vindt men den naam van den bisschop de Broglie , dezelfde , die later aan het Nederlandsche gouvernement zoovele moeijelijkheden in den weg legde ; 3e kapel : de Craeyer , *de H. Macarius , voor de pestzieken biddende ; 2e kapel : van Huffel (directeur der akademie van Gent) , St.- Lambertus brandende kolen in een koorkleed aanbrengende om wierook te branden , zonder dat dit het kleed doet ontvlammen ; le kapel : Rombouts , de kruisafneming ; Janssens , Pieta. Men vindt voorts nog in deze kerk het doopbekken , dat bij den doop van keizer Karel V in 1500 gediend heeft. Onder het koor der kerk bevindt zich eene crypta of onderaardsche begraafplaats en kerk , zooals die tot in de 13de eeuw in de groote kerken in gebruik waren , ter herinnering aan de eerste Christenen , die in de catacomben bij de graven der martelaren vergaderden. Men zegt dat zij in 941 is ingewijd. Oudtijds las men er op zekere dagen van het jaar des nachts of zeer vroeg in den ochtend de mis. Het is in deze begraafplaats , dat Huibert van Eyck en zijne zuster Margaretha ter aarde besteld zijn . De toren der kerk (446 treden) biedt een nog uitgestrekter vergezigt aan dan het belfroot (blz. 177) , fooi 2 fr. voor 1-4 personen. 182 23e Reis. GENT. Kerk St. Nicolaas. Aan de Oostzijde der kerk staat het bisschoppelijk paleis , in 1845 voltooid en gebouwd in een' stijl , dien men voor Gothisch wil doen doorgaan. De kerk *St. Nicolaas , de oudste Gothische kerk van Gent , heeft veel van haar oorspronkelijk aanzien verloren door uitwendige veranderingen en bijvoegingen , maar zij heeft niet te min door haar antiek voorkomen een schilderachtig karakter behouden. Zij staat op de drukst bezochte plaats der stad : de Graanmarkt. Gebouwd in 1040 , werd deze kerk 80 jaren later door een' brand vernield , maar korten tijd daarna herbouwd ; de toren dagteekent van het jaar 1406 en is omringd door 10 kleine torentjes , hetgeen tot de volgende woordspeling aanleiding heeft gegeven : „ l'église a onze tours et dix sans (cents) cloches." De beeldstormers en de godsdiensttwisten hebben een groot aantal der oude kunstschatten van dezen tempel doen verloren gaan ; men vindt er echter nog eenige zeer bezienswaardige schilderstukken . Bij het hoofdportaal : regts , zeer hoog geplaatst : de Cauwer , de kruisafneming ; 2e Zuidelijke kapel : Maes , de H. Maagd en het kind Jezus , aan wien Johannes druiven komt aanbieden ; 4e kapel : Quellyn , Christus aan het kruis. Koor : 2e kapel : Roose , de barmhartige Samaritaan ; 4e kapel : Janssens , de H. Hieronymus. Het hoogaltaar- stuk van Roose, de wijding van St. Nicolaas is het beste voortbrengsel van dezen meester. In de 3e kapel van het Noordelijk schip : Steyaert, de H. Antonius, predikende gedurende een onweder. Op een' pilaar tegenover deze schilderij ziet men, onder een klein schilderstuk , het graf van Olivier Minjou en van diens vrouw , met eene inscriptie , vermeldende dat deze echtgenooten te zamen 31 kinderen hadden. Toen Karel V in 1526 zijn' intogt in Gent deed , bespeurde hij in den stoet Minjou aan het hoofd zijner 21 zonen , allen in uniform , hetgeen dezen van wege den keizer een pensioen deed te beurt vallen . Korten tijd daarna rukte de pest al de kinderen en de beide ouders in het graf. . Achter de Westzijde van de Graanmarkt , op de quai aux Her- Kerk St.-Michel. GENT. .23e Reis. 183 les , staan eenige ouderwetsche gebouwen , waaronder men vooral opmerkt het fraaije schippershuis , gebouwd in 1531 ; inzonderheid verdient de bevallige voorgevel de aandacht der reizigers . De kerk * Saint-Michel , aan het einde der rue de la Vallée is, na die van St.- Bavo , de voornaamste der Gentsche kerken ; zij werd in grootschen stijl gebouwd tusschen de jaren 1440 en 1480 , ter vervanging eener kapel , die reeds in het jaar 1105 bestond. De vierkante toren is onvoltooid gebleven. Onder de republiek werd deze kerk tot een' tempel der Rede ingerigt en van al hare kunstvoorwerpen beroofd. Deze werden later vervangen door moderne kunst- voortbrengselen , hetgeen aan de kerk eene geheel bijzondere belangrijkheid voor den vreemdeling bijzet. Zie hier de voornaamsten der schilderstukken : Francois , Maria- Hemelvaart ; Lens , Maria- Boodschap ; de Cauwer , *eene ziel uit het vagevuur gered ; Ribera , Franciscus de Paula ; de Craeyer , de hemelvaart van de H. Catharina ( een der beste schilderstukken van dien meester) ; Ph. de Champaigne , paus Gregorius , aan de koorkinderen zangonderwijs gevende ; J. Maes , de Heilige Familie ; Zegers , de geesseling van Jezus ; van Dyck , de kruiziging ( deze beroemde compositie , in 6 weken voor f 800 vervaardigd , is het eenige schilderstuk van van Dyck , dat de stad Gent bezit) ; Paelinck , het kruis door keizerin Helena gevonden ; de Cauwer , Jezus de blinden genezende. De preekstoel , door J. Franck in 1846 vervaardigd , is een meesterstuk van goeden smaak en uitvoering ; ver der vindt men nog in deze kerk eenige bezienswaardige praal. graven met beeldhouwwerken van Duquesnoy , en het model van den toren volgens het oorspronkelijke ontwerp . De kerk St. Pierre , gebouwd op de eenigste hoogte in deze streken , den Mont- Blandin , van waar men een schilderach tig gezigt heeft over den zoologischen tuin en het stationsplein , verdient minder vermelding om haren bouw dan om de schilderstukken , welke zij bevat. Het oude gebouw werd in 1578 door de beeldstormers vernield ; de tegenwoordige kerk , 184 23e Reis. GENT. Citadel. begonnen in 1629 , werd eerst in 1720 voltooid. Na 1797 diende zij tot een museum van schilderijen en werd in 1809 aan de eeredienst teruggegeven. De schilderstukken , welke men er vindt , zijn regts , 1. Janssens , de vischvangst van Petrus ; 2. Roose , de geboorte van Christus ; 3. E. Quellyn , de triumf der kerk ; 4. Roose , Franciscus- Xaverius , de apostel der Indi . anen. Bij het koor : van den Avond , de H. Familie met dansende engelen. Achter het hoog-altaar : Zegers , Jezus geneest een blinde. In de kapel ziet men vijf kleine stukken ter verheerlijking van het beeld der H. Maagd , dat op het altaar is geplaatst en uit den tijd der Spaansche overheersching dagteekent. Boven de sacristij : Zegers , * de opwekking van Lazarus. Aan de linkerzijde van het koor een altaarstuk van de Craeyer , * de stalmeester van Totilas , koning der Gothen , berkend door den H. Benedictus. Verder de kopij eener kruiziging van Rubens , waarvan het origineel zich op het museum te Antwerpen bevindt (blz. 45) ; v. d. Heuvel , de uitdeeling van den rozenkrans ; Janssens de bevrijding van Petrus. Noordelijk schip : Th. van Thulden , de triumf der Katholieke kerk ; E. Quellyn , Franciscus- Xaverius , het Evangelie predikende ; Ryschot, * de genezing van den blinde, met fraai landschap. Geen dezer schilderijen is met eene gordijn bedekt , zoodat het geleide van den koster overbodig is. Het plein , dat zich vóór de kerk uitstrekt , is ontstaan ten gevolge der sloping van een gedeelte der oude abdij ; een ander gedeelte der abdij is tot eene kazerne verbouwd. Digt daarbij , Zuidwaarts en mede op den Mont- Blandin (zie blz. 183) , ligt de nieuwe citadel , die de Maas en de Lys bestrijkt. De aanleg van dit fort werd in 1822 begonnen en in 1830 voltooid ; in October van laatstgenoemd jaar capitu. leerde hare Hollandsche bezetting met de Belgische opstande . lingen. De citadel heeft ruimte voor 10,000 man. De straat , die van de citadel naar de benedenstad voert , is de rue basse des Champs (Lage Veldstraet) ; in het huis No. 53 , eigendom van de familie van den graaf d' Hane de Steenhuyse , Vleeschhuis. 23e Reis. 185 GENT. bragt Lodewijk XVIII in 1815 het grootste gedeelte der honderd dagen door. Deze straat doorgaande , ontmoet men op zijnen weg , aan de linkerhand , van twee kanten door de Lys bespoeld , het paleis van justitie , een zeer ruim gebouw van een prachtig aanzien , versierd met eene overdekte gaanderij , met Corinthische zuilen . Tegenover dit paleis bevindt zich de schouwburg ( zie blz. 172) , welk gebouw niet zeer in het oog valt , omdat het als ' t ware verborgen staat in eene enge straat. Beide gebouwen zijn van nog jeugdige dagteekening ( 1844 en 1848) en ontworpen door den architekt Roelandt. - - Op de marché aux Herbes (Vlaamsch : Groerselmarkt) , aan den linkerkant , staat het groot vleeschhuis , gebouwd omstreeks het einde der 14e eeuw. Boven den kap van het huis ziet men een' leeuw , den stok van een' vaandel vasthoudende ; hij is daarop geplaatst door de corporatie der vleeschhouwers , ofzoo als de Gentenaars zeggen - ,, der prinsenkinderen ," afstam melingen van keizer Karel V. Zooals men weet , had deze keizer eene naauwe betrekking aangeknoopt met eene bevallige slagersdochter , die van haren magtigen verleider wist te verkrijgen , dat de afstammelingen van haren zoon, bij uitsluiting van anderen het privilegie zouden hebben om het bedrijf van vleeschhouwer in Gent uit te oefenen. De natuurlijke zoon des keizers had op zijne beurt vier zonen , en van deze stammen de vier familiën af , waaruit tot in 1794 het gilde der vleeschhouwers te Gent bestond. De place de St. Pharaïlde overstekende , komt men door eene poort op de vischmarkt. Deze poort is in den rococo- stijl gebouwd naar de teekeningen van den beeldhouwer A. Quellyn , in 1689 ; boven op staat een kolossaal beeld van Neptunus , vervaardigd door Helderenberg. In een' hoek van hetzelfde plein , en tusschen huizen van moderne bouworde besloten , staat een oud hecht gebouw , voorzien van schietgaten , het is het kasteel ' s Gravensteen , ook wel de Oude-burg genoemd , een overblijfsel van het oude kasteel der graven van Vlaanderen , - 186 23e Reis. GENT. Museum. waarin ( 1424) Filips de Goede gedurende drie maanden de schoone Jacoba van Beijeren , gravin van Holland , gevangen hield. Het kasteel werd gebouwd in 868 ; de hoofddeur , die met de beide torens nog is overgebleven , dagteekent echter van het jaar 1180. Deze deur dient tegenwoordig tot ingang eener katoenfabriek. Men heeft , niet lang geleden , onder het kasteel een' onderaardschen gang ontdekt , van één uur lengte en buiten de stad uitloopende , die waarschijnlijk heeft gediend om in tijden van opstand soldaten binnen de stad te laten. De akademie van schoone kunsten , in de rue Ste Marguerite , werd in 1804 gevestigd in het oude Augustijner- klooster , en is later aanmerkelijk vergroot . (De kerk der Augustijnen , die daar naast staat , biedt noch uit- , noch inwendig iets opmerkelijks aan). De akademie wordt door omstreeks 700 leerlingen bezocht. Op de tweede verdieping van het gebouw is eene zeer groote zaal , waar men een museum gevormd heeft van Onstreeks 400 schilderstukken , grootendeels afkomstig van de in 1795 opgeheven abdijen en kloosters te Gent. Dit museum is elk uur van den dag voor 50 centimes te bezigtigen. Men vindt er juist geene meesterstukken van den eersten rang , maar de galerij verdient toch wel een bezoek. Ter regter . en ter linkerzijde van den ingang hangen twee groote schilderstukken , namelijk : 10 , de Craeyer , Frans I , te Pavia geslagen , overhandigt zijn' degen aan den ridder de Lannoy ; 11 , Karel V landt in Afrika , tijdens zijne expeditie naar Tunis.- Iets verder , aan de linkerhand : 12 , van Volsum , de intogt van keizer Karel VI als graaf van Vlaanderen ; 3 , Adriaan van Utrecht , *een vischkooper ; 9 , Jordaens , portret van Ambrosius ; 5 , Rubens , de H. Franciscus gebrandmerkt ; 16 , de Craeyer , * de krooning der H. Rosalia ; 4 , de Craeyer , Tobias en de aartsengel Raphaël ; 8 , van Helmont , Christus aan het kruis. Aan den muur op den achtergrond : 24 , Jordaens , Christus en de overspelige vrouw ; 74 , Rombouts , Themis , de --- Begijnenhof. GENT. 23e Reis. 187 - - • geregtigheid uitoefenende ; 25 , Jordaens , de verzoening. Aan den muur regts : 21 , M. Corcie , het laatste oordeel ; 17 , Duchastel de optogten die plaats hadden bij den intogt van Karel II als graaf van Vlaanderen ; 6 , de Craeyer , Salomo's vonnis ; 18 , Verhagen , de voorstelling in den tempel ; 73 , Hanselaer , kopij van Rubens' schilderij te Aalst (blz. 76) . — In de middenzaal : 31 , Pourbus, de propheet Jesaja kondigt Ezechiël zijne genezing aan. De laatste zaal bevat slechts moderne schilderstukken , en wel bepaaldelijk uit de eerste vijf en twintig jaren dezer de middelmatige voortbrengselen ontbreken hier niet. Die welke der vermelding waardig mogen geacht worden zijn 133 , Paelinck , Saul ; 99 , Piqué , Hebe ; 150 , de Vigner , *een woud ; 89, Hanselaer , Abel's offer ; de Keyser , de kindermoord ; 145 , Funck , een Tyroolsch landschap ; 153 , Wittcamp , *de gevangenbewaarder ; 149 , Venneman , spelende kinderen ; 109 , Gallait , Jezus en de Pharizeën ; 146 , Verweer , Katwijk aan zee ; 144 , Verboeckhoven , *een landschap met vee ; 118 , E. van Maldeghem , Karel V in het klooster van Yuste ; 139 , de Noter , een gezigt op Gent in den winter. eeuw ;

Het groote Begijnenhof , bij de poort van Brugge , is een der weinige kloosters , die door Jozef II en zelfs door de Fransche revolutie gespaard zijn . De godsdienstige orde der begijnen werd, volgens sommigen , gesticht door Begge, zuster van Pepyn van Landen ; anderen evenwel willen den naam afgeleid hebben van het oude woord beggen (Engelsch : to beg), dat bidden beteekent. De begijnen , zonder door eene gelofte verbonden te zijn , houden zich met kanten klossen en vooral met liefdadige werken bezig , voornamelijk bestaande in de zorg voor zieken en armen. De voogdes wordt groot jufvrouw genoemd. Het groote Begijnenhof te Gent is het grootste van geheel België ; het vormt eene kleine stad op zich zelve , met straten , pleinen , poorten , en is omringd door muren en grachten , over welke laatste zes bruggen geslagen zijn ; bet bevat 103 woonhuisjes , 18 algemeene zalen of conventen en 188 23e Reis. GENT. Tuchthuis. eene kerk . Bij de ingangen der conventen , vindt men vele zedespreuken , in prosa en in rijm , achter glas opgehangen , waaronder een van den volgenden inhoudt : ,,Die wilt komen in myne zaelen , Mag niemands gebrek verhalen. Zyt vrolyk , en spreekt van God ! Achterklap is hier verbod. Waren wy met liefde ontsteken , Wy en zagen geen gebreken , Noch geen andermans misdaed , Maar alicen ons eygen kwaed. Laat ons leven zonder klagen , Willen wy aan God behaegen ! Zijt ootmoedig in den grond , En gestigtig in den mond ! • Hoort gy somtyds droeve maeren Peyst op God , die u kan spaeren. Die den wille Gods verkiest , Wint altyd , en nooit verliest." De stichting van dit Begijnenhof dagteekent uit het jaar 1234 en is te danken aan de gravin van Vlaanderen , Johanna ― van Konstantinopel. Het kleine Begijnenhof staat niet verre van het spoorwegstation en bevat 7 conventen , 90 kleinere gebouwen en eene kerk . Zij worden te zamen bewoond door 1100 begijnen , terwijl geheel België nog 20 diergelijke hoven met bijna 1600 bewoonsters telt. Thans bevat Gent weder 27 mannen- en 155 vrouwenkloosters. Het tuchthuis van Gent, buiten de poort van Brugge , geniet eene Europesche vermaardheid. Het gebouw vormt een ont. zaggelijk grooten achthoek ; deze gevangenis kan 2600 veroordeelden huisvesten. De gevangenen , alleen mannen ( 1200 in getal) , worden hoofdzakelijk bezig gehouden met de vervaardi ging van linnen voor het leger , en oppervlakkig geeft dit tuchthuis , even als dat van Leeuwarden en anderen , den Vrijdagsmarkt. GENT. 23e Reis. 189 indruk eener groote fabriek. De vrouwelijke gevangenen bevinden zich sedert eenige jaren te Namen. De inrigting van deze strafgevangenis gaat allen lof te boven ; de beroemde Engelsche philantroop Howard heeft haar aan alle gouvernementen als een model aanbevolen. Alleen aan geneesheeren , regterlijke beambten en hoogleeraren wordt den toegang verleend ; alle andere personen moeten , om ter bezigtiging toegelaten te worden , daartoe vergunning vragen aan den minister van justitie. - -- een' zeer Bijna regt tegenover het tuchthuis , aan den regteroever van het kanaal , dat de Lys met het groote kanaal van Brugge verbindt , staat het casino (blz. 172) , een grootsch gebouw , opgerigt in 1835 en 1836. Hier worden de halfjaarlijksche tentoonstellingen gehouden van de koninklijke maatschappij van kruidkunde. Men weet , dat de stad Gent ,, de koningiu der bloemen ," zooals men haar wel eens noemt belangrijken bloemenhandel drijft. Geheele scheepsladingen camelia's , azalea's , oranjeboomen en andere planten van uit de warme of gematigde luchtstreek worden van daar naar Holland , Duitschland , Frankrijk , Italië en naar het binnenste van Rusland verzonden. De stad telt ongeveer 60 bloemisten (zie blz. 172) en 400 trekkasten. De zaal van het casino dient ook tot concerten en andere feesten. _____________ Keeren naar de wij in de stad terug en begeven wij ons Vrijdagsmarkt , een groot vierkant plein , omringd door oude huizen , waarvan velen in betrekking staan tot de geschiedenis der stad. Het is op dit plein , dat de zoo geduchte gilden van Gent , in de worstelingen met hunne vorsten , wanneer hunne privilegiën werden geschonden , hunne standaards kwamen planten ; het is ook hier , dat met eene pracht en eene weelde , waarvan men zich heden ten dage naauwelijks een denkbeeld zou kunnen maken , de inhuldigingen der gra ven van Vlaanderen gevierd werden , nadat dezen waarschijn lijk vooraf gezworen hadden , de wetten , vrijheden , privilegiën België. 16 190 23e Reis. GENT Vrijdagsmarkt. . - — en regten van stad en graafschap te zullen eerbiedigen en te doen eerbiedigen . Het was op deze markt dat de groote gebeurtenissen , waaraan de geschiedenis der stad zoo rijk is , plaats vonden , dat zieh „ die harde koppen van Vlaanderen" , zooals Karel V zijne landgenooten noemde , vereenigden om voor hunne regten te waken. Filips van Artevelde ontving hier in 1381 den eed zijner medeburgers , toen hij geroepen werd ben aan te voeren tegen hunnen souverein den graaf Lodewijk van Maele. Toen 40 jaar vroeger zijn vader , Jacob van Artevelde ,,de brouwer van Gent" (1) en de grootste demagoog van zijnen tijd , die als ruwaart Vlaanderen verscheidene jaren regeerde, en de gewigtigste militaire en handelstractaten sloot met Eduard III van Engeland , de burgelijke zaken der stad bestuurde , was het ook op dit plein , dat Gerard Denys , die later de moordenaar werd van Artevelde , aan het hoofd der wevers , zijne partijgenooten , de tegenoverge stelde partij der vollers met zulk eene woede aanviel , dat zelfs de tegenwoordigheid der hostie niet in staat was de strijdenden te scheiden , en dat 500 burgers meêdoogenloos werden vermoord (1345). Deze ongeluksdag werd in de jaarboeken der stad opgeteekend onder den naam van den kwaeden Maendag. Onder het bestuur van den hertog van Alba was het op dit zelfde plein , dat de wreede vonnissen van den bloedraad ten uitvoer werden gelegd ; vele duizenden nijvere inwoners der stad verlieten het land , ten gevolge der destijds door de Spanjaarden gepleegde gruwelen. — Eene kolom met het standbeeld van Karel V, in 1660 opgerigt in het midden van het plein , werd gedurende de revolutionnaire woelingen van 1793 omvergehaald. Op deze zelfde markt staat het bronzen standbeeld Jakob van Artevelde , vervaardigd door Devigne Quyo , - van (1) Jakob van Artevelde , omstreeks 1290 geboren , had zich ofschoon van adel zijnde , volgens het gebruik dier tijden , in het gild der brouwers laten opnemen , en werd door de 51 andere gilden tot opperste deken uitgeroepen. Kerk St. Jacques. GENT. 23e Reis. 191 en den 14 September 1863 , onthuld. Het fraaije beeld is 4 el 70 duim hoog, en rust op een voetstuk van 6 el 50 duim ; op dit voetstuk zijn de wapens afgebeeld der 52 gilden en ambachten , die in de 14de eeuw te Gent bestonden . Op den hoek eener straat , aan de Westzijde der Vrijdagsmarkt, ligt op een steenen voetstuk een ontzettend groot kanon van gesmeed ijzer , misschien het grootste dat er bestaat ; het is 18 voet lang en ruim 10 voet in omtrek ; boven het laadgat ziet men het kruis van Bourgondië en de wapens van Filips den Goede , waaruit men moet opmaken , dat het tusschen de jaren 1419 en 1467 vervaardigd is. Men onderstelt , dat het in 1452 gediend heeft bij het beleg van Oudenaarden. Dit stuk geschut , het wonder van Gent" genoemd , wordt door het volk ook wel ,, de dolle Griet" gebeeten en weegt 33,600 pond. In de arsenalen van Bazel en van Solothurn vindt men , als afkomstig van den buit , op den hertog van Bourgondië behaald , bommen , die in kaliber met dit kanon overeenkomen. Achter de Oostzijde der Vrijdagsmarkt staat de kerk St. - "" Jacques , die naar men beweert --comm in 1100 gebouwd is. Het tegenwoordige gebouw dagteekent echter uit het laatst der 15de en het begin der 16de eeuw ; de torens daarentegen schijnen een' hoogeren ouderdom te hebben. De bouw van deze kerk onderscheidt zich in niets. Men vindt er een uitnuntend schilderstuk van Jan Maes , voorstellende het afscheid van den jongen Tobias , zeker het beste werk van dezen Gentschen kunstenaar ; voorts twee schilderijen van van Huffel en een standbeeld van den apostel Jacobus , gebeeldhouwd door van Goucke. In dezen tempel is een monument opgerigt voor den heelmeester Palfijn van Kortrijk , aan wien de wetenschap de uitvinding van de verlostang verschuldigd is. Niet ver van daar ligt de botanische tuin , de rijkste van het land en zelfs niet onderdoende voor den plantentuin te Parijs , wat ten minste het botanische gedeelte van laatstge. noemde inrigting aangaat. Hij werd in 1797 opgerigt in den 192 23e Reis. GENT. Zoologischen tuin. ouden tuin der abdij van de Benedictijnen van Baudeloo , het Baudeloohof genoemd. In de voormalige kerk dezer abdij bevindt zich de bibliotheek der stad , met 80,000 boekdeelen en 686 handschriften , waaronder vele zeer kostbare werken. Het schoonste en regelmatigste plein der stad is het Kouter " (cene Vlaamsche uitdrukking die „ vlakte " beteekent) ook wel de place d'Armes genoemd. Het is beplant met lindeboomen en hier en daar van steenen banken voorzien , die het tot eene der meest bezochte wandelplaatsen maakt. In den zomer laat de muziek van het garnizoen er zich gewoonlijk des Zondags en Donderdags avonds hooren. Des Zondags ochtends wordt er bloemenmarkt gehouden , hetgeen een fraai gezigt oplevert . Eene bloemenmarkt te Gent moet buitendien iets bijzonders aan . trekkelijks voor den beminnaar van tuinbouw hebben. In cen eenvoudig huis (thans café des Arcades) aan de Costzij. de van het Kouter , op den hoek van de Vogelmarkt , bebben de gebroeders Jan en Huibert van Eyck gewoond ; het was dáár , dat zij hun meesterstuk (blz. 180) vervaardigden en Huibert in 1426 overleed . De voorgevel van dit huis is sedert 1828 versierd met de portret- medaillons van de beide kunstenaars. Digt daarbij , links , op den Kalanderberg Nº. 16 , is het huis waar Jacob van Artevelde (blz. 190) woonde ; de voorgevel prijkt met de buste van dezen beroemden ruwaard van Vlaanderen. Op het voorbeeld van Antwerpen en Brussel heeft ook Gent een' zoologischen tuin opgerigt. Hij is gelegen in de nabijheid van het station van den staats-spoorweg , aan den voet der hoogten van den Mont Blandin. De inrigting is zeer schoon en de verzameling van dieren neemt voordurend in belangrijkheid toe (entrée 1 fr. ). De stad Gent is met de zee verbonden door een groot , nog niet lang geleden voltooid kanaal. Dit kanaal , dat bij Terneuzen in de Schelde uitloopt , verschaft aan de stad al de Tronchiennes. AELTRE. 21e Reis. 193 - voordeelen van eene zeehaven ; in de dokken kunnen schepen van 18 voet diepgang binnenloopen. Te Sas van Gent (blz. 58), ongeveer 4 uur Noordwaarts van Gent op Nederlandsch grondgebied gelegen , zijn sluizen , die den geheelen omtrek onder water kunnen zetten. Een ander kanaal , het kanaal van Brugge , verbindt de Lys met het kanaal van Brugge naar Oostende. - 24. Van Gent naar Brugge. Twee spoorwegen verbinden Gent en Brugge. De overtogt langs den staats- spoorweg duurt 1 uur 25 min.; met den sneltrein 15 min. korter. Zes treinen dagel. Prijzen : le kl. 3 fr . 50 c .; 2e kl. 2 fr. 50 c. en 3e kl. 1 fr. 80 c.; sneltrein alleen le en 2e kl. , 4 fr. 50 c. en 3 fr. 50 c. Deze weg is een gedeelte der groote weg tusschen Brussel en Oostende. De overtogt langs den particulieren- spoorweg duurt ook 1 uur 25 min.; met den sneltrein 1 uur 15 min. Zes treinen daags ; van Gent tot Eecloo zeven. Prijzen : le kl. 3 fr. 50 c.; 2e kl. 2 fr. 70 c. en 3e kl. 1 fr. 80 c. Deze weg is eene voortzetting van den particulieren-spoorweg van Antwerpen door het land van Waes (zie de 4de Reis) , en loopt van Brugge door naar Blankenberghe. Langs den staats - spoorweg. De eerste plaats op dezen weg is Tronchiennes , een groot dorp met eene fraaije meekrap- fabriek ; in het nabijgelegen veenland heeft men van tijd tot tijd Romeinsche oudheden en medailles uit den grond opgedolven. Tien min. verder bereikt men het eerste station Landeghe m, dat echter niets bijzonders heeft, evenmin als de volgende haltplaats Hansbeke. Het derde station is Aeltre , eene gemeente met ruim 6000 inwoners , die een' vrij belangrijken handel drijven in linnen en sparrenhout. Even voorbij dit dorp verlaat de trein de provincie OostVlaanderen en komen wij in West- Vlaanderen. Het eerste station in deze provincie is Bloemendaele , een gehucht , afhankelijk van de gemeente Beernem. Het landschap verliest thans dat vrolijke aanzien , hetwelk wij hebben opgemerkt in de vlakten , door welke de trein tot dusverre liep. Spoedig 194 24e Reis. EECLOO. Maldeghem. zien wij voor ons uit , de torens van Brugge zich aan den gezigtseinder verheffen , terwijl zich links het dorp Oostkamp , de laatste halte op dezen weg, vertoont. Nog ruim 10 min . en de trein bereikt Brugge , zie hieronder . ― Langs den particulieren- spoorweg, die Noordwaarts van den staats-spoorweg , digter langs de Nederlandsche grenzen is aangelegd. Het eerste station , vijf minuten na het ver. trek uit Gent is Wondelgem , dan volgt Evergem , van waar een spoorweg is geprojecteerd naar Terneuzen in ZeeuwschVlaanderen (zie blz. 58 ) . Op Evergem volgen de stations Sleydinge , Waerschoot en dan Eecloo (Herbergen : de stad Vlissingen , in de Vier- emmers en in de Korenbloem. Telegraaf, met beperkte dagdienst. Diligences naar Capryke , dagel. tweemalen van af de Vier-emmers en de Korenbloem , in 30 min. voor 50 c.; naar Lembeke , dagel. van af de Vieremmers , in 30 min. voor 50 c.; naar Oostburg , Woensd. van af de Korenbloem , in 3 uur voor 1 fr. 50 c.; naar Water. vliet , tweemaal dagel. van af de Vier- emmers en de Korenbloem in 1 u. 45 min. en in 1 uur voor 1 fr.; naar Yzendyke , af de Korenbloem , dagel. in 3 uur voor 1 fr. 50 c.) , dit stadje met 8000 inw. drijft eenen aanzienlijken handel en ligt ongeveer half weg tusschen Gent en Brugge. van Van Eecloo , sporen wij verder door eene eentoonige landstreek in 45 min. naar Brugge , langs de stations : Balgerhoeke , Adegem, Maldeghem (Logem. hotel de Flandre. - Telegraaf, met beperkte dagdienst) , een aanzienlijk dorp , één uur van de Nederlandsche grenzen, en 1 uur 30 min. van het Zeeuwsche stadje Aardenburg gelegen (zie Plantenga's Nederland, de 53e Reis). Nu volgen nog de stations Sysseele , Steenbrugge en vijf minuten sporens van hier Brugge (Fransch Bruges) , met ruim 50,200 inwoners. Af stand van Gent 9 uur. Logementen. BRUGGE. 24e Reis. 195 Logementen. Hôtel Rosimont , een logement van den le rang , digt bij het spoorwegstation en de kerk St.-Sauveur ; * hôtel de Flandre , rue Nord du Sablon , kam. en boug. 2 fr. 50 c. , dej . 1 fr . , table d'hôte ten 1 u. en ten 4 u. 30 min. 3 fr. , halv. fl . wijn 1 fr. 50 c. , Vrijdags is het diner gerenommeerd om de visch en zelfs uit Oostende komen alsdan vele vreemdelingen hier eten ; hôtel du Commerce , rue St. Jacques. - Goedkooper zijn : *le Panier d'or , tegenover de Hallen , aan de Westzijde van de Groote- markt , zeer aanbevelenswaardig voor hen die geen hôtel van den eersten rang prefereren ; le Fleur de blé of de Korenbloem. - Restauratiën en Koffijhuizen. Aigle- noir en Vache - Hollandaise , goede en druk bezochte estaminets. -Café de Foy en café des Etrangers , beide op de Groote- markt. - Protestantsche Eeredienst. In de kapel , rue d'Ostende bij het militaire hospitaal. Dienst : Zondags ' s morg. 11 en ' s nam. 3 uur. Telegraaf. De depêches kunnen ook aan het postkantoor worden afgegeven. Rijtuigen. Vigilantes , 1 fr. per rid , 1 fr. 50 c. het eerste uur fr . elk volgend uur. Omnibussen van en naar het spoor. > 1 Spoorwegen. Het station is op de Oude- Vrijdagsmarkt , bij het Kapucijner klooster in het Zuid-Westen der stad. IJzeren wegen voeren naar Gent , Blankenberghe , Oostende , Veurne , Kortrijk en verder. Diligences en postwagens (voitures de correspondance) . Naar Ardoye , Woensd. en Zaturd. van af de Gouden-hoorn , in 3 uur voor 2 fr.: naar Sluis , tweemaal dagel. van af het postkantoor , in 2 u . 45 min. voor 2 fr. 50 c.; naar Westkapelle , tweemaal dagel. van af het postkantoor, in 2 uur voor 1 fr. 80 c. Verder rijden Dingsdags en Zaturdags , wagens naar vele omliggende plaatsen van af de Gouden-beer , de Gouden- sleutel en de Halve-maan. Stoomboot. Naar Sluis , dagel. in 1 u. 30 min. voor 66 c.; legplaats bij de poort van Damme , zie Plantenga's officiëele Reisgids , het laatste nummer. Schuit. Naar Nieuwpoort , Zond. en Donderd. in 6 uur voor 1 fr.; legplaats aan Schipsdaele. Bij een kort verblijf in de stad bezoeke men alleen het Johannes hospitaal (blz. 199) , de kerken Notre Dame (blz. 198) en St.- Sauveur (biz. 197) , de kapel du Saint Sang (blz. 201) , het paleis van Justitie (blz. 202) en het museum of de akademie voor beeldende kunsten ( blz . 202). N. B. Men klaagt algemeen over de onbeschaamdheid der commissionairs, der bedelaars en der verminkten of wanstaltigen in de stad Brugge. Men wijze hen maar zeer kort af. 196 24e Reis. BRUGGE. Geschiedenis. Volgens eenige geschiedschrijvers stond , ter plaatse waar thans de stad Brugge ligt , in de 4de eeuw een versterkt kasteel , nabij eene brug , waarover alle reizigers , die van Oudenburg naar Rodenburg gingen , hunnen weg moesten nemen. Het is aan deze brug , dat de stad haren naam zou ontleend hebben. Het kasteel was een der bolwerken , welke Boudewijn , bijgenaamd met den ijzeren arm , in de 9de eeuw tegen de Noormannen verdedigde. Langzamerhand vormde zich bij dit kasteel een gehucht en dat gehucht is eene bloeijende stad geworden. In de middeneeuwen was Brugge het hoofdpunt van den wereldhandel en de hoofdmarkt der volkeren ; zeventien koningrijken waren er vertegenwoordigd door kantoren of geprivi ligeerde handelsvereenigingen ; twintig vreemde gezanten hadden binnen de muren der stad hun verblijf , en bewoners van verre landen , toen naauwelijks bij naam bekend , kwamen er jaarlijks handel drijven. Sedert het begin der 13de eeuw werd Brugge de stapelplaats der Hanzesteden en van de linnenhandelaars uit Engeland. Lombardijë en Venetië zonden de producten van Indië en van Italië derwaarts , en kwamen er die van Duitschland en van de Baltische zee halen. Schepen uit Venetië , Genua en Konstantinopel kwamen er gelijktijdig lossen ; de magazijnen waren opgehoopt met Engelsche lijnwaden, Vlaamsche linnens en Perzische zijden stoffen . Toen in 1300 Johanna van Navarre in gezelschap van haren echtgenoot , den koning van Frankrijk , de weelde en de kleederdragt der vrouwen van Brugge zag , riep zij uit ,, Ik dacht hier alléén koningin te wezen , maar ik zie er honderden rondom mij . " Brugge was gedurende langen tijd de residentie der graven van Vlaanderen ; haar toppunt van voorspoed echter bereikte zij in het begin der 15de eeuw , toen de hertogen van Bourgondië er een schitterend hof hielden , waar de magtigste vorsten en edelen van dien tijd zich vereenigden. Het was toen , dat dank zij de gebroeders van Eyck Brugge de bakermat werd der Vlaamsche schilderschool. De burgeroorlogen , waarvan zij in het laatst der 15de - Kerk St.-Sauveur. BRUGGE. 24 Reis. 197 eeuw het tooneel was en die gedurig herhaald werden , gevoegd bij de kwade gevolgen eener overdrevene weelde , bragten de stad in verval , en de handel werd van lieverlede naar Antwerpen verplaatst. De stad is thans in den regel zoo stil en doodsch dat de Vlaamsche dichter Ledeganck met regt kon schrijven als lag in ieder huis een lijk."

De breedte der straten , de versieringen der huizen , en vooral de indrukwekkende openbare gebouwen , toonen de voormalige grootheid en rijkdom dezer plaats aan , die van alle Belgische steden , nog het getrouwst haar middeneeuwsch voorkomen heeft bewaard. Maar de schoone dagen van het verledene zijn niet voor haar teruggekeerd ; de stad is stil en ontvolkt , de straten zijn ledig , de handel is vernietigd , de armoe de groot. Men schatte het getal ingezetenen , 400 jaren gele. den , op 200,0CO ; alleen de verschillende gilden waren destijds 50,000 man sterk. Van de tegenwoordige bevolking komt niet minder dan een derde gedeelte ten laste der armbesturen (zie blz. 195) , terwijl het aantal kloosters in de stad thaus 161 bedraagt , waarvan 15 voor mannen en 146 voor vrouwen. In de straten , het Zuidzand en de Steenstraet , die van het spoorwegstation naar het midden der stad geleiden , bevindt zich , aan de regterhand , de hoodfkerk *St. Sauveur , een Gothisch gebouw uit de 13de eeuw , zonder portaal. Uitwendig ziet deze kerk , met bare eene sterkte gelijkende toren , er geenszins fraai uit , maar inwendig voldoet zij den bezoeker zooveel te meer door hare schoone verzameling van schilderijen, waarvan wij hier slechts aanstippen : van Hoeck , Jezus aan het kruis ; van Oost , Christus over tijd en dood zegepralende ; Zegers , de aanbidding der Wijzen ; Maes, *de doop van Konstantijn , eene kopij naar van Dijck ; Jan van Orley , de geschiedenis van den Za ligmaker (6 stuks) ; van Oost , Petrus en Johannes ; Memling , de voorstelling in den tempel ; Jan van Eyck , Mater dolorosa ; Pourbus, het H. Avondmaal ; Memling , het martelaarschap van Hyppolytus; Claeyssens, de kruisafneming. Boven de koorstoelen 198 24e Reis. BRUGGE. Lieve- Vrouwenkerk. zijn , ten getale van zeven en twintig , de wapens geplaatst van ridders der orde van het Gulden-Vlies , welke orde den 10den Januarij 1469 door Filips den Goede , bij gelegenheid van zijn huwelijk met Isabella van Portugal , te Brugge werd ingesteld. Voorts vindt men onder veel ander ook nog in deze kerk twee groote marmeren * praalgraven der bisschoppen Castillion († 1753) en van Susteren († 1742) , gebeeldhouwd door Pulinx , eene kruiziging , geschilderd met lijm in 1315 , vóór de uitvinding der kunst om met olieverf te schilderen enz. Boven de Noordelijke en Zuidelijke ingangen ziet men fraai verguld beeldhouwwerk uit de 15de eeuw. De kerk * Notre Dame , (Onze Lieve- Vrouw) op korten afstand van de zoo even genoemde, dagteekent voor het grootste gedeelte uit de 11de er 12de eeuw ; zij is uitwendig voornamelijk opmerkelijk door haren toren ; die eene hoogte heeft van 440 voet. De metalen hoofddeuren der kerk zijn ook der opmerkzaam . heid ten vollen waardig. In het Zuidelijk kruis staat op het altaar een klein beeld , van de heilige Maagd met het kind Jezus , welk beeld naar men zegt , op jeugdigen leeftijd door Michel Angelo werd vervaardigd en waarvoor eens 30,000 gulden geboden is . Niet ver van hier zijn in eene afgeslotene kapel (het openen kost voor 1-2 pers. 1 franc , voor meer personen 75 centimes ieder) de fraaije grafmonumenten vau Karel den Stouten († 1477) en van zijne dochter Maria († 1482). Dat van Maria , in 1495 door Jan de Backer vervaardigd , is in kunstwaarde het belangrijkste. De levensgroote liggende beelden rusten op marmeren sarcophagen , die met verschillende grafelijke en hertogelijke wapenschilden versierd zijn. Van de schilderijen (op de grootsten staan de namen der schilders) in deze kerk noemen wij in het Zuidelijk kruis , de Bles , Maria boodschap en de aanbidding der Wijzen ; in de eerste kapel (met het reeds bovengenoemde beeld van de heilige Maagd) : Pourbus , het heilig Avondmaal ; achter het hoogaltaar links : Mostaert , de heilige Maagd ; Pourbus , de My Johannes-hospitaal. BRUGGE. 2e Reis. 199 aanbidding der herders ; aan den Noordelijken muur van het koor : Michel Angelo , Christus ; en in het Noordelijk schip der kerk : E. Quellyn , de verloving van de heilige Catharina . —- De fraaije preêkstoel van eikenhout in de 16de eeuw door Klauwaert vervaardigd rust alleen op zijne twee trappen. Naast deze kerk is de groote poort van het *Johanneshospitaal , waar de zieken door liefdezusters worden verpleegd . In den regel is deze ingang gesloten ; alsdan belle men maar aan en wordt ' s morg. van 9 tot 12 , en ' s middags van 1 tot 6 uur binnengelaten (fooi 50 c. à 1 fr. ) . Het hospitaal , dat in zijne oorspronkelijke middeneeuwsche inrigting geheel is bewaard gebleven , onderscheidt zich door netheid en orde. Een nieuw nevengebouw is voor weinig tijds daargesteld. Vooral om de hier bewaard wordende **schilderijen van Memling mag men de bezigtiging van dit ziekenhuis niet verzuimen. Deze Memling of Hemling werd omstreeks 1430 geboren en kwam na de veldslag bij Nancy ( zie Plantenga's Zwitserland , blz . 31 en 42) , in 1477 als gewond soldaat in dit klooster en hospitaal waar hij opgenomen en verpleegd werd. Uit dankbaar. heid jegens zijn verpleegsters wende hij na zijne herstelling alles aan , om kerk en klooster met fraaije schilderstukken te versieren. Onder deze munt vooral uit (No. 2) de reliquiënkast der heilige Ursula ( Chasse de Ste. Ursule) , in den vorm van een Gothisch huisje van ongeveer 4 voet lengte. De wanden in de lengte dezer kast zijn elk in drie vakken verdeeld en vertoonen zes zeer schoone miniatuurschilderstukken , met voorstellingen uit de legende der heilige Ursula en der elf duizend maagden. Deze voorstellingen zijn : le vak : de landing te Keulen ; verscheidene kerken dier stad , o. a . de Dom en de Martini- kerk zijn duidelijk te onderscheiden ; 2e vak : de landing te Bazel ; 3e vak : het bezoek der heilige jonkvrouwen bij den paus ; 4e vak : de inscheping bij Bazel ; 5e en 6e vak : de terugkomst te Keulen , vervolging en vermoording door de heidensche soldaten . Op de voorzijde ziet men de heilige Maagd met het kind Jezus ; 200 24e Reis, BRUGGE. Hallen. · op de achterzijde wordt de heilige Ursula voorgesteld , terwijl ze met haren mantel hare gezellinnen beschermt. In het dekstuk zijn zes medaillons , die op hetzelfde onderwerp betrekking hebben. Verdere belangrijke en hier aanwezige stukken van denzelfden schilder zijn : het huwelijk der heilige Catha. rina (de knielende Catharina ontvangt den ring van het kind Jezus , achter hen staat Johannes de dooper , terwijl Johannes de evangelist de kelk zegent) ; de aanbidding der Wijzen ; de heilige Maagd aan het kind Jezus een' appel toereikende , en eindelijk een vrouwlijk borstbeeld, alsmede eene aanbidding der Wijzen , in 1479 geschilderd . Behalve eene Madonna van van Dyck en eene kruisafneming (maker onbekend) , vindt men hier nog eenige goede stukken van van Oost. Op een klein met boomen beplant plein , in dezelfde straat, verheft zich het standbeeld van Simon Stevin , te Brugge geboren , een groot wiskundige en de uitvinder van het tientallig stelsel († 1635) . Het monument heeft weinig kunstwaarde. Van hier door de Steenstraat (rue des Pierres) komt men op de Groote- markt (Grand' place) wier eene zijde door een vierkant gebouw , de hallen , wordt ingenomen. Van de e hallen , in 1364 gebouwd , is thans nog slechts de eene vleugel tot vleeschhal in gebruik. De andere vleugel diende vroeger tot lakenhal. Het belfroot ( zie blz. 128) of de hallentoren (Grande tour) op het eind der 14de eeuw gebouwd , is 320 voet , (402 treden) hoog , en verschaft een uitgestrekt vergezigt ; zij bezit een uitmuntend klokkenspel , dat zich elk kwartier uurs laat hooren. Fooi beneden aan den toren 50 c. , en boven ook 50 c. Aan de Westzijde van deze zelfde markt staat een ouderwetsch gebouw met het uithangbord „ Au lion de Flandre " thans een winkel. Tijdens zijne verbanning in het midden der 17de eeuw werd het eenigen tijd bewoond door Karel II van Engeland. Tegenover deze winkel staat een ander merkwaardig gebouw , de Craenenburg (thans eene herberg) . Het was Stadinis. BRUGGE. 24e Reis. 201 hier , dat keizer Maximiliaan in 1488 eenigen tijd door de Bruggenaren gevangen gehouden werd. Niettegenstaande den pauselijken ban en het aanrukken van een talrijk leger , herkreeg hij zijne vrijheid niet , vóór dat hij gezworen had , zich naar den zin van Brugge's burgers te zullen voegen. Niet ver van de Groote-markt staat op de place du VieuxBourg sedert 1858 het standbeeld van Memling , door Pickery. - Daar tegenover verheft zich het in Gothischen stijl in 1376 gebouwde stadhuis , met zes torentjes , en vroeger aan den voorgevel met de beelden der graven van Vlaanderen versierd. Deze beelden werden in 1792 door de Sans-culotten ver . nield. De stads- bibliotheek (geopend van 10 tot 3 uur) bevindt zich in eene groote , om haar houten gewelf bezienswaardige zaal , die bijna over de geheele lengte van het gebouw loopt. Deze bibliotheek bevat belangrijke manuscripten , o. a. een misboek uit de 14de eeuw , en eene loterijlijst van het jaar 1446 . In de voorzaal der bibliotheek hangt eene schilderij van Dob. belaere , het opsporen van het lijk van Karel den Stoute , na den slag bij Nancy in 1447 , voorstellende. Regts in den boek bij het stadhuis is de kleine kerk , genaamd *la Chapelle du Saint Sang. De benedenverdieping dagteekent uit de 12de , de bovenverdieping uit de 15de eeuw. Zij ontleent haren naam aan eenige droppelen bloeds van den Heiland , door graaf Dirk van Vlaanderen uit het heilige land meêgebragt en aan deze kerk ten geschenke gegeven. Het gebouv is van 1829-1839 prachtig in zijnen oorspronkelijken bouwstijl vernieuwd ; de fraaije geschilderde glazen vertoonen tafereelen uit de lijdensgeschiedenis van J. C. , benevens de portretten van Bourgondische vorsten en de geschiedenis van de overbrenging van het heilige bloed naar Brugge. Het *altaar , in Gothischen vorm , is versierd met fraai beeldhouwwerk van Geerts. De preêkstoel heeft den vorm eener van boven afgesneden globe , op wolken rustende. In de fraaije verguld-zil . veren en met edelgesteenten versierde reliquiënkast van groote België. 17 202 24e Reis. BRUGGE. Akademie v. b. kunst. waarde wordt elken Vrijdag van 6 uur tot 11 uur 30 min. het heilige bloed ten toon gesteld. Behalve eene fooi van 50 c. , wordt eene gift van 50 c. voor het fonds van bouw en onderhoud der kerk verlangd. Aan den anderen kant , Noordwaarts van het stadhuis, staat het paleis van justitie , vroeger het stadhuis der buitenpoorters van Brugge. De raadzaal is zeer oud en bezit eenen zeer fraaijen schoorsteenmantel met eikenhouten snijwerk en vele levensgroote beelden. Hij werd tot aandenken van den slag van Pavia in 1529 vervaardigd. De muren dezer zaal zijn behangen met portretten van vorstelijke personen. Het overige gedeelte van het gebouw dagteekent van 1722. Fooi aan den concierge voor 1 persoon 50 c. , 2 of meer personen 1 fr. Het gebouw der *akademie voor beeldende kunsten , op het plein van Eyck , aan het einde der Spaansche straat , waar tegenover sedert 1820 het marmeren standbeeld van van Eyck , door Calloigne , staat , werd in Gothischen stijl in het midden der 14de eeuw opgetrokken. Het had vroeger den naam van poortershuys , omdat het den poorters (d . i . allen die binnen de poorten woonden) tot plaats van bijeenkomst diende . De ingang is op zijde in de Akademie straat , Zond. van 10-11 uur is de toegang gratis. Van de zich hier bevindende schilderstukken onderscheiden zich vooral , in de ingangs- of zittingskamer 115 van Hollebeke , Ezzelino in den kerker ; 105 Kinson , Belisarius. Een trap hooger in de le zaal : 26 en 27 J. van Oost Sr. , de heilige Antonius in geestvervoering en de heilige Antonius een doode opwekkende. Het gesneden beeld eene stervende Christin , " door W. Geefs aan de akademie geschonken , bevindt zich in deze zaal ; 2e zaal : 1 J. v. Eyck ,

• de heilige Maagd met het kind Jezus ; 2 J. v. Eyck, het portret

van zijne echtgenoote , 3 J. v. Eyck , een Christus- hoofd ; 4 en 5 Rogier v. d. Weyden, de aanbidding der Wijzen en de aanbid. ding der herders ; 7 een onbekende , de aanbidding der Wijzen ; 39

widiad Kerk v. Jeruzalem. BRUGGE. 24e Reis. 203 8 en 9 Claeyssens , de veroordeeling van Cambyses en de volvoering van dit vonnis ; 10 Memling , de heilige Christoffel het kind Jezus door de Jordaan dragende ; 11 Memling , de doop van Christus ; 12 uit de school van Memling , de gierigaard en de dood ; 13 en 14 uit de school van Memling , portretten van donateurs ; 15 en 18 Pourbus , het laatste oordeel en een mansportret ; 21 Schoreel , de stervende Maria ; 32 v. Eyck, de heilige Agnes ; 47 Diepenbeck , Simson en Delila. - Onder de verdere bezienswaardigheden van Brugge verdienen aangestipt te worden : de afgelegen kerk van Jeruzalem bij de rue Rouge, eene navolging der kerk van het heilige graf te Jeruzalem ; het daar niet ver af staande nonnenkloosster (couvent des dames Anglaises) , met een altaar uit 22 verschillende soorten van Perzisch en Egyptisch marmer zaamgesteld ; de St. Jacobs kerk , in de rue St. Jacques , met eenige fraaije schilderijen van Pourbus , Oost en Honthorst , benevens middeneeuwsche grafsteenen van Spaansche familiën ; het Prinsenhof, in de rue des Mères , het oude paleis der graven van Vlaanderen , waarin de bruiloft van Karel den Stoute met Margaretha van York in 1468 gevierd werd ; ook werd Philips de Schoone , vader van Karel V , in dit paleis geboren ; Begijnenhof, een groot nonnenklooster doch veel kleiner dan dat te Gent ( zie blz. 187) , en eindelijk het klooster des Soeurs de l'assomption de Marie , met eene armen. school , waarin 150 kinderen onderrigt ontvangen. - bet Brugge was en is nog altijd beroemd om zijne schoone vrouwen. De stad staat door zes verschillende kanalen in verbinding met Sluis , Nieuwpoort , Ostende , Veurne , Gent en Yperen. In het één uur Noord-Oostelijk van Brugge gelegen dorp Damme, vroeger eene vesting en zeehaven , staat sedert 1860 een standbeeld voor den Vlaamschen dichter Jacob v. Maerlant , door Pickery, ― 25. Van Brugge naar Ostende. De overtogt langs den staats- spoorweg geschiedt in 30 à 45 minuten. Zes treinen dagelijks. Prijzen : le kl . 1 fr. 80 c. , 2e kl. 1 fr . 50 c. , 3e kl. 90 c. Van Brussel naar Londen over Ostende (zie blz . 207) is de vracht le kl . 57 fr. 15 c. Hij , die van Ostende door het land van Waes naar Antwerpen wenscht te reizen , neme te Ostende slechts plaats tot Brugge , want te Ostende in eens door naar Antwerpen plaats nemende , wordt men op den staats- spoorweg over Mechelen vervoerd. - Het eerste station , 15 min. na het vertrek uit Brugge , is Jabbeke ; dan volgt het dorp Plasschendaele. Even voorbij dit station gaat men over het kanaal , dat van Duinkerken over Veurne en Nieuwpoort loopt , en zich hier met het kanaal tusschen Brugge en Ostende vereenigt . Kort voor Ostende ziet men van uit den trein de duinen in de nabijheid van Slykens (blz. 209) . Dan nog slechts eenige oogenblikken en de reiziger is aan het station der beroemde zeebadplaats Ostende of Oostende , de tweede zeehaven van België , met ruim 17,000 inw. Logementen . *Hôtel Mertian , digt bij de zee, kamer 2 fr. , boug. 1 fr. , diner 3 fr. , ontb. 1 fr. 50 c. , service 75 c. , table d'hôte ten 2 en ten 5 ure ; ' s avonds wordt er restauratie gehouden ; de prachtige eetzaal kan 250 personen bevatten. Het wordt veel door Duitschers bezocht ; *hôtel Fontaine, digt bij den zeedijk, table d'hôte ten 2 en ten 5 ure , de prijzen ongeveer als in Mertian , gewoonlijk iets hooger , ' savonds wordt hier ook restauratie gehouden . Het wordt meest door Franschen bezocht. In de eetzaal is eene schilderijenverzameling van oude Nederlandsche meesters. Hôtel royal de Prusse , digt bij het strand , din. ten 5 ure voor 4 fr.; hôtel d'Allemagne , digt bij het spoorwegstation ; hôtel Marion, rue de l'Église ; hôtel des Bains ; hôtel de Flandre ; hôtel Lion d'or, op het paradeplein , kamer 2 fr . 50 c. , diner ten 2 en ten 5 ure voor 2 fr. ontbijt 1 fr. , ' s avonds thee 1 fr. Men kan zich hier abonneren voor 7 fr. per dag. *Hôtel St. Denis , rue de la Chapelle ; men kan zich hier abonneren voor 5 fr. per dag met middageten , en voor 3 fr. 50 c. per dag zonder diner ; hôtel de l'Agneau op dezelfde wijze ingerigt ; het hôtel pavillon du Rhin is een hôtel-garni en restauratie. 50 c. , Restauratiën. OSTENDE. 25e Reis. 205 Voor dengene , die eenige weken in Ostende wil vertoeven , is het beter eene of meer gemeubeleerde kamers bij particulieren te huren (zie hieronder) . Restauratiën. In de stad : Rocher de Cancale , goed maar niet goedkoop; Grand restaurant de Paris , diner met 1 halv. fl. wijn 3 fr. 50 c. , zonder wijn 2 fr.; Cour impériale ; Cadran bleu , diners op ieder uur van den dag , vijf schotels en dessert voor 1 fr. 50 c . , wijn 1 fr. 25 c. Eene goede table d'hôte vindt men bij Vermeulen om 1 , 3 en uur voor 2 fr. 50 c. Aan de haven bevinden zich nog de Engelsche restauratiën Brittania - hôtel en Ship - hôtel. Op den zeedijk is de in 1852 gebouwde koerzaal , slechts toegankelijk voor geabonneerden , abonnement per dag 1 fr. , per maand 20 fr. , voor familiën minder. De koerzaal is het middenpunt van het badleven ; men vindt er een groot aantal dag- en weekbladen ; de restauratie is uitmuntend, doch niet goedkoop. Wanneer men voor de koerzaal geabonneerd is , heeft men ook vrijen toegang tot de bals en concerten , die gewoonlijk eenige analen wekelijks in het casino Cercle des bains , eene prachtige zaal aan het Z.-Oostelijk einde van den dijk , gegeven worden. Alles is hier vreeselijk duur. Verder op in de duinen heeft men het pavillon des Dunes , eene heerlijke plaats om te ontbijten ; het pavillon du Rhin , op het Zuidelijk gedeelte van den zeedijk , zeer goed , lekkere oesters het dozijn met boter en brood voor 1 fr. 25 c. , 1 halv. fl. Bordeauxwijn 1 fr. 50 c. , hier wordt ten 2 ure table d'hôte gehouden voor 3 fr. Men verhuurt er gemeubeleerde kamers voor 5 en 6 fr. per dag ; die aan de zeezijde zijn het duurst ; men bedinge vooraf dat de bediening in dezen prijs mede begrepen is . Aan den anderen kant der koerzaal, Noordzijde van den dijk , staat het pavillon Royal, eene goede maar dure restauratie , kamers van 5 tot 20 fr. per dag ; daarnaast is het pavillon de Nieuport (vroeger du Phare) , din. ten 1 ure 30 min. voor 2 fr . , ten 5 ure voor 3 fr. Verder op staat nog eene kleine restauratie , waar oesters te verkrijgen zijn. Men geeft te Ostende in den regel na elken maaltijd aan den garçon eene kleine fooi , voor een kop koffij (demi-tasse de café) 5 , voor een diner 15 à 25 centimes. - Koffijhuizen. In de bovengenoemde restauratiën op den dijk. Verder in de *Société littéraire , in de benedenverdieping van het stadhuis , op het paradeplein. Men moet hier door een lid geintroduceerd worden , wat intusschen zeer gemakkelijk is. Er wordt koffij , wijn en bier geschonken. Op de eerste verdieping is eene danszaal (casino) , waar wekelijks meermalen bals plaats hebben. De voor ieder toegankelijke jardin Leopold, bij de Westerpoort , met tuin , waar vele concerten gegeven worden. Kamers bij particulieren kosten van 10-20 fr. per week , in Augus tus het duurst ; men make een geschreven huurkontrakt , waarin vooral de 206 25e Reis. OSTENDE. Baden. huurtijd naauwkeurig moet worden uitgedrukt. Het ontbijt kost in zulký huizen met de bediening 1 fr. Baden. Een enkel bad met badkoets , handdoek en badkleederen kost 75 c. , voor 2 personen 1 fr. De badplaats is vooral aan de Noord-Oostelijke en Zuid-Westelijke zijde van den zeedijk. Men neemt daar in een der badkoetsen-bureaux een badkaartje , stijgt vervolgens in eene der zich hier bevindende badkoetsen , waarvoor dadelijk een paard gespannen wordt. De koetsier slaat met zijne zweep over den hemel van de koets , ten teeken dat men moet gaan zitten. In elke koets vindt men handdoeken , benevens eene zwembroek en zwembuis voor heeren , of een lang wollen kleed voor dames ; hij evenwel , die de voorkeur geeft aan eigene zwemkleederen , kan die in de stad voor 3 à 5 fr. koopen. Voor een eersten keer of bij ongesteldheid neme men voor 1 fr. een baigneur of baigneuse met zich in de badkoets , om u in zee te geleiden en tot het geven van stortbaden te dienen. Bij het verlaten van het badkoetsje worde deszelfs nummer niet vergeten , om later niet te lang te moeten zoeken. Bij het naderen van eene golf keere men haar den rug toe, en bade zich naar gelang van gestel en weder van 5 tot 10 minuten ; de sterkste gestellen het langst. Groote voorzigtigheid wordt aanbevolen ; zelfs geoefende zwemmers moeten zich niet te ver van de kust verwijderen. De bodem der zee daalt gedurende een half uur langzaam af, maar komt dan op eens tot eene diepte van 120 voet. - Heeren en dames baden op dezelfde plaats , wat door de groote menigte van badenden en door de levendigheid die u omringt minder schijnt op te vallen of te hinderen. Men kan evenwel ook meer afgezonderd baden , hetzij ' s morgens vroeg , hetzij aan het Zuid-Westelijk einde van den dijk , het paradijs genoemd , waar het water tevens veel zuiverder is. Warme Zeebaden. Bij A. Tratsaut , in de rue St. Sebastien 26 , per bad 2 fr. , abonnement van 12 baden voor 20 fr. Douche-baden voor 4 fr. Geneesheeren. Dr. Verhaeghe , Dr. Janssens , Dr. de Ceunyck ; het consult kost 5 fr. of meer. Schouwburg. In de rue du Moulin , bij de Westerpoort. Boekhandel. Ferd. Claassen , rue de Flandre 9 , Hollandsch , Fransch en Duitsch assortiment , geeft gaarne inlichtingen aan vreemdelingen en introduceert hen in de Société littéraire (zie blz. 205) . Nederlandsche Consul. De Heer Mr. J. J. A. van Iseghem , rue du Lait-battu 34a. Protestantsche Eeredienst. In de Engelsche kerk , rue des Soeurs blanches 15 , waar gewoonlijk Zondags om 1 uur in het Vlaamsch of in het Duitsch gepreêkt wordt. Telegraaf. Onbeperkte dagdienst. Vrijmetselaarsloge. L'Espérance. Middelen v. vervoer. OSTENDE. 24e Reis. 207 Vigilantes op de Groote-markt en bij het station . Prijs per rid : in de stad 1 fr. , buiten de stad 1 fr. 50 c. Zeilschepen voor zeetogtjes van 1 à 2 uren , bemand met 4 matrozen 12 fr. , met 2 matrozen 6 fr. Ezels staan aan de Zuidzijde van den zeedijk , per uur 1 fr. De zadels bestaan uit twee met stroo gevulde kussens , waarover eene schapenvacht ligt. Spoorwegstation. Aan de Zuidzijde der stad bij het handelsdok (bassin de commerce) en het nieuwe entrepôt. Het hôtel d'Allemagne (zie blz. 204) staat er tegenover. Diligences. Naar Duinkerken , dagel. uit de ruc de l'Est No. 20 , in 7 u. voor 5 fr.; naar Veurne , tweemalen dagel. uit dezelfde straat en van het hôtel du Commerce in ongeveer 3 u. voor 3 fr.; naar Ghistelles , tweemalen dagel. van af het spoorwegstation in 1 u. 15 min. voor 1 fr. 25 c.; naar Nieuwpoort , tweemalen dagel. van af het hôtel du Commerce en de rue de l'Est No. 20 , in 1 uur 45 min. à 2 uur voor 2 fr. of 1 fr . 50 c. Stoomboɔten. Naar Dover in 6 uur , tweemalen dagel. , Zaturdags eenmaal. Vracht : le kl. 19 fr. 15 c. , 2e kl . 12 fr. 75 c.; naar Londen in 14 u. elken Dingsd. en Vrijdag. Vracht 18 shill. en 15 shill . - De reis van Dover naar Londen per sneltrein duurt 2 uur 30 min. en kost 22 shill . Voor hen die zich van hier naar Londen willen begeven ( zie blz . 204) , raden wij aan de reis met de Londensche stoomboot te nemen , drukke en heerlijke gezigt op de Theems te kunnen genieten. Zie daartoe Plantenga's Londen. om het Oostende (Ostende) is eene sterke vesting aan de Noordzee , en geschiedkundig merkwaardig door haar langdurig beleg van 1601 tot 1604 , waarbij 100,000 menschenlevens werden opge. offerd. Tegenwoordig is zij na Antwerpen de belangrijkste zeehaven van België , en door hare gunstige ligging eene druk bezochte zeebadplaats. Het getal der badgasten bedroeg in 1864 ruim 16,000 ; de meeste drukte heerscht er in de maanden Julij en Augustus. In de Nieuwe kerk werd in 1858 een monument op gerigt voor de te Ostende overledene koningin Louise , gemalin van koning Leopold , dat door Fraikin gebeeldhouwd is , en de vorstin stervende voorstelt. In dit zelfde godshuis vindt men eene voorstelling van Golgotha en de zielen in het vage . vuur , die volgens een opschrift uitroepen : „ Helpt ons door 208 25e Reis. OSTENDE Zeedijk. . uwe gebeden en goede werken." - De verdere publieke gebou. wen der stad verdienen der bezigtiging niet. Eene nieuwe brug, aan het einde der Vlaamsche- en Kapelstraat (rue de la chapelle) , brengt ons op den zeedijk (digue) , die uit geduchte steenmassa's is opgetrokken, en zoowel een hecht holwerk tegen de aanvallen der onstuimige zee , als eene hoogst aangename en geliefde wandelplaats der badgasten is , vooral 's avonds van 6 tot 8 uur. Hij is geplaveid , 30 voet hoog , 8 schreden breed en 1100 schreden lang . Op en in de nabijheid van dezen dijk bevinden zich eenige der voornaamste logementen , restauratiën en het koerhuis ( blz. 204 en 205) , terwijl ook hier hoofdzakelijk de gelegenheid tot baden gevonden wordt. 's Morgens worden de meeste baden genomen. Meer dan 600 koetsiers met hunne badkoetsen staan alsdan op het strand geschaard. Men voorzie zich van een badkaartje en leze verder de op blz. 206 , onder Baden , aangegevene inlichtingen. Op de Noordzijde van den zeedijk staat de oude vuurtoren, die thans niet meer in gebruik is. Een nieuwe *vuurtoren staat aan gene zijde van de haven en levert een fraai zeegezigt op , dat zich 10 uur ver uitstrekt , bij helder weder tot aan de torens van Duinkerken en van Nieuwpoort. Een trap van 273 treden leidt naar de lantaarn , waarin het licht eener lamp met vier pitten door koperen met platina overtrokken platen tot in het oneindige teruggekaatst wordt ; het licht is op 15 uur afstands zigtbaar. Het bouwen van dezen vuurtoren heeft 275,000 fr. gekost. Aan den bewaarder geeft men voor het bezigtigen eene fooi van 50 centimes. De oesterbanken (huitrières) , digt bij de poort van Brugge , aan de twee einden van den dijk ( zie boven) , worden uit eenige Engelsche zeeplaatsen van oesters voorzien , die dau hier vet gemaakt worden. De prijs per honderd variëert tusschen 5 en 8 franc. In het pavillon du Rhin vindt men gelegenheid er een of meer dozijnen lekker te eten ( zie blz . 205) . ' s Zomers zijn ze wel even frisch doch niet zoo vet en lekker als in den win Slykens. OSTENDE. 25e Reis. 209 ter. Men heeft eene afzonderlijke bank voor de zeekreeften , die uit Noorwegen aangevoerd worden , en die 3 à 6 franc per stuk kosten. Liefhebbers van zeevisch vinden te Ostende ook goede gelegenheid om zich aan kabeljaauw , tarbot , tong , schelvisch , enz. te vergasten. --- Degenen , die eenigen tijd te Ostende wenschen te vertoeven , vinden eene aangename afleiding in het verzamelen van zeeschelpen en duinplanten. De eersten worden op vele plaatsen in de stad verkocht , o. a. bij Provoost , in de Kapucynerstraat No. 13 , tegenover den Prinsentuin. 's Zomers avonds verschaft ook het zoogenaamde lichten der zee een prachtig gezigt. Dit lichten wordt veroorzaakt door de wrijving , die de golven op eene groote menigte , voor het bloote oog onzigtbare , kleine insekten en kreeften uitoefenen , waardoor een phosphoriek licht ontstaat. Een bezoek van de haven , vooral bij de aankomst of het vertrek der zeestoombooten verschaft mede eene gewenschte afwisseling , terwijl eene wandeling naar het dorp Slykens (30 min. van Ostende , aan den straatweg naar Brugge , blz. 204) u in de gelegenheid stelt het aldaar gevestigde naturaliën kabinet van wijlen Paret , met eenige zeer zeld zame voorwerpen , te bezigtigen. De erfgenamen van Paret hebben van dit kabinet een' winkel gemaakt , waar tegen vaste prijzen verkocht wordt. Eene lieve wandeling door de duinen voert u van Ostende in één uur langs het fort Wellington naar het dorp Mariakerk , en in nog één uur naar Middelkerk , vanwaar de onderzeesche telegraaf naar Engeland gelegd is. Gevoelt men lust om de zeegezigten met eene meer landelijke en minder zandige omgeving af te wisselen , dan zette men zich op den trein tot het station Plasschendaele ( blz . 204) , en wandele van daar naar het in de nabijheid gelegene volkrijke dorp Oudenburg , de ooft- en groentetuin van Ostende. Dit zelfde Oudenburg was vroeger eene beroemde koopstad , die naar men zegt in de 5de eeuw door Attila werd verwoest. 210 26e Reis. BLANKENBERGHE Nieuwpoort. . Aan den straatweg van Ostende naar Duinkerken ligt Nieuwpoort (Log. het Kruis van Bourgondië. --- - Telegraaf met be perkte dagdienst. Omnibussen van af de herberg de Pelikaan , tweemaal dagel. , in 1 en 2 uren voor 1 en 2 fr. naar Veurne en naar Ostende. Schuit naar Brugge uit de haven , Dingsd. in 6 uur voor 1 fr.) . Nieuwpoort is een stadje met 3500 inwoners , en beroemd door den slag , die in 1600 in hare nabijheid geleverd werd door den stadhouder prins Maurits , tegen de Spanjaarden onder den aartshertog Albertus , welke met de geheele nederlaag der Spanjaarden eindigde. 26. Van Ostende of van Brugge naar Blankenberghe. Van Ostende naar Blankenberghe is eene wandeling van 4 uur langs het strand . Op de hoogte van Wenduyen heeft men een uitgestrekt gezigt. Intusschen is deze vermoeijende en eenigzins vervelende togt iedereen niet aan te bevelen en doet men beter zich van of over Brugge naar Blankenberghe te begeven. Een afzonderlijke spoorweg verbindt sedert 1863 Blankenberghe met Brugge. Overtogt in 30 min. Vijf treinen. dagel. in correspondentie met de Gentsche treinen . Prijzen : le kl . 1 fr . 20 c. , 2e kl . 90 c. , 3e kl . 60 c. Bovendien ruden diligences of omnibussen eenige malen dagel. in 1 uur 30 min. voor 1 fr. tusschen deze twee plaatsen , langs eenen goeden met boomen beplanten weg. Een huurrijtuig kost 9 fr. De stations aan den spoorweg zijn Dudzeele, dan Lisseweghe (blz . 212) , en in 8 minuten komt de reiziger van hier te Blankenberghe , met bijna 2000 inw. 50 C., Logementen. Hôtel Goderies , naast de koerzaal op de duinen , fraai gelegen , table d'hôte ten 1 ure 2 fr. 50 c. , souper ten 7 ure 1 fr. kamers van 7-15 fr . , tevens café- restaurant in de benedenverdieping ; hôtel Bellevue , table d'hôte ten 1 ure 30 min. , in alles ingerigt als het vorige hôtel , kamer 2 fr. , boug. 1 fr. , diner 2 fr. 50 c. , ontb. 1 fr. , serv. 75 c.; hôtel d'Houdt , table d'hôte ten 1 ure 1 fr. 75 c. , soup. Koffijhuizen. BLANKENBERGHE. 25e Reis. 211 - ten 7 ure 1 fr. 25 c. , per dag 5 fr. 50 c. en voor kinderen 2 fr.- Alléén reizende heeren vinden een goed en goedkooper logies in het hôtel de Bruges. Onder de Hôtel- garnis noemen wij het Badhuis (Maison des bains) , bij Marchand , zeer goed , kamer 2 fr. , ontb. met garnalen of krabben 75 c. , koud souper 1 fr. , serv. 50 c. , er is geene table d'hôte ; verder het *hôtel van Dr. Verhaegen , ook zeer goed , table d'hôte 2 fr. 50 c. , in den geheelen kost met alles er bij inbegrepen 7 fr. daags , alles burgerlijk maar uitmuntend. In de maand Augustus kan de toevloed van vreemdelingen zoo groot zijn , dat het alsdan raadzaam is , eenige dagen vooruit logies te bestellen. - In het koerhuis aan het strand , zijnde een in 1860 nieuw opgetrokken en smaakvol gebouw , heeft men kamers van 5 tot 20 fr. daags. Het heeft een heerlijk uitzigt , muzijk en danspartijen , en talrijke nieuwsbladen. Naast de groote zaal van het * café - restaurant is de concertzaal. Diners op alle tijden van den dag voor 3 fr. De toegang kost voor één dag 1 fr.. voor 8 dagen 5 fr. , voor 14 dagen 8 fr. , voor 1 maand 12 fr. , voor geheele familien is het minder , voor kinderen niets. Koffijhuizen . Naast de koerzaal bevinden zich , behalve het hôtel Goderies (blz. 210) verschillende banketbakkers , estaminets enz. Gemeubeleerde kamers. In het hoekhuis aan het einde der straat die men , van Brugge komende , inkomt , r . bij mejufvrouw de Schrijver in de stad Blankenberghe , kamer 5 en 3 fr. , bougie 75 c . , ontbijt 1 fr. , diner op zijne kamer 2 fr. 50 c . , souper 2 fr .; Maison Gobar , aan het strand naast den ouden vuurtoren. Badkaartjes. 50 c . het stuk , per dozijn 5 fr. , de badkoetsjes worden door menschen tot in het water getrokken . Telegraaf. Dagdienst. Zeilschepen. Voor pleizierpartijtjes op zee , 5 fr. voor ieder togtje ; gezelschappen betalen 1 fr. per persoon. In den Vuurtoren (Phare de Blankenberghe) ligt eene lijst der nieuw aangekomene gasten en de aanwijzing van hetgeen er plaats zal hebben , zooals de concerten enz. Blankenberghe is een visschersdorp , dat veel overeenkomst. heeft met Scheveningen (zie Plantenga's Reisboek door Nederland) ; het ligt 4 uur van Ostende en 3 uur van Brugge. Als badplaats is het eerst sedert ruim een twintigtal jaren (1840) bekend , toen het voornamere en duurdere leven te Ostende velen hier eene goedkoopere en eenvoudiger badplaats deed zoe ken. Sedert echter Blankenberghe 5000 à 6000 badgasten jaar- 212 27e Reis. THOUROUT Heyst. . lijks trekt , is ook hier reeds een hoogere toon en levenswijze doorgedrongen , men is er intusschen altijd nog veel vrijer dan te Ostende , maar tevens is het er stiller en eentooniger. Het strand en de duinen schenken gelegenheid tot groote en kleinere wandelingen, en aan de kinderen eene heerlijke uitspanningsplaats. Even als te Scheveningen ziet men hier een aantal visscherspinken op het strand ten anker. Anderhalf uur ten Noord- Oosten van Blankenberghe ligt het kleine dorp Heyst , 5 minuten van zee verwijderd ; het is eene nieuwe , geheel in het eerste opkomen verkeerende badplaats. Twee kanalen , welke het water van het vlakke land afvoeren ontlasten zich hier door kapitale sluizen in zee , een derde kanaal was men voor korten tijd bezig te graven. Voor beminnaars van oude bouwkunst is eene wandeling naar het 1 u. 30 min. Zuid- Oostelijk van Blankenberghe (30 min. Oostwaarts van den Brugger straatweg) gelegen dorp Lisseweghe aan te bevelen , wegens zijne statige kerk met toren uit de 14de eeuw. De toren , ofschoon slechts voor twee derde gedeelten voltooid , ziet men reeds op verren afstand. 27. Van Brugge naar Kortrijk. Zes treinen daags. Overtogt in 2 u. 45 min. , 2 u. 15 min. of 1 u. 15 min. , naar gelang der treinen . Vracht : le kl. 4 fr. , 2e kl . 3 fr. , 3e kl . 2 fr. Deze spoorweg is eene particuliere onderneming. De weg biedt den toerist weinig opmerkenswaardigs aan en heeft geheel het voorkomen van een Hollandsch landschap ; zij loopt door eene vlakke landstreek van vruchtbaar bouwland , uitmuntende weiden en boomgaarden , afgewisseld door een groot aantal kleine dorpen , gehuchten en landhoeven. De weg is in 1847 aangelegd met het doel om al die kleine Vlaamsche plaatsen met elkander te verbinden , waardoor de trein dan ook eene menigte haltplaatsen heeft, en de reis (de derde en de vijfde trein , dat sneltreinen zijn, uitgezonderd) bijna even lang duurt , als die langs den Rijks-spoorweg over Gent (zie de 31e Reis). Na de halten Lophem en Zeldeghem gepasseerd te zijn , komt men aan het stadje Thourout (Logem. le Lion d'or. Tele- Diemuiden. ROSSELAERE. 27e Reis. 213 graf) , met ruim 8000 inwoners. Deze plaats ontleent haren naam aan een den oud- Germaanschen afgod Thor gewijd bosen (Thor hout). Zij bezit eene nieuwe fraaije kerk en in hare nabij. heid (30 minuten) bevinden zich de bouwvallen van het vroeger den graven VAN Vlaanderen toebehoord hebbende kasteel Wynendaele. Op Thourout volgt Lichtervelde. Van Lichtervelde loopt een zijtak van den spoorweg over Dixmuiden naar Veurne. Drie of vier treinen daags. Overtogt in 1 u. 15 min. Vracht : le kl. 2 fr. 70 c. , 2e kl . 2 fr . 5 c. en 3e kl . 1 fr. 35 c. Het eerste station is Cortemarck ; dan volgen : Handzaeme , Zarren , Eessen en vervolgens Dixmuiden (Telegraaf, beperkte dagdienst. — Omnibussen Laar Poperinghe Maand. in 3 uur voor 2 fr. 5 ) c. , en naar Yperen, van af de herberg Au verger vert , tweemaal dagel . in 2 uur 30 min. voor 2 fr. ) , een klein stadje , met eene fraaije kerk uit de 16de eeuw , waarin zich onder anderen bevindt eene schilderij van Jordaens ,,,de aanbidding der koningen". - Van Dixmuiden naar Veurne is nog 25 minuten sporens langs de stations Oostkerke en Ave- Capelle. Veurne is een klein plaatsje digt bij de Fransche grenzen aan den grooten weg en het kanaal tusschen Ostende en Duinkerken gelegen. - Na Lichtervelde loopt de trein voorbij de dorpen Gits en Beveren naar het stadje Rosselaere , Fransch Roulers , aan de Mandel met bijna 12,000 inw. (Log.: hôtel de ville ; hotel da Cerf. Telegraaf. Diligences naar Ardoye tweemaal dagel. in 45 min.; naar Yperen , van af de Gouden-poort, dagel. in 2 uur 30 min. voor 1 fr. 60 c.; naar Moorslede en naar Staden, van af de paardenposterij , tweemaal dagel. in 1 uur 30 min. en in 1 uur 15 min.). Haar hooge Gothische toren is reeds van verre zigtbaar , en bare linnenmarkten zijn zeer beroemd. Den 13den Junij 1794 had hier een bloedige veldslag plaats tusschen de Oostenrijkers onder Clerfait en de Franschen onder Pichegru en Macdonald ; deze was het voorspel van den 13 dagen later geleverden slag bij Fleurus (blz. 121 ) . -— Nu volgen de stations Rumbecke; Iseghem, een stadje met ruim 7600 mw. (Logen. hôtel de ville. Telegraaf Ingelmunster , vanwaar zijtak van den spoorweg in 55 min. over Meulebeke , België. --- 18 een 214 27e Reis. KORTRIJK. Thielt Thielt (Logem. hotel du Paradis) , eene fabriekstad met 11,400 inw. , en Aerseele naar Deynze loopt , zich aldaar met den spoorweg van Gent naar Kortrijk ( zie de 31e Reis) vereenigende. Op Ingelmunster volgen de stations Lendelede en Heule. Daarna spoort men over het riviertje de Lys , en houdt bij het stationsgebouw te Kortrijk stil. Kortrijk (Fransch Courtray) , 10 u. 30 min. van Brugge en 9 uur van Gent gelegen , bevat ruim 23,200 inw. en ligt aan de Lys. Logementen. Hôtel du Damier; hôtel du Lion d'or, beiden op de Groote-markt, table d'hôte ten 1 ure ; hôtel du Midi , tegenover het spoorwegstation , kam. 1 fr. , ontb. 75 c. , table d'hôte ten 1 ure 1 fr. 75 c. wanneer men geen wijn gebruikt , anders 1 fr . 50 c.; het hôtel du Nord en het hôtel des armes de France , in de rue de Lille. Koffijhuizen en restauratiën. Hôtel du Midi , zie boven. Buffet restaurant tarifé , in het spoorweg-station. Telegraaf. Aan het postkantoor. Diligences (voitures de correspondance) . Naar Avelghem , van af het hôtel du Commerce , tweemaal dagel. in 1 uur 45 min. voor 1 fr. 50 c.; naar Meenen, van af de herberg à l'.pine , dagel. in 1 uur 15 min. voor 75 c. Verder iederen Maandag naar Ardoye , Dottignies , Helchin , Gheluwe , Moorslede , St.-Genois en Thielt. Kortrijk is eene vesting en belangrijke fabriekplaats , vooral van linnens en kant ; het laatste houdt 5 tot 6000 vrouwen bezig ; het vlas en de uitgestrekte bleekerijen in den omtrek zijn beroemd. Men bezoeke er het Gothisch * stadhuis , beroemd om het schoone beeldhouwwerk van twee schoorsteenen , de eene in de raadzaal , de andere in het bureau van policie. Tegenover het stadhuis staat het belfroot (zie blz. 128) , en een weinig verder de hooge toren (de beklimming om het uitzigt overwaardig) van de St. Martinuskerk , in 650 door den H. Eloi , den Apostel van Vlaanderen , gebouwd. Deze kerk is den 7 Augustus 1862 verbrand door het inslaan van den bliksem in den toren ; de preêkstoel en het fraaije sakramentskistje zijn bewaard gebleven ; de dienst heeft thans in het Meenen. KORTRIJK. 28e Reis. 215 - -―― De St. Michaëlskerk voorloopig herstelde schip der kerk plaats. De kerk Notre Dame , in 1238 door Boudewijn , graaf van Vlaanderen gesticht , bevat onder vele andere versieringen eene schilderij van van Dyck , „ de kruisiging" ; zij hangt in de Boudewijns- kapel , aan de regter zijde der kerk. Zij bezit o. a. ook nog twee bas-reliefs van Godecharles. heeft eene kleine schilderij van den zoo beroemden veldslag der gouden sporen , den 11 Julij 1302 geleverd , waarin de linnenwevers uit Gent en Brugge eene schitterende overwinning op de Franschen behaalden ; 1200 ridders en meer dan 16,000 soldaten der Franschen sneuvelden. De overwinnaars vonden op het slagveld meer dan 700 gouden sporen , welke alleen door de Fran che ridderschap werden gedragen. Eene kleine kupel , in 1831 buiten de Gentsche poort gesticht , wijst het middenpunt van het toenmalige slagveld aan. Niet verre van het belfroot, in de rue de la Chaussée, bevindt zich het museum (altijd toegankelijk voor 25 c. ) ; het bezit eenige goede schilderijen ( links beginnende) : De Keyser , * de slag der gouden sporen (zie boven) ; Verbocckhoven , een zeegezigt ; Robbe, beesten ; Van Dewin , een wit paard ; Steinicke , een landschap in Tyrol ; Dobbelaare , *de schilder Memling , de reliquiënkast der heilige Ursula te Brugge schilderende , zie blz. 199. 28. Van Kortrijk over Meenen en Yperen naar Poperinghe. Deze spoorweg is eene verlenging Westwaarts van den particulieren spoorweg van Brugge naar Kortrijk ( 27e Reis). Vier treinen daags. Overtogt in 1 uur 20 minuten , doch de derde trein in 1 uur 45 min. Vracht : le kl. 2 fr. 40 c. , 2e kl. 1 fr. 80 c. en 3e kl. 1 fr. 20 c. - Het eerste station is Wevelghem , dan volgt Meenen (Fransch Menin) , eene kleine stad en vroegere vesting aan de Lys met ruim 9600 inw. (Logem. hótel du Faucon. Telegraaf. Diligences naar Rijssel dagelijks , van af het hotel du Faucon , in 2 uur voor 1 fr.; naar Tourcoing viermaal 216 28e Reis. YPEREN. Werwicqs dagel. , van afhet hotel du Cygne, in 1 uur voor 60 c. ) . Op Meenen volgt het stadje Werwicq met bijna 7000 inw. , de prachtige St. Medardus- kerk uit de 14de eeuw en vele groote tabaksfabrieken. Dan komt men te Comeu ( Fransch Comines) , eene voormalige vesting met 4000 inw. , de geboorteplaats van den beroemden geschiedvorscher Filippus van Comines († 1509) . De regter oever der Lys is hier reeds Fransch grondgebied . Twintig minuten later is onze trein te - Yperen (Logementen : Gouden Hoofd [ Tete d'or] in de Rijssel straat ; Kasselry (Chátellenic) op de Groote-markt. Telegraaf. Diligences : naar Dixmuiden viermaal dagel. , van af het hotel des trois Rois en anderen , in 2 uur 30 min. voor 2 fr.; naar Veurne dagel. , van af het hotel du Soleil , in 4 uur fr.; naar Langemarck tweemaal dagel. , van af de paardenposterij , in 1 uur 10 min. voor 75 c.; naar Messinnes , twee maal dagel. , van af de paardenposterij , in 1 uur 15 min. voor 75 c.; naar Nieuwkerk en waar Rosselaere , Zaturdags). voor 3 Yperen is eene oude sterke vesting met ruim 17,300 inwoners en breede luchtige straten ; zij is de oude hoofdstad van Oost Vlaanderen , wordt door eeue zeer vruchtbare landstreek omgeven en ligt aan de gekanaliseerde rivier de Yperle. Van hare voormalige ongezonde ligging te midden van moerassen is het oude spreekwoord afkomstig : „ Hij ziet er uit als de dood van Yperen." In de 14de eeuw had deze stad 200,000 inw. en 4000 weefstoelen , doch die voorspoed is lang voorbij en de cenige herinnering er aan bezit de plaats nog slechts in here lakeu hal , in de 13de en 14de eeuw in Gothischen styl gebouwd , met een vierkant belfroot in ' t midden. Sedert 1860 is er aan den voorgevel de oorspronkelijke versiering , bestaande uit 44 standbeelden van Vlaamsche graven weder aangebragt. De Kathedraal St. Martin is een fraai Gothisch gebouw uit de 15de eeuw , met eene schilderij in verschillende afdeeliugen , de val van Adam en Eva voorstellende ; men vindt er ook in het koor het graf van Jansen of Jansenius ( † 1638) , bisschop Poperinghe. MOUSCRON. 28e Reis. 217 van Yperen , en stichter van de naar hem genoemde secte der Jansenisten. Te Yperen wordt veel fijne kant gemaakt. - Van Yperen tot Poperinghe , eind - station van dezen spoorweg , heeft men nog het station Vlamertinghe en heeft de trein ongeveer 20 minuten noodig. Poperinghe (Logem.: Au grand St.-George en Au Pavillon- Belge. - Telegraaf. Diligences : naar Rousbrugge, van af het Pavillon -Belge , driemaal dagel. in ruim 1 uur voor 1 fr.; naar Dixmuiden en Veurne wekel.) is eene belangrijke Belgische grensstad met 10,700 inw. 29. Van Kortrijk naar Rijssel. Van Kortrijk tot Mouscron is dit de Belgische staats- spoorweg (zie hieronder). Overtogt in 20 à 30 min. Van Mouscron naar Rijssel heeft men den Franschen spoorweg. Overtogt in 25 à 40 min. Van Kortrijk tot Mouscron zeven treinen daags , van Mouscron naar Rijssel tien treinen dagel. Prijzen der gewone treinen van Kortrijk tot Mouscron : le kl. 1 fr . , 2e kl. 70 c. , 3e kl . 50 c.; van Mouscron tot Rijssel le kl . 2 fr. , 2e kl. 1 fr. 50 c. , 3e kl. 1 fr. 10 c. Het land is eenigzins heuvelachtig en goed bebouwd. - Van Kortrijk rijdt men tot Mouscron op den staats- spoorweg, die van Gent naar Doornik en verder over Ath naar Brussel en naar Mons voert , zie de 31ste en de 33ste Reis. Tusschen Kortrijk en Mouscron is geen station ; van uit den trein heeft men dikwijls de fraaiste gezigten op de schoone landstreek , die men doorsnelt. Mouscron (Buffet- restaurant tarifé aan het spoorweg- station. Telegraaf. ) is de Belgische douaneplaats voor de uit Frankrijk komende reizigers. Men heeft er een groot getal logementen en bierhuizen (estaminets) nabij het station , en 7300 inw. De staats-spoorweg loopt van hier Z. Oostwaarts naar Doornik , zie de 31ste Reis. Onze weg gaat Zuidwaarts ; vijf minuten na het vertrek van Mouscron sporen wij over de Fransche grenzen en bereiken dan na nog vijf min. de levendige en bedrijvige fabriekstad Tourcoing (Logem.: hótel de Paris ; - 218 29e Reis. RIJSSEL. Roubaix - - - hótel du Cygne. Diligences : naar Halluin ; naar Meenen viermaal dagel. , van af M. Desire , in 1 uur voor 60 c.; naar Doornik dagel. , van af het hotel du Cygne , in 2 uur voor fr.). Deze stad heeft meermalen de wisselingen van den oorlog moeten ondervinden , doch zich daarvan steeds spoedig weder hersteld. Hare kerk St. Jacques bevat eenige schilderijen. Op Tourcoing volgt het station Roubaix (Logem.: hótel du Commerce ; hotel de France ; hotel du Nord en hotel de la Bourse. Diligences naar Lannoy ; naar Doornik dagelijks , van af de herberg Au Singe d'or in ruim 1 uur 30 min. voor 1 fr.). Roubaix is eene nieuwerwetsche stad , door de uitbreiding harer fabrieken aanzienlijk vergroot. De klokkentoren harer kerk van 1471 en haar Oude mannen en vrouwenhuis van 1494 zijn bezienswaardig. Eene zich hier bevindende kopergieterij is belangrijk . Deze stad ligt halfweg tusschen Mous. cron en Russel , zoodat de trein ons nu in ongeveer 17 min. aan het station der laatstgenoemde plaats brengt.

9 Rijssel (Fransch Lille) , de bekende hoofdstad van het departement du Nord , met 80,000 inw. Logementen. *Hôtel des voyageurs , op de place du Théâtre No. 6 ; *hôtel du Commerce , op hetzelfde plein No. 34 ; hôtel du Nord, in de rue Tenremonde No. 7 ; hôtel de l'Europe , in de rue Basse No. 30 ; hôtel de Flandre ; op de place Saint- Martin No. 7 ; hôtel de Bruxelles , in de rue Tournay No. 18 ; hôtel de France , in de rue Esquermoise No. 77 ; hôtel de Gand , op de Grande place No. 15 , en het hôtel de Paris , in de rue Buisse No. 33. Restauratiën en koffijhuizen. Buffet - restaurant aan het spoorweg-station , verder een groot aantal koffijhuizen , tevens meestal restauratiën en estaminets , door de geheele stad. Schouwburg. Op de place du Théâtre. Rijtuigen. Citadines of vigilantes , 15 min. voor 1 à 2 pers. 60 c. , voor 30 minuten 90 c. , voor 1 uur 1 fr. 50 c. Spoorwegen. Naar Mouscron, in verbinding met het geheele Belgische spoorwegnet ; naar Duinkerken en Calais ( zie de 30e Reis) naar Douai in verbinding met de lijn Brussel-Parijs , zie de 36e en de 34e Reis. Diligences. Naar Bouvines , het beroemde slagveld van den 27 Julij Stadhuis. RIJSSEL. 29e Reis. 219 1214 ; naar Comines , uit de rue des Arts No. 19 , viermaal dagel. in 2 uur voor 1 fr.; naar Meenen , uit dezelfde straat , dagel. in 2 uur voor 1 fr.; naar Doornik, uit de rue Esquermoise en van de hôtels du Commerce en de Villeroi , driemaal dagel. in 3 uur voor 1 fr. 50 c. of 1 fr. 25 c. Rijssel is eene voormalige Vlaamsche stad en thans eene der voornaamste steden van Frankrijk . Haren naam (Lille) heeft zij ontleend aan een dorp door water omringd , dat weder zijn oorsprong was verschuldigd aan een door de Romeinen aldar gebouwd kasteel in de laatste tijden hunner heerschappij over Belgisch Gallië. In het begin der 11de eeuw werd zij het eerst versterkt door Boudewijn IV , graaf van Vlaanderen . De stad is meermalen belegerd , ingenomen en verwoest geworden. In 1792 werd zij heldhaftig tegen de Oostenrijkers verdedigd . Door Vauban, onder Lodewijk XIV versterkt en verdedigd door eene citadel , die als eeu meesterstuk van militaire bouwkunst geroemd wordt , is zij evenzeer eene hoogst belangrijke vesting, als eene aanzienlijke koop- en fabriekstad. De uitbreiding, die men thans aan de stad geeft , zal haar nog voor de belft vergrooten. Bezienswaardig is het stadhuis , in 1430 gesticht (vroeger het paleis der hertogen van Bourgondië) , met een museum van schilderijen en een kabinet van natuurlijke historie. De beurs , de schouwburg en het paleis van justitie zijn. fraaije gebouwen. De kerk Saint - Maurice is een schoon gedenkteeken uit de 14de eeuw. Van de nieuwere kerken noemen wij die van Vazem mes - les - Lille , de Madelaine, de Saint- André en de Sainte - Catherine. In deze laatste kerk is een prachtig altaarstuk van Rubens , de marteling der H. Catharina voorstellende. Men heeft er ook het standbeeld van Notre Dame de la Treille , dat in 1237 de broeder. schap heeft doen ontstaan , die in 1269 de vermaarde processie ten gevolge had , welke een zoo groot aantal pelgrims naar deze aloude hoofdstad van Vlaanderen lokte , en die in 1849 eene congregatie deed geboren worden , welke in de verpleging van verschillende hospitalen voorziet. - 30. Van Rijssel naar Duinkerken en naar Calais. Deze spoorweg is de Noordelijkste van geheel Frankrijk. Van Rijssel tot Hazebrouck is zij dezelfde , doch verdeelt zich bij deze plaats in twee armen : Noordwaarts naar Duinkerken (voor reizigers naar Nederland) ; N.-Westwaarts naar Calais ( voor reizigers naar Engeland). Drie treinen dagelijks. Overtogt van Rijssel naar Duinkerken in 3 uur ; van Rijssel naar Calais in ruim 3 uur 40 min. Vracht : naar Duinkerken , le kl. 6 fr. , 2e kl. 4 fr. 50 c. en 3e kl . 3 fr. 25 c .; naar Calais , le kl . 8 fr 25 c. , 2e kl. 6 fr. 40 c. en 3e kl. 5 fr. Na het vertrek van Rijssel is het eerste station Perenchies , dan volgt Armentières (Logem. : hotel du comte d'Estaing en hotel du comte d'Egmont. Omnibussen naar Merville en naar Estaires). Een spoorweg van hier naar Comines en Yperen is geprojecteerd . Van Armentières brengt ons de trein, langs de halte Steenwerck , naar Bailleul , eene oude voormalige vesting ; boven de deuren van vele huizen dezer plaats ziet men versierselen met godsdienstige onderwerpen ; de kerk Saint-Vaast verdient bij een gedwongen oponthoud een bezoek . Nu volgt Strazeële (Omnibus naar Merville) en dan Hazebrouck , met den fraaijen toren harer parochiekerk , uit de 16de eeuw ? eene collonnade van latere dagteekening voor het stadhuis en met het tabaksmagazijn in het oude Augustijnerklooster der 14de eeuw. Van Hazebrouck naar Duinkerken brengt de trein ons eerst te Cassel (Logem, hotel de Bellevue) , eene der oudste plaatsen van Europa , reeds ten tijde der verovering van Gallië door Julius Cesar de hoofdstad van Morinië , en later herhaaldelijk de schouwplaats van bloedige veldslagen . De poorten van Aire en van Bergues zijn nog overblijfselen van de bouwkunst der Romeinen. Nu volgen : eerst het dorp Arnéke , reeds sedert de 10de eeuw eene pelgrimsplaats ; dan het dorp Esquel becq (Omnibussen naar Wormhoudt en Bolle zeele) , met eene belangrijke citadel aangelegd in het jaar 1610 ; Bergues (Logem. hotel de la Tete d'or. Diligence naar Hondschooten) , LOAD St.-Omer. DUINKERKEN. 30e Reis. 221 -- aan de Colme gelegen , die door een kanaal met Veurne (blz . 213 ) en de zee verbonden is ; het belfroot van haar stad. huis , uit de 16de eeuw , en veertien kleine schilderstukken op koper in de kerk Saint - Winoc verdienen de opmerkzaamheid. Van Bergues komen wij aan de belangrijke zeeplaats : Duinkerken , Fransch Dunkerque (Logem.: hotel du Chapeaurouge ; hotel de Flandre ; hótel de Dunkerque ; hotel des Bains de mer. Vrijmetselaarsloge , Vertu et Trinité réunies. Diligen ces : naar Veurne tweemaal dugel. in 2 uur 30 min. voor 2 fr. 50 c.; naar Ostende dagel. in 7 uur 15 min. voor 5 fr. , beiden rijden af bij het hotel du Chapeau- rouge Stoomboot naar - Rotterdam in 12 uur , le kaj. 30 fr. , 2e kaj. 20 fr. , zie Piantenga's officieele Reisgids , het laatste nummer) . Duinkerken, thans eene voorname oorlogshaven met 32,100 inw. , was in de 7de eeuw nog een gehucht. St. Eloy liet er eene kerk bouwen , de kerk der duinen genoemd , vanwaar haren naam ontleend is . Boudewijn III, graaf van Vlaanderen , deed haar in 964 met een' wal omringen . In 1658 viel zij in de magt der Engelschen, die haar aanzienlijk versterkten en er een kasteel bouwden. Sedert 1740 behoort zij tot Frankrijk, en de plaats nog meer versterkt is . heele omtrek der stad tot aan Bergues toe bijna 2 el onder wa ter worden gezet. Hare dokken , scheepstimmerwerven en uitmuntende reê zijn der bezigtiging overwaardig ; zoo ook hare kerk Saint - Eloy , het belfroot ( zie blz. 128 ) , het stadhuis en het bronzen standbeeld van den dapperen kaper en zeeheld Jan Bart , door David d'Angers. Jan Bart leerde de zeedienst bij onzen grooten M. A. de Ruyter. - waarua de haven hersteld Door sluizen kan de ge- - OmnibusVan Hazebrouck naar Calais. Het eerste station op deze route is Hebbling hem, en daarna Saint-Omer (Log.: hotel du Commerce ; hotel de la Porte d'or ; hotel d'Angleterre). sen naar Lumbres , naar Fruges en naar Fauquembergue), cene Fransche vesting van den 3den rang met ongeveer 20,000 222 30e Reis. CALAIS. St. Pierre-les- Calais. inw. Een kasteel , Adroald genoemd , was de oorsprong van St.-Omer , dat eerst Sithin werd genoemd en lang een dorp was. Eerst in de 9de eeuw is men begonnen het te versterken. In 1833 was deze stad eene der verblijfplaatsen van het krijgsgevangen gemaakte Hollandsche garnizoen der citadel van Ant. werpen , zie blz. 55. Hare kerk Notre Dame is uit de 11de eeuw , en in hare bibliotheek bevindt zich o. a. eene Biblia sacra met versierde letters uit de 13de eeuw. Een kanaal loopt van St .: Omer naar Calais. Op Saint- Omer volgen : Watten , in vroegere eeuwen eene Romeinsche sterkte ; Audruick , in den beginne een kasteel om de invallen der Noormannen te weêrstaan ; Ardres, eene ont. mantelde vesting , en de kleine stad St. Pierre - les - Calais , met talrijke fabrieken . Van hier bereiken wij binnen weinige minuten de belangrijke zeehaven en vesting aan het bekende Pas de Calais. Calais (Logem.: hôtel de la ville de Calais ; hotel du Lion d'or. Restauratie in het stationsgebouw , zeer goed. Vele estaminets bij de haven. Omnibus naar de zeehaven Gravelines. Stoom. booten : naar Dover in ruim 1 uur 30 min. tweemaal dagel. , vracht : le kajuit 10 fr. 65 c. , 2e kajuit 8 fr. 15 c. [Overtogt van Dover naar Londen per spoortrein in 2 uur of 2 uur 30 min. of 3 uur 15 min. ] ; naar Londen in 9 uur tweemaal wekelijks). Calais bevat thans omstreeks 12,000 inw. , gedeeltelijk Franschen , gedeeltelijk Engelschen. Zij was langen tijd een een . voudig dorpje , welks oorsprong onbekend is ; men weet alleen dat Caligula er twee groote torens liet bouwen, en dat Philippus van Frankrijk, graaf van Boulogne, haar in 1224 met een' wal liet omringen en er een kasteel deed bouwen. In 1346 werd de stad door Eduard III , koning van Engeland , na een belangrijk beleg van één jaar , veroverd . Gedurende twee eeuwen bleef zij in het bezit der Engelschen , die haar in 1558 voor den hertog van Guise moesten ontruimen . Zeer belangrijk is hier het drukke verkeer met de tegenoverliggende Engelsche stad Dover. Nazareth. LA PINTE. 31e Reis. 223 Bij een verpligt oponthoud ga men er het stadhuis zien , dat in 1740 geheel is vernieuwd ; verder het arsenaal , door den hertog de Richelieu gesticht ; de wandelingen op de wallen, de haven , de vuurtoren en de havendam , waarop eene kolom staat , ter herinnering aan den terugkeer en de ontscheping van koning Lodewijk XVIII , den 24 April 1814. 31. Van Gent over Kortrijk naar Doornik. Met den staats - spoorweg. Van Gent tot Kortrijk zes treinen daars. Overtogt in 1 uur 30 min. à 2 uur. Prijzen : le kl . 3 fr. 50 c. , 2e kl . 2 fr . 70 c. en 3e kl. 1 fr. 75 c. Van Kortrijk naar Doornik zeven treinen daags. Overtogt in 1 uur 15 min. Prijzen : le kl . 2 fr. 50 c. , 2e kl. 1 fr . 80 c. en 3e kl. 1 fr. 25 c. -- De spoorweg doorsnijdt een vlak en vruchtbaar land ; tot Kortrijk heeft men de rivier de Lys steeds aan de regterhand , en biedt de reis weinig belangwekkends aan. Van Gent is men in 15 min. aan het eerste station op dezen weg La Pinte , van waar een particuliere spoorweg naar Oude naarden en verder voert , zie de 32e Reis. Vyftien minuten na het vertrek uit La Pinte bereikt de trein het dorp Naza. reth met 5400 inw , en vervolgens het stadje Deynze , met eene zeer oude kerk ( zijtak van den spoorweg van hier over Thielt naar Ingelmunster, zie blz. 213 en 214 ) . Van Deynze gaat men langs de halten Machelen en Olsene ; dan volgen de stations Waereghem en Haerlebeke , en daarop Kortrijk (zie blz. 214) . Zie vervolgens voor de reis van Kortrijk naar Mouscron (het op Kortrijk volgende station) en voor Mouscron zelve , blz. 217. De trein wacht te Mouscron gewoonlijk op de aankomst van den Franschen trein uit Rijssel, en het oponthoud duurt doorgaans één uur. Deze plaats is tevens eene zetelplaats der Belgische grens- en pas - beambten. De spoorweg verdeelt zich nu in tweeën , die welke regts afgaat loopt naar Rijssel en verbindt zich aldaar met het geheele Fransche spoorwegnet , zie blz. 217. - - 22 31 Reis. DOORNIK. B. St. Aubert. Voorbij Mouscron komen wij tusschen de stations Nieschheim (Fransch Néchin) en Templeuve uit de provincie West -Vlaanderen in Henegouwen (Fransch Hainaul) en tevens uit het Vlaamsche in het Fransche taalgebied. Links (anderhalf uur Noordwaarts van Doornik) verheft zich de 300 voet hooge berg St. Aubert (ook wel Ste. Trinité genoemd) , met eene kleine kerk boven op zijnen top , beroemd wegens zijn fraai vergezigt. In 15 min. spoort men van Templeuve naar Doornik en gaat digt bij deze stad over de Schelde. De trein houdt op de fraaije kade , door Lodewijk XIV gebouwd , stil . Doornik , Fransch Tournay , met bijna 31,200 inwoners. Afstand van Brussel over Aalst 28 uur , over Mechelen 32 uur ; van Gent 16 uur ; van Mons of Bergen 13 uur. Logementen. Hôtel de l'Impératrice, Maux 12 ; Bellevue , quai de l' Arsenal 6 bij het spoorweg-station , tevens estaminet , zie hieronder; Singe d'or , Tête d'or 7-9 , kam. 1 fr. , ontbijt 1 fr,, serv. 50 centimes. Restauratiën. Op den quai Chateau en op de Puits leau. Koffijhuizen en estaminets. Café des Bains ; café du Duc de Brabant; Caté de l'Univers en Bellevue , zie boven. Vrijmetselaarsloge. Les Frères réunis. Telegraaf. Aan het postkantoor. Concerten. In de fraatje op zuilen rustende Concertzaal, niet verre, regts afslaande van het belfroot , zie blz. 225. Rijtuigen Vigilantes , 1 fr. de rid ; per uur 1 fr. 50 c . het eerste , 1 fr. elk volgend uur. Omnibussen , van en naar het spoorweg-station 50 c. Spoorwegstation. Aan de Noordzijde der stad . Doornik, de grootste en belangrijkste stad van Henegouwen, is door de Schelde in twee deelen gescheiden . Zij is tevens vesting en eene der oudste plaatsen van België , zetel der oude Merovingische koningen. Childerik stierf er (zie blz. 225) en Clovis werd er geboren . Onder Lodewijk XIV werd zij geheel veranderd en verkreeg een meer modern voorkomen , terwijl hare vestingwerken toen door Vauban werden uitgebreid. Bj de belegering door den hertog van Parma , in 1581 , voerde er eene vrouw , de prinses d'Espinoy van het geslacht Lalaing , het bevel , en verdedigde baar dapper en roemvol. In Sep- Notre-Dame. DOORNIK. Sle Reis. 225 tember 1863 is voor haar een bronzen standbeeld , vervaardigd door Dutrieux , op de Groote markt opgerigt. De kerk *Notre- Dame , aan den linker Scheldeoever is met hare vijf torens eene der schoonste bouwwerken van den Romaanschen stijl ; zij is van de 11de tot de 13de eeuw gebouwd. Het inwendige geeft een verheven indruk , en bevat schilderij . en van Rubens , Jordaens , e. a . , benevens eenige marmergroepen van Dufresnoy , en glasschilderwerk uit den nieuweren tijd . De kerken St. Quentin , op de Groote markt , door de ingezetenen la petite cathédrale genoemd , en de kerk St. Jacques zijn fraaije tempels. De kerk St. Brice , aan den regteroever der Schelde , in de 12de eeuw gebouwd, bevat het graf van Childerik († 480) , den toenmaligen koning van het rijk der Franken. Digt bij de hoofdkerk Notre- Dame staat het belfroot ( zie blz. 128) , een statige , in 1190 gebouwde toren , die in 1852 , geheel hersteld is . Op het stadhuis bevindt zich een klein museum van schilderijen, waaronder het bekende stuk van Gallait, de lijken der graven van Egmond en Hoorne ( blz. 101) . Men vindt hier ook eene ver . zameling van bouwkundige voorwerpen en van naturaliën . Het hoofdbestaan vinden de inwoners in de katoen- en wolfabrieken , vooral in de tapijt fabrieken , wier fabriekaat , onder den naam van Doorniksche- of Brusselsche tapijten , alom bekend is. De kunst om tapijten te weven hebben de Vlamingen tijdens de kruistogten van de Saracenen geleerd , en uit het Oosten naar Europa overbragt. De eerste fabriek der stad , de manufacture Royaie , houdt 2400 menschen bezig ; de meeste tapijten worden door vrouwen in hare eigene woningen geweven. Fraaije karpetten , 3 el lang en 2 el breed , worden er voor ongeveer 50 fr. verkocht. Eene aangename wandeling in de stad is langs de breede met boomen beplante werften (kaaijen , zie blz. 54) ; de rivier ligt altijd vol met schepen, welke uitsluitend steenkolen, uit de mijnen België. 19 226 32e Reis. OUDENAARDEN. Gavre. ― bij Bergen (Mons) , naar Gent en andere plaatsen vervoeren . De straten zijn ruim en de huizen netjes onderhouden. - Een uitstapje buiten de stad naar den berg St. Aubert (zie blz. 224) is aan te bevelen. Men kan er in 1 uur 30 min. heen wandelen ; een rijtuig daarheen , in een klein uur kost 3 à 4 fr. Naast het belfroot woont een koetsier. > 32. Van Gent over Qudenaarden en St.-Ghislain naar Bergen. (Chemin de fer de Hainaut et Flandres) . Overtogt in ongeveer 3 u. —Tot St.-Ghislain heeft men vijf treinen dagel. , en direct doorloopende tot Bergen of Mons één trein per dag. Prijzen tot St.- Ghislain le kl . 6 fr. 80 c. , 2e kl . 5 fr. 10 c. , 3e kl. 3 fr. 40 c.; van St.- Ghislain tot Mons, le kl. 80 c. , 2e kl . 60 c. , 3e kl . 40 c. Deze weg is van Gent tot La Pinte de staats-spoorweg tusschen Gent en Kortrijk ; van La Pinte tot St.- Ghislain is het eene particuliere onderneming , die van La Pinte bijna regt Zuidwaarts loopt , midden door de provincie Oost- Vlaanderen en een klein gedeelte van Henegouwen. Te St.- Ghislain verbindt hij zich met den staats-spoorweg van Mons naar de Fransche grenzen in de rigting van Valenciennes. Zie voor de reis van Gent tot La Pinte blz. 223. Van La Pinte spoort men in 35 à 40 min. naar Oudenaarden langs de stations : Eecke - Nazareth , Gavre , Synghem en Eyne. Oudenaarden , Vlaamsch Oudenaerde , Fransch Oudenarde (Logem. Hotel Pomme d'or en hotel Lion d'or) . Dit stadje , met ruim 6200 inw. , verdient een bezoek om zijn prachtig

• stadhuis , in 1529 gebouwd en een meesterstuk van bouwkun.

de in Gothischen stijl ; het is in den laatsten tijd geheel vernieuwd , en herinnert niet door zijne grootte , maar door zijne sierlijkheid aan de fraaiste gedeelten der stadhuizen van Brussel en Leuven ; het portaal der raadzaal is o. a. een kunststuk van houtsnijkunst , door Paulus van der Schelden in 1530 vervaardigd. Ook de St. Walburgskerk is een zeer fraai gebouw. Oudenaarden is de geboorteplaats van Margaretha --- - St.-Ghislain. RENAIX. 320 Reis. 227 van Parma , landvoogdes der Nederlanden onder Philips II . Onder de muren dezer stad overwonnen de geallieerden onder Marlborough en prins Eugenius van Savoije de Franschen in een beslissenden veldslag , den 11 Julij 1708. ― ― Van Oudenaarden sporen wij in 15 min. langs de stations : Leupeghem en Etichhove naar het belangrijke Renaix (Log. Hotel du Cheval rouge ; hotel de l'Etoile. Telegraaf. Omnibussen naar Lessines , Doornik , Avelghem). Spoorwegen zijn geprojecteerd van hier naar Doornik , naar Kortrijk , naar Aalst en naar Lessines. De reis van Renaix vervolgende , zijn wij in 10 min. te Anvaing , na nog 10 min. te Frasnes en na weder 10 min. te Leuze , tevens station aan den staats spoorweg van Doornik naar Ath (zie de 33e Reis) . Leuze (Log. Hôtel de la Toison d'or. Telegraaf. Postwagen tweemaal dagel. naar Peruwelz in 1 uur 15 min. voor 1 fr.) is eene kleine stad aan de Dender , met eene fraaije in 1742 verbouwde kerk. Sommige treinen houden te Leuze 5 tot 10 min. stil . Wij snellen vervolgens voorbij de stations Basècles , Blaton en Pommeroeil naar St.-Ghislain, tevens station aan den spoorweg van Bergen naar Valenciennes (zie de 34e Reis A) , aan het kanaal van Bergen naar Condé gelegen en rijk door zijne steenkolenmijnen. ― Te St.-Ghislain komen wij op bovengenoemden staats - spoorweg ; wij zijn hier nog 4 uur gaans van Bergen verwijderd , die de trein in 25 min. aflegt. Het eenige station tusschen de twee genoemde plaatsen is Jemappes , alleen bekend door de nederlaag , die 22,000 Oostenrijkers onder hertog Albert van SaxenTeschen hier van 50,000 Franschen onder het bevel van Dumou. riez en den hertog van Chartres ( later koning Lodewijk Philips) den 6 November 1792 leden. De Oostenrijkers trokken toen tot achter de Maas terug. Twintig minuten na het verlaten van Jemappes houden wij aan het station van Bergen stil. - 228 32e Reis. MONS. Logementer. Bergen (Fransch Mons) , met 26,800 inw. , 12 u. 45 min. van Brussel gelegen . Logementen. Hôtel Garin ; hôtel Royal, table d'hôte ten 1 ure. Restauratiën , koffijhuizen en estaminets. Hoofdzakelijk op de Groote markt (Grande-place) . Vrijmetselaarsloges. La parfaite Union en Les Frères réunis. Telegraaf. Aan het postkantoor. Rijtuigen. Als te Doornik , blz. 224. Spoorwegen. Het station is aan de Westzijde der stad . Naar Brussel over Ath of Braine-le-comte ; naar Namen over Charleroi of over Ottignies ; naar Parijs over Hautmont of over Valenciennes ; naar Gent over Ath en Aalst , of over Oudenaarden , of over Doornik en Kortrijk. Diligences en postwagens. Naar Baumont , dagel. in ruim 4 uur 30 min. voor 4 fr. 20 c.; naar Chimay , dagel. in 8 uur voor 7 fr. 20 c.; naar Givry , dagel. in 1 u . 45 min. voor 1 fr . 50 c.; naar Rance , dagel. in 6 u. 30 min. voor 6 fr.; naar Solre- sur - Sambre , dagel. in 3 u. 15 min. voor 2 fr. 70 c. Al deze wagens rijden af van het bureau-central des postes. Naar Binche , driemaal dagel. van af het hôtel d'Allemagne en uit de rue de la Chaussée , in 2 u. voor 1 fr. 50 c.; naar Dour , driemaal wekel. uit de rue d' Havré No. 99 , in 2 u. 15 min. voor 1 fr.; naar Fontaine l'Evêque , dagel. uit de rue de la Chaussée , in 3 u . 30 min. voor 2 fr.; naar Marchienne , dagel. uit de rue de la Chaussée , in 4 u. voor 2 fr. 25 c.; naar Paturages , driemaal wekel. van de herberg A la Lune , in 1 u. 30 min. voor 75 c.; naar Le Roeulx , dagel. uitgezonderd Zond . en Donderd. uit de rue d' Havré No. 70 , in 2 u. voor 1 fr.; naar Soignies, wekel. van af het hôtel du Cerf , in 2 u. 30 min. voor 1 fr. Bergen is de hoofdplaats der provincie Henegouwen en ligt op de plek waar Julius Cesar , tijdens zijn togt tegen de Galliërs , een kasteel had laten bouwen , aan de beide oevers van het riviertje de Trouille , hetwelk door het kanaal van Condé met de Schelde verbonden is. Zij is tevens eene der sterkste vestingen van België tegen Frankrijk ; als zijnde in 1820 naar de regels der nieuwere vestingbouwkunde geheel op nieuw versterkt. De gemakkelijkheid , waarmede de omstreken der stad door de Trouille onder water gezet kunnen worden , maken de plaats nog sterker. Evenwel heeft de regering in den laatsten tijd tot de slooping der vestingwerken besloten . Kerk St.-Waudru. MONS. 32e Reis. 229 wanneer De hoofdkerk van St.-Waudru (St. Waltrudis) , dadelijk links men van het station de stad binnen komt , is in Gothischen stijl van 1460-1580 gebouwd . Het inwendige is een bezoek overwaardig ; men zie in dezen tempel de sierlijke pilaren zonder kapiteelen zich tot aan het verwulf verheffende , het hoog- altaar met bas reliefs uit het Nieuwe-Testament door een Italiaanschen meester gebeeldhouwd , en eenige schilderijen . Links van de kerk op het hoogste punt der stad staat een klokketoren (belfroot , zie blz. 128) , in 1662 gebouwd op de plaats waar vroeger Cesar's Castrum (zie blz. 228 ) stond ; deze toren dient thans tot krankzinnigen- gesticht . Het stadhuis is een fraai , oud gebouw , rijk met beeld . houwwerk versierd . Het groote standbeeld , ter nagedachtenis aan den in 1520 te Bergen geboren componist Roland de Lattre , werd in 1853 opgerigt. In de stad zijn vele linnen en wollen manufacturen- fabrieken ; in de omstreken zijn de rijkste steenkolenmijnen van geheel België. Alleen in 1861 leverde Henegouwen 7,935,645 tonnen kolen op , eene waarde hebbende van 92 millioen francs , terwijl geheel België in dat jaar 9,610,893 ton, ter waarde van 107 millioen voortbragt . Het koningrijk telt 78,232 mijnwerkers , waarvan 59,542 alleen in Henegouwen. De meest voortbrengende streek is het bassin de Flenu , digt bij Bergen , links van den weg naar Jemappes , blz. 227. Twee uren Zuidwaarts van Bergen , in de rigting van Maubeuge , werd in 1700 de bloedige en vermaarde slag van Malplaquet geleverd , waarbij de Engelschen , Hollanders en Oostenrijkers , onder Marlborough en prins Eugenius, ofschoon met een verlies van 20,000 man , de Franschen onder bevel van den maarschalk de Villars schitterend overwonnen . In 1791 behaalde Pichegru hier eene overwinning op den hertog van York , maakte 1500 krijgsgevangenen en veroverde 60 vuur monden. 33. Van Doornik over Ath naar Brussel. - Staats- spoorweg. Vijf doorloopende treinen daags. Overtogt in ongeveer 3 uur. Prijzen : le kl. 8 fr. , 2e kl. 6 fr. en 3e kl. 3 fr . 90 c. · De landstreek , door welke de spoorweg loopt , is een heuvelachtig bouwland de omgeving is dikwerf zeer schoon en verschaft hier en daar schilderachtige gezigtspunten. Na het verlaten van het station te Doornik (blz. 224) ziet men in den beginne , . den berg St. Aubert (blz. 226) , en in weinige min. bereikt men achtereenvolgens de stations Havinnes , Bary- Maulde en Leuze (zie blz. 227) ; ongeveer een half uur na het vertrek uit Doornik is de trein te Ligne , de oorspronkelijke stamplaats der beroemde familie van dien naam. Vijftien à twintig min. na het verlaten van Ligne komt de spoorwegreiziger te Ath (zie voor deze stad , hare omstreken en voor het in hare nabijheid gelegen slot Beloeil , blz. 76 en 77). Van Ath naar Brussel staan den reiziger twee verschillende staats- spoorwegen open ; de eene loopt langs Lessines , Ninove enz. , zie voor die route de 9de Reis , blz. 76. De andere , die tevens naar Mons voert , loopt in ongeveer 2 uur van Ath naar Brussel over Jurbise , Braine- le- Comte enz. Het eerste station op dezen laatstgenoemden weg , dat vijf minuten na het vertrek van Ath bereikt wordt , is Maffles , dan volgen : Chièvres en Attres ; Brugelette , met een groot weeshuis dat door pleegzusters wordt bestuurd ; Lens ; Jurbise , alwaar deze spoorweg zich vereenigt met dien welke van Brussel naar Bergen en verder naar Parijs loopt , zie de 34e Reis A. Van Jurbise tot Bergen doen de treinen de reis in ruim 20 minuten , voor le kl. 1 fr. , 2e kl. 70 c. en 3e kl. 50 c. De reis van Jurbise tot Braine- le- Comte is , in omgekeerde rigting, beschreven op blz. 231 en 232 , en van laatstgenoemde plaats tot Brussel , mede in omgekeerde rigting, op blz. 122 en 123. 34. Van Brussel naar Parijs. Twee spoorweglijnen , gedeeltelijk vereenigd , verbinden op directe wijze de hoofdsteden van Belgiè en Frankrijk met elkander , te Brussel aan het station du Midi , te Parijs aan het station du Nord. De eerste , tevens de oudste en voor den reiziger de belangrijkste weg loopt langs de hoofdstations : Braine-le- Comte , Bergen (Mons) , Quiévrain (Belgisch grens-station), Blanc- Misseron en Valenciennes (beiden Fransche douanestations) , Amiens , Creil en St. Denis. Tot Quiévrain Belgische , van daar Fransche spoorwagens. Vier doorloopende treinen daags , allen gewone treinen ( voor de sneltreinen zie hieronder) en talrijke treinen van en tot eenige tusschenstations. Prijzen : le kl. 36 fr. 5 c. 2e kl. 27 fr. en 3e kl . 19 fr. 45 c.; tot Bergen kost de sneltrein 6 fr. 20 c. en 4 fr. 70 c.; gew. trein le kl. 5 fr . , 2e kl. 3 fr. 70 c. en 3e kl. 2 fr 50 c. Overtogt tot Parijs in circa 11 u.; tot Bergen in 1 u. 30 min. à 1 u. 45 min. De tweede spoorweglijn scheidt zich te Bergen van de bovengenoemde lijn af en voert van daar (blz. 236) naar Hautmont , alwaar zij zich vereenigt met den van Charleroi (direct van Keulen over Aken , Luik en Namen) komenden spoorweg ( zie blz. 236) . Twee gewone en twee doorloopende sneltreinen daags ; bovendien is er een' trein dagel. , die slechts van af Bergen naar Parijs loopt. Prijzen : sneltrein, le kl . 34 fr. 60 c , 2e kl . 26 fr .; gewone trein , le kl. 32 fr . 50 c. , 2e kl . 24 fr . 35 c. en 3e kl. 17 fr. 60 c. Overtogt de 3e trein (alleen le kl . ) in 6 u. 25 min. , de le trein ( le en 2e kl . ) in 7 u. 5 min.; de gewone of 2e en 4e trein ( le , 2e en 3e kl. ) in 11 uur Men kan de reis ook doen over Charleroi en Erquelinnes. Van Brussel tot Ottignies zie men blz. 134 en 70. — Van Ottignies tot Charleroi zie men blz. 70 en 71 , en voor Charleroi zelve zie men blz . 125. — Van Charleroi tot Hautmont , zie de volgende Reis. -- VanHautmont komt de reiziger langs de hoofdstations St. Quentin , Compiègne en Creil, waar deze weg zich met de hier boven eerstgenoemde lijn vereenigt A. Over Mons , Valenciennes enz. , zie eerst de inleiding dezer Reis. Van Brussel tot Braine- le- Comte (alwaar bij sommige treinen eene verwisseling van wagens plaats heeft) zie blz. 122 en 123 . Op Braine- le- Comte volgt het stadje Soignies (Log. Hotel de la station. Telegraaf. Omnibus naar Le Roeulx , tweemaal dagel. in 1 uur 15 min. voor 1 fr.) , met bijna 7000 inw. en een reeds in de 7de eeuw gebouwd klooster (St. Vincent) , misschien het oudste gebouw van België ; in de omstreken de - 232 34e Reis. QUIÉVRAIN Blanc-Misseron. . zer plaats zijn belangrijke groeven van blaauwen steen . - Van Soignies tot het spoedig volgende station Jurbise (blz. 230) maakt de weg eene sterke kromming naar het Westen ; bij dit station is het afscheidingspunt der lijn naar Ath , Doornik , Kortrijk , Rijssel enz (zie de 3le en 33e Reizen). Twee uur Westwaarts van Jurbise ligt het beroemde slot Beloeil , zie blz. 77. In ruim 20 min. is de trein van Jurbise te Bergen of Mons , zie voor deze stad , blz . 228 . ver . Het kleine maar belangrijke gedeelte der reis van Bergen tot St.-Ghislain is in omgekeerde rigting beschreven op blz. 227. Op St.- Ghislain volgen.: 1. het groote dorp Hornu , alleen door mijnwerkers bewoond , die er in groote keeten hun blijf houden , en 7. het plaatsje Boussu , bekend door de wilde vlugt der Franschen in 1792 onder Biron , en het toen door hen geuite , later zoo bekend geworden ,, Sauve qui peut". Tien minuten na het verlaten van Boussu is de trein te r. Thulin , en na nog 15 minuten aan het laatste Belgische station 7. Quiévrain (Telegraaf) , een stadje met 2000 inw. , alwaar voor de uit Frankrijk komenden de bagage wordt nagezien , dat 10 à 20 minuten oponthoud veroorzaakt. Even voorbij Quiévrain gaat men over het riviertje de Annelle , dat hier de grensscheiding met Frankrijk vormt , en komt te Blanc - Misseron, alwaar , of soms in het binnen 15 min. volgende Valenciennes (blz. 233) , de passen en goederen der naar Frankrijk gaande reizigers worden onderzocht. De Fransche douane is zeer streng , de rok of jaszakken worden meermalen omgekeerd. Dames zelfs worden somtijds door vrouwelijke douanen gevisiteerd. Voornamelijk letten de ambtenaren op sigaren ; alleen een klein getal , strikt genomen slechts 6 , mag worden ingevoerd ; voor meerdere moet 10 centimes per stuk worden betaald. Ook dagbladen en andere drukwerken worden scherp nagezien ; bet oponthoud , hierdoor veroorzaakt , duurt ongeveer een half uur. De koffers van reizigers , die in eens door naar Parijs reizen , worden in eenen afzonderlijken goede- Douay. VALENCIENNES. 3e Reis. 233 renwagen geladen , en somtijds eerst te Parijs gevisiteerd. Het landschap wordt in Frankrijk minder schoon , eentonige bouwakkers , zonder boomgewas , volgen daar op de lagchende en volkrijke landouwen van Henegouwen. Valenciennes (Logementen : Hótel de Commerce ; hotel des Princes ; hotel de Flandre ; hotel de Bruxelles ; hotel Vauban. Goede restaura'ie aan het spoorweg station. Omnibussen naar St.- Amandles-Eaux, en naar Condé sur-l'Escaut) , met 23,300 inw. , is eene belangrijke vesting aan de zamenvloeijing der Schelde en Rhendelle . In 693 en 771 werden hier reeds groote vergaderingen gehouden. Zij behoorde vroeger tot Henegouwen , doch werd , bij den vrede van Nijmegen , aan Frankrijk afgestaan , waarna Vauban er de nog tegenwoordig bestaande citadel heeft geBezienswaardig zijn het stadhuis in verschillenden bouwstijl opgetrokken ; het stedelijk museum , met o. a. drie stukken van Rubens ; de kerk Saint- Géry en de schouwburg. Meer dan deze allen verdienen de fraaije wandelingen de aandacht, waaronder de Course Bourbon , de Place- Verte en de wallen tusschen de poort van Mons en de poort van Quesnoy. In de stad wordt prachtig kantwerk gemaakt , en in hare nabijheid , 7. van den spoorweg naar Parijs , zijn de beroemde steenkolenmijnen van Anzin. Buiten de stad snelt de trein over de Schelde en bij het volgende stadje Rais mes door een groot bosch. Overigens ziet men slechts vlak bouwland. Tusschen Raismes en Douay komt men nog langs de stations Wallers ; Somains en Montigny. - - - een Douay (Logementen : Hotel de Flandre; hotel de l'Europe ; hotel de Versailles. Buffet-restaurant aan het station. Omnibus naar Arleux) , met ruim 20,000 inw. , is eene vesting aan de Scarpe, die reeds ten tijde van Cesar door de Caluaciers , volk van Belgisch Gallië , bewoond werd. Het stadhuis , met zijn schilderachtig belfroot ( zie blz. 128) met vijf torens , is een der schoonste gebouwen uit de Nederlanden der 14de eeuw. Op de spits van den middelsten dezer torens staat de 234 34e Reis. ARRAS Longueau. . Vlaamsche leeuw als weêrhaan. De artillerie- school , de geschutgieterij en het fabriekwezen zijn hier zeer belangrijk. Te Douay vereenigt zich de spoorweg van Gent , Kortrijk , Rijssel , Duinkerken en Calais (zie de 36e Reis) met den onzen. Na Douay volgen 1. de stations Vitry- en - Artois , alwaar Sigisbert I, koning van Austrasie , in 575 werd vermoord ; Roeux en dan - Arras (Logementen : Hótel du Commerce ; hotel de l'Univers. Omnibus naar St. Pol) , met ruim 25,000 inw. , is eene belang. rijke vesting en bloeijende fabriekstad aan de Scarpe. Zij is in boven- en benedenstad verdeeld , en was vroeger de hoofdstad van Artois , thans is zij die van het departement Pas- de- Calais. De markt (Grandeplace) en het Stadhuisplein (place de l'Hôtel de ville) zijn met gebouwen in Gothischen stijl omringd. Het stadhuis is een gebouw mede in Gothischen stijl en dagteekent van het jaar 1510. De kerk Notre- Dame is eerst in 1832 voltooid. Toen de Franschen de stad in 1640 op de Spanjaarden veroverden , vonden zij er boven eene poort het opschrift : „ Quand les Français prendront Arras , Les souris mangeront les chats." Zij lieten dit opschrift staan met de kleine verandering van de wegneming der p in het woord prendront. Robespierre werd hier geboren. Op Arras volgen de weinig beteekenende stations : Boileux, Achiet - le - Grand , het dorp Albert (Log. Hotel SaintMartin) , Corbie, met eene oude schoone abdij- kerk van 662. De trein gaat nu herhaaldelijk over de Somme en komt te Longueau (Restauratie in het stations gebouw , heerlijke eendepasteijen). Hier vereenigt zich onze spoorweg met dien , welke van Boulogne komt. De reizigers naar Amiens , het eerste station aan den weg van Longneau naar Boulogne , veranderen van wagen en worden in 10 minuten van hier naar die stad overgebragt. Reizigers naar Parijs behouden hunne rijtuigen. Amiens (Logementen : Hôtel du Rhin , place St. Denis , bij het station , Creil. AMIENS, 34e Reis. 235 -- kam. 1 fr. 50 c. , ontb. 1 fr.; hôtel de France ; hôtel de Paris ; hôtel de l'Univers ; hôtel du Rocher de Cancale. Café-restaurant in het hôtel du Midi. Diligences : naar St. Quentin dagelijks in 9 uur ; naar Rouaan dagel. in 12 uur) . Deze stad bestond reeds ten tijde der verovering van Gallië door Cesar ; zij werd toen Somarobriva genoemd , was de oude hoofdstad van Picardië en is thans eene der voornaamste fabriekplaatsen van Frankrijk. Zij ligt aan de Somme , ruim 30 uren van Parijs en telt bijna 53,000 inw. Als ' t ware het middenpunt tusschen Brussel , Calais , Boulogne en Parijs , is zij zeer geschikt om te overnachten voor reizigers , welke op den middag te Parijs wenschen aan te komen. In dat geval ' s morgens met den trein van half elf van Amiens vertrekkende , heeft men eerst nog den tijd om hier te ontbijten en de beroemde kathedraal te bezigtigen ; dit is een der schoonste Gothische gebouwen van Europa , van 1220-1269 gebouwd. De indruk die deze prachtige tempel , zoowel van binnen als van buiten , op den bezoeker te weeg brengt is onbeschrijfelijk. In het begin van 1863 zijn ongelukkig in het gewelf van het schip der kerk scheuren ontstaan, werk. - Op het station Longueau volgen ; r. Boves, met de ruïnen van een kasteel, waarin Gabrielle d'Estrées , tijdens het beleg van Amiens door haren minnaar koning Hendrik IV, woonde ; r. Ally - sur - Noye ; Breteuil , een weinig van den weg verwijderd ; Saint - Just - en - Chaussée, Clermont (Logement Hótel du Croissant , hotel des deux Epées. Omnibus naar Agnetz) , eene stad met 5666 inw.; Liancourt, en vervol gens 1. Creil (Log. Hótel de France. Goede restauratie in het stations-gebouw), met eene beroemde fabriek van Engelsch aardeDe trein komt reeds vóór Creil in het dal der Oise; de spoorweg , welke van Keulen , Charleroi en Hautmont (blz. 238) komt , vereenigt zich hier met den onzen. Creil komen wij langs de stations : 1. Saint- Leu- d'Esserent (Postwagen naar Montataire) ; r. Précy - sur - Oise, Boran, r. Beaumont- sur - Oise (Log. Hótel des quatre fils d'Aymon), door heerlijke omstreken met een aantal fraaije dorpen en kasteelen omringd ; 7. Isle - Adam (Log. Hótel du grand St. - Nicolas), mede zeer schoon gelegen ; 7. Auvers (Postwagen naar de beroemde bouwvallen der abdij van Val, in 1125 gesticht en één uur van Auvers gelegen) ; r. Pontoise (Log. Hótel Na 236 3ke Reis. HAUTMONT Montmorency. . - des Messageries. Buffet restaurant aan het station. Vrijmetselaarsloge , Amis du peuple. Diligences naar Marines, Magny en Chars) , eene lieve kleine stad , met 5000 inwoners , op eene rots gebouwd , en op korten afstand van den hoofdspoorweg gelegen. Er is veel handel in hoornvee en meel. Nu volgen Herblay, Franconville (Diligence naar Napoleon - St. - Leu) , Ermont , Montmorency (Log. Hôtel du Cheval blanc) , met de hermitage van Jean-Jacques Rousseau ; 7. het dorp Enghien - les - Bains (Log. Hotel des quatre Pa . villons , hotel d'Enghien , hótel de France en vele anderen) , een uitspanningsoord der Parijzenaars , dat een uitgestrekt panorama van de fraaiste landhuizen , bloemen en groen aan het oog vertoont. Op Enghien volgt het dorp Epinay - sur - Seine, waarna de trein het fort de la Briche , tot de vestingwerken van Parijs behoorende , passeert ; dan bereikt hij de Seine en 4. St. Denis , loopt nu langs r. de begraafplaats van Montmartre , en houdt aan het station du Nord , tegenover het groote hospitaal Lariboissière , te Parijs stil . Zie voor Parijs en hare omstreken (St. Denis enz. ) Plantenga's Parijs en Omstreken. B. Over Mons , Hautmont enz. , zie voor de spoorwegen blz. 231 . De tweede aangegeven route van Brussel naar Parijs loopt tot Bergen langs de op blz. 231 en 232 beschrevene lijn . Van Bergen voert zij naar Hautmont door eene landstreek rijk aan steenkolenmijnen , en brengt den reiziger in circa 1 uur 15 min. , langs de stations Cues mes, het volkrijke dorp Fremeries , Quévy, Belgisch grenskantoor , en Feignies , Fransch grens . kantoor (zie blz. 232) , te Hautmont, aan de Sambre ge . legen , met belangrijke hoogovens en andere industriële ondernemingen. De trein komt te Hautmont op den spoorweg , welke van Charleroi (Keulen) naar Parijs voert , zie de 35e Reis . Op Hautmont volgen de stations Aulnoy e - les - Berlaimont, Landrecies, een klein stadje aan de Sambre , van hier rijden omnibussen naar verschillende omliggende plaatsen ; Le Cateau. • Compiène. St.- QUENTIN. 31 Reis. 237 (Log. Hótel de France), een stadje dat uit de vereeniging van twee dorpen is ontstaan ; op de markt staat het standbeeld van den hier geboren maarschalk Mortier , hertog van Treviso ; Bu signy; Bohain , eene fabriekstad ; Fresnoy - le - Grand Essigny-le- Petit en Saint-Quentin (Log. * Hótel du Cygne , met omnibus; hótel de St. Nicolas , met table d'hole ; hotel d'Angleterre. Diligences naar Bellicourt , Le Catelet, Bonavy, Banteux, Gouzeaucourt en Marcoing) , het Augusta Viromanduorum der Romeinen , is eene oude stad en vesting met 27,000 inw. aan de Somme , 35 uur van Parijs gelegen . Zij bezit vele katoenenen linnen manufactuur- fabrieken. De kathedraal en het stadhuis (twee fraaije Gothische gebouwen uit de 15de eeuw) , het paleis van justitie , het belfroot ( blz. 128) , de wandelingen enz. verdienen allen de opmerkzaamheid. Onder hare muren had in 1557 een vermaarde veldslag tusschen de Spanjaarden en Franschen plaats. Voorbij St. Quentin komt de reiziger aan het dorp Montescourt - Lizerolles (Twee uur Westwaarts van hier ligt het kasteel Ham (Log. Hótel de France), bekend als de gevangenis van den tegenwoordigen keizer Napoleon , na zijne mislukte onderneming te Boulogne in 1840 , en van andere vermaarde personen) , en vervolgens te Tergnier , van waar een zijtak van den spoorweg over Laon naar Rheims leidt , zie de 35e Reis blz. 240 ; de stad Chauny , met 7700 inw.; Apilly ; Noyon (Log. Hótel du Nord. - Diligence naar Ham) , geboortestad , 10 Julij 1509 , van Calvijn en de plaats waar Hugo Capet verkozen is ; Ours camp , Ribé. court , Thourotte en hótel des Fleurs. Compiègne (Logementen: Hótel de France , hotel du Soleil d'or , Diligence naar Pierrefonds , door het prach tige bosch van Compiègne) , aan de Oise gelegen , met 10,400 inw. Deze stad is bekend als het lievelingsoord der Fransche vorsten tot het houden van jagtpartijen . Het kasteel , het schilderachtig Gothisch stadhuis en de kerk van St. Antoine België. 20 238 35e Reis. ERQUELINNES. Maubeuge. versieren de stad . Even buiten dezelve bij de brug werd Jeanne d'Arc (de maagd van Orleans) den 25 Mei 1430 door de Engelschen gevangen genomen. Tusschen Compièg ne en Creil heeft men nog de oude stad Verberie en het plaatsje Pont - Sainte - Maxence aan den linker oever der Oise. Te Creil ( blz. 235) vereenigt zich deze weg met dien van Bergen over Valenciennes naar Parijs , zie blz. 232. Wij volgen van daar tot Parijs de op blz. 235 en 236 beschreven route. 35. Van Namen naar Parijs. A. Over Charleroi en Erquelinnes. De sneltreinen leggen dezen weg in circa 7 uur af , de gewone treinen in ongeveer 11 uur. Prijzen : sneltrein le kl. 33 fr. 70 c. , 2e kl. 25 fr. 35 c.; de gewone trein 32 fr . 40 c. en 24 fr. 25 c. Zes doorloopende treinen daags. Deze spoorweg is de kortste en de regte tusschen Keulen en Parijs, doch dezen weg van Brussel af nemende is zij iets langer dan de in de 34e Reis beschreven routes ; zie voor de reis van Brussel naar Namen , de 13e of 14e of 16e Reis. Van Luik tot Namen zie men in omgekeerde rigting de 17de Reis , blz. 140 , alwaar tevens alle stations aan dezen spoorweg , Tilleur , Jemeppe , Flémalle , Engis , Hermalle , Amay , Ampsin , Huy , Bas-Oha , Andenne , Sclaigneaux , Namèche en Marche-les-Dames , beschreven zijn. Voor de beschrijving dezer reis van Namen tot Charleroi zie men in omgekeerde rigting het einde der 14de Reis , blz. 125 en 126. Van Charleroi (alwaar zich de spoorweg van Brussel en Leuven over Ottignies , zie de 16de Reis op blz. 134 en de 7de Reis op blz. 70 , met dezen weg vereenigt) tot Hautmont loopt de weg door het dal der Sambre , langs Marchiennes - Zône, Landelies en Thuin , schilderachtig op eenen bergrug gelegen ; dan volgen Lobbes , La Buissière , Solre - surSambre en Erquelinnes , het Belgische grensstation. Van hier is de eerstvolgende plaats Jeumont , het Fransche grenssta tion , zie blz. 232 ; dan komt men te Maubeuge (Logem.: Hótel Bethel. MEZIERES. 35e Reis. 239 du Nord , hótel du Faisan. Omnibus naar Bavai) , eene kleine vesting aan de Sambre , die in 1679 bij den vrede van Nijmegen aan Frankrijk kwam en toen door Vauban nog meer versterkt is . Op Maubeuge volgt Hautmont , zie voor Hautmont blz. 236 , en voor de verdere route van daar naar Parijs de vorige Reis , van Hautmont tot Creil , blz. 236-238 , en van Creil tot Parijs , blz. 235 en 236 . B. Over Vireux , Mézieres , Rheims en Epernay. Deze route is de langste om , direct van uit België , Parijs te bezoeken en alleen hen aan te raden , die tevens dit gedeelte van Noordelijk Frankrijk wenschen te zien. De weg loopt gedeeltelijk door de departementen der Ardennen en der Marne (in het voormalige Champagne) . Men komt op deze route op drie verschillende treinen , zoodat men zeer naauwlettend moet zijn op en bij het verwisselen van wagens. Men zie voor de treinen , prijzen enz. l'Indicateur universel des chemins de fer en France etc. Van Namen tot Givet , zie men de 15de Reis blz. 130 . Van Charleroi naar Givet en Vireux de 14de Reis , blz. 125. Van Vireux- Molhain , gewoonlijk alleen Vireux genoemd , loopt de spoorweg niet verre van de oevers der Maas tot aan Mézières , langs de weinig beteekenende stations : Fumay , Revin , Deville , Monthermé , Braux en Nouzon. Dan volgt de vesting Mézières (Log. Hótel des Postes. Diligence naar Rocroi) , met 5000 inw. en eene citadel door Vauban gebouwd , die als een meesterstuk van vestingbouwkunde wordt geroemd . Iederen 27sten September viert men hier het ontzet der stad van eene belegering der Spanjaarden in 1521 ; de vesting werd toen door Bayard met 2000 man heldhaftig verdedigd. Na het vertrek van Mézières komen wij eerst te Mohon. Dan volgen : Boulzicourt , Poix en Launois ; van hier snelt de trein door het dal der Vence , met talrijke mijnen , naar het dorp Saulces - Monclin en vervolgens naar Amagne (Dilig. naar de groote graanmarkt van Vouziers) . Op Amagne volgt Rethel (Log. Hótel du Commerce , hotel de la Poste) , cene 240 35e Reis. RHEIMS Epernay. . oude vesting , met eene kerk die werkelijk uit twee aan elkander gesoldeerde kerken bestaat. Na Rethel komen wij achtereenvolgens te Le Châtelet , Bazancourt , Vitry- lest Reims , en daarna te Rheims of Reims (Logem.: Hótel du Lion dor , hótel de la Maison rouge , hôtel de l' Arbre d'or) , het oude Durocortorum Remi der Romeinen , met ongeveer 50,000 inw. Zij is even als Trier de hoofdstad van Belgisch Gallië geweest , en even als Metz de hoofdstad van het koningrijk Austrasië. Hare *kathedraal is eene der beroemdste ter wereld , Clovis is er in 496 door Saint-Remy gedoopt , Jeanne d' Arc liet er in 1421 Karel VII zalven en later zijn er do meeste Fransche koningen gezalfd . Men vindt hier verder nog vele gebouwen en herinneringen uit vroegere eeuwen. ―― Van Rheims loopen twee zijtakken van den spoorweg : één over Laon en La Fére naar Tergnier , die aldaar in ver binding is met den spoorweg van Bergen of van Namen over Hautmont en St. Quentin naar Parijs , zie de 34e Reis B. blz. 237 ; de tweede loopt over Soissons naar Parijs , die in lengte weinig verschilt met den weg welken wij nu zulle volgen , doch die minder schoone gezigtspunten oplevert. Op Rheims volgt aan onzen reisweg spoedig het op een berg gelegen dorp Rilly - la - Montagne , door den berg loopt een tunnel. Dan komen wij aan het om zijne heerlijke wijnen zoo beroemde Avenay " en daarna te Ay , niet minder beroemd om zijnen mousserenden champagne- wijn . Weinige oogenblikken na het vertrek van het vlek Ay bevinden wij ons aan het ruime ! station te Epernay (Logem.: Hotel de l'Europe , hótel de la Sirène , in beiden is table d'hôte , en op beiden rijden omnibussen van af hel spoor. Diligences naar Montmort en Chanmoye) Epernay is eene oude stad met 10,000 inw. aan de Marn gelegen. Zij is het middelpunt van den handel in Champagne wijnen , en het bezoek van eene der kelders of bewaarplaatser, dezer wijnen is bij een oponthoud in deze stad om het eigen. aardige aan te bevelen . Chateau- Thierry. MEAUX. 35e Reis. 241 Wij gaan bier over op den spoorweg tusschen Parijs en Straatsburg (zie Plantenga's Zwitserland , de le Reis) . De weg blijft in de nabijheid der Marae en wij snellen , langs het lieve dorp Damery met ruim 1700 inw.; Port- à - Binson (Omnibus, naar Chatillon - sur - Marne) ; Dormans , Varennes en Mézy, naar Château-Thierry (Log. Hotel d' Angleterre) , eene oude vesting met bijna 6000 inw.; Jean de la Fontaine werd hier in een huis , dat men nog in de rue des Cordeliers ziet , in 1621 geboren. Men heeft er een standbeeld voor dezen beroemden schrijver der „, fabelen en vertellingen" opgerigt . - Nu volgen : Nogent l'Artaud, Nauteuil- sur- Marne en dan de oude stad La Ferté-sous-Jouarre (Log. Hotel de Paris. Dilig. naar Montmirail , Rebais , Jouarre en Montreuilaux- Lions) , met 4500 inw. en vele oude huizen van vreemden bouwstijl. De beruchte markiezin de Pompadour werd hier geboren en op haar Chateau de-l'Ile hebben Lodewijk XVI en Maria Antoinette eenige oogenblikken vertoefd, toen zij (21 Junų) 1791) van Varennes naar Parijs werden teruggebragt. Thans volgen de onbeduidende plaatsjes Changis en Trilport en daarna de aan de Marne en het kanaal de l'Ourcq gelegen zeer oude stad

F Meaux (Logem. Hotel des Trois rois -- , Hotel de la Sirène. Diligences naar Gandelu , Betz , Acy en naar vele andere plaatsen in de omstreken). Deze stad met 10,000 inw. is reeds sedert de 9de eeuw in de geschiedenis bekend en heeft tot in 1814 veel van verschillende oorlogen te verduren gehad. Zij was de eerste stad in Frankrijk die Hendrik IV als koning erkende. De groote Bossuet was bisschop van Meaux. Wij zijn hier nog 1 uur 30 min. sporens van Parijs , dat wij bereiken langs het dorp Esbly en de stad Lagny , cene voormalige vesting , amphitheatersgewijze aan den Inker oever der Marne gebouwd. Van hier rijden ook vele diligences naar omliggende plaatsen. Nu volgen Chelles (Dilig naar Claye - Souilly , Torcy en andere plaatsen) ——— - 242 36e Reis. SFCLIN. Carrin . Gagny , Villemomble en Le Raincy met vele prachtige buitenplaatsen in den omtrek ; Boudy , met een vroeger berucht bosch in de nabijheid. Hierop volgt Noisy - le - Sec , bet Nucidum der Romeinen , met 2500 inw. en zeer vele lieve landhuizen en buitenverblijven van Parijzenaars. Van hier loopt een spoorweg 7. af over Troyes naar Zwitserland (zie Plantenga's Zwitserland , de 2e Reis). Van Noisy-le- Sec is de trein in 15 minuten aan het station op de place de Strasbourg te Parijs. 36. Van Gent naar Parijs. Overtogt in ongeveer 9 uur 30 min. Prijzen : le kl . 34 fr. 65 c. , 2e kl. 26 fr. , 3e kl. 18 fr. 80 c. Vier doorloopende treinen daags. Meerdere tusschen treinen tot en van Kortrijk , Doornik , Mouscron , Rijssel , Douay enz. Voor de beschrijving dezer reis van Gent tot Kortrijk , zie men het begin der 31e Reis , blz . 223. Van Kortrijk naar Rijssel raadplege men blz. 217 en 218. Het op Rijssel volgende station is Séclin , een vlek dat reeds van de 6de eeuw dagteekent. In de kerk , die uit de 13de eeuw is , bevindt zich het graf van St. Piat , die in 299 te Doornik den martel dood stierf ; dan volgt het stadje Carvin , het station staat bijna 30 minuten van de plaats verwijderd ; Le Forest is het laatste station. voor Douay. Deze laatstgenoemde plaats (zie blz . 233) bereiken wij in 1 uur of in 48 minuten na het vertrek van Rijssel. Voor het verdere gedeelte dezer reis van Douay tot Parijs , zie men de 34e Reis , blz. 234-236. Eene voor den Nederlander ingerigte beschrijving van en eene gids door Parijs en hare omstreken , met opgave van logementen , restauratiën , koffijhuizen , bezienswaardig heden enz. enz. , als. mede met een' grooten plattegrond dier wereldstad , is de bij denzelfden uitgever verschenen en bij alle solide boekhande laren te verkrijgen gids : „ Parijs en Omstreken ," of "Plantenga's Parijs." ALPHABETISCH REGISTER. Aalst 75 , 76 Achiet- le-grand 234 Acoz 126 Acren 76 Adegem 194 Aeltre 193 Aerschot 37 Aersela 214 Afflighem, abdij van 76 Agimont 130 Ahin 143 Aigremont , kasteel 145 Aken 162 Albert 234 Alken 79 Alost , zie Aalst Angleur 157 Anhée 131 Annelle , rivier 232 Ans 73 Ans-et-Glain 73 Anseremme 132 Antwerpen 38 Beurs 53 Citadel 55 Dokken 54 Dominikaner- kerk 46 Anvaing 227 Anvers , z. Antwerpen Anzin , steenkolenmijn 233 Apilly 237 Ardenne , jagtslot 132 Ardennen, gebergte 134 Ardres 222 Argenteau 170 Grafmonument v. Q. Mat- Armentières 220 Argenteuil , kasteel 108 Entrepôts 55 Arlon 137 sys 44 Hanze- huis 54 Arnéke 220 Huis van Rubens 53 Arras 234 Kaaijen 54 Kerk St. André 52 Assesse 135 " "1 Antoine 51 Astenet 162 11 " Augustijn 52 Ath 76 "/ " Jacques 49 "1 der Jezuïten 52 " St Paul 46 Koninklijk paleis 53 Ally-sur- Noye 235 Alzette , rivier 140 Amagne 239 Amand ( St. ) 119 Amand- la-Haye ( St. ) 120 Amand-le- Hameau (St. ) 120 Amay 144 Amblève , rivier 167 Amiens 234 Ampsin 144 Andenelle 142 Andenne 142 Museum 47 Notre- Dame 43 Omstreken 55 Passage ( Cité) 53 Schouwburg 39 , 53 Stadhuis 46 Standb. van v. Dijck 47 Standb. van Rubens 44 Vischmarkt 55 Vlaamsche hoofd 55 Vleeschhal (Oude) 47 Zoologische tuin 53 Attres 230 Aubert (St.) , berg 224 , 226 Aublain 134 Audeghem 75 Audenarde , naarden. Audruick 222 Z. OudeAulnoye-les- Berlaimont 236 Auvelais 126 Auvers 235 België. 20 244 ALPHABETISCH REGISTER. Ave- Capelle 213 Bloemendaele 193 Brussel Avenay 240 Boileux 234 Kerk van St. Gudule 89 Averbode , abdij 37 Bois-du-Luc 124 "1 Ay 240 Boitsfort 134 "/ "/ Aye 135 Bohain 237 Bonne-Espérance 124 " Baelen 162 Bailleul 220 Balgerhoeke 194 Bary-Maulde 230 Basècles 227 Bas-Oha 142 Bath 59 Baume 123 , 124 Bavay 73 Bayard-rots 132 Bazancourt 240 Beaufort, ruïne 143 Beaumont- sur- Oise 235 Beirvelde 57 Belle Alliance , herberg 116 Beloeil , slot 77 Boom 56 Boort-Meerbeek 65 Boran 235 Borgloon 78 Boudy 241 Bouffioulx 126 Bouillon 137 Boulzicourt 239 Boussu 232 "" -en-Fagne 134 Bousval 124 Bouvigne 131 Bouwel 38 Boves 235 Bracquegnies 124 Braine-le-Comte 123 Braine- l'Alleud 111 Belvaux (hol van) 136 Braux 239 Ben 142 Berchem 59 Bergen 228 Bergues 220 Bernard (St. ) , abdij 56 Bertrange 138 Berwine , rivier 170 Berzée 125 Betdorf 140 Béthune , kasteel 108 Bettemburg 139 Bettingen 138 Beveren 56 , 213 Beverloo 38 "" (kamp van) 38 Beverst 79 Bierset 73 Bilsen 78 Binche 124 Blanc-Misseron 232 Blankenberghe 210 Blaton 227 Breskens 57 Breteuil 235 Briche , fort 236 Brugelette 230 Brugge 57 , 194 Brugge, kanaal van 193 Brumagne , kasteel 142 Brussel 80 Allée verte 86 , 107 Blinden-instituut 99, 106 Botanische tuin 104 Boulevards 104 Congres zuil 92 Entrepôt 107 Galeries St. Hubert 102 Gasthuis Pacheco 106 Gedenkteeken v. Vésale105 Geographisch ment 106 etablisseGevangenis des Petits Carmes 97 Grand' - place 101 Hospitaal van St. -Jean 104 Kasernes 106 , 107 Kerk van St. Jacques 91 Jozef 105 "/ Notre Dame des Victoires 95 Notre Dame de la Capelle 98 St. Marie 104 Kerken (Protestantsche) 93 , 105 Koningshuis 101 Koninkl. Bibliotheek 92 Koninklijk paleis 88 Koninklijke Munt 103 Maison de tir 105 Manneken- Pis 102 Monument der Martela- ren 103 Museum 94 !! van natuurlijke historie 95 " " 7 oudheden 99 " teekeningen 93 Wiertz 106 Nijverheids- paleis 92 Observatorium 105 Overdekte markten 92, 103 Oude-hof 93 Palais de la Nation 88 Paleis van Aremberg 96 "/ "/ Justitie 98 " " den prins van Oranje 89 Park 87 Porte de Hall 99 Quartier Leopold 86 , 105 Slagthuizen 106 Stadhuis 99 Standb. v. Belliard 87 "/ دو "" وو دو Egmond en Hoorne 101 Godfried van Bouillon 92 K. v. Lotha- ringen 92 Standbeelden (Verschil- lende) 88 Temple des Augustins 103 Thuâtres 62 , 103 Universiteit 95 Veeartsenijschool 106 Zoologische tuin 105 Buggenhout 74 Busigny 237 Calais 223 Calmpthout 34 Campinaire 126 ALPHABETISCH REGISTER. 245 Capelle , in Antwer- pen 34 Cappelle , bij Mechelen 74 Cappellen , in Luxemburg 138 Carvin 242 Courtray , zie Kortrijk | Enghien-les-Bains 236 Couvin 125 Enouf 141 Ensival 159 Crèvecoeur , ruïne 131 Epernay 125 , 240 Creil 235 Cuesmes 236 Damme 57, 203 Cassel , in Frankrijk Dammery 241 220 Cerfontaine 125 Cezar , kasteel 70 Cezarstoren , ruïne 171 Changis 241 Charleroi 71 , 125 وو kanaal van 107 Chastre 134 Château-Thierry 241 Châtelet 126 Chatelineau 126 Chaudfontaine 158 Chauny 237 Chelles 241 Chênée 157 Chératte 170 Chertal 170 Chèvremont , berg 157 Chièvres-et-Attres 230 Chokier , kasteel 145 Davant-les- Ponts 139 Dave 130 Denis ( St. ) 236 Denis- Bovesse ( St. ) 134 Dender , rivier 74 Denderleeuw 76 Dendermonde 74 Deville 239 Deynze 214 , 223 Diekirch 140 Diepenbeek 79 Diest 37 .Dilbeek 76 Dinant 130 , 131 Dixmuiden 213 Doische 126 , 134 Dolhain 161 Doornik 224 Epinay-sur-Seine 236 Erembodighem 76 Ermont 236 Erquelinnes 123 , 238 Esbly 241 Esch 139 Esemael 72 Esschen 34 Essigny-le-Petit 237 Esquelbecq 220 Etichhove 227 Ettelbruck 140 Eupen 162 Evergem 58 , 194 Eygenbilsen 78 Eyne 226 Eysden 171 Falmignoul 133 Farciennes 126 Feignies 236 Feluy - Arquennes 124 Fentingen of Fentange 139 73 Flémalle 145 Drie Fonteinen, kasteel Fexhe- au-haut- Clocher Dormans 241 Chimay 134 Douay 233 Ciergnon , jagtslot 132 64 Ciney 135 Duddeele 58 Duffel 60 Duinkerken 221 Flône 144 Dyle , rivier 66 Citeaux , abdij 130 Clermont 235 Colme , rivier 221 Comen , z . Comines. Comines 216 Compiègne 237 Contich 38 , 60 Conz 140 Coo , waterval 167 Corbie 234 Corphalie 144 Cortemarck 213 Cortenbosch 79 124. Ecaussines 123 Edeghem 59 Eeckeren 34 Eecke-Nazareth 226 Eecloo 58 , 194 Eessen 213 Eischen , rivier 140 Elewijt 63 Emmaburg, kasteel 162 Court-St.-Etienne 70 , Engis 145 Engihoul , kasteel 145 Fleurus 71 , 121 Floreffe 126 Florennes 125 , 126 Folx . zie Fooz. Fooz 130 Forest 122 Fraipont , kasteel 158 Franchimont, ruïne 164 Franconville 236 Frankenberg , z. Fran- chimont. Frasnes 119 , 227 Frêle 130 Fremeries 236 246 ALPHABETISCH REGISTER. Fresnoy-le-Grand 237 Freyr , kasteel 133 Frichemont, kasteel 117 Fumay 239 Gagny 241 Gastuche 70 Gavre 226 Gembloux 134 Genappe 118 , 124 Gent 171 Goirle 35 Gosselies 124 Goumont, z. Hougou- mont. Gouy-lez-Piéton 124 Grammont 76 Grimbergen 64 Grivegnée 157 Groenendaal , kasteel 35 Groenendael 108 , 134 Grot van Han 136 Grupont 137 Herck 38 Herenthals 36 Hermalle 145 , 170 Herstal 169 Hesbain 73 Hettange 139 Heverlé , kasteel 70 Heyst 212 Heule 214 Hilvarenbeek 35 Hocht, kasteel 78 Hoëgue, vallei der 163 Hoesselt 78 Akademie van schoone kunsten 186 Begynhof 187 , 188 Gyseghem 75 Habay 137 Haeght 65 Haeren , kasteel 64 Houcke 57 Belfroot 176 Bisschoppelijk paleis 182 Dolle Griet , kanon 191 Haerlebeke 223 Hagondange 139 Homme , rivier 136 Hooster , tunnel 158 Botanische tuin 191 Hornu 232 Casino 172 , 189 Citadel 184 's Gravensteen 185 Kanaal van Gent 192 Hal 122 Houdeng 123 Hougoumont , 115 kasteel Kerk St. Bavo 178 " !! Jacques 191 Halinsart, tunnel 158 Houx 131 "/ Michel 183 Ham 237 Hove 60 " " Nicolaas 182 Hameau 125 "/ "/ Pierre 183 Kouter 192 Mont Blandin 183 , 192 Museum v. nat. hist. 178 " " schilderijen 186 Paleis van justitie 185 Schippershuis 183 Schouwburg 172 , 185 Stadhuis 177 Hoyoux , beek 144 Han 136 Hubert (St. ) 137 "" -sur-Lesse (hol van) Huis met de torentjes 136 Handzaeme 213 64 Hulst 58 Hannut 120 Hansbeke 193 Hasselt 79 Tuchthuis 188 Universiteit 178 Vleeschhuis 185 Vischmarkt 185 Vrijdagsmarkt 189 Zoologische tuin 192 Gerpinnes 126 Geul (vallei der) 162 Gheel 36 Ghislain (St.) 227, 232 Giles (St. ) 58 Gingelom 72 Gits 213 Gives 142 Hastière 130 Hautmont 236 Haut-Pré 74 Haversin 135 Havinnes 230 Havré 124 Hayange 139 Hazebrouck 220 Hebblinghem 221 Heer 133 Hemixem 55 Hennuyères , tunnel 123 Herbesthal 156 , 162 Herblay 236 Givet 125 , 130 , 133 Hensinnes 126 Glons 78 Godinne 130 Huy 143 Jabbeke 204 Jambes 130 Jamioulx 125 Ideghem 76 Jemappes 227 Jemelle 135 Jemeppe 146 Jette 76 Jeumont 238 Igel 140 Igelzuil 140 Ingelmünster 213 Iseghem 213 Isle-Adam 235 Jupille 169 Jurbise 230 , 232 Juslonville 163 ALPHABETISCH REGISTER. 247 Just-en -Chaussée ( St. ) Leij (Oude) , beek 35 235 Kaastert , kasteel 171 وو وو دو دو دو 193 Brugge van Kanaal 33 107 Charleroi 107 Gent 58, 192 "" Seraing 156 Leuven 66 , 74 Willebroek Kesselloo 66 Kortrijk 214 La Buissière 238 Laeken, kasteel 64, 107 La Fére 240 La Ferté- sous-Jouarre 241 Lagny 241 La Haye , hoeve 114 La Haye- Sainte, hoeve 114 La Hulpe 134 La Louvière 124 Lamine 73 Lanaeken 77 Landeghem 193 Landelies 238 Landen 72 , 77 Landrecies 236 Laneffe 125 Laon 133 , 240 La Pinte 223 La Plante 130 La Reid 164 , 167 La Roche 70 La Rochette, kasteel 158 La Sambre , z. Sambre Launois 239 Le-Cateau 236 Le Châtelet 240 Lede 77 Leeuw(Heuvel v. d. ) 112 Le Forest 242 Lembecq 123 Lendelede 214 Lens 230 Le Raincy 241 Lesse , rivier 132 , 136 Lessines 76 Le Trooz 158 Leu d'Esserent (St. ) 235 Leupeghem 227 Leuven 66 Leuze 227. Liancourt 235 Libramont 137 Lichtaert 36 Lichtenberg , ruïne 171 Lichtervelde 213 Liège , z. Luik Lier 38 Liers 78 Ligne 230 Ligny 71 , 119 Lille , z . Rijssel Limal 70 , 124 Limburg , kasteel 161 دو stad 161 Lisseweghe 212 Live 141 Lixhe 170 Lobbes 238 Lodelinsart 71 Lokeren 57 Lompret 134 Londerzeel 74 Longeau 234 Longlier 137 Lontzen 162 Looz , z. Borgloon Lophem 212 Loth 122 Louhaut, tunnel 159 Louvain , z. Leuven Louvière (La) 124 Luik 146 Bruggen 153 Citadel 153 LuikFonteinen 153 Kaaijen 153 Kanongieterij 153 Kerk St. Barthélemy 152 وووو وو ""Denis 152 Jacques 151 22 22 Martin 152 "" Paul 151 Koninklijke wapenfabriek 153 La Chartreuse 154 Omstreken 74,146, 157, 158 Paleis van justitie 150 Passage Lemonnier 153 Provinciaal ment 150 gouverneSchouwburg 147 , 153 Stadhuis 153 Standbeeld v. Grétry 153 Groote 151 Karel den Universiteit 152 Lustin 130 Luttre 124 Luxemburg 138 Lys, rivier 173, 193, 216 Maas , rivier 129, 170 وو 141 (Boven) , rivier 130 vallei 134 , 140, Maastricht 77 , 171 Machelen 223 Maffles 230 Maizières-lès - Metz 139 Maldeghem 194 Malderen 74 Malines , z. Mechelen Malonne , abdij 126 Malplaquet 229 Mamer 138 140 rivier دو Manage 124 Marbais 71 Marche 135 Marbehan 137 -les-Dames 141 Ecaussines "" " 124 دو 248 ALPHABETISCH REGISTER. Marchienne-au-Pont125 | Mont- Potriaux 120 دو s-zône 238 Mariakerk 209 Marie- d'Oignies (Ste) , abdij 126 Mariembourg 125 , 134 Mariemont 124 Marienburg, z. Mariembourg Masures (des) , kasteel 159 Matagne-la- Petite 134 وو دو Maubeuge 238 Meaux 241 Mechelen 60 Meenen 215 Menin , z. Meenen Melle 75 Montescourt- Lizerolles 237 Montigny 233 Montmorency 236 Morialmé 126 Morkhoven 37 Morlanwelz 124 Mortsel 59 Moulins 130 Mouscron 217 , 223 Namur , z. Namen Grande 134 Moustier 126 Munsterbilsen 78 Namêche 142 Namen 126 Naninne 135 Natoye 135 Navagne 170 Nazareth 223 Neederheim 78 Neerwinden 72 Merbe-Braine 113 Merlemont 126 Mersch 140 Mertert 140 Metz 139 Meulebeke 213 Mézières 125 , 239 Mézy 241 Middelkerk 209 Mignault 123 Mille-Pommes 57 Moezel , rivier 140 Mohon 239 Moisnil , kasteel 142 Momignies 133 Monplaisir , vlakte 107 Mons , z. Bergen Oetringen 139 Ohain 113 Oise (dal der) 235 Olive (L') 124 Ollingen 140 Olloy 125 Olsene 223 Ombret 144 Omer ( St ) 221 Oostburg 58 Oostende , z. Ostende Oostkamp 194 Oostkerke 57 , 213 Opdorp 74 Oret 126 Ostende 204 Ottignies 70 , 124, 134 Oude- God, z. Vieux-Dieu Oudenaarden 226 Nauteuil-sur- Marne 241 Oudenburg 209 Nessonvaux 158 Nethe , rivier 60 Neufchâteau 137 Neufmoustier 144 Neuville 144 Neuzen , z. Ter Neuzen Nicolaas (St.) 57 , 58 Nieschhem 224 Nieukerke 57 Ougrée 145 , 146 Ourscamp 237 Ourthe , rivier 157 Papelotte , hoeve 114 Papignies 76 Parc , abdij 70 , 71 Parijs 236 , 242 Pavillon 126 Peissant 124 Pepinster 159 , 163 Perck 64 Perenchies 220 Petersheim , kasteel 78 Philippeville 125 Pierre- les- Calais (St. ) 222 Nieuwpoort 210 Nimy 124 Ninove 76 Nivelles 124 Pietersberg (St. ) , berg Nogent l'Artaud 241 171 Mont- Jardin, kasteel 168 | Noisy- le - Sec 241 Planchenois 116 Plasschendaele 204 Montaigu 37 Monthermé 239 وو St.-Aubert , zie Norderwijck 37 Aubert 23 St - Guibert 121 , Nouzon 239 134 Noyon 237 دو St.-Jean 111 Nylen 38 (hoeve van) 111 Obourg 124 Nouvelle- Montagne 145 Plinius , fontein van 78 Poilvache 131 Poix , in België 137 دو in Frankrijk 239 Pommeroeul 227 Pont- à- Celles 124 ALPHABETISCH REGISTER. 249 Pont-St.-Maxene 238 Pontoise 235 Poperinghe 217 Poppel 35 Rouillon 130 Roulers , z . Rosselaere Spa 164 Statte 143 Roux 125 Ru 167 Port-à- Binson 241 Rumbecke 213 Stavelot , abdij 167 Steen , kasteel 63 Steenbrugge 194 Prémontrés , abdij 126 Rumelange 139 Steenkerke 123 Précis- sur-Oise 235 Ruysbroeck 122 Steenwerck 220 Profondeville 130 Rymenam 65 Sterpenich 138 Rijssel 218 Strazeele 220 Quatrebras 119 Strombeek 64 Quentin (St. ) 237 Quévy 236 Quiévrain 232 Quincampois 157 Raevels 35 Raismes 233 Ramet , kasteel 145 Ransart 71 Remonchamps 167 Sambre, rivier 126 , 129 Sure , rivier 140 Sambre ( La) 125 "2 Synghem 226 dal 126 , 238 Sysseele 194 Samson , ruïne 142 Santbergen 76 Sas-van-Gent 58 , 193 Saulces- Monclin 239 Schelde, rivier 172 , 173 Schellebelle 77 Schendelbeke 76 Schuttringen 140 Selaignaux 142 Sclayn 142 Selzaete 58 Sempst 63 Seneffe 124 Rebaix 76 Remicourt 73 Renaix 227 Rethel 239 Sclessin 146 Revin 239 Seclin 242 Rheims 125 , 240 Seilles 142 Rhisne 134 Ribécourt 237 Rivière 130 Rixensart 134 Roanne 167 Robermont 154 Siphon (de) 57 Roche aux Corneilles , Sire , rivier 140 rots 130 Rochefort 136 Sleydinge 194 Roeux 234 Sluis 57 Romedenne 126 Slykens 209 Rilly- la- Montagne 240 Senne , rivier 74. Seraing 146 , 154 Silenricux 125 Siredal 140 Romerée 125 , 126 , 134 Sinouhain , hoeve 114 Ronheide 162 Soignes , bosch van 109 Roodt 140 Soignies 231 Roosendaal 33 Soissons 240 Rosoux 72 Rosselaere 213 Somains 233 Rotselaer 37 , 66 Sombreffe 119 Roubaix 218 Tailfer 130 Tamines 126 Templeuve 224 Ter- Elst , huis 60 Termonde , z. Dender- moude Ternath 76 Tergnier 237 , 240 Ter Neuzen 58 Tervueren 110 Tête de Flandre , z. Vlaamsche hoofd Theux 164 Thieldonck 66 Thielen 36 Thielt 214 Thienen 71 Thionville of Diedenhove 139 Thourout 212 Thonrotte 237 Thuin 238 Thulin 232 Tienhoven , z. Thienen Tihange 144 Tilleur 146 Tilly 71 , 121 Tirlemont, z . Thienen Solre-sur- Sambre 233 Souverain-Wandre 169 Tongeren 78 Tongrenelle 120 Tongrine 120 Tourcoing 217 250 ALPHABETISCH REGISTER. Tournai , z . Doornik Trier 140 Trilport 241 Tronchiennes 193 Trond (St. ) , z . Truyen Trouille 181 Truyen ( St. ) 79 Tubize 123 Turnhout 35 Uckange 139 Val , abdij 235 Val- St.-Lambert 146 Valenciennes 233 Varennes 241 Vaux-sous-Chèvremont 157 Velm 79 Vence , dal 239 Verberie 238 Vertreyck 71 Verviers 156 , 159 Vesdre , rivier 156 , 157 دو " vallei der 156 Veurne 213 kanaal van 204 Vierves 125 Vieux-Dieu 59 Villemomble 241 Villers , abdij 71 99 , kasteel 140 Villers-la- Tour 134 دو -la-Ville 71 -le- Gambon 126 Vilvoorden 64 Vincent (St. ) , klooster 231 Vireux-Molhain 125 , 239 Viset 170 Vitry-en Artois 234 "" -les -Reims 240 Vlaamsche- Hoofd 55 , 56 Vlamertinghe 217 Vlierbeek 66 Voroux 73 Waarde 59 Waereghem 223 Wacrschoot 194 Waes , Land van 56 Walcourt 125 , 126 Wallers 233 Walsoorden 59 Wamme, rivier 136 دو "" , grot vande 136 vallei van de 135 Waremme 72 Wasserbillig 140 Waterloo 109 , 118 Waterloo , slagveld van 109 Watten 222 Wavre 70 Wavre- Ste-Cathérine 60 Wayai , beek 164 Wecker 140 Weerde 63 Weert- St.-George 70 Welckenraedt 162 Welde 35 Welkenhausen , 162 Wenduyen 210 Werwicq 216 Wespelaer 65 , 70 Westmalle 56 Westmeerbeek 37 Wetteren 75 , 77 Wevelghem, 215 Wichelen 75 Wilsele 66 Wondelgem 194 kasteel Wynendaele, kasteel 213 Yperen 216 Yperle , rivier 216 Yvoir 130 Yzendijke 57 , 58 Zeldeghem 212 Zele 75 Zwijndrecht , polders van 56